`Je echte ik bestaat niet` noorderlicht.vpro.nl, maart 2010 De

'Je echte ik bestaat niet'
noorderlicht.vpro.nl, maart 2010
De techniek komt steeds dichter bij ons te staan. Bij Deep Brain Stimulation (DBS) versmelt het zelfs met ons
lichaam. Dit zorgt voor nieuwe verantwoordelijkheden en roept nieuwe vragen op. Labyrint sprak hierover
met Peter-Paul Verbeek, hoogleraar filosofie van mens en techniek aan de Technische Universiteit Twente.
Bij een deep brain stimulation (DBS) operatie worden elektroden in het brein geplaatst. Via een batterij in de borstkas kan de
patiënt de elektroden aan en uit zetten. Als de elektroden aan staan, trilt een Parkinsonpatiënt minder of helemaal niet meer. De
resultaten met DBS zijn zó goed dat de techniek bij steeds meer ziektes wordt gebruikt, zoals bij zware depressies of epilepsie.
DBS is dus bezig met een flinke opmars, maar er zitten ook grote risico’s aan de operatie. Bij een klein aantal mensen die zo’n
operatie ondergaat, treden ernstige karakterveranderingen op. Zo is er een geval bekend van een Parksinsonpatiënt die voor de
operatie lichamelijk niks meer kon. Na de operatie was hij echter veranderd van een keurige man in iemand die vreemdging,
gokte en enorme schulden opbouwde door verschillende huizen en auto’s te kopen.
Is deze man nog wel zichzelf?
Verbeek: “Er is bijna niet meer vast te stellen wat zijn echte persoonlijkheid is. Als zijn stimulator aan staat, is hij voor een deel
meer zichzelf. Hij kan sociaal en fysiek weer meedoen. Als het kastje uit is, is hij niet per definitie zichzelf. Misschien wordt hij
dan heel erg depressief. Dan maak je ook weer andere keuzes. Wat je echte ‘ik’ is? Die is er dus niet! Dat is altijd een ik die tot
stand komt door bepaalde omstandigheden en in een bepaalde context.”
“Mensen moeten leren technologie in te passen in hun leven, want het beïnvloedt ons voortdurend. Denk maar aan een
zwangere vrouw die test of haar ongeboren kind het syndroom van Down heeft. Daarbij wordt ze ook beïnvloedt door allemaal
technologische impulsen.”
Bij diepe breinstimulatie worden in de hersenen elektroden aangebracht. Twee onderhuidse batterijen zorgen ervoor dat
specifieke plekken in de hersenen stroomstootjes toegediend krijgen.
Waarom vinden mensen DBS enger dan medicijnen als antidepressiva? Die zorgen er toch ook voor dat iemands stemming
verandert?
Verbeek: “Ook voor dat soort medicijnen zijn mensen bang geweest, maar nu zijn we er aan gewend. Dat zie je vaak bij nieuwe
technologieën. En Deep Brain Sitmulatie is natuurlijk enger omdat het minder duidelijk zichtbaar is. De angst zit hem ook in
het oversteken van de grens tussen mens en techniek. Het is eng om jezelf aan een apparaat te koppelen – je lijkt er een stuk van
jezelf mee op te geven.”
Grens
DBS wordt bij steeds meer ziektebeelden gebruikt. Behalve bij Parkinson wordt het ook bij Gilles de la Tourette, epilepsie,
depressie en straks ook bij obesitas gebruikt. Waar ligt de grens?
Verbeek: “Er is geen echte grens, denk ik. We staan aan het begin van een ontwikkeling waarmee we steeds beter ons brein
kunnen beïnvloeden. De grens tussen mens en techniek vervaagt ontegenzeggelijk We kunnen dat niet naast ons neerleggen. We
versmelten met de techniek.”
Je kunt dit soort technieken ook gebruiken om mensen slimmer te maken, of betere sportprestaties te laten leveren.
Verbeek: “Dat is ingewikkeld. Want waar ligt de grens tussen het genezen van een zieke, en het verbeteren van de prestaties van
een gezond mens? We proberen onszelf al sinds mensenheugenis te verbeteren met behulp van technologie. Die grens verschuift
vaak, we hebben hem in het verleden al regelmatig overgestoken.”
“Ethici en filosofen proberen daarbij antwoord te vinden op vragen als: hoe verandert die techniek ons? Wat betekent het voor
onze vrijheid, onze sterfelijkheid? En hoe kunnen wij zelf verantwoordelijkheid nemen voor de versmelting van mens en
techniek?”
Verantwoordelijkheid
De man die totaal veranderde door de DBS operatie en enorme schulden kreeg, werd daar in de rechtszaal van vrijgesproken.
Wie is er verantwoordelijk als iemands karakter door DBS zo verandert dat hij daardoor een misdaad pleegt?
Verbeek: “De techniek zelf. Hoewel het een grote stap is om de technologie als materieel ding binnen te laten in het domein van
verantwoordelijkheid. Ook alle artsen en hulpverleners zijn verantwoordelijk. Het handelen van een patiënt met DBS komt
uiteindelijk tot stand door te kiezen om een technologie op een bepaalde manier te gebruiken.”
Is de patiënt zelf ook verantwoordelijk? Hij kan beslissen de DBS aan of uit te zetten.
Verbeek: “Ja, hij is verantwoordelijk, maar ik denk dat je het begrip verantwoordelijkheid helemaal opnieuw moet bepalen in
deze situatie. Er moet een ruimte gecreëerd worden waarbinnen patiënten een keuze hebben en verantwoordelijkheid kunnen
nemen. De man uit het voorbeeld nam een hele heftige beslissing. Hij koos ervoor onder toezicht te worden geplaatst met de
DBS aan. Hij zocht een balans tussen wie hij zelf is en hoe hij zich wil laten versmelten met technologie. Hij wilde niet als een
kasplant door het leven en nam op de koop toe dat zijn persoonlijkheid veranderde. Dat is echt een nieuwe manier van
verantwoordelijkheid nemen voor jezelf.”