Zuivel in cijfers 2014

Nederland zuivelland
Moderne sector
Nederland is een zuivelland. De productie en consumptie van melk, boter en kaas kent
er een lange traditie en het karakteristieke weidelandschap met koeien en windmolens is
onlosmakelijk verbonden met de beeldvorming rond ons land. Achter dit beeld schuilt een
moderne sector, die met oog voor mens, dier en omgeving, één van de grootste en meest
vitale landbouwsectoren in Nederland vormt. Zij levert daarmee een belangrijke bijdrage aan
de Nederlandse economie.
Zuivel in cijfers 2014
De publicatie Zuivel in cijfers biedt een cijfermatig overzicht van
de belangrijkste ontwikkelingen in de Nederlandse zuivelsector
in 2014 en is onderverdeeld in acht onderwerpen:
Nederland zuivelland
Economische betekenis
Marktbeeld
Van lokale traditie tot internationale business
Het huidige, sterk internationaal georiënteerde business model heeft zich de afgelopen
150 jaar ontwikkeld vanuit een situatie waarin zuivelproductie in hoofdzaak een lokaal
gerichte activiteit op de boerderij was. De schaalvergroting op boerderijniveau en vooral
de mogelijkheid tot gekoeld transport waren belangrijke ijkpunten in de ontwikkeling van de
Nederlandse zuivelindustrie. De zuivelfabrieken zagen hierdoor vanaf de jaren zestig hun
Melkveehouderij
actieradius en schaalgrootte sterk toenemen. Een grotere doelmatigheid in verwerking op
Industrie
steeds minder locaties werd de trend.
Handel
Consumptie
Organisaties
Quotering van grote invloed
De introductie van de melkquotering in Europa, begin jaren tachtig, betekende een nieuwe
fase in de ontwikkeling van de zuivelsector. De quotering legde de productiviteitsverbetering
in de melkveehouderij via schaalvergroting en meer melk aan banden. Dit leidde tot een
versnelde ontwikkeling in de bedrijfsefficiency en uitte zich in een gestaag teruglopende
De cijfers over het jaar 2014 hebben een voorlopig karakter,
maar zullen weinig afwijken van de definitieve cijfers.
melkveestapel en een groeiende productie per koe. Investeringen in een doel­matiger ruw-
Overname van gegevens uit deze publicatie is toegestaan
met bronvermelding. Aan deze publicatie kunnen geen
rechten worden ontleend.
hiervoor verantwoordelijk.
Voor informatie en bestellingen:
www.zuivelnl.org
[email protected]
voerwinning, verbeterde voederkwaliteit en genetische selectie via fokprogramma’s waren
Bij de zuivelindustrie gaf de rem op de hoeveelheid melk een extra impuls aan het streven
naar grotere doelmatigheid. Tegenwoordig is de Nederlandse zuivelindustrie één van de
meest geconsolideerde ter wereld.
Einde quotering biedt nieuwe kansen
Het einde van de melkquotering in 2015 markeert de komst van weer een nieuwe periode
ISSN 2405 - 4895
September 2015
in de geschiedenis van de Nederlandse zuivelsector. Een tijd waarin een groeiende wereldvraag kansen biedt, waardoor de Nederlandse zuivelsector ook in de toekomst zijn belangrijke rol voor de economie en export zal kunnen blijven spelen.
2
zuivel in cijfers
2014
2014
zuivel in cijfers
3
Nederland zuivelland
Nederland zuivelland
Melkproductie per land 2014, in kg per hoofd van de bevolking
Cijfers gebaseerd op de koe- en buffelmelkproductie
Bijna 18 duizend melkveebedrijven
leveren 12,5 miljard kg melk aan
de industrie
EU-28
Ierland
1.284
Denemarken926
Nederland751
Litouwen617
Frankrijk402
Duitsland400
Polen338
België323
Verenigd Koninkrijk 238
Italië190
Overig211
Ruim 50 productielocaties
verwerken 12,6 miljard kg melk
(inclusief import, herverwerking
en voorraden)
EU gemiddeld
17,8%
17,8%
1,6%
1,6%
6,4%
6,4%
8,2%
8,2%
13,5%
13,5%
52,4%
52,4%
Bestemming
Nederlandse melk
Kaas
Kaas
Melkpoeder
Melkpoeder
Consumptiemelk
en
-producten
Consumptiemelk
en -producten
Condens
Condens
Boter
en boterolie
Boter en boterolie
Overig
Overig
65% van de Nederlandse
productie wordt in het buitenland afgezet, waarvan de EU
de belangrijkste markt is
Noord- en
Centraal-Amerika
Verenigde Staten 294
Canada243
Mexico96
Overig Europa
Wit-Rusland719
Oekraïne242
Rusland214
Midden-Oosten
Azië
Turkije223
Israël183
Iran98
Saudi-Arabië
72
Ver. Arab. Emiraten 4
Pakistan220
India109
Japan58
Zuid-Korea44
China30
Thailand16
Vietnam6
Indonesië3
Maleisië3
Filippijnen0
Afrika
Zuid-Amerika
Uruguay697
Argentinië 264
Brazilië184
Chili157
Colombia141
Venezuela88
35% van de Nederlandse
productie wordt in Nederland
geconsumeerd
315
Kenia83
Egypte66
Algerije
64
Zuid-Afrika 58
Nigeria3
Oceanië
Nieuw-Zeeland 4.811
Australië
415
Per capita melkproductie wereldwijd: 107 kg
bron: ZuivelNL, IDF
4
zuivel in cijfers
2014
2014
zuivel in cijfers
5
Economische betekenis
Economische betekenis
Handelsbalans 2014
Kengetallen Nederlandse zuivelsector
Bijna 18 duizend melkveebedrijven
1,6 miljoen melk- en kalfkoeien
1,2 miljoen hectare grasland en snijmaïs (28% oppervlakte Nederland)
12,7 miljard kg melkproductie
23 industriële ondernemingen, 53 zuivelfabrieken
60 duizend arbeidsplaatsen bij productie, verwerking, groot- en detailhandel
Bruto productiewaarde melkveehouderij € 5,1 mrd (18% van landbouw totaal)
Bijdrage aan de economie 1,2%
Uitvoer
Zuivelproducten
€ 7,2 mrd
Landbouwproducten
€ 79,7 mrd
Totaal
€ 432,5 mrd
Invoer
Zuivelproducten
€ 2,6 mrd
Landbouwproducten
€ 52,2 mrd
Totaal
€ 382,7 mrd
Ruim 9% bijdrage aan het handelsoverschot
Positief saldo handelsbalans
Bruto productiewaarde Nederlandse landbouw
Overig 13%
Totaal
€ 49,8 mrd
Landbouwproducten
€ 27,5 mrd
Zuivelproducten
€ 4,6 mrd
bron: CBS, Eurostat, ZuivelNL
Tuinbouw 35%
Akkerbouw 12%
Bruto productiewaarde
2014: € 27,5 mrd
Werkgelegenheid melkveehouderij en industrie Nederland
melkveehouderij
zuivelindustrie
2005
2010
2014
Melkveehouderij 18%
0
Vee, vlees en eieren 22%
bron: LEI, Eurostat
6
zuivel in cijfers
10
20
30
40
50
voltijdbanen (x 1.000)
bron: CBS, LEI
2014
2014
zuivel in cijfers
7
Marktbeeld
Marktbeeld
Marktprijzen
2014 was net als 2013 per saldo een goed zuiveljaar. De zuivelmarkt kenmerkte zich weliswaar
in algemene zin door neerwaartse prijsbewegingen, maar had daarbij wel een situatie met
uitzonderlijk hoge prijsniveaus als vertrekpunt.
Opbrengst melk
Op basis van Nederlandse noteringen en wereldmarktprijzen voor boter en mager melkpoeder
45
€ per 100 kg melk met 3,7% vet
40
gemiddeld: € 312,50
maximum:
€ 437,00 melkpoeder
Nederlandse notering boter en
mager
35
€ per 100 kg, exclusief btw, af fabriek
jan-15
jul-14
jul-13
jan-14
jan-13
jul-12
jan-12
jul-11
jul-10
bron: ZuivelNL
dec-14
nov-14
okt-14
sep-14
jul-14
aug-14
jun-14
apr-14
mei-14
mrt-14
jan-14
feb-14
dec-13
nov-13
okt-13
jul-13
aug-13
Al sinds de tweede helft van 2013 kon een forse groei in het aanbod worden waargenomen. Dit
was het gevolg van gunstige weersomstandigheden in de leidende productieregio’s (Europa, VS
en Nieuw-Zeeland) en de hoge prijsniveaus. De eerste twee maanden van 2014 bleef de markt
voor de meeste producten, met uitzondering van boter, nog relatief prijshoudend. Een goede
mondiale vraag en wereldwijd lage voorraadniveaus droegen hieraan bij. Vanaf maart gaf het
Jaargemiddelde Nederlandse noteringen
aanhoudend hogere, mondiale (melk)productieniveau, in combinatie met het feit dat de vraag
€ per 100 kg, exclusief btw, af fabriek
vanuit China door economische groeivertraging en toegenomen voorraden duidelijk was afge­
Mager spray melkpoeder voor:
Spray
weipoeder
nomen, aanleiding tot een neerwaartse tendens.
Jaar
Verse boter
Vol melkpoeder 1)
Menselijke
consumptie 1)
Veevoeder
(bulk) 2)
2014
332,54
301,00
258,79
231,98
89,33
2013
390,98
352,73
302,56
292,60
96,85
2012
300,87
270,37
233,52
219,98
91,75
2011
394,38
300,25
238,87
219,71
85,73
markt had in directe zin onder de situatie rond Rusland te lijden. De goede productiestart in
2010
346,52
268,50
217,46
199,98
68,35
2009
248,83
203,98
176,42
155,73
48,44
Oceanië veroorzaakte in de resterende maanden verdere prijsdruk.
2008
262,67
270,13
212,83
192,29
44,38
2007
337,92
332,48
317,02
297,12
100,75
2006
252,94
237,08
212,29
207,31
73,48
2005
279,33
241,27
196,96
192,81
55,77
1) volgens gebruikelijke handelskwaliteit (op eiwit gestandaardiseerd)
2) franco geleverd
zuivel in cijfers
Vanaf augustus zorgde de Russische boycot voor meer druk op de (interne) markt. Veel zuivel
moest elders worden afgezet, wat een situatie van overaanbod creëerde. Hierdoor werd de
eerder in gang gezette, dalende prijsbeweging versneld en verdiept. Vooral de Europese kaas-
De geschetste marktontwikkeling leidde ertoe dat het gemiddelde prijsniveau van 2014 uit­
eindelijk duidelijk onder dat van (topjaar) 2013 uitkwam, maar toch op een redelijk niveau
bleef. De gemiddelde Nederlandse noteringen voor boter (-15%), vol melkpoeder (-15%) en
mager melkpoeder (menselijke consumptie -14%, veevoeder -21%) lagen duidelijk onder het
gemiddelde niveau van 2013. Bij de gemiddelde indicatieve waarde voor Gouda kaas en de
weipoeder notering bleef de daling beperkt tot 1% respectievelijk 8%.
bron: ZuivelNL
8
voor mager melkpoeder en boter)
bron: ZuivelNL
jan-11
jan-10
jul-09
jul-08
jan-09
jan-08
jul-07
jan-07
jul-06
jul-05
mager melkpoeder: min € 150,00
jun-13
boter: min € 205,00
jan-06
jan-05
100
0
jan-13
200
feb-13
20
300
basisprijs (op basis van EU-interventieprijzen
wereldmarkt
EU-markt
sep-13
25
mager melkpoeder:
max € 383,00
apr-13
400
30
mager melkpoeder
mei-13
boter
boter: max € 437,00
mrt-13
500
2014
2014
zuivel in cijfers
9
Marktbeeld
Marktbeeld
Uitbetaalde melkprijs
Melkprijzen
Door de dalende prijzen op de zuivelmarkt kwamen ook de aan melkveehouders uitbetaalde
melkprijzen onder druk te staan. Dit gebeurde met vertraging, want de melkprijzen daalden
pas aan het eind van het jaar met grote stappen. Hierdoor kwam de gemiddelde melkprijs in
2014 toch nog op een vergelijkbaar niveau als in 2013 uit.
25
Arla Foods DK
Denemarken
38,60
39,44
2,2%
Bongrain (Basse Normandie)
Frankrijk
35,93
38,31
6,6%
Sodiaal (Pas de Calais)
Frankrijk
36,12
38,21
5,8%
Danone (Pas de Calais)
Frankrijk
35,98
37,94
5,5%
Lactalis (Pays de la Loire)
Frankrijk
35,34
37,88
7,2%
DMK
Duitsland
36,97
36,73
-0,6%
DOC Cheese
Nederland
38,97
36,56
-6,2%
First Milk (compositional)
Verenigd Koninkrijk
34,00
36,52
7,4%
Müller (Leppersdorf)
Duitsland
37,37
36,46
-2,4%
Glanbia
Ierland
37,63
36,24
-3,7%
Milcobel
België
38,68
36,23
-6,3%
Kerry Agribusiness
Ierland
37,30
36,15
-3,1%
37,96
38,62
1,7%
Emmi
Zwitserland
49,64
51,07
2,9%
Fonterra
Nieuw-Zeeland
35,50
28,76
-19,0%
Verenigde Staten klasse III
Verenigde Staten
33,28
41,46
24,6%
zuivel in cijfers
2014
jan-15
8,0%
jul-14
39,45
jan-14
36,51
jul-13
Verenigd Koninkrijk
jan-13
Dairy Crest (Davidstow)
jul-12
0,5%
jan-12
6,7%
41,17
jul-11
44,67
40,95
jul-10
41,88
Nederland
jan-11
Italië
FrieslandCampina
jan-10
Granarolo (Noord)
20
jul-09
1,6%
jan-09
45,91
jul-08
45,18
jan-08
Finland
jul-07
Hämeenlinnan O.
Nederland
EU
jan-07
2014/2013
jul-06
2014
jul-05
2013
jan-06
Land
jan-05
Onderneming
opmerking: standaardmelk 4,2% vet en 3,4% eiwit (exclusief btw en inclusief nabetalingen)
10
40
30
€ per 100 kg
bron: LTO (www.milkprices.nl)
€ per 100 kg
35
Internationale melkprijsvergelijking
Gemiddelde melkprijs
45
bron: ZuivelNL, Europese Commissie
2005
10
Consumentenprijzen
2010
2011
8
Gemiddelde Nederlandse consumentenprijzen
6
(€)
4
Belegen Goudse kaas (1 kg)
2
Halfvolle melk (1 liter)
Roomboter,
ongezouten (250 gr)
0
Belegen Goudse kaas
Vanillevla (1 liter)
(1 kg)
2010
2013
2014
8,80
8,89
9,24
0,64
1,04
Halfvolle melk
(1 liter) 0,86
0,76
0,80
1,19
Roomboter, ongezouten
0,84gr)
(250
1,33
Vanillevla
0,92 (1 liter)
bron: CBS
Ontwikkeling Nederlandse consumentenprijsindices
(gemiddelde 2012=100)
110
2012
2013
2014
index
105
100
95
Consumptiemelk
Yoghurt, room,
desserts e.d.
Kaas
Boter
Totaal bestedingen
bron: CBS
2014
11
zuivel in cijfers
Melkveehouderij
Melkveehouderij
Melkproductie en melkquotering
Het jaar 2015 zal de geschiedenis ingaan als het laatste jaar dat de melkquoteringregeling
van kracht was. 30 jaar lang, tussen 1 april 1984 en 31 maart 2015, werd de melkproductie in
de EU-lidstaten aan banden gelegd. Voor de Nederlandse zuivelsector is deze regeling een
remmende factor geweest. Dit blijkt ook wel uit het feit dat er slechts in drie quotumjaren geen
Melkproductie Nederland
14
mrd kg
13
superheffing is betaald door melkveehouders met een fabrieksquotum. Tijdens één van deze
superheffingsvrije jaren speelde de uitbraak van mond-en-klauwzeer een grote rol. In totaal
12
heeft de Nederlandse melkveehouderij € 1.086 miljoen aan superheffing betaald. Bijna een
kwart van dit bedrag werd gerealiseerd in de laatste twee quotumjaren. Het goede melkprijs­
11
niveau, in combinatie met het feit dat melkveehouders in hun bedrijfsvoering anticipeerden op
2014
2010
2005
2000
1995
bron: RVO.nl, ZuivelNL
Basisquotum Nederland
Indeling naar grootteklasse bedrijven 12.500
1990
tot ongekend hoge overschrijdingen en hoge superheffing.
1985
10
1980
de periode na afschaffing van het melkquotum, leidde in de quotumjaren 2013/14 en 2014/15
Door Nederland betaalde superheffing, cumulatief
1.200
mln kg
mln €
1.000
Totaal betaalde superheffing NL:
€ 1.086 miljoen
800
10.000
600
400
7.500
200
0
1984/85
5.000
1989/90
1994/95
1999/00
2004/05
2009/10
2014/15
bron: RVO.nl, ZuivelNL
2.500
In 1983, het jaar voor de invoering van de quotering, bedroeg de Nederlandse melkproductie
13,2 miljard kg. Na de invoering van de quotering daalde de melkproductie in de jaren tachtig
in rap tempo, waarna deze zich in de jaren negentig tot en met 2005 stabiliseerde op een
0
2005/06
grootteklasse (x 1.000 kg)
<500
500-1.000
zuivel in cijfers
1.000-1.500
2013/14
>1.500
2014/15
niveau van rond 11 miljard kg. De geleidelijke uitbreiding van het melkquotum vanaf het
quotumjaar 2006/07 leidde ertoe dat de melkproductie in Nederland weer langzaam toenam.
Voor 2015 wordt verwacht dat de Nederlandse melkproductie op een niveau zal uitkomen
dat vergelijkbaar is aan dat van 1983.
bron: RVO.nl
12
2010/11
2014
2014
13
zuivel in cijfers
Melkveehouderij
Melkveehouderij
Gemiddeld aantal melkkoeien 2014
Per hectare per gemeente
zij-aan-zij melkstal
Melkstallen Nederland
Indeling naar soort melkstal
3,0% 1,9%
5,8%
7,0%
67,5%
3,7% 1,8%
4,7%
7,8%
44,4%
visgraat melkstal
zij-aan-zij melkstal
automatische melksystemen
14,8%
Situatie 2005
Situatie 2014
18,7%
grupstal
tandemmelkstal
draaimelkstal
Melkkoeien
per hectare
per gemeente
swingover melkstal
18,9%
bron: Stichting Kwaliteitszorg Onderhoud Melkinstallaties
0
0,0 - 0,2
0,2 - 0,4
0,4 - 0,6
0,6 - 0,8
0,8 - 1,0
1,0 - 1,2
1,2 - 1,4
1,4 - 1,6
Gemiddeld aantal melkkoeien 2014
Per melkveebedrijf per provincie
Nederland 85
95
Noord-Brabant
90
Flevoland
Drenthe
121
Noord-Holland
78
Friesland
99
Overijssel
77
Gelderland
75
Utrecht
70
Groningen
103
Zeeland
88
Zuid-Holland
73
Limburg
89
bron: CBS
14
zuivel in cijfers
bron: CBS
2014
2014
15
zuivel in cijfers
Industrie
Industrie
Melkaanvoer
Het marktbeeld is in de loop van 2014 in toenemende mate beïnvloed door de forse stijging van
Zuivelproductie Nederland
mln kg
de melkaanvoer in de belangrijkste exporterende landen van de wereld. Met name de EU, VS
en Nieuw-Zeeland lieten in absolute zin een sterke groei zien. Voor het eerst in jaren nam de
2013
2014
2014/2013
melkaanvoer in de EU substantieel toe. Deze groeide met maar liefst 6,5 miljard kg (+4,6%).
Melk afgeleverd aan fabrieken
12.213
12.473
2,1%
Grootste absolute stijging binnen de EU vond plaats in Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Duitsland
Voor verwerking beschikbare melk
12.385
12.608
1,8%
-producten 1) 2)
1.028
1.036
0,8%
794
772
-2,7%
en Polen. De Nederlandse melkaanvoer nam minder snel toe, doordat met name in de tweede
helft van 2014 nog maar net boven het niveau van het jaar daarvoor werd gemolken.
Melkverwerking
In lijn met de toegenomen melkaanvoer nam ook de hoeveelheid in Nederland verwerkte melk
in 2014 verder toe, tot zo’n 12,6 miljard kg melk. Waar normaliter in Nederland de extra melk
wordt benut voor de productie van kaas, was dit in 2014 niet het geval. De kaasproductie
daalde zelfs met 2,7%, wat het gevolg was van de boycot door Rusland.
Consumptiemelk en
Kaas (inclusief kwark)
Boter en boterolie
199
207
3,7%
Niet-mager melkpoeder
128
140
8,9%
65
65
-0,4%
360
382
6,1%
Mager melkpoeder
Gecondenseerde melk 3)
1) exclusief toevoegingen 2) inclusief room 3) inclusief koffiemelk
bron: RVO.nl
Melkaanvoer internationaal
Melkaanvoer belangrijkste exporterende landen in de wereld
Bestemming melk in 2014
Overig 17,8%
mrd kg
Volume 2014
EU
148,7
6,5
4,6%
Frankrijk
25,2
1,3
5,3%
Verenigd Koninkrijk
14,8
1,1
8,3%
Duitsland
31,4
1,1
3,5%
Polen
10,6
0,7
7,0%
Italië
11,0
0,3
3,1%
Nederland
12,5
0,3
2,1%
Ierland
5,8
0,2
3,9%
België
3,6
0,2
5,0%
Denemarken
5,1
0,1
1,7%
Overig EU
28,6
1,3
4,6%
Verenigde Staten
93,0
2,2
2,4%
Nieuw-Zeeland
21,8
1,7
8,4%
Australië
9,7
0,3
3,7%
Wit-Rusland
5,6
0,1
0,9%
Uruguay
2,1
0,0
-0,7%
4,4
-0,2
-4,8%
10,5
-0,2
-2,1%
Oekraïne
Argentinië
bron: IDF, RVO.nl
16
Absolute ontwikkeling Relatieve ontwikkeling
t.o.v. 2013
t.o.v. 2013
zuivel in cijfers
Boter en boterolie 1,6%
Condens 6,4%
Nederland
Kaas 52,4%
Europese Unie
Kaas 38,4%
Consumptiemelk en -producten 8,2%
Melkpoeder 13,5%
Overig 11,7%
Boter en boterolie 1,4%
Condens 1,6%
Consumptiemelk en -producten 30,8%
Melkpoeder 16,1%
bron: Eurostat, IDF, RVO.nl
2014
2014
17
zuivel in cijfers
Industrie
Industrie
Opbrengst
Kengetallen
2013
2014
Ondernemingen 1)
22
23
Totaal fabrieken
51
53
Coöperatief
29
29
Niet-coöperatief
22
24
Aantal werknemers
9.900
9.900
Verwerkte melk (mln kg)
12.385
12.608
Productiewaarde (€ mln)
7.143
7.034
Het lagere prijsniveau voor zuivelproducten heeft, ondanks een toename van de verwerkte
melkplas, in 2014 geleid tot een daling van de Nederlandse productiewaarde. Deze bereikte
een hoogte van ruim € 7 miljard (-1,5%), ofwel € 55,80 per 100 kg melk.
Bedum
Gerkesklooster
Noordwijk
Leeuwarden
Marum
Dronrijp
De Nederlandse zuivelindustrie bestond eind 2014 uit 23 ondernemingen met in totaal 53
productielocaties. De afschaffing van de melkquotering en de op lange termijn kansrijke ontwik-
Bolsward
kelingen op de mondiale zuivelmarkt hebben binnen de zuivelindustrie een impuls aan nieuwe
Scharsterbrug
Workum
Heerenveen
Sloten
investeringen gegeven, gericht op capaciteitsgroei via modernisering, uitbreiding of nieuwbouw
Beilen
Lutjewinkel
Hoogeveen
Meppel
Limmen
Katwoude
Lelystad
Coevorden
Balkbrug
Rouveen
Kampen
Ommen
Dalfsen
Beemster
Zeewolde
Nunspeet
Nijkerk
Steenderen
Hengelo
Lochem
Borculo
Zoetermeer
Bleskensgraaf
Rotterdam
Maasdam
Zelhem
Schoonrewoerd
Gorinchem
Well
Den Bosch
Veghel
Etten-Leur
Molenschot
Cuyk
Rijkevoort
Boxmeer
Nuenen
Eindhoven
FrieslandCampina
23
Ausnutria Hyproca
2
DVNutrition - Hoogeveen
A-ware
2
Farm Dairy - Lelystad
Bel Leerdammer
2
Globemilk - Boxmeer
DOC Kaas
2
Henri Willig
2
Nutricia
2
Kaasmakerij Özgazi - Etten-Leur
Rouveen Kaasspecialiteiten
2
Sloten - Sloten
Vreugdenhil Dairy Foods
2
Arla Foods - Nijkerk
1
CONO Kaasmakers - Beemster 1
Zuivelhoeve - Hengelo
Delta Milk - Bleskensgraaf
Den Eelder - Well
18
zuivel in cijfers
2014
van zuivelfabrieken. Veel van deze nieuwe installaties zijn in 2015 operationeel geworden.
Top-20 grootste zuivelconcerns
Concern
Land
1
Nestlé
Zwitserland
20,9
2
Lactalis
Frankrijk
14,7
3
Danone
Frankrijk
14,6
4
Fonterra
Nieuw-Zeeland
13,9
5
Dairy Farmers of America
Verenigde Staten
13,5
6
FrieslandCampina
Nederland
11,1
7
Arla Foods
Denemarken/Zweden
10,3
8
Saputo
Canada
9
Dean Foods
Verenigde Staten
6,8
10
Yili
China
6,5
11
Mengniu
China
6,1
12
Unilever
Nederland/Verenigd Koninkrijk
5,8
13
Sodiaal
Frankrijk
5,4
14
DMK
Duitsland
5,3
4,6
1)
Zuivelomzet € mrd
7,4
15
Savencia (voorheen Bongrain)
Frankrijk
Hochwald - Bolsward
16
Kraft Foods
Verenigde Staten
4,5
Nestlé - Nunspeet
17
Meiji
Japan
4,2
18
Schreiber Foods
Verenigde Staten
4,2
Vecozuivel - Zeewolde
19
Land O'Lakes
Verenigde Staten
3,8
VIV Buisman - Zelhem
20
Müller1)
Duitsland
3,8
Born
1
1) ondernemingen die meer dan 10 miljoen kg (rauwe) melk, room en/of wei verwerken
bron: RVO.nl, ZuivelNL, CBS
Structuur
1)
opmerking: omzet 2014 + fusies en acquisities tussen 1 januari en 15 juni 2015
1) schatting
bron: Rabobank
2014
zuivel in cijfers
19
Handel
Handel
Uitvoer
De totale Nederlandse uitvoerwaarde kwam in 2014 uit op een bedrag van net geen € 7,2
Nederlandse kaasuitvoer 2014
miljard, een fractie lager dan in 2013. De export liet bij de belangrijke productgroepen een
wisselend beeld zien. De uitvoerwaarde van kaas en boter en -olie daalde, ondanks een toename van het volume, als gevolg van een gemiddeld lager prijsniveau. Opvallend bij kaas was
de forse terugval in de export naar derde landen, veroorzaakt door de boycot van Rusland.
Dankzij de groei in de intrahandel nam het uitvoervolume van kaas per saldo toch nog toe. De
uitvoerwaarde van niet-mager melkpoeder nam hoofdzakelijk af doordat er minder export werd
gerealiseerd. De handel in mager melkpoeder groeide zowel in waarde als volume door de
Totale kaasuitvoer: 809,6 mln kg
sterke stijging van de export naar derde landen.
De Europese Unie is al sinds jaar en dag de belangrijkste bestemmingsregio voor Nederlandse zuivelproducten, in 2014 goed voor bijna 70% (€ 5 miljard) van de totale uitvoerwaarde.
Hiervan werd respectievelijk 36% en 20% in de buurlanden Duitsland en België gerealiseerd
en nog eens 14% in Frankrijk. Nederland is daarnaast van alle lidstaten het meest actief op
de wereldmarkt, met een aandeel van bijna 5% in de wereldhandel. Buiten de EU zijn China,
Nigeria en Saudi-Arabië de belangrijkste bestemmingen. De uitvoer naar Rusland was in 2014
nog wel substantieel, maar was als gevolg van de boycot al sterk teruggevallen. In 2013 was
Rusland nog de belangrijkste bestemming buiten de EU.
Noord-Amerika:
14,8 mln kg
- Verenigde Staten 90%
- Canada 10%
Nederlandse uitvoerwaarde naar bestemming 2014
Overig EU
9%
Zweden 3%
Verenigd Koninkrijk 4%
Italië 6%
Azië:
25,9 mln kg
- Japan 31%
- Zuid-Korea 21%
- Saudi-Arabië 11%
- Overig 37%
Duitsland 36%
Griekenland 4%
Spanje 5%
EU:
689,9 mln kg
- Duitsland 43%
- België 12%
- Frankrijk 11%
- Spanje 7%
- Italië 5%
- Overig 22%
Overig Europa:
32,7 mln kg
- Rusland 82%
- Zwitserland 4%
- Oekraïne 3%
- Overig 11%
Europese Unie
€ 5,0 mrd
China (incl. Hong Kong) 12%
Frankrijk 14%
Nigeria 7%
België 20%
Overige
derde landen
47%
bron: Eurostat, CBS
20
zuivel in cijfers
Derde landen
€ 2,2 mrd
Saudi-Arabië 7%
Verenigde Arabische
Emiraten 5%
Rusland 5%
Zuid-Korea 5%
Verenigde Staten 4%
Koeweit 3% Algerije 4%
Midden- en Zuid-Amerika:
14,7 mln kg
- Mexico 42%
- Nederlandse Antillen 12%
- Dominicaanse Republiek 11%
- Overig 35%
Afrika:
28,7 mln kg
- Algerije 29%
- Egypte 27%
- Ceuta 14%
- Overig 30%
Oceanië:
2,9 mln kg
- Nieuw-Zeeland 85%
- Australië 15%
bron: CBS, Eurostat
2014
2014
zuivel in cijfers
21
Handel
Handel
Invoer
Positie Nederlandse zuivelexport op de wereldmarkt 2014
Exportaandelen belangrijkste zuivelexporteurs (wereldhandelstotaal 2014: 66,4 mrd kg melkequivalent)
Herkomstlanden Nederlandse invoer
Nieuw-Zeeland 27,7%
Overig 21%
Overig EU 6,8%
Overig 19,4%
EU 25,6%
Denemarken 1,6%
Polen 2,2%
België 2,5%
Argentinië 2,9%
Belarus 4,3%
Australië 5,7%
Verenigde
Staten 14,4%
Nederland 4,7%
Frankrijk 4,2%
Ierland 5%
Verenigd
Koninkrijk 5%
België 14%
Nederlandse export naar derde landen: 3,1 mrd kg
In % van de wereldhandel: 4,7%
bron: Eurostat
Herkomstlanden Nederlandse invoer per product
120
Top-5 exporteurs 2014
Kaas
Argentinië 2,9%
Belarus 4,3%
EU 1)
Australië 5,7%
w.v. Nederland
index 2013 = 100
Boter en boterolie
91,4
Nieuw-Zeeland
120
82,4
Verenigde Staten
374
117,4
EU 1)
Overig EU 6,8%
w.v. Nederland
Nieuw-Zeeland
Verenigde
Australië
Staten 14,4%
Wit-Rusland
290EU 25,6%
100,5
Totaal
30
0
Verenigde Staten
1,6%
118,7 Denemarken
Wit-Rusland
158
92,7
2.227
96,3
Niet-mager melkpoeder
Nieuw-Zeeland 27,7%
index
Australië
Polen 2,2%
België 2,5%
Totaal
127,2
73
78,3
Frankrijk 4,2%
69
103,8
45
87,1
Duitsland 3,5%
947
104,7
Nederlandse
export naar derde landen: 3,1 mrd kg
Mager melkpoeder
In % van de wereldhandel: 4,7%
index
646
158,8
w.v. Nederland
60
123,5
94,7
Verenigde Staten
553
99,6
145
76,6
Nieuw-Zeeland
389
97,8
Australië
83
83,6
Australië
166
137,2
Uruguay
58
79,0
Wit-Rusland
92
96,6
2.527
105,1
2.218
116,3
Nieuw-Zeeland
EU
1)
w.v. Nederland
Argentinië
Totaal
1) exclusief intrahandel
bron: Eurostat, Comtrade, ZuivelNL
22
zuivel in cijfers
2014
1.448
110,2
388
103,8
125
EU
1)
Totaal
Kaas
Totale invoer: 263 mln kg
60
index
24
mln kg
90
537
110,5
Nederland
147 4,7%
115,8
index
718
167
Duitsland 44%
Frankrijk 11%
Duitsland 3,5%
bron: CBS, Eurostat, Comtrade
mln kg
Overig 19,4%
Invoerwaarde 2014:
€ 2,6 mrd
30
Duitsland
België
mln kg
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
Overig
Boter en boterolie
Totale invoer: 105 mln kg
20
10
0
160
Duitsland
mln kg
Ierland
Frankrijk
Nieuw-Zeeland
Overig
Melk en room (in consumentenverpakking)
Totale invoer: 266 mln kg
120
80
40
0
Duitsland
België
Tsjechië
Verenigd Koninkrijk
Overig
bron: Eurostat
2014
zuivel in cijfers
23
Consumptie
Consumptie
Nederland heeft een lange traditie van
Kaasconsumptie EU 2014
zuivelconsumptie. Melk, kaas, yoghurt
in kg per hoofd van de bevolking
en zuiveldesserts vormen voor veel
Frankrijk
Nederlanders onderdeel van het dage-
26,7
Finland in kg per hoofd van de bevolking
lijkse voedingspatroon. De Nederlandse
25,6
Duitsland
Frankrijk
kaasconsumptie per hoofd van de be-
24,6 26,7
Denemarken
Finland
volking beweegt zich al jaren boven het
(al relatief hoge) Europees gemiddelde.
Oostenrijk
Denemarken
Gemiddeld eet een Nederlander ongeveer
Zweden
Griekenland
22,2
20,9
Gemiddelde EU-28:
17,9 kg per capita
Italië
Oostenrijk
20 kg kaas per jaar.
24,625,6
Gemiddelde EU-28:
17,9 kg per capita
Griekenland
Duitsland
20,1
20,9
20,8
20,1
Polen
Italië
16,0
België
Nederland
tieve bestedingen van Nederlandse huis-
15,1
Verenigd Koninkrijk
Polen
Verenigd Koninkrijk
dranken is met 14% al jaren min of meer
9,5
15,1
15
20
25
10
15
20
25
5
€ 4,8 miljard gemoeid, ofwel 1,6% van
0
5
het totaal aan consumptieve bestedingen.
in kg per hoofd van de bevolking
bron: IDF, ZuivelNL
Spanje
9,5
20,1
11,7
10
0
stabiel. In 2014 was daarmee ruim
20,1
16,0
11,7
Spanje
België
houdens aan voeding en niet-­alcoholische
Kaasconsumptie rest van de wereld 2014
Zwitserland
21,6
Noorwegen in kg per hoofd van de bevolking
Brood en graanproducten
Vlees en vleesproducten
Aardappelen, groenten en fruit
Zuivel, eieren, oliën en vetten
Suiker, zoetwaren en ijs
Mineraalwater, frisdranken e.d.
Vis
Koffie, thee en cacao
Overige voedingsmiddelen
Totaal voeding en niet-alcoholische dranken
Totale consumptieve bestedingen
Aandeel zuivelproducten in:
Totaal voeding en niet-alcoholische dranken
Totale consumptieve bestedingen
24
zuivel in cijfers
16,3
15,5
Verenigde
Staten
Noorwegen
€ mrd
2005
5,3
5,6
4,7
3,8
2,2
1,4
0,8
0,7
1,7
2010
6,4
6,2
5,8
4,4
2,3
1,7
0,9
0,8
2,0
26,2
30,5
33,3
33,6
Kazachstan
Brazilië
262,5
282,5
292,2
296,1
Zuid-Korea
Mexico
2,3 3,7
Japan
Kazachstan
2,2
2,6
14,4%
1,4%
14,3%
1,5%
13,9%
1,6%
14,4%
1,6%
2013 1)
7,1
6,5
6,2
4,6
2,6
2,0
0,9
1,0
2,4
2014 1)
7,2
6,3
6,2
4,8
2,6
2,1
1,0
1,0
2,4
Australië
Israël
13,6
Argentinië
Verenigde
Staten
12,4
Canada
Australië
21,6
18,9
16,3
15,5
12,113,6
Nieuw-Zeeland
Argentinië
8,6
Turkije
Canada
12,4
7,8
Rusland
Nieuw-Zeeland
5,8
Iran
Turkije
4,8
Egypte
Rusland
12,1
8,6
7,8
4,6 5,8
Brazilië
Iran
3,74,8
Mexico
Egypte
3,74,6
2,6 3,7
China 0,12,3
Zuid-Korea
Japan0
2,2
China 0,1
1) voorlopige cijfers
0
bron: CBS
18,9
Israël
Zwitserland
Consumptieve bestedingen Nederlandse huishoudens
24,6
20,822,2
Nederland
Zweden
Het aandeel van zuivel in de consump-
24,6
5
10
15
20
25
5
10
15
20
25
bron: IDF, ZuivelNL
2014
2014
zuivel in cijfers
25
Organisaties
Belangenbehartiging
De Nederlandse zuivelsector is sterk georganiseerd. Iedere schakel in de productieketen heeft
Organisaties
Primaire sector
LTO Nederland
Land- en Tuinbouworganisatie: ondernemersen werkgeversorganisatie voor de agrarische
sector
NMV
Nederlandse Melkveehouders Vakbond:
belangenbehartigingsorganisatie voor en door www.nmv.nu
melkveehouders
(NZO), de handel door branchevereniging Gemzu en de detailhandel door de Vereniging
BBZ
www.boerderijzuivel.nl
Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL).
Bond voor boerderijzuivelbereiders: organisatie voor belangenbehartiging van zelfzuivelende melkveehouders en voor productpromotie
Industrie en handel
Ketenorganisatie ZuivelNL
NZO
Nederlandse Zuivelorganisatie: branchevereniging van de Nederlandse zuivelindustrie
www.nzo.nl
Op initiatief van NZO en LTO is in januari 2014 de private ketenorganisatie ZuivelNL opgericht,
Gemzu
Branche- en ondernemersorganisatie voor de
Nederlandse zuivelhandel
www.gemzu.nl
zetten. ZuivelNL is een vereniging van NZO, LTO en NMV, waarin andere aan de zuivelsector
CBL
www.cbl.nl
gelieerde organisaties kunnen participeren.
Centraal Bureau Levensmiddelenhandel:
branchevereniging voor de supermarkt­
branche en food service bedrijven
Overig
ZuivelNL
Ketenorganisatie voor de zuivel: vereniging
van LTO, NMV en NZO, actief op thema’s waar
samenwerking tussen de schakels in de
zuivelketen meerwaarde biedt
www.zuivelnl.org
Voedselveiligheid
COKZ
Centrale organisatie voor kwaliteitstoezicht
in de zuivel: uitvoerende controleorganisatie
gespecialiseerd in kwaliteitsborging in de
zuivelketen
www.cokz.nl
Diergezondheid
QLIP
Private instelling voor analyse en certificering
in de zuivelketen en agrofood
www.qlip.nl
GD
Gezondheidsdienst voor dieren: dienstverlener op het terrein van o.a. programma’s voor
dierziektebestrijding
www.gddiergezondheid.nl
Wageningen UR
Livestock Research
Onderzoeksorganisatie actief in onderzoek op
voor melkveehouderij relevante thema’s
www.wageningenur.nl
NIZO Food Research
Onderzoeksinstituut voor ondermeer producttechnologie en de kwaliteit van melk
www.nizo.com
RVO
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland:
onderdeel van het ministerie van Econo­
mische Zaken gericht op de ondersteuning
van ondernemers
www.rvo.nl
zijn eigen belangbehartigende organisatie(s). Een groot deel van de melkveehouders wordt
vertegenwoordigd door de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO Nederland), in het bijzonder
door de LTO vakgroep Melkveehouderij. Daarnaast is er de Nederlandse Melkveehouders
Vakbond (NMV). De industrie wordt vertegenwoordigd door de Nederlandse Zuivelorganisatie
om daarmee een aantal niet-publieke taken van het Productschap Zuivel te kunnen voort­
ZuivelNL is actief op terreinen waar samenwerking tussen de schakels in de zuivelketen tot
meerwaarde leidt. Het doel van ZuivelNL is de Nederlandse zuivelketen te versterken en
faciliteren op het gebied van:
Monitoring en onderzoek
Bestrijding dierziekten, monitoring en onderzoek
Duurzaamheid
Duurzame Zuivelketen, KringloopWijzer, Stichting Weidegang
Onderzoek en innovatie
Praktijkonderzoek en ontwikkeling van de melkveehouderij
Arbeid
Platform voor arbeidsaangelegenheden in de zuivelsector
Export
www.lto.nl
Coördinatie veterinaire handelsproblemen bij export zuivel naar derde landen
Marktinformatie
Nederlandse zuivelnoteringen, internationale melkprijsvergelijking, statistiek
26
zuivel in cijfers
2014
2014
zuivel in cijfers
27