Hoe te komen tot een rechtvaardige en ecologische voedselvoorzi

Antwoorden op de voedsel-,
energie- en klimaatcrises
Gemeente Borger-Odoorn, 8 december 2014
Inhoud









Hoe gaan we de wereld voeden?
Waarom werkt de vrije markt niet in de landbouw?
Europees en internationaal handels-, en landbouwbeleid
Analyse: gevolgen voor markten en hulpbronnen
Milieuproblemen die samenhangen met landbouw
Wat is ‘echt duurzaam’?
Alternatieven en voordelen er van
Strategie: belemmeringen
Strategie: kansen en mogelijke activiteiten gemeente
Borger – Odoorn, bedrijven en burgers
Hoe gaan we de wereld voeden?

Groeiende vraag naar voedsel en biomassa FAO: 50 tot 70%
meer voedsel nodig in 2050

Overbevolking of overconsumptie van luxe producten?

12,3 miljard (Science) of 2-3 miljard mensen in 2100?

Industrieel en grootschalig of agro-ecologisch?

Via de wereldmarkt of zelfvoorzienende regio’s?
Waarom werkt de vrije-markt-theorie
niet in de landbouw?






Overheidstaak: voorziening basisbehoeften
Aanbodsinelasticiteit (weer, groeitijd, specialisatie)
Vraaginelasticiteit
Niet alle kosten geïnternaliseerd in de prijs
Ongelijke normen tussen landen
Grote concentratie bedrijven, zandloper-model
 Boeren en consumenten weinig invloed op prijs
Europese en internationaal handels- en
landbouwbeleid




EU Gemeenschappelijk Landbouw Beleid sinds 1957:
gegarandeerde prijzen, stimuleren productie
Hoge EU prijzen vergeleken met lage wereldmarktprijzen: importheffingen en exportsubsidies
Jaren 80: overschotten aangepakt via quotering
Jaren 90: op weg naar WTO (1995) deal US en EU:




Van kostendekkende prijzen naar lage prijzen en
inkomenssubsidies; dumping wordt ‘gelegaliseerd’
Afbraak van supply management en bescherming
Alleen WTO-verdragen kunnen met sancties worden
afgedwongen, slechts voedselveiligheid geaccepteerd
Nieuwe bedreiging TTIP: EU – VS vrijhandelsverdrag
Analyse – gevolgen markten





Productie onder de kostprijs in landbouw door verstoring van
lokale en nationale markten:
 Kaalslag onder kleine boeren en familiebedrijven
 B.v. Indonesië, Filippijnen, Kenia netto-voedselimporteur
+exporteur tropische producten
 Multinationals en grootgrondbezitters profiteren
Afrika verliest concurrentie op gebied van industrie en landbouw
Consumenten in stad lijken te profiteren van lagere voedselprijzen
- maar: gestopte boeren vertrekken naar de stad, concurrentie met
aanwezige arbeiders
Migratie naar het Westen: mensenhandel, concurrentie met
arbeiders, rechts-extremistische sentimenten
Europa niet zelfvoorzienend in plantaardig eiwit en - olie
Analyse – gevolgen milieu en hulpbronnen

Op vrije wereldmarkt: Koopkracht westerse autorijders en
vleeseters wint van voedselzekerheid in ontwikkelingslanden

Door grote gerichtheid op export via mono-culturen; nadelige
effecten voor bestaanszekerheid inheemse volkeren en kleine
boeren en voortbestaan dieren en planten

Land grab 227 miljoen hectare sinds 2001

Mogelijke conflicten over oprakende natuurlijke hulpbronnen
Vervolg milieuproblemen rond landbouw






Peak oil in relatie tot hoge afhankelijkheid van olie
Klimaatverandering oorzaken door landbouw 44-57%:
 natuurvernietiging (18%),
 onduurzame landbouw-methoden (15%),
 verwerking, verpakking en transport (20%)
 afbraak organische stof (4%)
maar vooral ook gevolgen voor de landbouw:
 te hoge temperatuur, droogtes, overstromingen, oprakend
gletsjerwater, verzilting
Bodemdegradatie, land uit productie voor andere functies
Oprakende mineralen, met name fosfaat
Waterschaarste
Wat is ‘echt duurzaam’?


Brundtland: huidige productie en consumptie mogen geen
negatieve effecten hebben op de basisbehoeften van andere
mensen en toekomstige generaties
Criteria binnen voedselzekerheid:
 Geen uitputting van natuurlijke hulpbronnen en geen
vervuiling;
 Sluitende kringlopen van nutriënten en zoet water;
 Onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen;
 Preventie van klimaatverandering;
 Geen directe of indirecte land use change (ILUC);
 Recht op voedsel krijgt prioriteit boven andere doeleinden:
veevoer, vezels, biobrandstoffen, biobased products);
 Soorteigen gedrag dieren waarborgen.
Alternatieven (1)





Bindende internationale milieu- en sociale verdragen? ->
Vervangen door Public Private Partnerships sinds o.a. 2002
Milieustandaarden in vrijhandelsverdragen
Internationaal belasten van milieu-uitputting en -vervuiling
Afschaffen subsidies fossiele brandstoffen – aanleg infrastructuur
Maatschappelijk verantwoord ondernemen, ‘duurzame import’






Vrijwillige afspraken door multinationals met enkele maatschappelijke
organisaties (WNF, Solidaridad) in RTRS, RSPO en IDH
Gebrekkige consultatie plaatselijke milieugroepen, inheemse volkeren
en kleine boeren
Geen aandacht voor mondiale voetafdruk, kringlopen, GHG,
Geen aandacht verdringingseffecten – Indirect Land Use Change
Zeer beperkt aandacht: voedselzekerheid en werkgelegenheid
Haalt de prioriteit van maatschappelijke organisaties af van effectieve
oplossingen, green washing
Alternatieven (2)

Alternative Trade Mandate:
 Voedselsoevereiniteit
 Stop nieuwe vrijhandelsverdragen zoals TTIP, EPA’s
 Meer regionale zelfvoorziening in voedsel, veevoer, energie,
hout, textiel door een drastische hervorming van FTA’s
 Hervorming van het Europese handels- en landbouwbeleid:
 Verhogen van importheffingen en productiebeheersing
 Verhogen van voorraden om onstabiele prijzen te
voorkomen
 Gegarandeerde stabiele prijzen aan boer in plaats van
gesubsidieerde export en inkoop onder de kostprijs door
handel en industrie
 Betalen voor groene diensten, beheer van natuur en
landschap, ecologische voedsel- en duurzame
energieopwekking, verhogen organische stofgehalte
Alternatieven (3)


Alternative Trade Mandate vervolg:
 Mededingingswetgeving: aanpakken marktmacht handel en
industrie
 Europese biobrandstoffenrichtlijn stoppen
 Afschaffen tariefescalatie bewerkte tropische producten
 Internalisering alle milieu-, dierenwelzijns- en sociale kosten
in consumentenprijs
Voorstel hier toe (nog niet in uitgewerkt in ATM):
 Importheffing, voorkomt oneerlijke concurrentie import
 Verhoging van Europese milieu- en dierenwelzijnseisen
 Europese ecotaksen op fossiele brandstoffen en vervuilende
stoffen, verlaging belasting op arbeid
 1. Importheffing + 2. hogere normen +3. ecotaks 
Internalisering
Voordelen










Kostendekkende prijzen aan boer
Consument betaald eerlijke prijs, van 15% naar 15,9%
GLB: € 25 – 35 miljard bespaard
Maar behouden voor het platteland en effectiever gebruikt
binnen ecologische landbouw en duurzame energieopwekking
Leefbaarheid platteland en verhogen werkgelegenheid MKB
Enabling environment voor duurzame bedrijven
Ontwikkelingslanden krijgen markten en natuurlijke
hulpbronnen terug, voor eigen voedselproductie
Energiezekerheid
Food sovereignty cools down the planet: 50 – 75% minder uitstoot en
opslag van broeikasgassen, door geregionaliseerde, ecologische
landbouw
Kringlopen gesloten, i.v.m. fosfaattekort
Strategie: Belemmeringen







Internationale concurrentie als uitgangspunt – antiprotectionisme
Economische groei en BBP belangrijker dan voorziening van
basisbehoeften nu en in toekomst
Beperken consumptie rijkste landen blijft taboe, afschuiven
problemen naar de armsten onder retoriek van win-win
Technologische oplossingen in plaats van politieke aanpak van
structurele oorzaken
Grote invloed multinationals op beleid - geen tegenmacht MKB
Vakbonden te weinig oog voor milieu, basisvoorzieningen op
lange termijn
Subsidies aan kritisch maatschappelijke organisaties beperkt –
subsidies aan Initiatief Duurzame Handel omhoog
Strategie – Kansen voor gemeente,
bedrijven en burgers (1)


Borger-Odoorn:
 Naast Cittaslow ook Transition Town (Transitie gemeente)
i.v.m. peak oil / circulaire economie
 Gentech-vrije gemeente
 Schaliegas-vrije gemeente
 Klimaat: Divest-campaign (350.org), pensioenfondsen voor
o.a. ambtenaren
 Beschikbaar stellen land voor zelfvoorzienende landbouw
Verbinding zoeken met inspirerende voorbeelden in de praktijk:
 Inspirerende bedrijven: HempFlax, Gulpener Bier
 Community Supported Agriculture, directe verkoop boeren
 Streekproducten, Oregional, Willem & Drees
Strategie – Kansen voor gemeente,
bedrijven en burgers (2)

Samenwerkingsverbanden – mogelijke partners ander beleid:
 Boeren: Nl’se Melkveehouders Vakbond, Nl’se
Akkerbouw Vakbond, Platform Aarde Boer Consument,
Via Campesina
 Midden en Klein Bedrijf; eigen stem binnen de SER
wegens vaak andere belangen dan VNO-NCW
 Vakbonden, zoals binnen de TTIP-campagne
 Milieu-, ontwikkelings-, en consumentenorganisaties, o.a.
Milieudefensie, Slowfood Nederland
Meer informatie:
Alternative Trade Mandate: www.alternativetrademandate.org
NL’se tekst: www.alternativetrademandate.org/wp-content/
uploads/2014/02/Time_for_a_new_vision-NL-PRINT.pdf
 Platform Aarde Boer Consument: www.aardeboerconsument.nl
 Feiten of Fabels, 7 claims over TTIP:
http://somo.nl/publications-nl/Publication_4085-nl
 Werkgroep Voedselrechtvaardigheid: www.foodjustice.eu
 Website Voedsel Anders (conferentie 21-22 februari 2014)
www.voedselanders.nl
 Boek 'Wereldvoedsel – Pleidooi voor een rechtvaardige en
ecologische voedsel-voorziening‘: www.uitgeverijrepubliek.nl
(2011 – 2013 2e druk)
 www.guusgeurts.nl en [email protected]
