2. Schimmels en vraat op tuinplanten

Schimmels en vraat op tuinplanten
Zwakke planten, gaten in verkleurde bladeren of vreemde spinsels? Stel eerst een
diagnose en ga dan milieuvriendelijk dokteren aan zieke tuinplanten.
Er zijn diverse mogelijkheden om zieke tuinplanten er weer bovenop te krijgen zonder het
milieu te belasten. Chemische bestrijdingsmiddelen hebben niet de voorkeur, aangezien die
vaak dodelijk zijn voor andere planten en dieren dan de plaag, en ook het grondwater kunnen
vervuilen.
Tips plantenziekten tegengaan
 Als een plant of gazon er slecht uitziet, hoeft een schimmel of insect niet de boosdoener
te zijn: mogelijk is er een tekort aan voedingsstoffen, licht of water, omdat de plant
niet op zijn ideale plaats staat.
 Is de plant aangetast, ga dan na of het wellicht seizoensgebonden is. In dat geval gaat
de aantasting vanzelf over en is bestrijding vaak niet nodig.
 Zoek uit wie of wat de boosdoener is, zodat u zo nodig gericht actie kunt ondernemen.
 Kiest u uiteindelijk een chemisch bestrijdingsmiddel, lees dan de aanwijzingen op de
verpakking, en houd u aan de voorgeschreven dosis om milieuschade te beperken.
Milieuvriendelijk plantenziekte voorkomen
In elke tuin komen wel eens plantenziekten en vraat voor. Meestal gaat dat vanzelf over.
Is dat niet zo, let dan eerst op de omstandigheden in de tuin. Dat kan al veel verbetering
brengen, en voorkomt dat bestrijdingsmiddelen nodig zijn.
Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de milieuschade door bestrijdingsmiddelen ontstaat
door verkeerd gebruik. Let daarom op de aanwijzingen op de verpakking en houd u aan de
dosis; dan is het risico op schade voor het milieu en uw gezondheid het laagst.
Help natuurlijke vijanden van plagen een handje
Een gevarieerde, natuurlijke tuin is aantrekkelijk voor natuurlijke
vijanden van plagen. Zo’n tuin onstaat als u zorgt voor
schuilplaatsen, een gevarieerde beplanting, en nestkastjes.
Plant op de juiste plaats
De milieuvriendelijkste manier om vraat en ziekten te bestrijden,
is natuurlijk door te voorkomen dat er een plaag komt. Kies
daarvoor sterke en gezonde planten voor in de tuin, en vermijdt
gevoelige soorten.
Kies sterke en gezonde planten
Gaat een bepaalde plant herhaaldelijk ten onder, dan is die plaats waarschijnlijk niet geschikt
voor die soort. Een gebrek aan licht, water of voedingsstoffen kan de plant verzwakken, en de
weerstand tegen insecten en schimmels verminderen. Vervang de plant dan door een andere
die het op die plek beter doet.
Zorg voor voldoende voedingsstoffen
Planten hebben naast water ook voedingsstoffen nodig; dan blijven ze gezond en beter
bestand tegen plagen en schimmels. Zie voor tips De tuin bemesten.
Voor het verbeteren van zand- of kleigrond, en het stimuleren van het bodemleven is compost
erg geschikt. Compost bevat namelijk naast voedingsstoffen die langzaam vrijkomen, een
gunstige samenstelling van micro-organismen. Schadelijke bacteriën, schimmels en
bodemziekten worden daardoor tegengegaan. Compost is alleen niet geschikt voor
heidesoorten, azalea en rhododendron.
Biologie | Afweer HAVO | Artikel Schimmels en vraat op tuinplanten
Ook zelfgemaakt compostwater kan schrale tuinplanten
helpen er weer bovenop te komen:
Doe een gieter half vol met compost en vul verder met water. Goed roeren, even laten staan,
zeven en uitgieten.
Onderhoud de tuin regelmatig
Zorg voor tuinonderhoud. Inspecteer de planten regelmatig en verwijder takken of bladeren
die zijn aangetast door vraat of schimmel. Dat voorkomt een grotere plaag. Gooi de plantdelen
bij het groente-, fruit- en tuinafval.
Zitten er beestjes op jonge scheuten van een plant, dan kunt u deze ook met de hand
verwijderen, of met een stevige straal water.
Plantenziekte en vraat herkennen: symptomen
Zijn de omstandigheden in orde, maar herstellen de tuinplanten niet? Lees dan onderstaande
meest voorkomende symptomen, hun boosdoeners en tips voor bestrijding. Over sommige
plagen geeft Milieu Centraal tuin trouwens apart informatie, zoals Mollen, en Slakken.
Schimmels herkennen en bestrijden
Een witte poederige uitslag op de plant wijst op schimmel. Maar schimmel kent meer
uitingsvormen.
Symptomen
Soort schimmel
Oranje vlekjes op het blad
Roestschimmel (vooral bij stokroos)
Witte wollige plekjes op de bovenkant van het
Echte meeldauw
blad
Bleekgele vlekken bovenop het blad en wit
Valse meeldauw
poederig pluis eronder
Gele en zwarte vlekken op het blad, uiteindelijk
Sterroetdauw (bij rozen)
valt het af
Bruinzwarte vlekken op blad en stengels,
verkleuring op knollen en vruchten
Aardappelziekte (pythophtora, vooral bij aardappel en tomaat)
Omgevallen en dode kiemplantjes
Smeul
Verdorde grassprieten (in het gazon) die aan
elkaar plakken, soms met rozerode draadachtige
Rooddraad
woekering
Bruine plekken (in het gazon) met sneeuwwit
pluis
Sneeuwschimmel
Preventie schimmels
Plantversterkende middelen op basis van vetzuren, mineralen en plantextracten, of op basis
van algen- of zeewierextract, werken preventief tegen schimmelziekten op planten. Deze
middelen zijn kant-en-klaar te koop.
Biologie | Afweer HAVO | Artikel Schimmels en vraat op tuinplanten
Ook een extract van compost kan schrale tuinplanten helpen er weer bovenop te komen:
Voeg 2 liter (zelfgemaakte) compost toe aan 10 liter water;
laat dit ruim een week staan, en roer elke dag even om;
zeef het geheel, en spuit het vocht over de planten.
Als planten lang vochtig zijn, bevordert dat de groei van schimmels. Houdt daarom de bodem
vrij van onkruid en geef de planten het liefst ’s ochtends water. Zo kunnen planten en de
bodem overdag drogen.
Bestrijding schimmels
Knoflookthee is een milieuvriendelijk middel tegen diverse schimmels, zoals echte meeldauw
en roestschimmel:
Voeg vijf knoflookballen in stukjes toe aan een liter kokend water, laat 24 uur trekken; zeef
het knoflook eruit en voeg drie liter water toe voor verdunning; spuit de thee dagelijks,
gedurende vijf dagen over de plant (bij roestschimmel: enkele keren per dag tot de schimmel
verdwijnt).
Zwavel
Kiest u toch voor een bestrijdingsmiddel, neem dan een middel op basis van zwavel: dat belast
het milieu het minst. Zie de verpakking om te zien welk middel het best werkt tegen welke
schimmel, en houdt u aan de voorschriften op de verpakking. Tegen sommige
bestrijdingsmiddelen raken schimmels bijvoorbeeld snel immuun: u mag ze maximaal drie
maal per jaar gebruiken.
Aardappelziekte: cymoxanil
Aardappelziekte komt voor op aardappel- en tomatenplanten. Het is alleen te voorkomen door
plantenrassen te kiezen die immuun zijn tegen de schimmel pythophtora: vraag advies aan de
leverancier. Is aardappelziekte eenmaal aanwezig, voer de planten dan meteen af (via het
gft), om verdere besmettingen in de omgeving te voorkomen. Tegen de ziekte helpen alleen
chemische bestrijdingmiddelen. Middelen op basis van de werkzame stof cymoxanil belasten
het milieu minder dan middelen met andere werkzame stoffen.
Luizen herkennen en bestrijden
Is de plant verzwakt, en ziet die er vies en plakkerig uit? Dan zijn luizen waarschijnlijk de
boosdoeners. Groene en zwarte luizen zitten vaak op jonge scheuten. Takluizen en dopluizen
zitten vaak op takken en stam. Daarnaast komen ook wolluizen, schildluizen, bloedluizen en
coniferenluizen voor in de tuin. De luizen leven op plantensappen, maar scheiden de suiker uit
(honingdauw), daarvan krijgen de planten het smerige uiterlijk.
Vervang planten die keer op keer last krijgen van bladluis, door een soort die beter geschikt is
voor die standplaats.
Zitten er beestjes op jonge scheuten van een plant, dan kunt
u deze ook met de hand verwijderen, of met een stevige
straal water.
Lieveheersbeestje of plantenextract tegen luizen
Bent u er op tijd bij, dan kunt u luizen biologisch bestrijden
met de larven van lieveheersbeestjes en gaasvliegen. U hangt
dan een zakje met larven in de boom of struik.
Biologie | Afweer HAVO | Artikel Schimmels en vraat op tuinplanten
U kunt ook zelf een plantenextract maken, dat jaagt diverse
insectensoorten weg. Voor onderstaand recept is brandnetel bruikbaar, maar ook
rabarberblad, uienloof, of vlierblad.
Laat 1 kg blad 20 minuten koken in 2 liter water;
Voeg een eetlepel zachte zeep (groene zeep) toe en zeef het geheel;
verdun het met water (1 deel extract + 4 delen water), verspuiten.
Gebruik liever geen oplossing van groene zeep en spiritus. Dit oude huismiddeltje is niet altijd
effectief, en kan schadelijk zijn voor de plant.
Organische vetzuren
Is een bestrijdingsmiddel toch nodig, kies dan een middel op basis van kaliumzouten van
vetzuren. Deze zeepachtige stoffen hebben nauwelijks gevolgen voor het milieu.
Organische vetzuren zijn vetten die specifiek het plaagdier aanpakken, maar onschadelijkheid
zijn voor de plant. Ze worden gebruikt in de vorm van een zeepoplossing. Organische vetzuren
zijn goed afbreekbaar. Ze zijn te koop in tuincentra.
Pyrethrinen
Werken bovenstaande middelen onvoldoende, dan kunt u een middel nemen op basis van
pyrethrinen. Pyrethrinen zijn zeer giftig voor waterinsecten en vissen, maar wel zeer snel
afbreekbaar (in zowel water als bodem). Voor het milieu zijn pyrethrinen daarom weinig
schadelijk, mits u zich aan de gebruiksaanwijzing houdt.
Mijten herkennen en bestrijden
Dof blad, soms met spinseldraden aan de onderkant, ontstaat door
mijten. Dat zijn kleine spinachtige beestjes die vooral voorkomen
op fruitbomen, coniferen en lindebomen.
Bestrijden van mijten
Van de bestrijdingsmiddelen tegen mijten, is een middel op basis
van minerale olie of zwavel het minst milieubelastend. Middelen op
basis van de stof tebufenpyrad zijn ook toegestaan, maar dit is
schadelijk voor waterleven: voorkom dus altijd dat dit in vijvers of
grondwater belandt.
Boosdoener van vraat bestrijden
Kijk in de tabel of u symptomen van uw plant(en) herkent; de meestvoorkomende
veroorzakers van vraat staan hier vermeld. Dit is mogelijk uw boosdoener.
Symptomen
Insect
Ronde happen uit de bladrand
Taxuskever (gegroefde
lapsnuitkever)
Kleine ronde gaatjes aan blad
en stengelvoet van
kruidachtige plant
Aardrups (larve van diverse
nachtvlinders)
Verdord gras en losse zoden
Engerlingen (larve van meikever
en junikever)
Ronde kale plekken in gazon
emelten (larve van
langpootmuggen)
Slordige gaten en
beschadiging aan nieuwe
scheuten.
Wants
Rhodondendron bloeit niet;
gele plekjes bovenzijde blad
en bruine roestachtige vlekken
aan de onderzijde.
Japanse vlieg (soort wants)
Biologie | Afweer HAVO | Artikel Schimmels en vraat op tuinplanten
Vraatbeestjes verwijderen
Vang rupsen en kevers zoveel mogelijk weg, dan kunt u een
plaag in de kiem smoren. Rupsen kunt u gemakkelijk met de
hand pakken. Taxuskevers verzamelt u door tussen
aangetaste planten planken op de bodem te leggen; de
kevers schuilen aan de onderkant, waardoor u ze ’s ochtends
kunt weghalen.
Biologische bestrijding
Voor biologische bestrijding kunt u krielkippen loslaten in uw
tuin, die zijn dol op taxuskevers. De kippen zijn niet geschikt
voor een tuin met jonge beplanting, want ze eten ook graag
jonge blaadjes.
U kunt tegen taxuskevers ook speciale aaltjes kopen (microscopisch kleine wormpjes); die
parasiteren op de larven en bestrijden de plaag. Andere soorten aaltjes zijn weer geschikt voor
bestrijding van aardrupsen of emelten en engerlingen.
Emelten krijgen trouwens weinig kans in het gazon als u het in september kort maait en niet
besproeit. Verticuteren of prikrollen helpt ook, omdat ze slecht tegen verstoring kunnen. Dit
helpt ook tegen engerlingen.
Bestrijdingsmiddelen tegen insecten
Werkt bovenstaande allemaal niet, dan kan een bestrijdingsmiddel helpen. Middelen op basis
van kaliumzouten van vetzuren zijn dan een goede keuze: ze werken tegen insecten en hun
larven, zijn goed afbreekbaar en weinig giftig. Middelen op basis van pyrethrinen helpen tegen
hardnekkige aantasting door rupsen en kevers.
Tegen emelten en engerlingen kunt u een middel kopen op basis van imidacloprid; maar dit
middel doodt ook natuurlijk vijanden en is zo slecht afbreekbaar dat u dit maar één keer per
jaar mag gebruiken. Vanwege de risico's voor bijen is de toelating vervallen.
Dezelfde milieubezwaren gelden voor middelen op basis van de werkzame stof thiacloprid, die
toegelaten zijn voor het bestrijden van zuigende en bladetende insecten in sier- en moestuin.
Meer informatie
 Een moestuin kent specifieke plagen en ziekten, meer daarover staat op
www.plantaardig.com.
 Uitgeverij Roodbont geeft een gids uit voor het herkennen, voorkomen en beheersen
van ziekten en plagen in de tuin. Bestel de gids via de website www.roodbont.nl.
 Uitgebreide informatie over plagen en plantenziekten staat op www.neerlandstuin.nl.
Bron: http://www.milieucentraal.nl/themas/ongedierte-in-huis-bestrijden/schimmels-en-vraat-op-tuinplanten
Biologie | Afweer HAVO | Artikel Schimmels en vraat op tuinplanten