De ouderenzorg door een wetenschappelijke bril

De ouderenzorg door een
wetenschappelijke bril
Erik van Rossum
Hogeschool Zuyd – lector Zorginnovaties voor kwetsbare ouderen
Universiteit Maastricht
Nursing Event 2011
Ouderen(zorg)
 ‘Beelden’
 Zorgen over de ouderenzorg
 Kan onderzoek bijdragen aan noodzakelijke
verbeteringen?
-
Vrijheidsbeperking in het verpleeghuis
Identificeren en ondersteunen van
kwetsbare ouderen
OUDEREN

“Er zijn teveel ouderen en dat wordt nog veel
erger” (de grijze golf)
• “Ouderen zijn allemaal ziek en gebrekkig”
(ouderdom komt met – veel – gebreken)
• “Ze slokken alle zorg op”
• “De zorg wordt onbetaalbaar”
Levensverwachting bij geboorte:
1900:
2009:
50 jaar
80 jaar
Levensfasen:
1. Jeugd
2. Werkzame leven
3. Extra – 3e – levensfase (ca 60e – 80e jaar)
4. Ouderdom
Percentage 65+ in Europa
Figuur 1: Vijf landen met hoogste en laagste percentage 65-plussers in EU-25,
2004 (Bron: Eurostat, 2006).
(gezonde) levensverwachting op 65jarige leeftijd
Bron: CBS, 2009 (zie http://statline.cbs.nl)
Ergo:
Met heel veel ouderen gaat het tot op
hoge leeftijd goed
-
Basisniveau van de zorg is goed
Maar:
Er zijn ook serieuze problemen
-
Zonder goede maatregelen wordt het in
de (nabije) toekomst echt zorgelijk
Enige trends:
-
-
Sterke toename aantal ouderen / ouderen met
beperkingen en complexe problematiek
Vergrijzing én ontgroening (van 1 jongere op 2
ouderen naar 1 op 4!)
Extramuralisatie van de intramurale zorg
Meer roep om eigen regie door cliënt
Grote tekorten op arbeidsmarkt
We hebben (nu al) grootste moeite om zorg goed
te organiseren (schotten, versnippering, …)
Behoefte aan nieuwe werkwijzen en vaardigheden van
zorgprofessionals (en cliënten en mantelzorgers)
Kan onderzoek bijdragen aan
noodzakelijke verbeteringen?
Bijvoorbeeld vanuit
 Hogeschool Zuyd
Kenniskring Autonomie en Participatie van chronisch zieken
Kenniskring Technologie in de Zorg
 Universiteit Maastricht
Onderzoekgroep ‘Innovations in Health Care of the Elderly
(Caphri / vakgroep Health Services Research)
Kenniskring Autonomie & Participatie
Sandra Beurskens
www.hszuyd.nl/aenp
Kenniskring Autonomie en Participatie
1. Missie: bevorderen dat mensen met een
chronische ziekte en kwetsbare ouderen het leven
kunnen leiden dat ze graag willen leiden door
middel van praktijkgericht onderzoek.
2. Multidisciplinaire groep onderzoekers & docenten
van gezondheidszorgopleidingen Zuyd (ca 25
personen, ca 7 fte)
3. Ontwikkelen, implementeren en evalueren van
innovaties, vooral gericht op primaire proces tussen
professional, cliënt en zijn/haar omgeving.
4. Speerpunten: cliëntgerichte zorg, interdisciplinaire
samenwerking, monitoren van zorg en EBP
Universiteit Maastricht
Onderzoekgroep ‘Innovations in Health Care of the Elderly’
(o.l.v. prof J. Hamers en prof R. Kempen)
 Thematiek:
zorgproblemen en –behoeften ouderen, ontwikkelen en
evalueren van zorginnovaties, implementatie innovaties
 Multidisciplinaire groep (ca 45 onderzoekers, waarvan ca
helft promovendi)
 Intensieve samenwerking met Hogeschool Zuyd en
regionale zorgaanbieders in academisch netwerk
Twee voorbeelden
 Vrijheidsbeperking in het verpleeghuis
 Identificeren en begeleiden van kwetsbare
ouderen
Zorginnovaties bij
kwetsbare ouderen
•
•
Identificatie kwetsbare thuiswonende ouderen
Programmatische aanpak: Zorg uit Voorzorg
Wie is kwetsbaar?
 Voor wat? (relevante negatieve uitkomsten)
 Wanneer? (tijdvenster uitkomsten)
En hebben we vervolgens wat
te bieden?
mate van
kwetsbaarheid
aanpak op maat
Aanpak 1
Doelgroep 1
Doelgroep 2
Aanpak 2
Screenen op kwetsbaarheid
 Accent: wat bieden beschikbare instrumenten?
 Screenen thuiswonende ouderen
in vorm van zelfrapportage
 (o.a.) Groningen Frailty Indicator
(GFI) en Tilburg Frailty Indicator (TFI)
 Onderdeel promotieonderzoek
Ramon Daniëls (Hogeschool Zuyd)
Groningen Frailty Indicator
Groningen Frailty Indicator (GFI) (Steverink et al.) – 15 items
Diverse gezondheidsdomeinen (fysiek, sociaal, …)
Enkele vragen uit GFI:
Welk rapportcijfer geeft u zichzelf voor uw lichamelijke
fitheid? (1 staat voor heel slecht en 10 staat voor uitstekend)
Cijfer: ____
Bent u de afgelopen 6 maanden veel (6 kg) afgevallen zonder
dit zelf te willen? (of 3 kg in één maand)
Ja
Nee
Gebruikt u 4 of meer verschillende soorten medicijnen per dag?
Ja
Nee
Screenen op kwetsbaarheid
•
Lijst met GFI en TFI, en functionele status, uitgezet
bij 687 ouderen (70+) in 3 huisartspraktijken
•
Follow-up na 1 jaar: functionele status,
institutionalisering en sterfte
•
Bevindingen:
- Goed uitvoerbaar: response > 75%
- Schatting % kwetsbaren (erg) hoog: 40 à 50% !!
- Voorspellen achteruitgang in zelfredzaamheid nog niet
optimaal: veel fout-positieven
- Dus: verdient nog aandacht !
Programmatische aanpak
Innovatief interventieprogramma voor
kwetsbare thuiswonende ouderen
•
Multidisciplinair programma op maat, gericht op
preventie van (verdere) achteruitgang in functioneren
kwetsbare ouderen
•
Samenwerking vele partijen
Uitgangspunten (o.a.)
•
•
•
•
•
Goede inbedding in bestaande zorgpraktijk,
multidisciplinaire samenwerking
Flexibel pakket aan interventies (‘op maat’)
Casemanagement (praktijkverpleegkundige)
Aanhaken bij betekenisvolle activiteiten voor
ouderen
Ondersteuning zelfmanagement
Stappen:
1. Screening (GFI: alle 70-plussers in huisartspraktijk)
2. Assessment (praktijkverpleegk + …)
3. Analyse & opstellen plan van aanpak
(multidisciplinair team indien nodig)
4. Vaststellen plan van aanpak
5. Uitvoeren plan (toolbox van interventies, flexibel
naar inhoud en duur, casemanagement)
6. Evaluatie en follow-up
Toolboxonderdelen
1. Betekenisvolle activiteiten eigen capaciteiten, interesses
en tevredenheid in (het uitvoeren van) betekenisvolle activiteiten
2. Aanpassen van omgeving, activiteiten en
vaardigheden aanpassen omgeving, aanleren nieuwe
vaardigheden of manier van handelen
3. Sociaal netwerk en sociale activiteiten opbouwen/
verstevigen sociaal netwerk
4. Inspanning fysiek: verhogen dagelijkse fysieke activiteit
5. Stimuleren van de gezondheid maatregelen die
gezondheid een gezonde levensstijl bevorderen
2009-10:
ontwikkeld en uitgetest in 2
huisartspraktijken
(Ramon Daniëls et al.)
2010-13:
evaluatie in grootschalig experiment
(3500 ouderen gescreend, 360 in trial; 12
praktijken)
(Silke Metzelthin et al.)
Ervaringen (tot nu toe)
•
Ouderen zijn tevreden (persoonlijke aandacht,
ondersteuning en ‘vangnet’)
•
Professionals:
- programma is redelijk hanteerbaar
- meerwaarde: interdisciplinair werken,
focus op preventie en zelfmanagement,
beter beeld van oudere en diens netwerk
•
Maar ……..
Ervaringen (II)
Implementatie is lastig en praktijk weerbarstig:
-
Oudere (wensen, activiteiten) echt centraal stellen
Competenties professionals (en training)
(eigen) Domein denken
Tijd en financiering multidisciplinair overleg
……….
Resumerend
• We krijgen meer vat op concept en doelgroep
van kwetsbare ouderen
• Er liggen nog belangrijke vragen, o.a. rond
*
opsporen van kwetsbare ouderen
(ook in andere zorgsettings)
*
aanpak meervoudige en complexe
risico’s en problemen
*
inzet ondersteunende technologie