Insectenplagen op bomen en klimaatverandering

Insectenplagen op bomen
en klimaatverandering
G.A.J.M. Jagers op Akkerhuis/L.G. Moraal
H. Siepel, M.J. Schelhaas, G.F.P. Martakis
Wie weet dat nog?
„
„
„
Jaren 40: kaalvraat van iepen door de Ringelrups.
Een regen van uitwerpselen en glibberige
verkeersgevaarlijke massa's platgereden rupsen
langs de Amsterdamse grachten.
Jaren 50: privévliegtuig van Prins Bernhard voor
uitvoeren bespuitingen tegen Dennenbladwesp op de
Veluwe.
Jaren 60: vliegtuigbespuitingen tegen
Bastaardsatijnvlinder in Noord-Brabant.
Monitoring en analyse
www.insectenweb.nl
„
„
„
“Jaarlijkse monitoring van insectenplagen sinds
1946” is een van de langstlopende continue
biologische meetreeksen in Nederland.
De monitoring wordt uitgevoerd met behulp van
een netwerk van ca. 400 vrijwillige waarnemers.
Veelheid aan gegevens biedt mogelijkheid tot
analyse naar de oorzaken van verschuivingen
van plagen.
Op bomen meer insecten dan op andere planten
„
„
„
Grootte, vorm en structuur leveren verschillende
voedselplekken.
Voorspelbare voedselbron.
Bovengronds zijn er
overwinteringsmogelijkheden.
De ene boom is de andere niet:
Totaal aan herbivore insecten per boomgenus
wilg
450
eik
420
berk
330
den
170
els
140
beuk
100
es
60
esdoorn
40
plataan
<5
paardenkastanje
<5
acacia
<5
douglasspar
<5
Opdringerige plagen: TOP-10 van afgelopen 60 jaar
Periodes van 5 jaar ->
Mogelijke
oorzaken:
bosbeheer
boomaanplant
invasies
klimaat
“Oude” plagen die afnemen .....
Dennenbladwesp
In jaren ‘50: PLAAG
Nu: VERDWENEN
Oorzaak: ?
– Diprion pini
Grote Dennensnuitkever – Hylobius abietis
In verleden: PLAAG
Nu: VERDWENEN
Oorzaak: bosbeheer
“Oude” plagen die toenemen .....
Wilgenspinselmot – Yponomeuta rorrellus
Vroeger: WEINIG
Nu: VEELVULDIG
Oorzaak: klimaat?
Kleine wintervlinder Operophtera brumata
Vroeger: WEINIG
Nu: TOENEMEND
Oorzaak: strategie
eioverwinteraar?
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
200
1980
1978
1976
1974
1972
1970
1968
1966
1964
1962
1960
1958
1956
1954
1952
1950
1948
1946
Kleine wintervlinder
Aantal meldingen Kleine wintervlinder
250
licht
matig
zwaar
150
100
50
0
Eikenprachtkever
Vroeger: ZZ
Nu: tijdelijke PLAAG
Oorzaak: zwakke eik
“Nieuwe” plagen
„
Tegenwoordig hebben we ook te maken met
invasies van nieuwe plagen, soms van ZuidEuropese oorsprong, soms van een ander
continent.
Roodzwarte dennencicade – Haematoloma dorsatum
Vroeger: Nu: SINDS ‘80
Uit: Z-Europa
Koningsschildluis (Pulvinaria regalis)
Vroeger: Na ‘80: ALGEMEEN
Uit: Azie/VS
Eikenprocessierups
Vroeger: ZZ
Nu: CONTINU
Uit: M/Z-Europa
Eikenprocessierups: 2005 het vijftiende jaar
M e ldinge n Eike nproce ssie rups
2 50
Licht
200
Matig
Zwaar
150
10 0
50
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
Eikenprocessierups 2003
Paardenkastanjemineermot (Cameraria ohridella)
Vroeger: Nu: INHEEMS
Uit: Macedonië?
Paardenkastanjemineermot (Cameraria ohridella)
Wat is de rol van klimaat ?
„
Bij invloed van klimaat verwacht je een vergelijkbaar effect
op plagen met dezelfde strategie
„
Welke strategieën zijn er?
• Bv: aantal generaties, overwinterstadium, dispersie, etc.
„
Wat is “het” effect van klimaat?
• neerslag, vocht, temperatuur, schommelingen, timing, etc. etc.
„
Je verwacht in ieder geval effect op groepen met sterke
synchronisatie (sterk gebonden aan planten-stadium)
Overlevingsstrategieën
amphitook
Facultatieve diapauze
adult/larve/ei overw
adult overw
Adult max 1 seizoen
Sexueel/arrh.
pre-adult overw
(plaaginsecten!)
larve overw
ei overw
asex
Met synchronisatie
Obligate diapauze
= 1 generatie met synchronisatie
adult/larve/ei overw
adult overw
sexueel
pop overw
larve overw
Meerjarige larve
(meikever!)
ei overw
Alle loofhoutinsecten en hun overwintering
aantal meldingen op logschaal
2,5
ei-overwinteraars
larve-pop-adult-overwinteraars
2
1,5
1
0,5
0
1946- 1950- 1955- 1960- 1965- 1970- 1975- 1980- 1985- 1990- 1995- 20001949 1954 1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2002
larve en adult-overwinteraars op eik
300
Aardappelgalwesp
Eikenblaasmijnmot
250
Eikenspintkever
Eikenaardvlo
200
Eikenspringkever
Eikelboorder
Bastaardsatijnvlinder
150
Eikenprachtkever
Bastaardsatijnvlinder
100
50
0
19461949
en
19501954
19551959
19601964
19651969
19701974
19751979
19801984
19851989
19901994
19951999
20002002
ei-overwinteraars op eik
500
450
400
350
Eikenkankerluis
Eikendwergluis
Eikenlichtmot
Kleine Wintervlinder
Plakker
Eikenproces sierups
300
Groene eikenbladroller
Grote wintervlinder
250
Kleine wintervlinder
Groene Eikenbl-roller
200
150
100
Grote Wintervlinder
Eikenprocessierups
50
0
1946- 1950- 1955- 1960- 1965- 1970- 1975- 1980- 1985- 1990- 1995- 20001949 1954 1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2002
Tussenconclusie:
„
Overwintering als ei tegenwoordig beter dan overwintering
als larve, pop of adult
„
Hoe kan dat?
Engeland: Start van de bladontplooiing van eik
Bron: www.knmi.nl
Timing
Ook in Nederland lopen bomen eerder uit
www.dow.wau.nl/msa/natuurkalender
Periode 1975-1987 vergeleken met 1988-2000
„
„
„
„
„
„
„
Beuk
Meidoorn
Paardenkastanje
Vlier
Lijsterbes
Zomereik
Sleedoorn
3 dagen eerder
7
Timing
12
12
13
13
19
Temperatuur
Temperatuur
„
1946
Neerslag
Neerslag
1946
Wat kan het succes van ei-overwinteraars
verklaren?
z
z
z
z
z
Meer sterfte in zachte (vochtige) winters door schimmelinfecties bij
larven, poppen en adulten dan bij eitjes.
Meer ademhaling in warme winters bij larven, poppen, adulten Î
energieverbruik Î minder vetreserves Î verzwakking.
Bomen lopen eerder uit – eioverwinteraars zijn goede
synchroniseerders (hoe precies?).
Meer eiken in NL: maar niet alle plagen van eik reageren positief,
dus een klimaateffect is waarschijnlijker
De reactie van een hele groep soorten met de zelfde strategie
duidt erop dat klimaatverandering (en niet stikstofdepositie of
verdroging) een rol speelt.
Meer weten ?
Insectenplagen en klimaatverandering:
* Alterra-rapport 2004, nummer 856
* De Levende Natuur 2003, 104 (3): 90-93.
* cd-rom Tree Doctor voor het herkennen van Ziekten & Plagen op bomen
* * algemene info:
© Wageningen UR
www.insectenweb.nl
Bedankt voor uw aandacht
© Wageningen UR
19
46
19
50
19
54
19
58
19
62
19
66
19
70
19
74
19
78
19
82
19
86
19
90
19
94
19
98
20
02
graden Celcius
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
MAART-gemiddelde temperatuur
De Bilt 1946-2002
Temperatuur