kijken naar gevels en gebouwen in oldenzaal

OP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR
CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL
Lokatie: school en stadswandeling
Doelgroep: groep 5 en 6
Duur: aantal lessen naar eigen inzicht. (2 a 3)
doel: leren van feitelijke en begripmatige kennis over het cultureel
erfgoed van Oldenzaal, specifiek de architectuur.
Na afloop van de lessen kunnen de leerlingen een aantal monumenten
te Oldenzaal in de tijd plaatsen.
EEN EIGEN HUIS
PREHISTORIE
Al in de prehistorie waren de mensen druk bezig om een dak boven hun hoofd te krijgen. Een eigen
huis is dan ook een van de basisbehoeften van de mensen. Men zoekt beschutting tegen het weer,
tegen wind, regen en sneeuw.
In de prehistorie zocht men bijvoorbeeld onderdak in grotten. Later ging men huizen of beter
gezegd hutten bouwen van materiaal dat toen aanwezig was. Men kon nog niet een huis opmetselen
van stenen, die bestonden er nog niet, maar men kon wel van houten palen en riet iets bouwen. Zo
ontstonden de prehistorische boerderijen. Hierin woonden veel mensen samen met hun vee. Het
waren grote en lange boerderijen.
DE MIDDELEEUWEN
Het boerderijtype uit de prehistorie is heel lang
doorgegaan. Ook in de Middeleeuwen had men
zulke boerderijen. De boerderijen werden steeds
aangepast. In de Middeleeuwen kon men al stenen
bakken en werd er gebouwd in steen. Huizen werden
gemetseld. Maar voordat men met stenen ging
metselen werd er gebouwd in natuursteen. Men
haalde stenen uit de steengroeven van bijvoorbeeld
Bentheim en stapelde ze op elkaar. Mensen
woonden in de Middeleeuwen ook niet alleen maar
in boerderijen, maar ook in kastelen en in dorpjes en
steden. De vroegste middeleeuwse stad in Twente
was Oldenzaal. De mensen geloofden in god en om
die te vereren moest er een mooi gebouw komen. In Oldenzaal begonnen de mensen al heel vroeg
een grote kerk te bouwen uit natuursteen. Dit is de Plechelmuskerk. Deze kerk werd eigenlijk door
de baas van Twente gebouwd, dat was de bisschop. Zoals ridders in de Middeleeuwen een kasteel
hadden, had de bisschop, een priester dus, een grote kerk. Hiermee kon hij laten zien hoe machtig
hij was in de buurt en dat hij de baas was.
De grote toren was ook een verdedigingstoren en men kon van ver af de vijand al zien naderen en
de mensen in de stad waarschuwen.
Hoe ziet zo’n middeleeuwse kerk er nu uit. Nou dat kunnen we mooi zien bij de Plechelmuskerk.
Over de bouw van deze kerk deed men een hele tijd, want een kerk bouwen was niet makkelijk en
er waren veel vakmensen voor nodig, zoals steenhouwers, beeldhouwers, timmerlui en smeden.
Een kerk was een belangrijk gebouw en moest
a. groot zijn
b. mooi zijn
c. een gebouw zijn waar veel mensen in kunnen
DE ROMAANSE STIJL
De kerk werd dus in een bepaalde stijl gebouwd. De Plechelmuskerk van Oldenzaal werd in de
Romaanse stijl gebouwd. In de Middeleeuwen werd er met paard en wagen gereisd en mensen
reisden door heel Europa. In andere landen zoals bijvoorbeeld Italië en Duitsland zag men mooie
gebouwen en kerken en dacht zo’n soort gebouw moeten we ook hier hebben. Wij nodigen
architecten/bouwmeesters uit die verstand hebben van kerkenbouw en laten hun een kerk bouwen
naar voorbeeld van de kerken in Duitsland en Italië. Wij willen in Oldenzaal een kerk, die in de
mode is in het Romaanse keizerrijk, waar Oldenzaal toendertijd deel van uitmaakte. Zo gezegd zo
gedaan en in Oldenzaal begon men een kerk te bouwen in de Romaanse stijl/mode
Net zoals in de kledingmode herkent men de stijl aan kenmerken, bijv. in de mode aan de lengte
van de rok, het model, wijde pijpen, strakke pijpen, heupbroek, geen heupbroek etc.
Zo is dit ook bij gebouwen. Elke tijd heeft zijn eigen gebouwenmode, zijn eigen stijl
De Romaanse stijl is te herkennen aan ronde bogen, kleine ramen, dikke muren en veel pilaren of
zuilen. Het dak van de kerk steunde op de dikke muren en men kon nog geen grote doorzonramen
maken. Romaanse kerken zijn daarom dan ook altijd vrij donker.
Eens kijken of we deze kenmerken ook bij de Plechelmus kunnen vinden. Ja hoor
Kleine ramen aan de noordzijde
ronde bogen
binnen
dikke muren te zien in de plattegrond
veel pilaren te zien in de plattegrond en
ook binnen in de kerk
GOTIEK
Toen men in Oldenzaal eindelijk een Romaanse kerk had en de stad Oldenzaal ermee kon pronken
in Twente,. was er ergens anders in Europa alweer een nieuwe
mode in het bouwen ontstaan en wel in Frankrijk. De priesters
van
de kerk in Oldenzaal vonden de donkere Romaanse kerk veel te
ouderwets en wilden op een gegeven moment en wel aan het
einde van de 15de eeuw, iets nieuws. Een deel van de kerk werd
verbouwd volgens de toengeldende nieuwe mode in het bouwen.
Deze stijl heet gotiek. De gotiek of gotische stijl is later
gekomen dan de Romaanse stijl. In de tijd van de gotische stijl
kon
men ook beter bouwen. Men had nieuwe bouwtechnieken. Een
nieuwe techniek was dat het dak van de kerk niet geheel op de
dikke muren hoefde te rusten, men had daar een foefje voor
uitgevonden nl. de steunberen en luchtbogen. Daar waar de druk van het dak op de muur gevoeld
werd, werd een extra steun buiten aangebracht. De dikke muren had men niet meer nodig en men
kon ook grotere ramen maken en plaatsen.
Zo werd in Oldenzaal de zuidkant van de kerk verbouwd tot een gotische zijvleugel. Deze is heel
goed herkenbaar.
De gotiek is te herkennen aan hoge spitsbogen i.p.v. ronde bogen, luchtbogen, licht en ruimte en
grote hoge ramen met glas in lood.
RENAISSANCE
In Oldenzaal stond dus een prachtige gotische kerk, maar de
wereld om de kerk ontwikkelde zich verder en er kwamen
weer nieuwe ideeën naar Oldenzaal over hoe men gebouwen
in elkaar moest zetten. In de Middeleeuwen waren de kerk, de
paus en de edellieden veelal de baas. Zij maakten uit wat er
gebeurde. Hier tegen kwamen, allereerst in Italië, de steden in
opstand. Zij vonden, dat de paus en de ridders minder macht
moesten hebben. De burgers in de steden werden daarom ook
steeds vrijer en rijker. Zij maakten wel uit wat er gebeuren
zou. Zij bouwden voor zichzelf prachtige en dure paleizen en
huizen. Er werd niet meer gekeken naar het geloof als
voorbeeld voor de bouwkunst, zoals jullie dat zien in de
gotische kerkbouw. Hier was alles gericht op de hemel en op
god. Nee de burgers keken naar voorbeelden uit de tijd van de
oude Romeinen. Wat die oude Romeinen voor elkaar hadden
gekregen dat vonden ze prachtig en dat werd nagemaakt. Men
pakte voorbeelden uit de oude Romeinse bouwkunst en
bouwden die na.
Ook in Oldenzaal kwam er een einde aan de macht van de kerk en de adel. De burgers in de stad
hadden het voor het zeggen en zaten in het bestuur van de stad. Zij waren rijk en bouwden mooie
huizen. Aan de Marktstraat staan een paar van deze huizen. Ook zij vonden de bouwkunst van de
oude Romeinen mooi. Zo werd in de 17de eeuw het Palthe-Huis gebouwd. Als men goed naar de
gevel kijkt van het Palthe-Hus dan ziet men elementen die ook te vinden zijn bij de Oude Romeinse
tempels, zoals de pilaren en de bloemslingers.
NA DE REVOLUTIE
Aan het eind van de 18de eeuw kwam er in Frankrijk een revolutie, de Franse Revolutie. Deze
revolutie had heel veel gevolgen voor Europa. De koning van Frankrijk, die veel te veel macht had
en regeerde als een soort god en de mensen in armoede liet leven en wonen, werd vermoord en het
volk van Frankrijk nam de regering over. Men wilde geen koning meer, maar het bestuur van het
land moest in handen komen van het volk. Het volk kreeg de macht in de
volksvertegenwoordiging. Dit had ook gevolgen voor de bouwkunst. Steeds meer gewone mensen
hadden het voor het zeggen in de regering. Men kwam bij elkaar vergaderen in een raadhuis of in
een stadhuis. In het stadhuis zat de gemeenteraad met de burgermeester en die waren de baas in de
stad. Ook in Oldenzaal bouwde men na de Franse Revolutie een mooi nieuw stadhuis. In het
stadhuis zat ook nog een gevangenis en een rechtbank. Ook voor voorbeelden werd er weer naar de
oude Romeinen gekeken. Nog meer als vroeger werden de Romeinse tempels nagebouwd. Dit kun
je heel goed zien aan de gevel van het stadhuis in Oldenzaal. Deze gevel lijkt net op een gevel van
een Romeinse tempel
HET HUISJE VAN BETJE COHEN AAN DE GROTESTRAAT
Voor de Tweede Wereldoorlog (1940 –1945)
liet de familie Cohen in de Grotestraat in
Oldenzaal tussen de andere woningen een heel
leuk huisje bouwen. Een piepklein huisje,
waarin Betje Cohen, of jufffrouw Cohen ging
wonen. Het huisje werd gebouwd naar
voorbeelden die men in die tijd veel in de
hoofdstad Amsterdam had. De stijl van het
huisje heet dan ook “Amsterdamse school” Je
ziet dat het huisje geen schuin dak heeft boven,
maar een plat dak. Aan de voorkant is een klein
dak gemaakt boven het uitspringende raam van
de kamer. Het dak is alleen maar voor de sier
gemaakt. Het stond zo leuk.
.
IN WELK HUIS WOON JIJ
Wij hebben een aantal hele oude gebouwen uit Oldenzaal gezien.
De kerk is gebouwd van natuursteen, het Palthe-Huis en het
stadhuis zijn gebouwd van baksteen Zij zijn gebouwd in het
midden van de stad Oldenzaal. Oldenzaal was toen lang niet zo
groot als nu. In de Middeleeuwen werden er ook muren rond de
stad gebouwd met grachten er omheen. Dit deden de mensen voor
de veiligheid. ’s Nachts gingen de poorten dicht en niemand kon
meer in of uit de stad. Toen er in Oldenzaal grote fabrieken
kwamen werd de stad te klein. Er kwamen ook steeds meer
mensen in de stad wonen. De muren en poorten werden
afgebroken, dat was ouderwets. De familie Cohen bouwde het
kleine huisje in de Grotestraat. Er werden buitenwijken
aangelegd, zoals Berghuizen en de Thij, daar wonen heel veel mensen bij elkaar, allemaal op een
rijtje in keurige straten en in mooie huizen.
Wij gaan nu kijken waar we zelf wonen. In welk huis. In een oud huis of in een nieuw huis of in
een bovenhuis?
Waar wonen we . Wonen we in de binnenstad of wonen we in de buitenwijk van Oldenzaal?
Heeft ons huis een rieten dak of een pannendak? Hoe ziet onze voorgevel eruit?
1
3
2
4
KLASSENOPDRACHT
Geef op de plattegrond van Oldenzaal met een kruisje
aan waar je woont.
Streep het antwoord aan
Waar staat jouw huis
1. buitenwijk
2. centrum van Oldenzaal
Staat jouw huis
1. in een rijtje
2. alleen
3. bovenop een ander huis (bovenhuis of flat)
Welke foto van huizen in de wijk past het beste bij
jouw huis:
Teken de gevel van jouw huis