JUsT JAzz: lAAT JE vErlEIDEn Door DE mUzIEk

24
3 2012 Bouwfysica
www.nvbv.org
Just Jazz:
laat je verleiden door de muziek­
Een fascinatie voor geluid, akoestiek en perceptie vormen het uitgangspunt voor dit afstudeer­
project. Deze fascinaties komen samen in het ontwerp voor een jazzpodium waarbij akoestische
principes de basis vormen voor het architectonische ontwerp. In dit project is het afstudeeronder­
zoek en -ontwerp voor de afstudeerrichtingen Architectuur en Bouwfysica aan de faculteit Bouw­
kunde van de TU/e gecombineerd. Centrale vraag in het vooronderzoek voor het ontwerp is wat de
sfeerbepalende elementen in de jazzmuziek zijn en op welke manier deze zijn te vertalen naar
architectonische elementen en bouwfysische condities.
Inleiding
ir. M.N. (Mirjam) Roth,
EGM adviseurs, Dordrecht
Bij gebouwen voor muziek bepaalt men normaal gesproken van tevoren welke muzieksoorten er gespeeld gaan
worden en wordt de akoestiek daarop aangepast. Over de
akoestiek waarin jazz het beste tot zijn recht komt is nog
vrij weinig bekend. Jazzmuziek werd vanaf haar ontstaan
voornamelijk gespeeld op plaatsen waar het mocht en
kon, vaak kleine kroegen. In de beginperiode werd de
muziek gespeeld door de “zwarte” Amerikanen voor wie
veel plaatsen verboden waren. Later, in de periode van de
swing, werd de jazz zo groot dat optredens verhuisden
naar de grote zalen die voor handen waren. Na de swing
waren de jazzmuzikanten vooral te vinden in de kleine
clubs waar ze nu nog te vinden zijn. Pas de laatste tien á
vijftien jaar wordt er speciaal gebouwd voor jazz. In deze
nieuwe jazz-zalen lijkt het echter alsof de jazzmuziek als
een soort museumstuk bovenin een gebouw bewaard
wordt. De drempel om naar binnen te gaan lijkt steeds
groter te worden, terwijl jazz juist muziek van de straat
is.
Uitgangspunten
Een analyse van belangrijke jazzpodia in de Verenigde
Staten en Nederland laat zien dat de sfeerbepalende elementen vooral intimiteit, toegankelijkheid en openheid
zijn. Intimiteit is te vertalen in een kleine ruimte waarbij
1
Auditieve ruimte rondom een geluidbron
de afstand van de muzikanten tot het publiek beperkt is.
Hierbij hoort ook een laag podium, zodat muzikanten en
publiek gelijkwaardig zijn. De toegankelijkheid en openheid zullen voor een deel uit de organisatie moeten
komen. Daarnaast kan de architectuur voor een belangrijke bijdrage zorgen door de drempel letterlijk laag te houden.
Akoestisch gezien lijkt er geen typische jazzakoestiek te
bestaan, de hierboven genoemde zaken lijken belangrijker. Voor het ontwerp is dan ook een andere benadering
nodig dan gebruikelijk. Deze is gevonden in de ontwerpbenadering van de auditieve en de visuele ruimte. Met de
auditieve ruimte wordt de ruimte rondom een geluidbron
bedoeld waarin de bron hoorbaar is, zie figuur 1. De visuele ruimte is juist de zichtbare ruimte. Door van tevoren
te bepalen wat men waar moet kunnen horen en/of zien,
vallen architectuur en akoestiek samen in één ontwerp.
Locatie
Als locatie voor het jazzpodium is gekozen voor station
Amsterdam Centraal, een plek waar elke dag duizenden
reizigers komen. Onder hen zijn er velen die enige tijd op
het station verblijven en verleid kunnen worden door de
muziek.
2
Podium gezien vanaf de achteringang en de tribune
•
geluid en trillingen
Bouwfysica 3 2012
In de stationsgangen komt een aantal kleine jazzruimten.
De muziek die in deze ruimten gemaakt wordt, is te
horen in de gangen van het station. Reizigers horen
onderweg flarden muziek en kunnen even de tijd nemen
om te gaan zitten en te luisteren. Deze ruimtes zijn
bedoeld als kleine try-outruimtes en als plekken waar
muzikanten elkaar kunnen ontmoeten. Aan de noordzijde
van het station komt een jazzpodium waar grotere optredens plaats kunnen vinden.
Ontwerp
Het ontwerp van het podium is in dit project verder uitgewerkt. Het uitgangspunt is een auditieve ruimte die de
reizigers bij de uitgang van het station, bij de opstapplek
van de veerboten en op ’t IJ fragmenten van de muziek
die binnen gemaakt wordt laat horen, zie figuur 3. Op die
manier worden mensen verleid om binnen te komen en
even te gaan luisteren, zie figuur 2. De drempel wordt
weggenomen en de jazz wordt weer toegankelijk voor
iedereen.
3
Concept voor de auditieve ruimte rondom het jazzpodium
De auditieve ruimte wordt gevormd met behulp van
akoestisch harde wanden die het geluid een bepaalde
richting op reflecteren. Visueel worden de artiesten in
eerste instantie afgeschermd zodat de eerste kennismaking gaat om de muziek. Met behulp van LED-lampjes in
een spiegelende maquette is de juiste positie van de wanden bepaald. De manier waarop hoogfrequent geluid
weerkaatst, lijkt op de manier waarop licht gereflecteerd
wordt. De lampjes in deze maquette vormen de jazzband,
het licht is als het ware het geluid dat weerkaatst wordt
tegen de akoestisch harde wanden. Kortweg gezegd is op
de plaats waar de lampjes te zien zijn, de muziek te
horen, zie figuur 4.
Met behulp van het zaalakoestisch simulatieprogramma
ODEON is gecontroleerd of de muziek die op het podium
gemaakt wordt daadwerkelijk hoorbaar is aan de buitenzijde van het gebouw. Figuur 5 geeft de grafische weer­
gave van het geluiddrukniveau van één trompet op het
podium. Het geluiddrukniveau ter plaatse van de uitgang
van het station en bij de opstapplek van de veerboten is
ongeveer gelijk aan het achtergrondgeluidniveau. Dit
betekent dat één trompet al hoorbaar is, laat staan een
hele band.
4
Controle reflecties met behulp van een spiegelende maquette, ingang gezien vanaf de
opstapplek van de veerboten
Tot slot
De ontwerpbenadering van de auditieve en visuele ruimte
heeft geleid tot een intiem, open en toegankelijk jazz­
podium. De situering van het podium tussen de reizigersstromen op het centraal station zorgt dat de voorbijgangers letterlijk stil kunnen staan bij de essentie van deze
muziek. Just Jazz, laat je verleiden door muziek. n
De afstudeercommissie bestond uit de volgende personen:
– prof. ir. L.C.J. van Luxemburg†
– prof. ir. J. Westra
– ir. J.P.A. Schevers
– ir. C.C.J.M. Hak
– prof. ir. J.P.T. Dekkers
†
Renz van Luxemburg is overleden op 12 februari 2012
5
Verdeling van het geluiddrukniveau in en om het gebouw bij één trompet, berekend met
behulp van ODEON
25