Psychosociale Ondersteuning Vluchtelingen

januari 2016
Psychosociale
Ondersteuning
Vluchtelingen
Handreiking voor wijwilligers
Het afgelopen jaar is het aantal vluchtelingen
uit Syrië, Eritrea, Somalië, Irak, Afghanistan en
Het ontstaan van psychische klachten hangt ook af van huidige
stressoren in het land van herkomst en in het land van vestiging.
Psychische problematiek wordt bij vluchtelingen dus door meer
andere landen, dat asiel aanvraagt in
dan alleen traumatische gebeurtenissen aangejaagd. Dit maakt
Nederland fors toegenomen. Velen van hen
het ook mogelijk om deze problematiek deels te voorkomen.
komen uit oorlogssituaties en hebben een reis
Voor wie?
van ontberingen doorstaan. In veel gevallen
zullen mensen die asiel aanvragen in
Deze handreiking is bedoeld voor vrijwilligers en hulpverleners
die met vluchtelingen werken. Deze handreiking biedt do’s en
Nederland een periode van onzekerheid
don’ts en praktische informatie over waar u terecht kunt voor
doormaken. Vrijwilligers, medewerkers in
specifieke hulpvragen.
huisartsenpraktijken, onderwijsinstellingen en
Voor informatie over de asielprocedure en cijfers:
gemeenten die met vluchtelingen werken,
worden geconfronteerd met de vraag over hoe
https://www.coa.nl
http://www.vluchtelingenwerk.nl/feiten-cijfers/cijfers
zij kunnen omgaan met mensen met
psychische klachten.
Voor informatie over asielprocedures en asielbeleid in
gemeenten:
Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat een minderheid van de
onderzochte vluchtelingenpopulaties in het westen psychische
klachten ontwikkelt. De meeste mensen die een schokkende
https://vng.nl/onderwerpenindex/asiel/asielbeleid-en-integratie
https://www.opnieuwthuis.nl
gebeurtenis meemaken weten daar goed van te herstellen;
mensen zijn veerkrachtig. Wel is het belangrijk de grenzen van
die veerkracht tijdig te onderkennen. Dat is nog niet zo
eenvoudig, want kwetsbaarheid voor het ontwikkelen van
psychische klachten kan wisselen per persoon. Vluchtelingen die
gemarteld zijn, hebben een groter risico op het ontwikkelen van
PTSS en dit risico neemt verder toe naarmate er sprake is van
een groter aantal traumatische ervaringen.
Nienoord 5
1112 XE Diemen
020 - 840 76 40
[email protected]
www.arq.org
ANGST: angst voelen na een schokkende gebeurtenis, dat zich
Wat is psychotrauma?
vervolgens uit in lichamelijke verschijnselen als slappe knieën,
bonkende hartslag, is normaal. Dit zijn nog gewone
Trauma is het Griekse woord voor wond. Een psychotrauma is
angstreacties. Anders is het als mensen angstreacties krijgen als
het psychische letsel dat wordt opgelopen na een schokkende
er iets gebeurt dat maar een heel klein beetje lijkt op de
gebeurtenis. Psychotrauma’s kunnen voort komen uit
schokkende gebeurtenis die zij eerder meegemaakt heeft. Of als
uiteenlopende situaties. Dit kunnen onder andere zijn: oorlogen,
er helemaal geen begrijpelijke samenhang is. Mensen kunnen dit
rampen, gijzelingen, lichamelijk geweld, seksueel geweld,
heel vervelend vinden en zich hierdoor verder gaan terugtrekken
huiselijk geweld, martelingen, opsluiting of ernstige ongevallen.
en zich isoleren van anderen.
Als gevolg daarvan kunnen mensen klachten ontwikkelen, zoals
angst- en depressieve symptomen en het posttraumatisch
LICHAMELIJKE KLACHTEN : mensen die traumatische
stresssyndroom (PTSS).
gebeurtenissen hebben meegemaakt kunnen gedurende langere
tijd last hebben van lichamelijke klachten. Moe zijn, hoofdpijn,
Veelal verdwijnen de klachten vanzelf, maar niet bij iedereen. Uit
spierpijn, lage rugpijn en misselijkheid komen veel voor. Deze
onderzoek blijkt dat bij ongeveer 9% van de vluchtelingen in
soms onverklaarde klachten kunnen forse beperkingen met zich
Nederland PTSS vast te stellen is. Dit duidt erop dat lang niet alle
meebrengen en kunnen leiden tot onbegrip vanuit de omgeving.
mensen die schokkende gebeurtenissen meemaken, ook
getraumatiseerd raken en psychische problemen ontwikkelen,
Do's en Don'ts
zoals depressie of PTSS.
Wat zijn algemene handreikingen, de do’s, die u kunt gebruiken
Ondanks dat vluchtelingen vaak ingrijpende gebeurtenissen
wanneer u een vermoeden heeft dat vluchtelingen psychische
hebben meegemaakt, zijn ze veerkrachtig en willen ze graag een
klachten hebben als gevolg van traumatische gebeurtenissen?
nieuw leven beginnen en zich hiervoor inzetten. Toch hebben zij
als ze eenmaal in Nederland zijn nog een lange weg te gaan.
Do’s
Waar zullen ze gaan wonen; hoe zal het gaan met het vinden van
VOOR UZELF:
werk; hoe gaat het met hun familie en geliefden die zij hebben
– Wees eerlijk en betrouwbaar.
– Luister naar mensen die hun verhaal delen, maar wees altijd
achtergelaten: veelal niet beantwoorde vragen die bijdragen aan
gevoelens van onzekerheid en onthechting. Terwijl vluchtelingen
doorgaans veerkrachtig zijn, kunnen zij psychische klachten
ontwikkelen die hun vermogen om te integreren beïnvloeden.
bewust van tijd, plaats en context.
– Wees geduldig, meelevend en zorgzaam, zelfs als mensen
boos of veeleisend zijn.
– Neem de emoties van mensen die groot verlies hebben
Waarop letten bij signalering?
ervaren, serieus.
– Respecteer het recht van mensen om hun eigen beslissingen
CONCENTRATIEPROBLEMEN : ook in contact met anderen. Snel
afgeleid zijn en moeilijk kunnen reageren.
SOMBERHEID : mensen hebben geen energie, komen tot niets.
Alles kost heel veel inspanning. Zij zien wel van alles om zich
heen, maar kunnen er niet spontaan op reageren, of willen ook
eigenlijk niet reageren, zij willen het liefst met rust gelaten
worden.
te nemen.
– Wees bewust van uw vooroordelen en zet deze aan de kant.
– Respecteer privacy en beschouw wat aan u verteld wordt als
vertrouwelijk.
– Gedraag u passend: houd rekening met de cultuur, leeftijd en
geslacht van de persoon.
– Blijf dichtbij de persoon en houd een gepaste afstand,
afhankelijk van de leeftijd, geslacht en de cultuur.
– Geef feitelijke informatie, indien u die heeft. Wees eerlijk over
SLAAPPROBLEMEN : mensen durven eigenlijk niet te gaan slapen:
uit angst voor nachtmerries of niet meer wakker worden. Of zij
wat u wel en niet weet.
– Erken dat mensen op verschillende manieren reageren op
worden met een klap wakker, helemaal gespitst op mogelijk
schokkende gebeurtenissen. Veerkrachtigere mensen kunnen
onraad, gevaar. Zij kunnen dan zichzelf niet meer geruststellen of
goed functioneren, terwijl anderen ernstig getroffen kunnen
ontspannen en liggen het grootste deel van de nacht gespannen
zijn en professionele zorg nodig hebben. Dit verschilt per
als een veer te wachten tot de dag begint. Als de omgeving
individu.
probeert te stimuleren toch iets te ondernemen, kan dit leiden tot
boosheid en irritatie.
– Toon begrip voor hoe de persoon zich voelt.
– Benadruk de sterke kanten (maar niet ongefundeerd) van de
persoon en hoe deze zichzelf door de crisis heen helpt.
2 / 4 - januari 2016-
– Zorg voor een veilige omgeving waar mensen elkaar kunnen
– Praat niet over uw eigen problemen.
ontmoeten en zich kunnen ontspannen.
– Zorg dat er een stilte ruimte is.
I NFORMATIEVOORZIENING :
Tolken
– Geef informatie op een begrijpelijke wijze, houd het
eenvoudig.
– Help mensen om contact op te nemen met anderen, zoals
familie en vrienden, via de telefoon of internet.
– Wees op de hoogte van uw plaatselijke sociale kaart, vooral
Gebruik alleen professionele vertalers en wees terughoudend in
het gebruik van familieleden als tolken. Vooral het gebruik van
kinderen als tolken is sterk af te raden. Bij twijfel over de kwaliteit
van de vertaling, geef dit aan bij de tolk.
van huisartsenpraktijken en verwijs naar bestaande diensten.
– Maak duidelijk aan de mensen dat zelfs indien zij een aanbod
TVcN Tolk- en Vertaalcentrum Nederland
van hulp afslaan, zij in de toekomst nog steeds toegang tot
http://www.tvcn.nl
hulp hebben.
T: 088 255 52 22
Don'ts
Concorde
https://www.concorde.nl/tolk
– Leg geen druk op mensen om hun verhaal te vertellen.
– Vertel het verhaal dat u in vertrouwelijkheid is verteld, niet
door aan anderen.
T: 020-8202892
Wat te doen bij vermiste familieleden?
– Veroordeel de ander niet op basis van zijn of haar gedrag of
gevoelens.
– Dring uw hulp niet aan mensen op.
– Overdrijf uw vaardigheden niet.
– Vraag de getroffene niet om geld of gunsten omdat u hem of
haar helpt; accepteer geen grote cadeaus.
– Vertel mensen niet wat u denkt dat ze zouden moeten voelen,
denken of doen.
Als er sprake is van vermiste familieleden, dan kunt u mensen
doorverwijzen naar het Rode Kruis. Het Rode Kruis zet zich
internationaal in om familie met elkaar in contact te brengen.
Zie voor meer informatie:
http://www.rodekruis.nl/hulp-wereldwijd/opsporing-encontactherstel/doorverwijzen
– Geef geen loze geruststellingen zoals: "Alles komt goed", "Je
hebt het tenminste overleefd" of “Anderen hebben ergere
dingen meegemaakt”.
Wat te doen bij vermoeden van ernstige psychische
klachten?
– Doe geen valse beloften en geef geen onjuiste informatie;
beter is dan te zeggen dat u het niet weet.
– Vertel mensen niet waarom u denkt dat ze lijden en benoem
Na het meemaken van ernstige schokkende gebeurtenissen kan
er sprake zijn van een posttraumatische stress-stoornis (PTSS).
geen redenen die verband houden met hun gedrag of
Dat is de officiële naam van het ziektebeeld dat kan ontstaan na
overtuigingen.
het meemaken van schokkende gebeurtenissen. Beter zou het
– Vertel mensen niet wat ze hadden moeten of kunnen doen in
een crisissituatie, vooral niet om dierbaren te redden.
zijn te spreken van (post-) traumaklachten, of klachten na
schokkende gebeurtenissen.
– Vermijd onnodige kritiek op andere hulpverleners in het bijzijn
van mensen die behoefte hebben aan deze diensten. In plaats
De diagnose PTSS wordt gesteld als klachten zoals
daarvan kunt u de dienstverleners ondersteunen om de
herbelevingen, vermijding, spanningsklachten, een kort lontje
diensten te verbeteren. Zoek samenwerking.
hebben of voortdurend spanning voelen, naar aanleiding van een
– Scheid familieleden, indien mogelijk, niet van elkaar.
– Bestempel mensen niet als "getraumatiseerd" of "zielig".
– Praat niet in veroordelende, negatieve bewoordingen,
bijvoorbeeld, noem iemand niet “krankzinnig” of “gek”.
– Denk en handel niet alsof u al de problemen voor de persoon
ingrijpende gebeurtenis langer dan een maand aanhouden en
deze klachten het dagelijks leven ernstig ontregelen. Het stellen
van een diagnose PTSS kan alleen worden gedaan volgens
internationaal vastgestelde criteria en door geestelijke
gezondheidsprofessionals.
kunt of moet oplossen.
– Raak de persoon niet aan als u er niet zeker van bent dat
aanraken geaccepteerd is.
– Contact met landgenoten is geen vanzelfsprekende wens;
vraag dit altijd na.
– Verzin geen dingen waar u niets van weet.
3 / 4 - januari 2016-
Als u het vermoeden heeft van ernstige psychische klachten, kunt
u hulpmiddelen gebruiken, zoals onderstaande vragenlijst, om
een betere inschatting te kunnen maken van de klachten.
De PROTECT VRAGENLIJST is ontwikkeld om het proces van
opvang van asielzoekers te faciliteren en in overeenstemming te
brengen met de Europese richtlijnen. De vragenlijst
– Preventie; of er bepaalde methodieken op korte termijn
ingezet kunnen worden om psychosociale problemen op
langere termijn te voorkomen.
vergemakkelijkt de vroegtijdige herkenning van personen die
– Maatschappelijke onrust; voor vragen over de balans tussen
traumatische ervaringen meemaakten, zoals slachtoffers van
goede opvang voor de vluchtelingen en de belangen van
marteling of ander psychisch, fysiek of seksueel geweld.
inwoners van gemeentes.
http://www.pharos.nl/documents/doc/protect-12pag.pdf
– Vragen naar aanleiding van deze handreiking.
Bij vermoeden van psychische problemen, verwijs desbetreffende
Contact
persoon door naar een professionele hulpverlener. De openbare
geestelijke gezondheidszorg voor asielzoekers betreft actieve
T: 088-3305102
ongevraagde hulpverlening aan volwassen asielzoekers met
E: [email protected]
ernstige problemen op psychosociaal gebied, die niet zelf om
http://www.arq.org/nl/psychosociaal-ondersteuningspunt-
hulp vragen en die niet bereikt worden met het reguliere
vluchtelingen
zorgaanbod. Het zorgaanbod vindt plaats op initiatief van de
huisarts, praktijkverpleegkundige, GGD-medewerker of COAmedewerker en wordt aangevraagd via de huisarts.
Voor meer informatie over hoe de zorg in Nederland voor
asielzoekers is georganiseerd:
http://www.rzasielzoekers.nl/home/zorg-voor-asielzoekers.html
Wat te doen als de problematiek u zelf teveel
aangrijpt?
Organiseer met mede-collega’s en/of vrijwilligers uitwisselingen
van ervaringen en overleggen. Bewaak uw eigen grenzen en geef
deze duidelijk aan. Bespreek dit altijd met uw leidinggevende.
Voor meer informatie over nazorg eigen personeel en vrijwilligers
op opvanglocaties:
http://www.arq.org/nl/pov/informatie
Voor advies en ondersteuning
De partners in Arq Psychotrauma Expert Groep bundelen hun
kennis en expertise om het bestaande vangnet van opvang,
begeleiding en zorg voor vluchtelingen te ondersteunen.
Hulporganisaties, gemeentes, scholen, GGD-en, zorgverleners
en andere professionals kunnen voor consultatie en advies
terecht bij het Psychosociaal Ondersteuningspunt Vluchtelingen
over onder andere
– Jeugd en gezin; zoals voor vragen met betrekking tot
vluchteling kinderen en families op uw school of in uw
huisartsen praktijk.
– Screening; het signaleren van symptomen van traumatische
stress, zoals Posttraumatische Stressstoornis (PTSS).
– Zorgkaart; voor vragen over welke vormen van
(psychosociale) zorg nodig is en of er aanvullende zorg nodig
is op de reguliere zorg.
– Interculturele communicatie; voor vragen over de verschillende
culturele achtergronden van de vluchtelingen en welke
effecten deze kunnen hebben op hun opvang.
4 / 4 - januari 2016-
Bereikbaar op werkdagen tussen 09.00 – 17.00 uur