De oorzaken van de Argentijnse economische crisis

De oorzaken van de
Argentijnse
economische crisis
Lezing in Hotel De Wereld, Wageningen, 6 juni 2002
*
1. Oneindige en zichzelf handhavende
groei ?
2. Latijnsamerikaans ontwikkelingsdrama
3. Argentinië: de militaire factor
1
4. Het neoliberale model van de
Argentijnse junta (“Chicago School”)
5. De destructieve spiraal naar beneden
6. Corruptie en belastingontduiking
Conclusie
7.
Ontwikkeling
en
mensenrechten
2
1. Automatische groei ?
Walter Rostow (1960),
De fasen van de economische groei
1.
2.
3.
4.
5.
?
Traditionele maatschappij
Voorwaarden voor de start
Start
Weg naar de volwassenheid
Tijdperk van de hoge massaconsumptie
Celso Furtado (1974):
De mythe
van de economische
ontwikkeling en
de toekomst van de Derde Wereld
Club van Rome (1972)
1. bevolkingsgroei
2. voedselproduktie
3. industrialisatie
4. uitputting natuurlijke hulpbronnen
5. vervuiling
Maar: er is geen homogene wereldeconomie
3
2. Latijnsamerikaans ontwikkelingsdrama
Rijke
Derde Wereld
uitsluiting
wereld
elites







imitatie consumptiepatroon, concentratie van inkomens
hoogwaardige technologie, hoge kapitaalaccumulatie
geen integratie van de bevolking: geen migratie
onbelemmerde grondstoffenuitvoer naar rijke landen
doemscenario houdt geen rekening met groei ongelijkheid
de doem actualiseert zich in de verarming van de massa’s
inkomensgroei elite hoger dan landelijk gemiddelde
Raúl Prebisch:
 uitsluiting = conflictiviteit
 het conflict groeit naarmate de middenklasse uitbreidt:
democratisering leidt tot mensenrechtenschending
Structurele Latijnsamerikaanse inflatie:
Arbeidsoverschot
te veel ambtenaren
concurrentie via prijsopdrijving
Elite beschermt privileges door
 economische politiek, en tevens of tenslotte
 door geweld
4
3. De militaire factor
Argentijnse oligarchie:




grootgrondbezitters/multinationale ondernemers
politici
militairen
bisschoppen
Doctrine van de nationale veiligheidsstaat:
(1e W.O.)
(2e W.O.)
(Algerijnse oorlog)
Europa
Ludendorff
Nazisme
Trinquier
Verenigde Staten
Koude Oorlog
Panama School
Latijns-Amerika
Brazilië
(coup 1964)
Chili, Argentinië, enz.






de vijand is binnenslands
de vijand is ideologisch
de vijand is totaal
de oorlog is de natuurlijke staat van de mens
de staat is oorlog
volk ~ natie ~ staat ~ overheid ~ leger
5
Scheiding der machten is opgeheven
Geen onderscheid tussen




oorlog en vrede
buitenlandse en binnenlandse politiek
leger en politie
repressie en preventie
De dictatuur heeft de controle over de ‘nationale
machten’:
 onderwijs
 kerk/religie
 cultuur
 economie
 massacommunicatie
Politieke oppositie wordt bestempeld als subversie
- de ‘vijand’ moet ‘geëlimineerd’
De coup van 1976: in opdracht van en in
samenwerking met de burgerlijke elite
 de subversie, reëel of vermeend, is alibi
 het eigenlijke doel is
6
4. Het economische model
= wijziging van de economische structuur
(eens en voor altijd)
i. terugkeer 19e eeuw: landbouwexport
ii. destructie van de binnenlandse markt
iii. ‘integratie in de internationale markt’
iv. ‘bestrijding inflatie,
schuld, corruptie’
buitenlandse
Voorbeelden:
Brazilië (concentratie van inkomens en kapitaal)
Chili
(monetarisme)
Militarisme (nationale veiligheidsstaat) en
monetarisme zijn verwant in hun simplisme.
Beide zien zich zelf als organiserend principe
van de samenleving. Hun efficiency-ideaal is
verwant: afbraak van het weefsel van de
samenleving.
Die afbraak schept de voorwaarden voor de
7
5. Neerwaartse spiraal tot heden
Instrumenten:
 politiek van geheime verdwijning van personen
 staatsterreur, meer dan 340 martelkampen
 verbod op organisatie
 opheffing van
meningsuiting
de
grondrechten
en
vrije
Alleen zó is de ‘economische politiek’ mogelijk van:

halvering van de reële lonen

enorme overwaardering van de peso

‘déme dos’
aangaan van grote buitenlandse schulden
(monetarisme)
enorme inkomensoverdracht naar rijke klasse
luxe consumptie
speculatie
8
s
p
i
r
a
a
l
iedere maand record faillissementen
door
koopkracht
goedkope import
schuld + rente
schuld
+ rente
+ nieuwe schuld, etc.:
De buitenlandse schuld steeg jaarlijks tijdens




de dictatuur
Alfonsín (1984-1989)
Menem (1989-1999)
2000
Uitstaand in
60 %
<7%
12 %
9%
1975:
$
7,8 miljard
1983:
$ 47 miljard
2002: ca. $ 160
miljard
In de greep van de schuld, werd het model na 1983 niet
wezenlijk gewijzigd:
o inflatie 1344 % in 1990 > koppeling aan dollar 1-1-92
o uitverkoop van staatsbedrijven door Menem
o geldhoeveelheid eist meer buitenlandse schuld
o overgewaardeerde peso; recessie sinds 1998
9
6. Corruptie en belastingontduiking
o.a.:
 Landbouwsmokkel (omzeiling belasting)
 Ondernemersstaking in 1976
Militaire oorlogsvoordelen:





Oorlogssalarissen
Promoties (meer generaals dan in de VS)
Dubbele salarissen door burgerfuncties
Privé-handel in (failliete) bedrijven
Roof van bezit van verdwenen personen
Economische corruptie:




Steekpenningen, provisies bij btl. leningen
Fake financiering van staatsbedrijven
Uitdeling van geld aan relaties
Bevoordeling privé-ondernemingen
Menem:
 Verduistering miljarden bij ‘privatisering’
 Manipulatie verkoopprijzen bedrijven
 Illegale wapenhandel
1982: aanklacht van Alejandro Olmos
13 juli 2000: rechter verklaart schuld illegaal
10
7. Ontwikkeling en mensenrechten
Evenwichtige economische
ontwikkeling vereist

functionerende vrije rechtspraak

opheffing van de straffeloosheid

democratie
Zie:
Amartya Sen, Development as freedom, 1999
Democratie (vrije pers!) is
o intrinsieke welvaart
o instrumenteel voor de economie
o constitutief voor de economie
Democratie moet gebruikt worden en actief
ontwikkeld, maar moet er eerst zijn
11
Ontwikkeling = (Herfkens:)
armoedebestrijding
+
maatschappijopbouw
+
beleidsbeïnvloeding
Kamernota min. van ontwikkelingssamenwerking, 11 mei ‘01:
“Er bestaat een wederzijds versterkende
samenhang tussen armoede en onrecht”.
“Daar waar politieke en economische
elites geen verantwoordelijkheid voelen
voor (soms specifieke delen van) de
bevolking, en niet gecontroleerd worden
binnen een democratisch bestel, is onrecht,
uitbuiting en armoede aan de orde van de
dag. Structurele armoedebestrijding gaat
onder andere over het doorbreken van een
dergelijk destructief patroon”.
12
Conclusies:
Het is van principieel en
juridisch belang dat de
Argentijnse
mensenrechtenschendingen
worden opgehelderd en
bestraft.
*
Het is tevens van strategisch
economisch belang voor een
duurzame oplossing van de
economische crisis.
13
giro 437
t.n.v. Nationaal Geschenk
Utrecht
14