Menslievende zorg - Tilburg University
advertisement
Menslievende zorg Wat is het precies? 12 april 2012 Carlo Leget – UvT/UvH Quizvraag 1: de Engelse vertaling van ‘Menslievende zorg’ luidt: a) Humane care b) Human loving care c) Presence loving care d) Professional loving care Het woord 4 Het woord 5 Het woord 6 Het woord 7 Het woord 8 1900s 1950s 1970s 1980s Logica zorg medisch politiek economisch Goede zorg welwillendheid professionele attitude burgerschap consumenten keuze Kennis waarden medisch maatschapp. betrekkingen management info Domein gemeenschap professie staat markt Sturing morele autoriteiten artsen politici managers Verbetering betrokkenheid innovatie (EBM) participatie geld competitie Grit/Dolfsma 2002 Botsende logica’s Politiekbestuurlijk Burger Medisch Patiënt Maatschappelijk Zorginstelling Zorgspecifiek Familiair Markt Economisch Cliënt Familielid Ondertussen, in de ethiek… Verlichtingstraditie: autonomie van de patiënt Levensbeschouwelijke traditie: heiligheid en onschendbaarheid van leven. Hippocratische traditie: wegnemen van lijden, goed doen, niet schaden door de arts Beginselen / principes Beauchamp & Childress – Niet-schaden – Weldoen – Autonomie – Rechtvaardigheid Botsende logica’s Politiekbestuurlijk Burger Medisch Patient Maatschappelijk Zorginstelling Zorgspecifiek Familiair Markt Economisch Client Familielid Botsende logica’s Politiekbestuurlijk Medisch Patient ZORG Zorginstelling instelling Zorgspecifiek Keuzes maken en aansturen: informatie Transparantie van prestaties Keuzes maken: informatie Markt Economisch Client Ontstaan van de zorgethiek Lawrence Kohlberg, psycholoog – de morele ontwikkeling – dilemma’s: keuze tussen twee cultureel onaanvaardbare antwoorden; – argumentatiestructuur bepaalt de ontwikkelingsfase; – hoogste fase bereikt men door te redeneren vanuit rechtvaardigheid (‘justice’). Heinz: een lastig dilemma… Ontstaan van de zorgethiek Carol Gilligan, assistente van Kohlberg – ontdekt ‘a different voice’; – redeneert vanuit vanuit zorg (‘care’), als hoogste ontwikkelingsfase; – centraal staan verantwoordelijkheden die gegeven zijn met verbondenheid en relaties. Ontstaan van de zorgethiek Het Heinz-dilemma volgens Jake – – – – abstract rationeel individueel afweging van waarden: rechtvaardigheid is bepalend – inzicht in recht en regels is cruciaal Het Heinz-dilemma volgens Amy – – – – concreet emoties spelen een rol betrokken, verbonden afweging van waarden: zorg (‘care’) is bepalend – inzicht in verantwoordelijkheden in concrete relaties is cruciaal De zorgethische benadering: zorgzame reactie zorgbetrekking zorgvraag + respons op zorg Ethiek en mensbeeld • Autonoom mensbeeld: – Mens is onafhankelijk, komt op voor eigen belangen; – Vrijheid! • Relationeel mensbeeld: – Mens-zijn is verbonden-zijn (‘web’); – Verantwoordelijkheid! • Moraliteit van rechtvaardigheid: – Vragen van verdeling, van gelijke kansen, gelijke voorwaarden – Oordelen zijn universaliseerbaar – Respect voor autonomie • Moraliteit van zorg: – Vragen van strijdende verantwoordelijkheden – Oordelen zijn contexten persoonsgebonden – Zorgen heeft een appèl-karakter Van medische- naar zorg-ethiek 1. Rechtvaardige verdeling: universaliseerbaarheid en abstractie 1. Erkenning van het unieke van iedere mens; het specifieke van elke situatie 2. Vrijheid en autonomie: de client kiest zelf -> klantgerichtheid 2. Erkenning van afhankelijkheid, a-symmetrie en macht binnen betrekkingen 3. Ziekte, veroudering, kwetsbaarheid, lijden en dood bestrijden 3. Erkenning van kwetsbaarheid van mensen die geworteld is in hun lichamelijkheid 4. Ieder mens is een zelfstandig individu 4. Erkenning van het feit dat mensen betrekkingen nodig hebben om te kunnen bloeien Wat is ethiek? Εtos = gewoonte, gebruik Ethos = karakter, gezindheid mos (mores) zorg zorg Ethiek = Moraal = Systematische studie van het morele Geheel van aanvaarde gedragsregels Wat is goede zorg? “Zorgen is een specifieke activiteit die alles omvat wat wij doen om onze wereld zo in stand te houden, te continueren en te herstellen dat we daarin zo goed mogelijk kunnen leven.” Joan Tronto Drie ‘moral boundaries’ 1) Politiek is verdedigen van belangen, zorg gebeurt daarbinnen in de privé sfeer 2) ‘Abstract ethisch gezichtspunt’ maakt commitment vanuit betrokkenheid verdacht 3) Openbare leven staat los van het private leven (en hoger) Het gaat altijd om macht, belangen, vormen van in- en uitsluiting… Waar begint zorg? Zich zorgen maken (‘geraakt worden’) Zorg ontvangen Zorg op zich nemen Zorg verlenen Quizvraag 2: de term ‘Menslievende zorg’ komt uit: a) … de duim van Annelies van Heijst b) … het woordenboek c) … de archieven van zusters uit de 19e eeuw d) … het algemeen spraakgebruik “menschlievendheid” Wat is zorg? “Een manier van doen, in op mensen afgestemde betrekkingen, waarbij de zorgdrager ook afstemt op zichzelf.” Annelies van Heijst Een manier van doen… Produceren, maken Handelen Extern doel: resultaat Intern doel: proces zelf Fietsband plakken Vriendschap onderhouden Aristoteles (384-322 v. Chr) Een manier van doen… Produceren, maken Handelen Extern doel: resultaat Intern doel: proces zelf Fietsband plakken Vriendschap onderhouden Aristoteles (384-322 v. Chr) Handelen Zorgsector = web van betrekkingen Maar: ‘Ieder mens in dat web is niet te programmeren, maar is zelf een uniek centrum van: iets nieuws kunnen beginnen.’ In de betrekking gaan staan… Menselijk handelen Ongewisheid: - geen zicht op alle betekenissen - geen zicht op onvoorziene gevolgen (vrijheid van de ander) Dichttimmeren = ont-menselijken Wat doe je met ongewisheid / onzekerheid? Interventie “Oplossingsgericht handelen” Probleem analyseren en reduceren (=onteigenen) Presentie “Aanwezig zijn” Aandachtige betrekking Band met grote vragen (functioneel) doorsnijden Hele leefwereld meenemen Tragiek valt buiten de verantwoordelijkheid Tragiek blijft in beeld Wat doe je met ongewisheid / onzekerheid? Interventie “Oplossingsgericht handelen” Probleem analyseren en reduceren (=onteigenen) Presentie “Aanwezig zijn” Aandachtige betrekking Band met grote vragen (functioneel) doorsnijden Hele leefwereld meenemen Tragiek valt buiten de verantwoordelijkheid Tragiek blijft in beeld Uitdrukkingshandelingen Present zijn en present stellen vallen samen Waarden: - Verbondenheid en gehechtheid - Kostbaarheid Een manier van doen… Zorgen = - produceren, maken (doelgericht, efficient, etc) - handelen (ongewisheid, onzekerheid) - uitdrukkingshandeling (verbondenheid, kostbaarheid) Goede zorg De basisvormen van zorgen in bekommernis zorg als kwaliteitsmaat Andries Baart bekommernis verzorgdheid het nodige zorgvuldigheid aandacht zorgzaamheid trouw bezorgdheid medeleven Zorgen voor Zorgen dat Goede zorg De viervoudige gerichtheid van de zorg, op de… zorg als kwaliteitsmaat bekommernis verzorgdheid het nodige Kwaal zorgvuldigheid aandacht Mens zorgzaamheid trouw bezorgdheid medeleven Handeling Dispositie Goede zorg Nadere specificaties zorg als kwaliteitsmaat bekommernis verzorgdheid het nodige zorgvuldigheid aandacht zorgzaamheid trouw bezorgdheid medeleven Probaat Adequaat Veilig Transparant Praktisch wijs Aansluitend Erkennend Relatie-gestuurd Afgestemd Perspectief wisselend Receptiegericht Ervaren baat Weldadig Hartelijk Respecterend (kracht & kwetsbaarheid) Zinvol Goede zorg Tegendelen van goede zorg zijn dus bijv... zorg als kwaliteitsmaat bekommernis verzorgdheid het nodige Knoeiwerk Onverantwoord zorgvuldigheid aandacht Mismatch Ongepast Gewelddadig zorgzaamheid trouw Achteloos Zelfreferentieel bezorgdheid medeleven Koud Kwetsend … in op mensen afgestemde betrekkingen… Neutraliteit onmogelijk Er groeit een betrekking door de alledaagse nabijheid en het lichamelijk contact Aandacht (Andries Baart) 1. Instrumentele aandacht (focus/diffuus) 2. Inhoudelijk immanente aandacht - Weldadigheid (‘gezien worden’) - Verwondering (Cornelis Verhoeven) - Toegewend bewustzijn (mindfulness) - Ontvankelijkheid (spiritueel) Aandacht “Aandacht biedt de kiem van een relatie, en daaruit zal een mens opstaan” (Andries Baart) Wat is een patiënt? • • • • • • • • Lijden Wachten Afhankelijk zijn Kwetsbaar zijn Onzeker zijn Angstig zijn Het niet weten Niet meer jezelf zijn… Professional loving care: asymmetrische relatie cliënt patiënt mens zorgprofessional mens Instellingsbeleid? Geografie van verantwoordelijkheden Nabijheid maakt verantwoordelijk Carrière maken = zich van het bed af bewegen … waarbij de zorgdrager ook afstemt op zichzelf. Emotie = reactie in beweging gebracht, aangedaan worden ‘Emotional labor’ (Arlie Hochschild) - Zorgen - Gastvrij zijn - Empathisch en begripvol zijn Wat menslievende zorg niet is: 1. Gewoon vanuit je gevoel werken 2. Verzet tegen het systeem 1. 2. 3. 3. Klantgerichte zorg 4. Kwestie van bejegening 4. 5. Patiënt tevredenheid 5. Instabiel, politiek naïef, onrechtvaardig Niet realistisch, naïef, niet strategisch Vanuit professional gedacht, asymmetrie verduisterend Moreel gezien mager, politiek naïef Vgl. 3, goede is meer dan gevoel En empowerment? Gedeeld is: -Maatschappijkritische (politiek-ethische) inzet -Stem geven aan de stemlozen -Inductieve werkwijze (kwalitatief empirisch onderzoek) -Etc. Kortom: genoeg om vruchtbaar samen te werken… Dank voor uw aandacht
