Presentatie Claire Meire - De meerwaarde van het contextueel

De meerwaarde van het
contextueel denkkader binnen de
ouderenzorg
Claire Meire
2014
Een sterveling
draagt zijn ouders op zijn schouders.
Of niet op zijn schouders.
In zijn binnenste.
Zijn leven lang moet hij hen dragen, hen en al hun
ouders,
de ouders van hun ouders,
een Russisch poppetje,
Zwanger tot de laatste generatie
….
Rico Danon
De familie
is een bron van eigenheid
omdat deze bestaat uit misschien wel het meest
fundamentele kader van relaties
waarbinnen iemands persoonlijkheid wordt
gevormd.
3
1
Een familiegeschiedenis wordt helder bij
confrontatie met ouder worden en ziekte.
Gewoontes, waarden en normen, traditie,
verwachtingen worden zichtbaar:
− Niet gaan bestaat niet
− Ik word het liefst door eigen volk geholpen
− Het zijn sterke schouders die de wereld dragen
− Elk huis heeft zijn kruisje
− Ik wil mijn kinderen sparen
− ...
4
Het vooruitzicht op de dood verandert de
relationele routine van mensen en maakt meestal
dat zij zich openstellen voor andere patronen van
geven en nemen.
Het stemt hen gevoelig voor het feit dat bepaalde
mogelijkheden tot geven voorgoed zullen worden
afgesloten.
Het dwingt hen tot het bewustzijn dat het nu tijd is
om te doen wat anders ongedaan zal blijven.
Nagy
5
 Wat mensen geven aan elkaar wordt vaak niet
gezien
 De focus ligt vaak op wat men niet kan geven of
waar men tekort schiet
 Ziet er iemand dat ik geef? Zie ik mijn eigen
geven?
 Wat kost het mij om te doen wat ik nu doe?
 Kan ik ook ontvangen van iemand die ziek is?
6
2
Begrip context
Het begrip context verwijst naar:
 De dynamische verbondenheid van de mens
met zijn betekenisvolle relaties – 3 generaties
 De individuele verantwoordelijkheid van de
mens in het maken van keuzes
 Het niet determinerend zijn en naar de
toekomst gericht
De vijf dimensies
1.
De feiten
2.
De psychologie
3.
De interactie
4.
De relationele ethiek
5.
De ontische dimensie:
3
De relatie tot de ander vormt
2
4
de basis van ons bestaan
1
1.
Dimensie van de feiten
 is objectief
 medische en biologische feiten, belangrijke
levensgebeurtenissen, behandelingen, sociale en culturele
gebeurtenissen, religieuze achtergrond, leeftijd,
samenstelling van het gezin…
 consequenties van de feiten bv. bezoeker worden van een
dagverzorgingscentrum
 de onrechtvaardigheid in de feiten:
− vergeldend onrecht
− verdelend onrecht
 Feiten als nieuwe kansen
3
2.
Dimensie van de psychologie









is subjectief
Heeft te maken met de binnenkant van mensen
de beleving van de oudere en de mantelzorgers
de wil, het denken
de belasting van de zorg
de draagkracht van de mantelzorgers
stress en coping (= het omgaan met stress)
motieven om al of niet te zorgen
verliesverwerking: verlies als centraal thema bij ouder
worden en ziek zijn
 …
3.
Dimensie van de interactie
 is objectief
 wat we zien aan gedrag heeft te maken met de buitenkant
van mensen
 alle gedrag is communicatie ook zwijgen of apathisch zijn
 de impact van ouderdom en ziekte op de relaties en
evenwichten binnen het gezin
 rollen en rolomkering
 communicatie
3.
Dimensie van de interactie
In de zorg voor de oudere staat de oudere centraal
Maar
Worden we steeds verbonden met de familie en
onszelf als hulpverlener
4
Dimensie van de interactie: onderhandelde zorg
Zorgvoorziening
Oudere
Zorg
Omgeving
Hulpverl
13
4.
De dimensie van de relationele ethiek
 Loyaliteiten
 Balans van geven en ontvangen
 Basisattitude: meerzijdige partijdigheid
Loyaliteit
 Zien als een verbondenheid in een relatie wordt
verkozen boven een andere relatie
 is een krachtig gegeven: het toont waar onze
prioriteiten liggen binnen een relatie
 zijnsloyaliteit zien als een bindmiddel binnen
een familie.
 zijnsloyaliteit overschrijdt de grenzen van tijd en
ruimte
5
Loyaliteiten



verticale loyaliteit is zijnsloyaliteit
horizontale loyaliteit
loyaliteitsconflicten
Horizontale en verticale loyaliteit
Balans van geven en ontvangen
Horizontale relaties zijn symmetrisch
6
Balans van geven en ontvangen
Verticale relaties zijn asymmetrisch
Rechtvaardige relationele balans ouder – volwassen kind
Waar de ouder recht op heeft
Wat het VK verplicht is te geven
Wat de ouder verplicht is te geven
Waar de VK recht op heeft
Zorg: het VK kan deze zorg zelf geven
of er mee voor zorgen dat iemand
anders ze geeft
Erkenning voor het vroegere en
huidige (verlangen om te) geven
Betrokkenheid op de toekomst en
verantwoordelijkheid voor het
welzijn van de volgende generaties
Tijd en ruimte voor eigen
ontwikkeling en toekomst (relatie
met partner en met (klein)kinderen/
vrienden/…)
Vertrouwen- Veiligheid- Emotionele
steun
(Zelf)vertrouwen
Behoud van een eigen
verantwoordelijkheid en
zelfbeschikking
Passende vragen en (be)zorg(dheid)
die ontvangen wordt
20
Onrechtvaardige relationele balans
ouder – volwassen kind
Waar de ouder recht op heeft
Wat het VK verplicht is te geven
Wat de ouder verplicht is te geven
Waar de VK recht op heeft
Volledige zorg door het volwassen
kind
Middelpunt blijven van familie –
Claimen van het verleden, heden en
toekomst
Aflossing van de
(existentiële)schuld(en) uit vorige
generaties
…
21
7
Balans van geven en ontvangen






Hoe werd zorg gegeven in het verleden?
Wie gaf zorg aan wie?
Werd die zorg gezien?
Werd daar erkenning voor gegeven?
Kon die zorg ontvangen worden?
Wie kon niet geven, niet ontvangen?
Balans van geven en ontvangen






Hoe wordt zorg gegeven in heden?
Wie geeft zorg aan wie?
Wordt die zorg gezien?
Wordt daar erkenning voor gegeven? Door wie?
Kan die zorg ontvangen worden?
Wie kan niet geven, niet ontvangen?
Balans van geven en ontvangen
 Is er een evenwicht tussen zorg geven en zorg ontvangen?
( nu of vanuit de balans uit het verleden)
 Wie zorgt voor de centrale mantelzorger?
 Hoe zorgt de centrale mantelzorger voor zichzelf?
 Hoe kan die balans van geven en ontvangen meer in
evenwicht komen?
 Wie kan aangesproken worden om mee zorg te dragen?
8
Gepaste zorg
Geven van gepaste zorg:
 zicht krijgen op eigen noden en behoeften
 zicht krijgen op noden en behoeften van de oudere en de
mantelzorger(s)
 daar gepast mee omgaan
→ krijgen van erkenning
→ vrijer worden
Wij kunnen nooit meer doen voor gezinnen dan
gezinnen voor zichzelf kunnen doen.
Nagy
Basisattitude: meerzijdige partijdigheid
Filmfragment: Amour
9
Meerzijdige partijdigheid

Contextuele grondhouding waarbij je partijdig
bent naar de verschillende betrokkenen binnen
een context

Loyaliteiten komen niet in het gedrang
Ethische uitgangspunten

De menselijkheid ontdekken in alle betrokkenen
binnen de context

Geen oordeel vellen

Geen rechter spelen

We kunnen niet meer doen voor de cliënt dan de
cliënt voor zichzelf kan
Ethische uitgangspunten

Voorwaardelijke empathie

Opsporen van hulpbronnen

Mensen aanspreken op eigen verantwoordelijkheid

Betrouwbaarheid vergroten
10
Meerzijdige partijdigheid

Anders dan neutraal zijn

Betrokkenheid op de gehele context ook met de
afwezigen

Aanmoediging tot dialoog

Verdiensten en kwetsuren van iedereen binnen
de familiale context naar waarde schatten
Meerzijdige partijdigheid
Biedt kansen op herstel van
onrechtvaardigheid en wantrouwen binnen
menselijke relaties
Meerzijdige partijdigheid

De verwachting dat de hulpverlener mee zorg
helpt dragen voor de belangrijke relaties van de
cliënt

Begrip opbrengen voor wat elk binnen zijn
context:
 Wel of niet gegeven heeft
 Wel of niet durfde ontvangen
11
Hargrave (2004)
De dimensie van de relationele ethiek kan
gezien worden als een brug die zich vanuit
iemands verleden door die persoon heen naar
de toerkomst uitstrekt.
Hargrave (2004)

We blijven verbonden met het verleden

We zijn verantwoordelijk voor onze bijdrage in
het hier en nu

De brug beweegt zich van ons uit naar de
toekomst
Hargrave (2004)
Elk van hen die deel uitmaken van onze
relationele context zal beïnvloed worden door
onze bijdragen – constructief of destructief –
aan de complexe brug die we het leven
noemen.
12
Finishing well
In zijn zorgbehoevendheid en afhankelijkheid
geeft de oudere zijn omgeving de kans, om op
hun beurt zorg te geven aan diegene die ooit
zo zorgend voor hen was…of niet was…
Finishing well

Kansen voor de hulpverlener om te geven en
recht te verwerven

Zien wij het geven van de oudere?

De intergenerationele familie wordt object van
zorg
13
Finishing well

Ons geven als hulpverlener aan de oudere is zo
ook een geven aan de partner – kinderen.

Inzet van de partner – kinderen erkennen!

Helpen in het zoeken van nieuwe manieren om
op elkaar betrokken te zijn!
Finishing well
Ouderen leren ons omgaan met eindigheid,
aftakeling en onmacht
14
Hulpverlening is
onder meer de gemeenschappelijke zoektocht
naar andere kijkwijzen op gebeurtenissen en
feiten om op die manier een meer leefbare
perceptie op de werkelijkheid gestalte te geven.
K. Vansevenant
43
Foton
Biskajersplein 2
8000 Brugge
050/ 44 67 93
[email protected]
15