Wernicke-Korsakov syndroom

•
Home no. 1 | Februari 2016 | Themanummer Antibiotica
•
Eerdere edities
•
Verenso.nl
Wernicke-Korsakov syndroom
Vaker en minder sluipend dan meestal wordt
aangenomen
Drs. Ineke Gerridzen
[email protected]
Preventieve en tijdige behandeling van een Vitamine B1-gebrek bij alcoholisten
voorkomt het syndroom van Korsakov. Dat blijkt uit het proefschrift van
specialist ouderengeneeskunde Jan Wijnia, ‘Early Detection of Mental and Motor
Symptoms in the Wernicke-Korsakoff Syndrome’. Jan Wijnia promoveerde op 17
november 2015 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Vanuit verschillende invalshoeken heeft Jan Wijnia, als specialist ouderengeneeskunde
werkzaam bij Slingedael Korsakovcentrum van Lelie zorggroep te Rotterdam, onderzoek
verricht bij patiënten met het Wernicke-Korsakov syndroom die zijn opgenomen in het
verpleeghuis. Het resultaat is een boeiend en veelzijdig proefschrift, bestaande uit elf
http://www.verensotijdschrift.nl/om2016/februari-2016/wetenschap/wernicke-korsakov-syndroom-vaker-enminder-sluipend-dan-meestal-wordt-aangenomen/#.VsGxaubXtak
hoofdstukken. In het proefschrift beschrijft de onderzoeker vooral de vroegsignalering
van mentale en motore verschijnselen bij het Wernicke-Korsakov syndroom. Een aantal
hoofdstukken gaat over Vitamine D en alcoholisme. Zeven hoofdstukken zijn inmiddels
als artikel gepubliceerd of ‘submitted’ in peer-reviewed internationale tijdschriften, en
een hoofdstuk is gepubliceerd als ‘Letter to the Editor’. De overige hoofdstukken geven
informatie over de achtergrond van het onderzoek, de onderzoeksvragen, het ziektebeeld
Wernicke-Korsakov syndroom en de behandeling ervan met thiamine.
Delier
Hoofdstuk 3 betreft een beschrijvend, retrospectief onderzoek naar de relatie tussen
delirante verschijnselen en een niet-ontdekte Wernicke encephalopathie bij
alcoholonttrekking. Het belang van tijdige herkenning en behandeling van een
onvolledige presentatie van een Wernicke encephalopathie wordt door de onderzoeker
benadrukt om verdere neurologische schade door Vitamine B1-gebrek te voorkomen.
Aan de hand van een casus wordt in hoofdstuk 4 het beloop geschetst van de mentale
verschijnselen en de loopproblemen bij het Wernicke-Korsakov syndroom De
onderzoeker concludeert dat een slechte mobiliteit, een delier of een gestoord bewustzijn
al uitingen kunnen zijn van een actieve Wernicke encephalopathie.
Hoofdstuk 5 betreft een systematisch literatuuronderzoek naar het verband tussen
Vitamine B1-gebrek en delier. In het onderzoek komen drie kandidaat-biomarkers naar
voren, die een sterk verband vertonen met het optreden van een delier. De onderzoeker
veronderstelt dat ontregeling van de microglia-activatie een mechanisme is waardoor
Vitamine B1-gebrek kan leiden tot een delier en verminderde hersenfunctie bij het
Wernicke-Korsakov syndroom.
Infecties
In hoofdstuk 6 wordt een beschrijvend, retrospectief onderzoek toegelicht naar de
aanwezigheid en gevolgen van infecties bij mensen met een Wernicke encephalopathie.
De onderzoeker komt tot de conclusie dat patiënten bij wie zich het Wernicke-Korsakov
http://www.verensotijdschrift.nl/om2016/februari-2016/wetenschap/wernicke-korsakov-syndroom-vaker-enminder-sluipend-dan-meestal-wordt-aangenomen/#.VsGxaubXtak
syndroom ontwikkelt, kans lopen op slechtere neuropsychologische uitkomsten als er in
de beginfase infecties aanwezig waren.
Spierzwakte
Hoofdstuk 7 betreft een literatuuronderzoek naar het voorkomen van spierzwakte bij
chronisch alcoholisme. De onderzoeker vindt een samenhang tussen langdurig
alcoholmisbruik en verlaagde waarden van magnesium, fosfaat en Vitamine D. Hij
vermoedt dat deze tekorten van invloed kunnen zijn bij het ontstaan van chronische
alcoholische myopathie.
In hoofdstuk 8 beschrijft de onderzoeker een onderzoeksprotocol voor een zogenoemde
randomized controlled trial naar het effect van Vitamine D-verstrekking bij alcoholisme
en Vitamine D-tekort. Deelnemers bekend met alcoholisme en een Vitamine D-tekort
worden per loting toegewezen aan het ‘Vitamin D Intensive Outreach’ (VIDIO)programma bestaande uit een hoge dosering Vitamine-D suppletie door de Straatdokter
van de GGD in Rotterdam of ‘Care as Usual’ (CAU) bestaande uit de normale dosering
Vitamine D-suppletie.
Hoofdstuk 9 betreft een hypothese. De onderzoeker doet de suggestie om de cognitieve
stoornissen bij het Wernicke-Korsakov syndroom te zoeken in de zenuwbanen die de
voorste hersengebieden en de ‘uitvoerende hersenfuncties’ verbinden met de kleine
hersenen.
Vanuit de praktijk
Jan Wijnia heeft onderzoek verricht vanuit de praktijk en een proefschrift geschreven
over een doelgroep waarvoor nog weinig wetenschappelijke aandacht is. Uit zijn
onderzoeksresultaten blijkt dat het Wernicke-Korsakov syndroom vaker en minder
sluipend voorkomt dan meestal wordt aangenomen.
http://www.verensotijdschrift.nl/om2016/februari-2016/wetenschap/wernicke-korsakov-syndroom-vaker-enminder-sluipend-dan-meestal-wordt-aangenomen/#.VsGxaubXtak
De acute Wernicke-fase wordt gemakkelijk verward met het alcoholonttrekkingsdelier en
gaat gepaard met delirante verschijnselen en loopstoornissen, zoals Jan in het motto van
zijn proefschrift aangeeft: ‘Wêr no op ta? sei de drankman doe’t er fallen wie’ ('Waar nu
naartoe, zei de alcoholist toen hij gevallen was' ).
Verder ontstaan de verschijnselen van het Wernicke-Korsakov syndroom vaak al enkele
uren tot dagen voor een ziekenhuisopname en is het begin te herkennen aan infecties en
vooral aan de aanwezigheid van een delier bij een alcoholist die niet kan lopen. De
infecties zijn ernstig en komen vaak voor. Een delier komt meestal niet door het stoppen
of verminderen van alcoholgebruik, maar wordt door het thiaminegebrek zelf
veroorzaakt. De acute Wernicke encephalopathie gaat, indien niet tijdig herkend en
behandeld, in ongeveer 80 procent van de gevallen over in het (chronische) syndroom
van Korsakov.
Veel ervaring
Jan Wijnia heeft veel ervaring met patiënten met het Wernicke-Korsakov syndroom, die
zowel ter observatie en diagnostiek als langdurig zijn opgenomen in verpleeghuis
Slingedael. Hij heeft ervaren dat de medische zorg voor verwarde alcoholisten lang niet
altijd optimaal is en door hulpverleners als weinig uitdagend wordt ervaren. Met dit
onderzoek heeft hij het belang aangetoond van een vroegtijdige herkenning en
behandeling van een Wernicke encephalopathie. Preventieve en tijdige behandeling van
een Vitamine B1-gebrek bij alcoholisten voorkomt daarmee het syndroom van Korsakov,
dat zich kenmerkt door ernstige stoornissen van met name het expliciete geheugen,
executieve functiestoornissen en gebrek aan ziekte-inzicht. Comorbide psychiatrische en
somatische aandoeningen en probleemgedrag zijn vaak aanwezig. Patiënten met het
syndroom van Korsakov kunnen meestal niet meer zelfstandig wonen en hebben 24-uurs
begeleiding en zorg nodig. Door de complexe aard van het ziektebeeld en de hoge
zorgbehoefte is langdurige verpleeghuisopname op een gespecialiseerde
verpleeghuisafdeling noodzakelijk.
http://www.verensotijdschrift.nl/om2016/februari-2016/wetenschap/wernicke-korsakov-syndroom-vaker-enminder-sluipend-dan-meestal-wordt-aangenomen/#.VsGxaubXtak
Tijdens de verdediging van zijn proefschrift kon Jan Wijnia de pittige en af en toe
kritische vragen van de opponenten goed beantwoorden. Een van de opponenten vroeg
zich zelfs vertwijfeld af of er een verschil zou kunnen bestaan tussen het IC-delier en het
Wernicke-delier, waarop de promovendus diplomatiek voorstelde om dat te gaan
onderzoeken. Aan het einde van de promotieplechtigheid nam een verheugde ‘doctor
dokter Jan’ de doctorsbul in ontvangst.
Auteur(s)
Drs. Ineke Gerridzen, specialist ouderengeneeskunde, Atlant Zorggroep Beekbergen
http://www.verensotijdschrift.nl/om2016/februari-2016/wetenschap/wernicke-korsakov-syndroom-vaker-enminder-sluipend-dan-meestal-wordt-aangenomen/#.VsGxaubXtak