Samenvatting DBA Thesis “ Alles moet veranderen

Samenvatting DBA Thesis
“ Alles moet veranderen opdat alles hetzelfde blijft”
Exploratief onderzoek naar de door de inzet van interim-management bereikte duurzame
veranderingen in organisaties
J.L.H. Vorst DBA,rm. 30 november 2007
De inzet van interim-management binnen organisaties heeft in Nederland de laatste
decennia een hoge vlucht genomen. Ondanks deze veelvuldige inzet van interimmanagement wordt nogal eens getwijfeld aan het nut ervan. Dit komt vaak door het
(gepercipieerde) gebrek aan blijvende, geborgde effecten door de inzet van interimmanagement. In toenemende mate wordt ook binnen organisaties de vraag gesteld wat
interim-management kan bijdragen aan organisaties, of interim-management de investering
wel waard is. Ik raakte al vrij snel na mijn start als interim-manager gefascineerd door de
vraag hoe het toch komt dat het bereiken van blijvende, geborgde effecten van interimmanagement in organisaties zo vaak uitblijven. Enige jaren geleden ben ik dan ook een
onderzoek gestart naar de problematiek rond de borging van interim-managementresultaten.
Deze DBA Thesis kan worden beschouwd als een deelproduct binnen dit nog lopende, meer
omvattende onderzoek.
In dit onderzoek heb ik een uitgebreide literatuurstudie verricht. Hieruit wordt duidelijk dat
er geen sprake is van een coherente begripsvorming ten aanzien van interim-management.
Het domein interim-management blijkt volop in beweging te zijn. Als gevolg daarvan zijn veel
zaken waaraan interim-management lang zijn onderscheidend vermogen heeft ontleend aan
een sterke vervaging onderhevig. Duidelijke grenzen met regulier management en
organisatieadvies vallen in toenemende mate weg. Dit maakt een helder onderscheid tussen
deze domeinen steeds moeilijker. In het bijzonder in de vergelijking van interim-management
met regulier management, heb ik echter drie definiërende kenmerken van interimmanagement gevonden. Dit zijn: het verschil in de aanleiding voor de werving en selectie,
het verschil in rollen en de tijdgelimiteerdheid van interim-management. Als deze
definiërende kenmerken met elkaar in relatie worden gebracht dan blijkt de
tijdgelimiteerdheid van interim-management uiteindelijk hét enige echt definiërende kenmerk
van interim-management te zijn. De andere twee kenmerken moeten worden beschouwd als
afgeleide kenmerken, dit omdat zij uit het kenmerk tijdelijkheid van interim-management
voortvloeien. Binnen het kader van dit onderzoek heb ik interim-management dan ook
gedefinieerd als:
Interim-management is tijdgelimiteerd management waarbij op voorhand is afgesproken dat
de interim-manager na afloop van deze periode de organisatie verlaat.
Het aspect tijdgelimiteerdheid van de inzet van interim-management in organisaties heb ik
gedefinieerd als:
J.L.H. Vorst DBA,rm. 30 november 2007
1
De tijdgelimiteerdheid van de inzet van interim-management in een organisatie waarbij op
voorhand is afgesproken dat de interim-manager na afloop van deze tijdgelimiteerdheid de
organisatie verlaat.
Het is opvallend dat in de bestaande literatuur over interim-management relatief weinig
aandacht wordt besteed aan de klant en bijgevolg aan het dienstverlenende karakter van
interim-management. Daarmee draagt interim-management kenmerken met zich mee van
een in zich zelf gekeerd vak. Interim-management is echter een vorm van een
dienstverlening. Dienstverleningsprocessen kenmerken zich onder andere door het feit dat
de dienst in co-productie tussen dienstverlener en de klant inhoud krijgt en dat resultaten
moeilijk objectief meetbaar zijn te maken.
Met ‘borging’ wordt in het algemeen bedoeld dat de oplossing voor het probleem of de
verandering die door de interim-manager is ingezet, ook in stand blijft en doorzet als deze uit
de organisatie is vertrokken. Deze interpretatie van borging roept sterke associaties op met
de mechanica. Alsof borging betekent dat het interim-managementresultaat op enig moment
wordt vastgeschroefd, gefixeerd en zelfstandig na het vertrek van de interim-manager
doorgaat met functioneren. Vanuit de literatuur kom ik tot een de fundamentele bevinding dat
- gegeven het veranderde karakter van de inzet van interim-management in organisaties borging van interim-managementresultaten inmiddels een andere wending heeft gekregen.
Zo wordt bijvoorbeeld interim-management tegenwoordig voor het leeuwendeel ingezet op
het zogenaamde middle-management niveau. Een niveau waarop vooral op afdelings- en
teamniveau wordt gefunctioneerd en waarbij geen eindverantwoordelijkheid wordt gedragen.
De betekenis van interim-managementresultaten en de borging hiervan zijn hierbij veelal
gekoppeld aan dat deel van de problematiek die wordt aangepakt of het
organisatieonderdeel waar interim-management wordt ingezet of de fase van het
veranderingstraject waarin de organisatie verkeert. Hierbij heb ik het vermoeden geuit dat bij
het doorvoeren van organisatieveranderingen, interim-management vooral betekenis heeft
bij het bereiken van verbeteringen in organisaties. Om recht te doen aan het hedendaagse
karakter van interim-management heb ik het begrip borging vervangen door het begrip
duurzaamheid. Duurzaamheid van interim-managementresultaten definieer ik als:
Duurzaamheid van interim-managementresultaten bestaat uit de mate waarin voor een
organisatie de bereikte interim-managementresultaten na beëindiging van het interimmanagementproces al dan niet zichtbaar van waarde zijn voor de organisatie.
Op basis van de hiervoor samengevatte bevindingen en definities heb ik als definitieve
vraagstelling voor dit onderzoek geformuleerd:
“Wat is de aard van de door de inzet van interim-management bereikte resultaten in
organisaties?”
Met het beantwoorden van deze vraagstelling wordt een bijdrage geleverd aan de
wetenschap over interim-management. Daarnaast wil een aanzet geven voor het formuleren
van ontwerpregels voor het bereiken van duurzame interim-managementresultaten. Voor
het bereiken van deze doelstelling heb ik mij laten leiden door drie, van de vraagstelling
afgeleide, onderzoeksvragen. Dit zijn:
J.L.H. Vorst DBA,rm. 30 november 2007
2
Wat beschouwen opdrachtgevers (al dan niet verwoord in expliciete eisen) als een
duurzaam interim-managementresultaat?
• Hoe positioneren opdrachtgevers duurzame interim-managementresultaten in het
veranderingsproces?
• Hoe vertalen opdrachtgevers het bereiken van duurzame interim-managementresultaten
naar acties richting interim-manager?
Voor het bereiken van een praktisch uitvoerbaar onderzoek heb ik het onderzoeksdomein
gebakend tot ‘Interim-management binnen de lokale overheid en zorgsector op middlemanagement niveau, dat wordt uitgevoerd door zelfstandig gevestigde interim-managers
waarbij een bijdrage aan organisatieveranderingen wordt geleverd. Hierbij is de aandacht
gericht op de opdrachtgever van de interim-manager. Omdat over het begrip opdrachtgever
in de literatuur en praktijk nogal eens onduidelijkheid bestaat, heb ik het begrip
opdrachtgever gedefinieerd als:
•
“De persoon die vanuit de klantorganisatie opdrachtformulerende aanwijzingen geeft aan de
interim-manager en de feitelijke uitvoering van de opdracht bewaakt”.
Door te kiezen voor het perspectief van de opdrachtgever wil ik een aanzet geven om de
relatieve leegte in de literatuur over het klantperspectief een invulling geven. Elk type
organisatie roept door zijn specifieke aard, door het karakter van het management, de
cultuur en de strategie zijn eigen barrières op. Daarom heb ik de organisatiecontext van de
lokale overheid, de zorgsector en die van interim-managers, vanuit de literatuur, onderzocht
en beschreven.
Binnen mijn onderzoek heb ik na afweging van de verschillende mogelijkheden gekozen voor
het uitvoeren van een exploratief onderzoek. Binnen exploratief onderzoek wordt kennis
ontwikkeld over vraagstukken die, zoals interim-management, theoriearm zijn. Als
methodologisch perspectief voor de uitvoering is, ook weer na afweging van de verschillende
mogelijkheden, gekozen voor een sociaal constructivistisch perspectief. Kenmerk van dit
perspectief is dat een enkele opvatting over de waarheid niet geacht wordt te bestaan: de
werkelijkheid vormt altijd een sociale constructie. Dit perspectief gaf de mogelijkheid het
bereiken van duurzame interim-managementresultaten die, zoals eerder aangegeven,
inherent moeilijk objectief meetbaar te maken zijn, te onderzoeken. Voor de praktische
invulling van het empirische onderzoek heb ik gebruik gemaakt van de grounded theory.
Hierbij heb ik mij in het bijzonder laten leiden door de methodologische principes van Stauss
en Corbin (1998). De grounded theory gaat uit van een aanpak waarbij al explorerend een
verschijnsel wordt onderzocht en waarbij door middel van het constant maken van
vergelijkingen, inzichten ontstaan. Centraal punt binnen een sociaal constructivistisch
onderzoeksperspectief en de toepassing van de grounded theory is de vraag hoe
onbevangen een onderzoeker naar de wereld kijkt. Dit vormde in mijn onderzoek een fiks
probleem. Dit omdat ik naast onderzoeker ook praktiserend interim-manager ben en
daarmee onvermijdelijk allerlei beelden en meningen het onderzoek mee in zou nemen. Ik
heb daarom ook veel aandacht gegeven aan het zoveel als mogelijk buiten het onderzoek
sluiten van deze beelden en meningen. Dit heb ik bijvoorbeeld gedaan door de principes van
de grounded theory strikt en methodisch te volgen en door onafhankelijke tweede, derde en
vierde onderzoekers in te schakelen.
J.L.H. Vorst DBA,rm. 30 november 2007
3
Het onderzoeksmateriaal voor het empirisch onderzoek wordt gevormd door de verhalen van
zes opdrachtgevers. Deze verhalen zijn verkregen door deze zes opdrachtgevers ieder
gedurende de loop van een interim-managementopdracht, waarbij zij als opdrachtgever
waren betroken, viermaal te interviewen. Van deze interviews zijn kort na het plaatsvinden
van
een
interview
volledige
woordelijke
transcripties
gemaakt.
Interimmanagementprocessen hebben vaak betrekking op delicate organisatievraagstukken en
zonder het maken van duidelijke afspraken over de vertrouwelijkheid van de uitkomsten van
de interviews, bleek de medewerking van opdrachtgevers onhaalbaar te zijn. Daarom zijn de
transcripties van de interviews ook niet als bijlage opgenomen in deze Thesis. Voor het
verkrijgen van gefocusseerde verhalen is een ordeningsframe ontwikkeld dat is afgeleid van
de drie onderzoeksvragen. Voor het selecteren en analyseren van de relevante
tekstfragmenten in de gefocusseerde verhalen in heb ik een aantal attenderende tekstlabels
ontwikkeld. Deze attenderende tekstlabels kon ik verbinden aan uitspraken die de mening of
perceptie weergeven van de geïnterviewde opdrachtgevers over de inhoud van de specifieke
onderzoeksvraag. Uiteindelijk was ik in staat uit ieder verhaal, gerelateerd aan de drie
onderzoeksvragen, de mening en perceptie van de opdrachtgever te halen.
De conclusies die verbonden kunnen worden aan de resultaten van mijn onderzoek, wijken
op een aantal punten in belangrijke mate af van de literatuur of zijn daar soms zelfs mee in
tegenspraak. De inzet van interim-management wordt in de literatuur veelal geplaatst in het
bereiken van veranderingen. De uitkomsten van mijn onderzoek laten zien dat, binnen de
veelvuldige inzet van interim-management op middle-management niveau, het tijdelijk
vervangen van het reguliere management dominant is aan het bereiken van veranderingen
in organisaties. De hierbij bereikte veranderingen moeten als regel worden gezien als
verbeteringen in de klantorganisatie gericht op de korte termijn. Het doorvoeren van
vernieuwingen wordt vooral gezien als een zaak van het reguliere management. Voor het
bereiken van vernieuwingen is geen echte rol weggelegd voor de interim-manager. Dit niet
alleen vanwege het tijdgelimeerde karakter van de inzet van interim-management, maar
vooral door het niet kunnen of niet willen negeren van de krachten uit de eigen organisatie
door de opdrachtgever. In plaats van interim-management als breekmiddel voor het bereiken
van veranderingen te gebruiken, wordt de inzet hiervan, de persoon en de aanpak
afhankelijk gesteld van de acceptatie binnen de organisatie. Verfrissende beelden van buiten
zijn mooi, maar mogen niet te conflictueus zijn met de bestaande betekenisgeving (cultuur)
in de organisatie. Hierdoor blijft het zelfrefentiele gedrag dat voorvloeit uit de vertrouwde
ingeslepen routines en waarnemingsschema’s en waarin men elkaar steeds bevestigd,
binnen de organisatie grotendeels in stand. Opdrachtgevers zijn vooral doeners die minder
belangstelling hebben voor de effecten van interim-managementresultaten die hun afdeling
overschrijden of voor langere termijn effecten. Interim-managers sturen niet het proces, maar
het is de opdrachtgever die het proces stuurt en controleert! In dit licht kan duurzaamheid
van interim-managementresultaten hooguit pragmatisch worden beoordeeld binnen en aan
het einde van de interim-managementopdracht.
Daarmee komt de vraag aan de orde waarom de resultaten van mijn onderzoek zo
verschillen van de literatuur. Een verklaring kan worden gevonden in het feit dat ik vanuit het
klantperspectief naar de vraagstelling heb gekeken. De bestaande literatuur gaat
daarentegen als regel uit van het perspectief van de aanbieder van de dienst. Interimmanagers blijken daarbij als dienstverleners geheel eigen verwachtingen te hebben van wat
de klant zou moeten willen of wat goed voor hem zou zijn. Verwachtingen, zo lijkt het, die
J.L.H. Vorst DBA,rm. 30 november 2007
4
niet zelden fundamenteel afwijken van de verwachtingen van de klant-opdrachtgever. Ik
vermoed dan ook dat in het verschil tussen verwachtingen tussen de opdrachtgever en
interim-manager een belangrijke verklaring ligt voor het verschil tussen de uitkomsten van
mijn onderzoek en de bestaande literatuur.
Naast het zoeken van een antwoord op de onderzoeksvraag, kent dit onderzoek een tweede
doelstelling: het formuleren van ontwerpregels voor het in de praktijk bereiken van duurzame
veranderingen in organisaties door de inzet van interim-management. Op basis van mijn
onderzoek kom ik op één allesoverheersende ontwerpregel. Deze richt zich op het
nadrukkelijk en zorgvuldig afstemmen van de wederzijdse verwachtingen over de aard, de
inhoud, de te bereiken resultaten en de rolverdeling binnen het interim-managementproces
door de opdrachtgever en interim-manager.
Reflectie
Aan het einde van deze DBA Thesis komt de vraag aan de orde of het onderzoek heeft
geleid tot een antwoord op de vraagstelling van het onderzoek en mijn fascinatie. Er is meer
duidelijkheid ontstaan over de aard van door interim-management bereikte duurzame
veranderingen in organisaties. Maar er zijn hierbij ook nieuwe vragen opgekomen, waarnaar
verder onderzoek gedaan moet worden. In navolging van Witvliet (2005) heeft mijn
onderzoek ook geleid tot een verdere demystificatie van het fenomeen interim-management.
Dit geeft te denken over de tegenwoordige rol van interim-management in organisaties. Een
aantal veronderstellingen die al lang als een soort communis opinio binnen de interimmanagementpraktijk gelden, zijn op zijn minst aan het wankelen gebracht. Zo blijkt de aard
van de door de inzet van het tegenwoordige interim-management bereikte veranderingen en
de duurzaamheid daarvan, veelal van zeer beperkte betekenis te zijn. De status van de
interim-managers die als een soort magiërs crisissen bezweren en veranderingen in
organisaties bereiken, maakt in toenemende mate plaats voor een beeld van de
inhuurmanager op managementplusniveau. Het door de ogen van opdrachtgevers kijken
naar interim-management was voor mij een fascinerende ervaring. Fascinerend, omdat ik
hierbij als onderzoeker los moest komen van mijn andere hoedanigheid van praktiserend
interim-manager. Het heeft mij ook inzicht gegeven in de wijze waarop opdrachtgevers
denken over de inzet van interim-management en hoe zij daar persoonlijk in zitten. De
interviews leverden namelijk veel meer informatie dan nodig was voor de beantwoording van
de drie onderzoeksvragen. Door de ogen van de opdrachtgever kijken naar interimmanagement levert ook een ander perspectief op wat in de interim-managementpraktijk als
het probleem van de opdrachtgever wordt gezien; de opdrachtgever die niet doet wat de
interim-manager denkt dat goed is. Misschien moeten interim-managers meer naar zich zelf
kijken, dit omdat zij nogal eens iets anders willen leveren dan wat de klant vraagt en aan hun
beelden vasthouden!
“ Je komt pas tot echtheid als het masker ervan af is”
J.L.H. Vorst DBA,rm. 30 november 2007
5