Viviane De Muynck. ©Stephan Vanfleteren

"Aan cosmetische ingrepen
doe ik niet, ik tuig me met
hoeden en stola's"
Meesters van het doek, deel 4: Viviane De
Muynck (69)
Actrice Viviane De Muynck is de vierde in een reeks van tien
bekende Nederlandstalige toneel- en filmgrootheden die
gei¿nterviewd worden door Margot Vanderstraeten.
Fotograaf Stephan Vanfleteren zet de door de wol geverfde
zestigplussers voor zijn lens.
03-10-15, 10.51u - MARGOT VANDERSTRAETEN
LEES LATER
SHARE
'Aan cosmetische ingrepen doe ik niet. Ik tuig me met
hoeden en stola's. Als afleidingsmanoeuvre zijn die
doeltreffender dan botox of een facelift'
Na het interview, als de lift van het flatgebouw naar haar 21ste
verdieping kruipt en zij leunend tegen de deurpost afscheid
neemt, verklapt ze nog een geheimpje. "Ik ga nooit het toneel op
zonder een vleugje Allure van Chanel. En o wee als ik deze eau de
toilette vergeten mee te nemen ben. Dan is de loge te klein."
Verder dan deze anekdote gaat enige gelijkenis van Marilyn
Monroe - 'What do you wear at night?' 'Chanel N°5' - niet.
Als het over haar handelsmerk gaat, zegt de rokende actrice: "Mijn
lage, hese stem is die van een sopraan die zich achter een alt
verbergt en de mogelijkheden van een bas inhoudt."
Ze citeert daarmee Kristin Linklater, die jarenlang als assistente
van Iris Warren werkte. Warren en Linklater zijn toonaangevende
stemcoaches in het Verenigd Koninkrijk die tot in Hollywood hun
volgelingen hebben.
Láng geleden werd Viviane De Muyncks stem door Linklater
getraind: "Vergeet niet dat ik uit de tijd van podia zonder
versterkers kom. Dat betekent: we moesten vanaf de scène op een
gewone manier mededeelzaam zijn en tegelijkertijd dienden we
een groot bereik te behalen. Zo breed spreken, zonder te roepen,
vereist een uiterste stembeheersing en een verfijnd gevoel voor
ritme en toon."
In tegenstelling tot Monroe heeft De Muynck haar maten en
rondingen - 'Ik beantwoord op geen enkel vlak aan het
vrouwbeeld dat de maatschappij ons zo graag oplegt' - nooit als
troef ingezet. En als mannen ter sprake komen, schudt ze, met een
grijns die de zelfspot niet schuwt, vliegensvlug de feministische
slogan 'A woman needs a man like a fish needs a bicycle' uit haar
mouw.
"Ik heb een aantal onvergetelijke film- en televisierollen gespeeld.
Maar vaak heb ik die films of tv-opnames nadien niet eens gezien.
Omdat ik niet thuis was. Omdat ik ze vergat op te nemen. Omdat
ik alweer door een andere productie opgeslorpt werd.
"Ik ben natuurlijk in eerste instantie een theateractrice. En dat
houdt in: ik kijk niet veel naar mezelf, simpelweg omdat theater
niet wordt opgenomen. Alleen in de lift word ik gedoemd om in de
spiegel te kijken. Ik schrik de laatste jaren wel eens. Vroeger werd
ik geleidelijk aan oud, maar sinds ongeveer een decennium
verloopt die fase blijkbaar met sprongen. Alsof rimpels, stramme
gewrichten en andere ongemakken niet langer het geduld hebben
om hun tijd af te wachten. En nee, aan cosmetische ingrepen doe
ik niet. Ik tuig me met mijn hoeden en stola's; als
afleidingsmanoeuvre zijn die doeltreffender dan botox of een
facelift."
U wordt door nationale en internationale kenners en
collega's dé diva van Vlaanderen genoemd.
Viviane De Muynck: "Dat verheugt me. Maar ik zal mezelf nooit
een diva noemen. Ik geef me grenzeloos als ik speel, ja. En ik kan
regisseurs het leven moeilijk maken. Als puntje bij paaltje komt,
heb ik namelijk de wellustige brutaliteit van iemand die, nadat ze
de tekst en de rol lang heeft onderzocht, weet wat ze moet doen en
hoe ze dat wil doen."
"Jan Decorte, van wie ik les kreeg, is daarin mijn leermeester
geweest. Ik ben wie ik ben dankzij hem - give Caesar what Caesar
is due. Later kwamen daar nog twee Jannen bij: Jan Joris Lamers
van Maatschappij Discordia en Jan Lauwers van Needcompany.
Wie mij bewierookt, bewierookt ook mijn drie Jannen."
Wat leerden de Jannen u concreet?
"Ze leerden me nadenken. Ze leerden me een denkende acteur te
worden, te zijn. Niet iemand die zomaar een tekst mededeelt.
Maar iemand die weet welke tekst ze debiteert, hoe ze dat doet,
waarom ze dat zo doet, et cetera. Geloof me, het duurt lang voor je
doorhebt hoe je dat verschil kunt maken. Maar je maakt het. En
het publiek voelt dat meteen."
Viviane De Muynck. ©Stephan Vanfleteren
Nog even naar het begrip 'diva': waarvoor staat dat
volgens u?
Haha, dát, uitleggen waarom iemand een diva is, is een hele
moeilijke. Ik kan het niet. Het heeft met iets ongrijpbaars te
maken. Iets wat je niet kunt uitleggen. Judie Dench is geen diva.
Maar wat vind ik haar een prachtige actrice! Kan ik daarom
verklaren waarom ze geen diva is? Nee."
"Ik vermoed dat het, los van talent en kunde, met
onafhankelijkheid te maken heeft. Met een zekere eigenzinnigheid
en met soevereiniteit, gezag over het eigen leven. Wie geweldig
kan acteren, is daarom nog niet soeverein."
"Bette Davis, Simone Signoret, Katharine Hepburn - die niets met
Audrey te maken heeft - en Greta Garbo. Zij waren voor mij
absolute diva's."
"Zag je What Ever Happened to Baby Jane?, een Amerikaanse
thriller van de jaren 60? Bette Davis speelt Baby Jane, het
kindsterretje van weleer dat tot een oud verbitterd kreng is
uitgegroeid. Een sublieme vertolking. En wat een grootsheid. Wat
een sterke en krachtige vrouwenrol ook."
"Aan Greta Garbo, diva tegen wil en dank, moet ik de laatste tijd
trouwens veel denken. Ik vraag me almaar vaker af: hoe lang kan
ik nog doorgaan met verhalen te vertellen en mensen met me mee
te nemen? Want zo zie ik mijn beroep: ik neem mensen aan de
hand en leid hen door een verhaal. Al vertellend wil ik het publiek
laten voelen dat we allemaal klungelaars zijn."
"Het bestaan is hoe dan ook genadeloos. Zo wil ik het ook
brengen, messcherp en rauw, zonder camouflage. En tegelijk
sluipt in alles wat ik doe die compassie, het besef dat het leven één
lange struikeling is, voor ons allen. Verhalen, dat is het, scherpen
het mededogen. En kunst maakt van ons betere mensen."
Viviane De Muynck. ©Stephan
Vanfleteren
Maar nu denkt u dus regelmatig: moet ik me niet
terugtrekken à la Greta Garbo?
"Ja, en ik vraag me ook af, en die gedachte is vrij recent, of ik niet
eens opnieuw moet gaan schrijven in plaats van te acteren."
'Opnieuw' gaan schrijven?
"Ik heb vroeger veel geschreven. Met dat materiaal heb ik nooit
iets gedaan."
"Een acteur zit midden in het publiek. Een schrijver zoekt de
afzondering op. Een acteur spreekt teksten van een ander uit. Een
schrijver moet ze zelf uitvinden, formuleren, structureren. Als
tegenstelling kan dat tellen."
Mijn sterrenbeeld is een tweeling. Ik ben de vleesgeworden
spagaat. Ik ben een performer. En tegelijkertijd ben ik totaal niet
mediageil."
Hoe wijd kan de spreidstand zijn?
"Van dit interview heb ik dagenlang wakker gelegen. Aan de ene
kant denk ik: zullen ze peuteren in mijn privéleven terwijl ik daar
niets over kwijt wil? En waarom moet ik praten als ik gewoon kan
doen? Aan de andere kant heb ik graag aandacht, meer bepaald
die van het publiek. Ik wil dat het publiek zich in mijn verhalen
vastbijt, zoals ik me in een script vastbijt. Dat komt omdat ik het
publiek nodig heb, omdat ik dankbaarheid nodig heb. En de
dankbaarheid komt van mij, begrijp me niet verkeerd. Elke keer
als ik mensen emotioneel kan doen reageren op een verhaal dat ik
vertel, voel ik me erkentelijk en ben ik blij dat ik mag doen wat ik
doe."
SHARE
'Ik mis goede humor in dit land. Ik zou dolgraag in een
comedy à la 'Absolutely Fabulous' spelen'
Met Needcompany heeft u de wereld rondgereisd.
Reageert het publiek overal anders of is er een
constante?
"Ik speel al elf jaar de hoofdrol in Isabella's Room. We hebben
met deze rauwe, energieke voorstelling, die vol dans en zang zit, in
Tokio gestaan, in Taiwan, in Seoel, en noem maar op. Binnenkort
gaan we naar Argentinië."
"Dat intense toeren doet iets met je. Je raakt aan het avontuur
verslaafd. Aan het leven met koffers, aan onbekende steden en
onbekende theaters. Aan een publiek dat, inderdaad, altijd anders
reageert. In Japan was de zaal gevuld met stille mensen met een
mondmaskertje aan. Ze reageren amper, al blijken ze de
voorstelling geweldig te vinden. In Frankrijk reageert de zaal
onstuimig op hetzelfde stuk. Heel prettig, spannend en
onmisbaar, die afwisseling. Bovendien werkte en werk ik ook
buiten Needcompany nog aan andere producties mee . In New
York werkte ik met de Wooster Group, ik zong in een opera,
maakte jazzmuziek.... Ik heb me altijd een kosmopoliet gevoeld."
"Misschien zit de Engelse tak van mijn familie hier voor iets
tussen. Mijn grootmoeder was een Britse. Ze is met een Belgische
soldaat getrouwd. Ik denk dat dit internationale deeltje van mijn
DNA een rol speelt in mijn zucht om te reizen en de wereld te
zien."
"Ik heb lang gedacht dat ik op een dag in Engeland zou belanden.
Dat is niet gebeurd. Al zou ik, dat wel, dolgraag in een
televisiecomedy à la Absolutely Fabulous spelen. Een schitterende
sitcom, met fabuleuze personages, de twee vampen, Eddie en
Patsy, hun droge moeder en dan Saffron, dochterlief die in alles
de conservatieve tegenpool is van Eddie, haar moeder. Ik
bewonder Joanna Lumley (Patsy in de serie, MV); je moet al een
prachtige actrice zijn om dat konijnenmondje (doet het na) te
kunnen dragen."
"Ik mis goede humor in dit land. in het theater durft men geen
humor meer te brengen, omdat het zo moeilijk is en omdat humor
niets met grollen te maken heeft. En op de televisie probeert men
humoristisch te zijn, maar gaat men, vooral tijdens quizzen en
talkshows, zodanig in overdrive dat tussen al die grappen niets
nog grappig is. Humor en moppen: een wereld van verschil."
Bestaat er humor zonder zelfspot?
"Voor mij niet. Daarom dat ik zo verlekkerd ben op Britse humor."
Bio
• Geboren in Mortsel, 1946
• Studeerde Toneel aan het Conservatorium van Brussel,
kreeg les van Jan Decorte
• Werkte als directiesecretaresse, waagde de stap naar
het toneel
• Begon bij collectief De Mannen van den Dam, daarna
o.a. bij De Witte Kraai, Toneelgroep Amsterdam,
Kaaitheater Brussel, Maatschappij Discordia,
Muziektheater Transparant en tot op heden Needcompany
• Won in 1987 de Theo d'Or voor haar rol in 'Who's Afraid
of Virginia Woolf?'
• Tv: o.a. 'Oud België', 'Het goddelijke Monster', 'Met man
en macht'
• Film: o.a. 'De avonden', 'Vincent & Theo', 'Confituur',
'Een ander zijn geluk', 'Swooni', 'Tot altijd'
• Haar man stierf 38 jaar geleden, haar zoon twee jaar
geleden
Als je op straat aan mensen zou vragen om voor de vuist
weg enkele Vlaamse actrices te noemen, zal men in de
eerste plaats aan bekende tv-gezichten denken. Stemt
dat bitter of juist niet?
"Maar neen! En ik word vaak herkend, hoor. Niet alleen van
gezicht, ook van stem, zeker in Frankrijk, waar ik, al van in de
periode van Macbeth, in de pers de bijnaam La Voix kreeg."
"Tegenwoordig ben ik diegene die mensen niet meer herkent.
Mijn netvliezen zijn gescheurd, nog zo'n kwaal die met de jaren
komt. Oogoperaties en injecties hebben mijn zicht gered, maar
wat ik kwijt ben, krijg ik niet meer terug. Ik heb contrasten nodig
om goed te kunnen zien. Zon. Scherp licht. Alle scripts worden
voor mij speciaal in Helvetica 18 afgedrukt. In huis moet ik
opletten wat ik waar leg, anders vind ik het niet meer. Wie, zeker
bij grauw weer, op straat mijn aandacht wilt trekken, moet dus
met grote gebaren wuiven!"
"Dat ik vooral theateractrice ben, komt natuurlijk mede door mijn
uiterlijk, dat staat vast, en dat is soms jammer geweest, maar
bitter heeft het me nooit gemaakt."
"Filmregisseurs willen, om puur populair-commerciële redenen,
klassieke schoonheden, zeker als het om vrouwen gaat. Ik heb
nooit tot die categorie behoord. Dus viel ik uit de boot."
"In het theater heb ik van dat gebrek aan lef en verbeelding nooit
last gehad. Bij Jan Lauwers was ik bijvoorbeeld Macbeth. Niet
Lady Macbeth, nee, de Schotse koning zelf. Al zou ik aanvankelijk
Lady Macbeth spelen. Het is dat Jan aan een aantal acteurs vroeg
om de rol van de koning op zich te nemen, en dat ze allemaal 'nee,
dank je wel' zeiden. Op een avond, we dronken margarita's, zei ik
aan Jan: 'Wat is dat verdomme toch met die Macbeth. Als er
niemand is die met mij die koning wil spelen, zal ik hem zelf wel
spelen.' Toen begonnen zijn ogen te twinkelen."
"Theater is niet, zoals film, aan realisme gebonden, en dat is mijn
redding. Bij Maatschappij Discordia heb ik, in het satirische stuk
Ubu Roi, naar een tekst van Alfred Jarry, de goorste koning
neergezet die je je maar kunt inbeelden. Sterker dan een man hem
had kunnen spelen."
"Ik zal je iets vertellen wat ik nog nooit aan iemand heb gezegd.
Op het Festival d'Avignon speelde ik de heftige monoloog Alles is
ijdelheid, waarin de memoires van de Franse schrijfster Claire
Goll verbeeld worden. Na afloop kwam de decorontwerper,
Herman Sorgeloos, op de deur van mijn loge kloppen. 'Dat er
iemand even met me wilde spreken.' Ik liet die iemand binnen.
Weet je wie daar aan mijn deur stond? Peter Brook, de
legendarische Britse theaterproducent en -regisseur, die zeker nog
twintig jaar ouder is dan ik. Zijn persoonlijke boodschap aan mij
luidde: 'Mevrouw, ik heb u anderhalf uur lang zien spelen, en in
die tijd was er niet één moment dat u speelde zonder betekenis'."
Waar haalt u die betekenis, die diepgang, vandaan? Hoe
komt die tot stand?
"Het leven, meid, het leven. Tegen wil en dank soms. En mijn drie
Jannen. Het onderzoeken van de condition humaine, dat afdalen
in het menselijk onvermogen: dat hebben zij me geleerd. Al had ik
de kiem in mij, het was een kwestie om haar te voeden. "
U voelt mededogen voor de aanmodderende mens. Hoe
zit het met het mededogen voor uzelf?
"O, had ik dat maar! Ik leg de lat voor mezelf bijzonder hoog.
Hoger dan voor anderen. Ik had dat trekje al toen ik
directiesecretaresse was. Ik ben tien jaar de rechterhand van een
bedrijfsdirecteur geweest, pas daarna, op mijn dertigste, koos ik
voor het theater en ben ik in Brussel aan het Conservatorium gaan
studeren. Vijf jaar gaf ik mezelf. Als ik op die tijd in het
theaterlandschap van Vlaanderen geen verschil had getekend, was
ik weer als bediende gaan werken. Ik vond dat ik die stap moest
wagen. Anders zou ik spijt krijgen, dat wist ik."
"Ik had dat lef niet van een vreemde. Mijn vader, die twee
oorlogen meemaakte, heeft ooit een gelijksoortige, radicale
carrièrestap gezet. Hij werkte bij een meubelmaker, met een
handkar ging hij van Wilrijk naar de haven om hout te laden, stel
je voor. Maar hij was dol op auto's, de automobielsector was toen
nog een heel nieuwe industrie. De dag waarop hij vernam dat een
kennis van ons een garage zou openen, is hij meteen gaan
solliciteren. Even later had hij een andere baan."
"Ik vind dat rock-'n-roll. Tegen de stroom in doen wat je denkt dat
je moet doen, omdat je weet dat het goed is en ook omdat je weet
dat je op een dag toch doodgaat."
Viviane De Muynck. ©Stephan Vanfleteren
U hebt twee jaar geleden uw 42-jarige zoon verloren. En
36 jaar voordien overleed uw man, zijn vader, op jonge
leeftijd aan een hersentumor. De tragedies blijven bij u
niet tot het podium beperkt.
"De thema's afscheid en verlies lopen als een rode draad door
mijn loopbaan, en ook door mijn leven. Zeker na het overlijden
van mijn zoon is die confrontatie zwaar, en ik moet mezelf soms
beschermen tegen het leed van de buitenwereld; onder meer door
me terug te trekken, tijd voor mezelf op te eisen."
"Toch ben ik in deze situatie niet alleen. Het leven toont niet
alleen aan mij alle hoeken van zijn bestaan, het spaart niemand en
je weet nooit welke verhalen, welke tragische gebeurtenissen of
trauma's iemand met zich meedraagt."
"Jongere mensen hebben een grotere veerkracht. Ze hebben nog
meer toekomst dan verleden. Ze kunnen nog opnieuw beginnen.
Dat was bij mij ook toen mijn man stierf, toen was ik nog jong.
Pas na zijn dood ben ik aan het Conservatorium gaan studeren, op
die manier was het ook een poging tot een nieuw begin."
"Mijn ouders hebben me destijds gesteund in die keuze. Ze
hebben zich over mijn zoon ontfermd, zodat ik kon studeren, en
mijn kans kon wagen."
"Vandaag heb ik minder tijd en is die veerkracht geen constante
meer. Ik heb meer verleden dan toekomst. Ik weet niet of ik het
verlies van mijn zoon zal kunnen verwerken - en wat is verwerken
dan? Voor mij zou het betekenen: aanvaarden dat er dingen zijn
die je niet kunt veranderen en de rust hebben om ermee om te
gaan. De ene dag lukt het me om deze sereniteit te bereiken, de
andere helemaal niet. Op die dagen ben ik een schip waarvan de
roerkoning gebroken is."
"Huilen doe ik zelden. Ook niet als ik alleen ben. Sommige
gevoelens zijn te intens om te uiten. Paula Semer verwoordde dat
onlangs fraai in een radioprogramma waarin ze te gast was: 'Er
overvallen me momenten van intense wanhoop', zei ze, en ik
voelde mezelf knikken. Elke mens kent die intense wanhoop.
Alleen: 'Go, go, go said the bird: humankind. Cannot bear very
much reality.' T.S. Eliot, in The Four Quartets."
SHARE
'Ik weet niet of ik het verlies van mijn zoon zal kunnen
verwerken - en wat is verwerken dan?'
U hebt voorafgaand aan dit interview aangegeven niet
over uw zoon te willen praten. U doet dat nooit, ook niet
in andere interviews. Toch is het opvallend dat u steeds
'mijn zoon' zegt. U spreekt zijn naam nooit uit.
"Hij heet Michel."
Waarom heet hij zo?
"Dankzij 'Michelle', die prachtige lovesong van The Beatles."
"Het was 31 januari 1966, toen werkte ik nog als
directiesecretaresse. De mijnen in Zwartberg werden gesloten. De
mijnwerkers kwamen in opstand. Met een bevriend journalist
ging ik mee naar die betogingen. Het was de tijdgeest van de jaren
60. Je protesteerde tegen maatschappelijke onrechtvaardigheid.
Ik zeker. Ik ben bij wijze van spreken geboren met een megafoon
aan de mond, en de strijd van de mijnwerkers vond ik heroïsch.
De rijkswacht vuurde op de betogende mijnwerkers. Ik was
daarbij. Ik zat tussen die waterkanonnen en al dat traangas. Er
vielen twee doden en een aantal zwaargewonden."
"Op een bepaald moment zijn we, trillend van de zenuwen, een
café binnengerend. In dat café, ik herinner het me als de dag van
gisteren, draaiden ze 'Michelle' van The Beatles. Het was de eerste
keer dat ik dat nummer hoorde. Ik was er helemaal weg van, van
Michelle, ma belle. Ik zei: als ik ooit een kind krijg, heet het
Michelle. Of Michel. Negen jaar later was het zover."
Is theater nadien uw vorm van sociaal engagement
geworden?
"Ongetwijfeld. En dat engagement, dat ik op passionele wijze heb
belichaamd, verdroeg geen halve toewijding. Verdraagt die nog
steeds niet. Mijn leven is tot de nok gevuld met theater. Optreden
is ma seule raison d'être."
"Die roeping, want dat is het, krijg ik nu soms als een boemerang
in mijn gezicht. Ik leefde met de koffer altijd klaar om te
vertrekken."
"Mijn zoon had die drang naar nieuwe horizonten, die
verscheurdheid tussen thuis en de wereld ook. Zijn
nieuwsgierigheid heeft hem, als muzikant en als kok of kelnerentertainer, de wereld doen ontdekken, Spanje, Zwitserland,
Oostenrijk, Thailand, Laos, Cambodja, Vietnam..."
"Als kind is hij vaak alleen geweest, uiteraard omringd door de
liefde van zijn grootouders en door de genegenheid van trouwe
vrienden. Ik was er. En ik was er vaak ook niet. Op de terugweg
van elke reis, belde ik: 'Ik kom eraan'. We maakten elk weerzien
heel bijzonder. En we keken beiden altijd uit naar die mother and
child reunion, zoals Paul Simon die bezingt."
"Hij wist heel goed dat hij de belangrijkste persoon in mijn leven
was, al klonk de roep van de kunst soms luid. Het is een pijnlijke
spagaat, die elke werkende moeder zal herkennen. Ik vind nog
altijd dat ik heb gedaan wat ik moest doen. Maar mijn kunst heeft
een prijs. Als ik hier nu zit ik tussen allerlei herinneringen, tussen
zijn muziek, zijn instrumenten en zijn kookboeken, hoor ik af en
toe ook de echo van een verwijt: dat ik zo vaak weg was. Leef daar
maar eens mee, met die eenvoudige woorden die snijden als een
mes..." (stem breekt)
SHARE
'Misschien is het tijd om over mijn leven te schrijven'
Hoe leeft u ermee?
"Vrienden zijn heel belangrijk. En de geborgenheid die ik bij
Needcompany gewaarword, zou ik niet willen missen. Ik ben een
kernactrice van het gezelschap en ik weet me er geliefd. Ik leef
alleen. Ik ben daar ook aan gewend, aan mijn eigen dynamieken,
mijn eigen structuren, mijn eigen stuurloosheid ook."
"Ooit heb ik een coup de foudre van vriendschap meegemaakt.
Dat was met Ron Vawter, acteur van de Wooster Group, net als
Willem Dafoe. Met Vawter, Dirk Roofthooft en enkele andere
acteurs maakte ik, binnen het Kaaitheater en in een regie van Jan
Ritsema, Philoktetes Variations. Vawter is gestorven in het
vliegtuig dat hem van Napels naar New York vloog. Hij had aids.
Hij was al ernstig ziek toen we speelden."
"Philoktetes Variations, dat in de eerste helft van de jaren 90 werd
opgevoerd, ging onrechtstreeks over die ziekte. In de mythe heeft
Philoktetes een stinkende wonde, men gaat hem uit de weg. In het
echt liepen mensen van aids weg, de ziekte was een taboe, mensen
vreesden besmetting. Maar niet Ron Vawter. Hij gaf iedereen het
gevoel uniek te zijn, hij trok mensen aan. Ik hield van die man.
Ron was mijn zielsverwant. Als Willem Dafoe mij op de scène ziet
staan, zegt hij: 'Ik zie Ron spelen'."
"Ik denk, en dat is toch wel te belangrijk om niet te vermelden, dat
je in het leven sterk gevormd wordt door de mensen die je
ontmoet. Bepaalde ontmoetingen kunnen in je ziel kruipen."
"Vawter was al zo ziek dat hij geen tijd meer had voor pose. Alle
ballast was bij hem weggevallen. Dat vond ik een verademing en
een openbaring tegelijk. Hoe hij met onze collega Mira Rafalowicz
- een Pools-Nederlandse dramaturge die in 1998 overleed - sprak!
Mira had kanker. De twee zieken hielden in hun gesprekken enkel
de essentie over, de zuivere genadeloosheid, mooi in z'n lelijkheid,
puur, zonder camouflage. 'Moet jij ook de hele tijd overgeven? Is
het bij jou ook geelgroen?' Ik vond dat prachtig. Ik denk dat zij me
beïnvloed hebben. Ik denk zelfs dat ik altijd hun genadeloosheid
zal proberen te zoeken. Een leven zonder opsmuk."
"En zoals ik eerder zei: misschien is de tijd aangebroken om over
mijn leven te schrijven. Omdat erover praten niet de juiste weg of
vorm is."