De euro staat onder grote druk sinds de Griekse crisis

actueel
Wat is de euro
De euro staat onder grote druk sinds de Griekse crisis.
Eurosceptici zien hun kans schoon om het einde
van de gezamenlijke munt te bepleiten. Maar dat is
van kwaad tot erger. Want Nederland valt of staat
met de euro.
Tekst: Paul Scheer | Foto: Xinhua/eyevine/hh
10
FORUM #16/01.09.11
ons waard?
Angela Merkel en Nicolas Sarkozy: gaat hun plan voor een economische regering ver genoeg?
Een deel van Nederland heeft de euro nooit zien zitten. Dat deel mag op
verjaardagsfeestjes nog eens graag naar voren brengen dat hun salaris of
pensioen gelijk is gebleven na de invoering van de euro, maar dat de prijzen zijn verdubbeld. Tel uit je winst!
Die Nederlanders zullen in de huidige eurocrisis een bevestiging van hun
scepsis zien. En een aansporing om alsnog terug te keren op onze schreden en die goeie ouwe gulden weer van stal te halen. In politiek Den
Haag wordt die visie uitgedragen door de pvv van Geert Wilders. Hij wil
in elk geval geen eurocent meer uitgeven aan steun aan Griekenland. En
vorig jaar al riep hij het kabinet op om serieus na te denken over de optie
om uit de euro te stappen. Want als landen als Griekenland niet kunnen
worden gedwongen om de eurozone te verlaten, moeten we het misschien zelf maar doen.
vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes is fel tegenstander van zo’n stap.
11
FORUM #16/01.09.11
vincent mentzel/hh
actueel
Jaap van Duijn:
Gulden maakt Nederland duur
Het lijkt best aantrekkelijk: een terugkeer naar de harde
gulden, weg van een euro die verzwakt wordt door toedoen
van anderen. Maar de ervaringen van Zwitserland en Japan
wijzen uit dat die toekomst niet zo rooskleurig is, zeker niet
voor een exportland als Nederland.
De Zwitserse frank is het afgelopen jaar 25 procent gestegen ten opzichte van de euro en de dollar. Dat betekent
dat Zwitserse exportproducten duurder worden, terwijl
de kosten die bedrijven in eigen land maken gelijk blijven.
Toeristen, voor wie het verblijf een stuk duurder is geworden, mijden het land. De Schweizerische Nationalbank probeert de koers omlaag te krijgen door geld bij te drukken.
De Japanse yen geldt ook als een betrouwbare munt in
tijden van Europese en Amerikaanse crises. De Japanse
regering heeft tot dusver nog geen maatregelen genomen
zoals het bijdrukken van geld, maar daar wordt wel over
nagedacht. De dure yen verstoort het economisch herstel.
‘Econoom zou eurozone
niet bedacht hebben’
De euro en een stabiel Europa zijn volgens hem de ‘ruggengraat van de
Nederlandse economie’.
Het opgeven van de euro zal leiden tot een periode van grote economische en politieke instabiliteit. Mede als gevolg van de euro zijn de Europese economieën zo met elkaar verknoopt geraakt dat een terugval in
één lidstaat meteen negatieve gevolgen heeft in de andere lidstaten. ‘We
zijn elkaars binnenland geworden’, heeft André Szász, oud-directeur van
De Nederlandsche Bank (dnb), eens gezegd.
Die onderlinge afhankelijkheid is het resultaat van de Europese integratie, het wegvallen van de grenzen en de totstandkoming van de interne
markt. Een proces waarbij Nederland veel baat heeft gehad. Maar als we
vooraf hadden geweten dat Griekenland met onjuiste begrotingscijfers
de kluit zou bedonderen, waren er ongetwijfeld meer aarzelingen geweest
om dat land toe te laten tot de monetaire unie. Szász heeft altijd zijn
twijfels gehad over een gezamenlijke munt. In zijn ogen had de euro
beter als staartstuk van het Europese eenwordingsproces ingevoerd kunnen worden, en niet als middenstuk.
harde les
Jaap van Duijn, voormalig bestuurslid van Robeco, viel Szász onlangs bij
in nrc Handelsblad. ‘Een econoom zou de eurozone nooit hebben
12
FORUM #16/01.09.11
bedacht. Er zijn landen bij elkaar gestopt die in een verschillende ontwikkelingsfase van de economie zaten.’ Dat laatste klopt. Maar de voorwaarden in het Groei- en Stabiliteitspact moesten ervoor zorgen dat de
deelnemende landen zich in financieel-economisch opzicht zouden
gedragen. Helaas is het op dat punt misgegaan. De voorwaarden (een
begrotingstekort van maximaal 3 procent en een staatsschuld van maximaal 60 procent van het bruto nationaal product) werden al snel
geschonden. En het waren nota bene Frankrijk en Duitsland, voorvechters van de Europese integratie, die als eersten een beroep deden op uitzonderingssituaties. Dezelfde landen die nu het voortouw nemen in de
aanpak van de eurocrisis, en dus Griekenland opdragen zich wél aan de
voorwaarden te houden.
De eurocrisis is een harde les, maar biedt ook de kans om de weeffouten
in het systeem te herstellen. Iedereen is ervan doordrongen dat er nu iets
moet gebeuren. Zo moet worden besloten hoe de lidstaten kunnen worden gedwongen tot het gewenste begrotingsbeleid. Sancties werken
alleen maar als ze opgelegd worden. De Frans-Duitse as bestaande uit
Nicolas Sarkozy en Angela Merkel staat een ‘economische regering’ voor
ogen die onder leiding staat van de huidige president van de Europese
Unie Herman Van Rompuy. Vooralsnog wordt gedacht aan enkele vergaderingen op jaarbasis. De vraag is of dat genoeg is.
joost van den broek/hh
jeroen poortvliet
Bernard Wientjes:
Piet Moerland:
‘Euro is ruggengraat
‘Verdubbeling noodfonds
Nederlandse economie’
geeft vertrouwen’
Sommigen betwijfelen of een dergelijke economische regering wel
genoeg doorzettingsvermogen zal hebben. Een van hen is Harald Benink,
hoogleraar Banking and Finance aan de Universiteit van Tilburg. ‘De
instelling van een economische regering is een voortzetting van het
bestaande. Dan zijn het toch weer de politici die als het erop aankomt
niet in hun eigen vlees willen snijden. Het lijkt mij beter om Eurostat, het
statistisch bureau van de de Europese Unie, de taak te geven om sancties
op te leggen. Eurostat checkt nu al de cijfers. Als die niet kloppen, volgt
automatisch een sanctie.’
De volgende vraag: wat moeten die sancties zijn? Tot dusver ligt de
nadruk op boetes, maar daarmee vererger je juist de financiële problemen van het land in kwestie. Alternatieven zijn het tijdelijk ontnemen
van stemrecht of het afsluiten van de toegang tot Europese stimuleringsfondsen.
speculeren
De afgelopen weken stonden ook in het teken van de euro-obligaties als
middel om een eurocrisis in de toekomst te voorkomen (zie kader Eurobligaties: uitweg uit de crisis?). Maar de huidige crisis vergt ook maatregelen die op korte termijn kunnen worden ingevoerd. Griekenland moet
worden geholpen en voorkomen moet worden dat de crisis overslaat
13
FORUM #16/01.09.11
naar andere landen, zoals Italië en Spanje. Dat gebeurt als beleggers gaan
speculeren over het volgende land dat in de problemen komt, en vervolgens hun handen van dat land aftrekken. De financiële markten moeten
het vertrouwen krijgen dat de ellende beperkt blijft tot Griekenland. Dat
kan als het Europese noodfonds wordt verhoogd. De plannen voorzien
nu in een verhoging tot 750 miljard euro, waaraan het Internationaal
Monetair Fonds met 250 miljard bijdraagt. Er gaan echter stemmen op
voor een verdere verhoging en zelfs een verdubbeling tot 1,5 biljoen euro.
dnb-president Nout Wellink ziet daar wel wat in, net als Rabobankbestuursvoorzitter Piet Moerland. Juist een verhoging vermindert volgens hem de kans dat het geld ook daadwerkelijk zal worden gebruikt.
Want als de rust terugkeert op de financiële markt, krijgen landen de
gelegenheid om op eigen kracht aan hun herstel te werken, aldus Moerland in Het Financieele Dagblad.
Verhoging van het fonds brengt wel met zich mee dat de nationale regeringen in de lidstaten aan de volksvertegenwoordiging en het volk moeten uitleggen waarom het nodig is om nóg meer geld te reserveren voor
‘Europa’. Een onwelkome boodschap in tijden van bezuiniging, al betekent reservering niet automatisch dat het geld door Europa wordt opgeslokt. Maar een euroscepticus heeft weinig nodig om zijn gelijk bevestigd
te zien.
erik van der burgt
actueel
Harald Benink:
‘Sancties niet
overlaten aan politici’
Hoogleraar Harald Benink wil nog een stap verder gaan. Hij vindt dat de
Griekse schulden kwijtgescholden moeten worden. ‘We moeten door die
zure appel heen bijten, anders blijft het dooretteren. Nederlandse banken die geld hebben uitstaan in Griekenland, moeten hun verlies nemen.
Als het nodig is, moeten ze weer een kapitaalinjectie van de staat krijgen.’ Een rigoureus voorstel, net nu de banken weer aan het opkrabbelen
zijn van de vorige crisis.
Maar alles beter dan het inwisselen van de euro voor een onzekere toekomst met de gulden, de D-mark, de franc en al die andere Europese
munten die het handelen op de interne markt weer een stuk lastiger zullen maken. De verwachting is bovendien dat het uit elkaar vallen van de
eurozone met alle gevolgen van dien (devaluatie, koopkrachtverlies en
inflatie in de zwakkere landen) tot een krimp van naar schatting 10 tot 15
procent zal leiden. En dat hakt erin bij een land dat 75 procent van zijn
export binnen Europa afzet, de grootste Europese haven herbergt (Rotterdam, met Amsterdam op de vierde plaats), en marktleider is in de
Europese binnenvaart. In termen van export en investeringen is alleen
Italië al belangrijker voor Nederland dan de opkomende BRIC-landen
(Brazilië, Rusland, India, China) tezamen.
De klagers over de euro op verjaardagsfeestje moeten nog maar eens
goed nadenken over de consequenties van een euro-exit. Misschien valt
er dan niet eens meer een feestje te vieren. 
14
FORUM #16/01.09.11
Eurobligaties: uitweg uit de crisis?
Ook al ligt de focus op dit moment vooral op noodmaatregelen, het is duidelijk dat voor het keren van de crisis op
termijn meer nodig is. Misschien wel de enige uitweg uit
deze crisis is de vorming van één Europese obligatiemarkt
voor de financiering van de staatsschulden van de eurolanden. Dat betekent dat we in plaats van staatsobligaties per
land zouden overstappen op een gezamenlijke euro-obligatie met een gemiddeld rentetarief. Daarmee zou een einde
kunnen komen aan de praktijk van een rente op staatsleningen die de pan uit rijst voor lidstaten die in de problemen
raken.
Invoering van een euro-obligatie kan echter niet zonder dat de weeffouten in de muntunie hersteld zijn. Dat
betekent strikt toezicht op de budgettaire discipline en het
economische hervormingsbeleid van lidstaten. Ook zou
de financiering van nationale staatsschulden met gemeenschappelijke euro-obligaties gepaard moeten gaan met
scherpere leningvoorwaarden voor lidstaten met een hoge
staatsschuld en zachtere voorwaarden voor lidstaten met
een lagere staatsschuld.
Lidstaten die desondanks de kantjes ervan aflopen zouden
een ‘country-programme’ opgelegd moeten krijgen met
als enige alternatief voor de betreffende lidstaat om uit de
gemeenschappelijke schuldfinanciering te stappen. Zij
moeten dan weer zelf proberen de schuld te financieren,
wat de facto een onmogelijkheid is.
Het lijkt dus tijd voor een Europees dubbelbesluit. Voor
de korte termijn het tijdelijke Europese noodfonds efsf
substantieel verhogen en tegelijkertijd een principebesluit
nemen om uiterlijk in 2013 bij de overstap naar het permanente noodfonds esm over te gaan tot invoering van één
Europese obligatiemarkt met bijbehorende spelregels en
versteviging van de governance op eu-niveau.