Voeding bij hartfalen

Voeding bij hartfalen
1
Naam
:
Datum
:
Diëtist
:
Specialist :
Diëtetiek
2
(0223) 69 69 16
Inhoud
pag.
Het hart in optimale conditie houden ..................................................3
Vochtbeperking ...................................................................................5
Natriumbeperking ...............................................................................7
Basisregels .........................................................................................8
Voedingsmiddelen met minder zout ...................................................9
Andere soorten zout ...........................................................................9
Kruiden en specerijen .......................................................................10
Niet of zo min mogelijk eten..............................................................11
Wat kunt u gewoon blijven eten .......................................................12
Buiten de deur eten ..........................................................................13
De Eettabel .......................................................................................13
Meer informatie .................................................................................13
Bijlage 1: Richtlijnen basisvoeding ...................................................14
Bijlage 2: Recepten...........................................................................15
Bijlage 3: Verschil in natriumgebruik in een dagmenu .....................18
3
Het hart in optimale conditie houden
De behandeling van hartfalen bestaat uit een aantal onderdelen,
waaronder medicatie.
Zelf kunt u ook wat doen om uw hart zo lang mogelijk in goede
conditie te houden zoals stoppen met roken, voldoende bewegen en
stress verminderen. Maar wat is de rol van voeding en uw gewicht bij
hartfalen? In deze brochure leest u hier meer over.
Gezond lichaamsgewicht
Een goed lichaamsgewicht is van groot belang voor patiënten met
hartfalen. Als u te zwaar bent leidt dit tot extra belasting voor uw hart.
Daarentegen is het ook niet goed als u te licht bent omdat dit ten
koste gaat van uw conditie en spiermassa, het hart is immers ook
een spier. Wilt u weten of u een goed gewicht heeft, vraag dit aan de
diëtist.
Lichaamsgewicht bij hartfalen
Als u hartfalen heeft zegt uw lichaamsgewicht iets over de
hoeveelheid vocht die uw lichaam vasthoudt. Neemt het gewicht in
korte tijd af dan bent u waarschijnlijk vocht kwijtgeraakt. Als uw
gewicht in korte tijd toeneemt houdt u waarschijnlijk vocht vast,
bijvoorbeeld in uw voeten of achter uw longen. Van vocht achter uw
longen kunt u benauwd worden. Om na te gaan of u vocht
vasthoudt, is het belangrijk dat u zich regelmatig weegt. Uw
cardioloog of hartfalenverpleegkundige adviseert hierover.
Het is van belang dat u zich zoveel mogelijk onder dezelfde
omstandigheden weegt (steeds op hetzelfde tijdstip van de dag en
met dezelfde kleding). Het is verstandig uw gewicht te noteren zodat
u de metingen van meerdere dagen met elkaar kunt vergelijken.
Indien u vocht vast houdt is het goed te weten dat daar vaak een
verminderde eetlust bij komt kijken.
Dit kan ervoor zorgen dat u afvalt maar dat is aan uw gewicht niet te
zien omdat u vocht vast houdt. Als u onbedoeld afvalt gaat dit altijd
ten koste van de spiermassa. Het is dus goed om uw arts op de
hoogte te stellen als u een verminderde eetlust heeft zodat hij de
diëtist kan inschakelen.
4
Voeding bij hartfalen
Gezonde voeding is belangrijk om uw conditie zo goed mogelijk te
houden of te krijgen. Een vocht- en natriumbeperking is een
standaard onderdeel van de behandeling bij hartfalen.
Vochtinname beperken
Bij hartfalen is het verstandig de hoeveelheid vocht per dag te
beperken. Uw hart kan grote hoeveelheden vocht namelijk niet weg
pompen waardoor bij een grote inname aan vocht en zout het
lichaam vocht gaat vasthouden.
Natrium of zout minderen
Door uw hartfalen kunt u grote hoeveelheden natrium niet goed
verwerken. Natrium is een onderdeel van zout dat vocht aantrekt in
het lichaam. wanneer u teveel zout binnen krijgt kan uw lichaam
vocht vasthouden waardoor het hart overbelast raakt.
5
Vocht beperking
Bij hartfalen is de pompkracht van het hart verminderd. Het hart is
dan onvoldoende in staat om het bloed door het lichaam te pompen.
Hierdoor kan het lichaam vocht vasthouden, waardoor u snel
benauwd en moe wordt.
Bij hartfalen adviseert de arts meestal de hoeveelheid vocht te
beperken tot 1,5 liter per dag om de werking van de medicijnen te
ondersteunen.
Dit is ook gelijk de minimale hoeveelheid aan vocht die we nodig
hebben om de nieren goed te laten werken en afvalstoffen van o.a.
medicijnen uit het lichaam te verwijderen.
Wanneer het overtollige vocht uit het lichaam is (door middel van
plasmedicatie) adviseren wij om maximaal 2 liter aan vocht per dag
binnen te krijgen. Als uw arts een andere hoeveelheid als
vochtbeperking geeft gaat dit boven de algemene regels.
Onder vocht wordt verstaan:
- dranken, zoals water, thee, koffie, melk, limonade en frisdrank;
- vloeibare voedingsmiddelen zoals soep, pap, vla, yoghurt,
appelmoes en ijs;
- vaste voedingsmiddelen zoals vlees, groente, aardappelen en fruit.
Hoe weet u hoeveel u precies drinkt per dag?
Het is raadzaam om thuis de inhoud van kopjes, glazen en
schaaltjes te meten in een maatbeker om een indruk te krijgen van
de inhoudsmaat. Houd eens een aantal dagen bij hoeveel u drinkt op
een dag en schrijf dit voor u zelf op. Ook vloeibare
voedingsmiddelen zoals soep, appelmoes en vla dienen
meegerekend te worden. Als u meer dan 1 portie fruit gebruikt, reken
dan 100 ml vocht per extra portie fruit (het eerste stuk fruit is ‘gratis’).
De gemiddelde inhoudsmaten
1 kopje................ = 125 ml
1 glas of beker ... = 150 ml
1 mok ................. = 200 ml
1 schaaltje.......... = 150 ml
1 kop soep ......... = 150 ml
Flesjes en blikjes kunnen verschillende inhoudsmaten hebben.
Dit staat op de verpakking.
6
Vochtverlies
Vochtverlies vindt plaats via de huid (transpiratie), urine, ontlasting
en adem. Bij diarree, braken en overmatig transpireren ten gevolge
van koorts of warm weer is het vochtverlies groter. In deze gevallen
mag er ondanks een vochtbeperking meer gedronken worden.
Overleg met uw arts of diëtist.
Praktische tips
- Maak vooraf een verdeling van de hoeveelheid vocht over de dag.
Op deze manier voorkomt u dat u ‘s nachts niet meer mag drinken.
- Houd rekening met vocht dat nodig is voor het innemen van
medicijnen.
- U kunt uw medicijnen ook innemen met een eetlepel vla, yoghurt of
appelmoes. Dit bevat minder vocht dan een glas water.
- Gebruik kleinere kopjes.
- Drink met kleine slokjes of gebruik een rietje.
- Probeer tijdens de maaltijden niet te drinken.
- Kauw goed, hierdoor komt er meer speeksel in de mond en wordt
het voedsel minder droog.
- Smeerbaar beleg zoals leverpastei, smeerkaas, jam en roerei
zorgen voor een minder droge maaltijd.
- Zout geeft snel een dorstgevoel: gebruik minder zout in uw eten.
- Neem af en toe een ijsblokje, zuurtje, pepermunt of kauwgom.
- Citroensap in thee, mineraalwater of limonade werkt dorstlessend.
- Verdeel gekoeld fruit in partjes of stukjes. Bij dorst kunt u een
stukje nemen.
7
Natriumbeperking
Natrium is een mineraal dat onderdeel is van zout. Een gram zout
bevat 400 milligram natrium. Natrium komt van nature in het
menselijk lichaam voor en is onmisbaar. Een van de functies van
natrium is het regelen van de waterhuishouding in het lichaam.
Het lichaam heeft 1-3 gram zout per dag nodig. In Nederland eten
we gemiddeld ongeveer 9 gram zout per dag, dat is dus veel meer
dan nodig.
Uw lichaam kan het natrium uit voeding niet goed verwerken. Dit kan
leiden tot een hoge bloeddruk en het vasthouden van vocht.
Hierdoor kan uw hart overbelast raken. Daarom is het nodig dat u
minder natrium gaat gebruiken. In deze brochure leest u hoe u een
natriumbeperkt (zoutarm) dieet kunt samenstellen en toch gezond en
lekker kunt blijven eten.
Natrium in voedingsmiddelen
Alle voedingsmiddelen bevatten van nature kleine hoeveelheden
natrium. Daarnaast zit natrium in het zout dat vrijwel iedereen
gebruikt om voedsel op smaak te brengen. Ook wordt zout
toegevoegd aan producten om de smaak te verbeteren of om de
houdbaarheid te verlengen. Daarnaast strooien we zelf zout, in de
keuken of aan tafel, over het eten.
Licht natrium beperkt dieet
Om lichamelijke klachten, zoals een hoge bloeddruk of vocht
vasthouden te voorkomen of te verminderen, is het nodig dat u
minder natrium gaat gebruiken. In de praktijk betekent dit dat u
minder zout moet gaan eten. Het is de bedoeling dat u niet meer dan
2000-2400 mg natrium per dag binnen krijgt (= 5-6 gram zout).
Gezonde voeding
Het is belangrijk gezond en gevarieerd te eten, ook al heeft u een
natriumbeperkt dieet. Alleen dan krijgt u alle voedingsstoffen binnen
die u nodig heeft om in een goede conditie te komen of te blijven. In
bijlage 1 vindt u een overzicht van de aanbevolen hoeveelheden
voedingsmiddelen per dag.
8
Basisregels
De diëtist stelt een individuele dieet voor u samen. Wanneer dat
afwijkt van de richtlijnen in deze brochure, moet u altijd de adviezen
van de diëtist opvolgen. Hier geven we alleen algemene
uitgangspunten voor een natriumbeperkt dieet.
De basisregels om de hoeveelheid natrium in uw voeding te
beperken zijn:
1. Gebruik geen zout bij het koken. In bijlage 2 vindt u recepten van
gerechten zonder zout.
2. Voeg aan tafel geen zout toe aan uw eten.
3. Gebruik zo min mogelijk producten die veel zout bevatten, zoals
kant-en-klaar producten.
4. Zorg voor een goed lichaamsgewicht. Zeker bij een hoge
bloeddruk is dit van belang.
Lees het etiket
Op het etiket van voorverpakte producten staat hoeveel natrium (Na)
erin zit. Door etiketten te vergelijken, kunt u een product kiezen met
een laag natriumgehalte.
U kunt gebruik maken van dieetartikelen, die speciaal zonder zout
zijn bereid. Op deze verpakte dieetproducten moet één van de
volgende aanduidingen staan: ‘zoutarm’, ‘ongezouten’ of ‘zonder
toevoeging van keukenzout’ of ‘voor natriumbeperkt dieet’.
Als u twijfelt of een voedingsmiddel geschikt is voor uw dieet, kunt u
altijd met uw diëtist overleggen.
9
Voedingsmiddelen met minder zout
Kaas met minder zout
Kaas bevat veel zout, dit geldt voor zowel jonge, belegen als oude
kaas. Kies daarom voor kaas met minder zout zoals Maaslander,
Maasdammer, IJsselkaas of Emmentaler. Ook is er natriumarme
smeerkaas, kruidenkaas en komijnekaas in de winkel, vergelijk de
verpakkingen.
Lichtgezouten vleeswaren
Sommige vleeswaren bevatten minder zout dan andere.
Voorbeelden van minder zoute vleeswaren zijn filet americain,
rosbief, licht gezouten rookvlees, fricandeau, kalkoenfilet en kipfilet.
U kunt ook zelf vlees bakken of braden (zonder zout), dit in dunne
plakjes snijden en als het koud is als broodbeleg gebruiken.
Ander beleg
Soorten beleg die geen of weinig natrium bevatten zijn:
sandwichspread en zoet beleg zoals hagelslag, honing en jam.
Pindakaas, notenpasta en sesampasta bevatten een geringe
hoeveelheid natrium en zijn dus geschikt bij een licht natriumbeperkt
dieet.
Ongezouten broodsmeersel
Gebruik bij voorkeur ongezouten broodsmeersel (boter, margarine of
halvarine).
Andere soorten zout
U kunt het beste de smaak van zout afwennen. Als u toch af en toe
zout wilt gebruiken, neem dan zoutsoorten die minder natrium
bevatten, zoals halvazout en dieetzout (bijvoorbeeld JoZoVitaal en
Losalt). Het natrium in deze zouten is gedeeltelijk of helemaal
vervangen door kalium. Kalium in het zout kan schadelijk zijn voor de
nieren. Zeker als u al nierproblemen heeft wordt het gebruik van
deze producten afgeraden.
Zeezout, aromazout en kruidenzout, zoals selderijzout en uienzout
bevatten evenveel natrium als gewoon zout en worden in het
natriumbeperkte dieet afgeraden.
10
Kruiden en specerijen
Kruiden en specerijen geven kleur, geur en smaak aan het eten. Dat
wordt extra belangrijk als er geen zout gebruikt wordt.
Smaakmakers die geen zout bevatten en die u vrij mag gebruiken
zijn:
- azijn, citroensap;
- alle verse en gedroogde kruiden en specerijen, zoals:
bieslook, basilicum, peterselie, selderij, tijm, koriander, bonenkruid,
dille, dragon, oregano, rozemarijn, salie, laurier, kaneel, kerrie,
foelie, kervel, marjolein, knoflook(poeder), kruidnagel, lavas,
mosterdpoeder, nootmuskaat, paprika(poeder), peper,
ui(enpoeder), vanille(stokje), gemberpoeder, cayennepeper en
chilipoeder.
Smaakmakers die veel zout bevatten en u beter kunt mijden zijn:
- kant-en-klare kruidenmixen zoals vlees- en gehaktkruiden;
- kant-en-klare soep, bouillon, sauzen of bouillonblokjes;
- ketjap (ook de zoete soorten), Maggi, Aromat, ketchup, sambal,
juspoeder, mosterd, mayonaise en tomatenpuree;
- kruidenzout;
- worcestershiresaus;
- mixen voor sauzen en kruidenboters.
Er zijn natriumarme smaakmakers die gebruikt kunnen worden om
de maaltijd op smaak te brengen:
- natriumarme Aromat - Knorr
- Ketjap manis natriumarm - Conimex
- zakje vleesjus natriumarm - Knorr
- Magere vleesbouillon natriumarm (potje/ poeder) - Knorr
- Verstegen heeft een groot assortiment aan kruidenmixen die
natriumarm zijn. Kijk in de supermarkt in het kruidenvak of vraag
aan uw diëtist welke u kunt gebruiken.
Let wel op: Het kalium in deze producten kan soms een probleem
zijn. Overleg hierover met uw diëtist of specialist.
11
Niet of zo min mogelijk eten
De volgende producten bevatten altijd veel zout, deze kunt u dus
beter niet of zo min mogelijk eten:
- kant-en-klare of gedroogde soep.
- bouillon, zowel blokjes als poeder.
- gemarineerd, gekruid, gerookt of gepaneerd vlees, kalkoen, kip of
producten hiervan.
- gepaneerde, gemarineerde, gerookte of gestoomde vis.
- zure haring, zoute haring, vis uit blik of glas.
- schaal en schelpdieren (garnalen, mosselen, kreeft enz.).
- groente uit blik en glas en diepvries groenten ‘a la crème’.
- kant-en-klaar maaltijden.
- kant-en-klare aardappelproducten.
- mixen voor gerechten, zoals bami, nasi, macaroni, kip tandoori en
chili con carne.
- hartige snacks zoals frikadellen, kroketten, pizza, patat,
saucijzenbroodjes, chips, zoute pinda’s.
- augurken, zilveruitjes en ander zoetzuur.
- tomaten- en groentesap.
Drop en zoethout
Drop, zoethout en zoethoutthee bevatten zoethoutwortelextract
(glycyrrizine). Deze stof verhoogt de bloeddruk en wordt daarom
afgeraden in het natriumbeperkte dieet. Het komt voor in alle
dropsoorten (zoete en zoute drop, Engelse drop) en in keelpastilles
zoals Pottertjes en Wybertjes. Zoethoutwortelextract zit ook in
sommige kauwgomsoorten, bepaalde kruidentheesoorten en
sommige hoestdranken.
12
Wat kunt u gewoon blijven eten?
Natuurlijk zijn er genoeg producten die u wel mag eten.
Verse, onbewerkte producten
Verse, onbewerkte voedingsmiddelen bevatten maar weinig zout.
‘Onbewerkt’ wil zeggen ongekookt, niet gemarineerd, zonder
dressing, niet verwerkt in een kant-en-klare salade enz.
Onbewerkte groente, fruit, aardappelen, rijst, pasta, vlees, kip,
kalkoen en vis kunt u prima gebruiken in uw dieet. Ook brood, melk
en melkproducten zoals yoghurt en zure room kunt u gewoon blijven
gebruiken.
Lekker op brood
- Groente en fruit, zoals tomaat, komkommer, aardbei, kiwi, banaan
en tuinkers, eventueel gecombineerd met roomkaas, lichtgezouten
kaas of vleeswaren.
- In plakjes gesneden (natriumarm) vlees dat over is van de warme
maaltijd.
- Rul gebakken gehakt, op smaak gebracht met kerrie,
paprikapoeder en/of knoflook.
- Een ei (zonder zout): gebakken, gekookt of als omelet of roerei met
bijvoorbeeld ui, tomaat, peterselie, paprika, champignons.
- Kwark met jam of (verse) kruiden.
- U kunt ook tosti’s maken met lichtgezouten of natriumarme
kaas/vleeswaren.
Om meer smaak te geven aan de warme maaltijd
- Kook aardappelen en groente met weinig water. Zo blijft de smaak
beter behouden. Kook de groente bovendien zo kort mogelijk.
- Maak gebruik van uien, sjalotten, tomaten, champignons, paprika,
radijs, knoflook enz.
- Experimenteer met kruiden en zelfgemaakte kruidenmengsels of
maak gebruik van een kruidenkookboek.
13
Buiten de deur eten
In een restaurant kunt u op de menukaart kijken wat binnen uw dieet
past maar u kunt ook vragen of de keuken gerechten zonder zout
kan klaarmaken. Het kan handig zijn om van tevoren even te bellen
zodat het restaurant rekening kan houden met uw komst.
Als u bent uitgenodigd voor een etentje of een feestje kan het handig
zijn om de gastheer of gastvrouw van tevoren te informeren over uw
dieetvoorschrift en alvast enige tips te geven.
De Eettabel
Voor meer informatie over voeding kunt u terecht bij het
Voedingscentrum in Den Haag. Dit centrum geeft onder andere de
Eettabel uit. Hierin staat hoeveel natrium er in de gangbare
voedingsmiddelen en gerechten zit. Met behulp van deze tabel kunt
u de toegestane hoeveelheid natrium gemakkelijker over de dag
verdelen.
U kunt de Eettabel kopen in de Twinsshop in de centrale hal, of
tegen betaling aanvragen bij:
Voedingscentrum
Postbus 85700
2508 CK Den Haag
Meer over voeding
Op de onderstaande websites vindt u veel informatie over gezonde
voeding:
www.voedingscentrum.nl
www.hartstichting.nl
www.dieetinzicht.nl
www.dieetook.nl (postorderbedrijf voor natriumbeperkte voeding)
www.nvdietist.nl
Tot slot
Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft dan kunt u
op werkdagen contact opnemen met de diëtist, tel: (0223) 69 69 16.
14
Bijlage 1: Richtlijnen basisvoeding
De tabel geeft een richtlijn voor de basisvoeding die het
Voedingscentrum aanbeveelt. De hoeveelheden zijn opgesteld voor
verschillende leeftijdsgroepen. Per leeftijdsgroep gelden de kleinste
hoeveelheden voor vrouwen en de grootste voor mannen. Bij alle
genoemde hoeveelheden gaat het om het gewicht van producten
zoals ze worden gegeten.
Aanbevolen hoeveelheden volgens de Schijf van Vijf
Basisvoeding
20 tot 50 jaar
50 tot 70 jaar
70+-ers
Brood
6-7 sneetjes
5-6 sneetjes
4-5 sneetjes
Aardappelen
(of rijst, pasta
peulvruchten)
200-250 gram
4-5 aardappels
of opscheplepels
rijst/pasta
150-200 gram
3-4 aardappels
of opscheplepels
rijst/pasta
100-200 gram
2-4 aardappels
of opscheplepels
rijst/pasta
Groente
200 gram
200 gram
150 gram
(4 groentelepels) (4 groentelepels) (3 groentelepels)
Fruit
2 vruchten
(200 gram)
2 vruchten
(200 gram)
2 vruchten
(200 gram)
Melk(producten)
450 ml melk
(producten)
500 ml melk
(producten)
650 ml melk
(producten)
Kaas
30 gram kaas
(1,5 plak)
30 gram kaas
(1,5 plak)
20 gram kaas (1
plak)
Vlees(waren),
vis, kip, ei of
vleesvervangers
100-125 gram
100-125 gram
100-125 gram
Halvarine
30-35 gram
25-30 gram
20-25 gram
Bak-, braad- en
15 g
frituurproducten, olie (1 eetlepel)
15 g
(1 eetlepel)
15 g
(1 eetlepel)
Drinken (vocht)
1,5-2 liter
1,5-2 liter
1,5-2 liter
©Voedingscentrum
15
Bijlage 2: Recepten
Gebakken aardappelen voor 2 personen
500 gram (10 kleine) aardappelen
1 ui en/of 2 teentjes knoflook
1 grote tomaat
kerrie, paprikapoeder of kruiden naar keuze
150 gram champignons
Schil de aardappelen en snijd ze in kleine stukjes.
Kook de aardappelpartjes in weinig water 15 minuten en giet ze af.
Snijd de ui, tomaat en champignons in kleine stukjes. Verhit 2
eetlepels vloeibaar bak-en-braad vet in de pan en voeg de
aardappelpartjes toe. Voeg naar smaak kerrie, paprika of andere
kruiden naar keuze toe.
Voeg de groente bij de aardappelen. Laat het geheel bakken tot de
aardappelen goud/bruin zijn.
Vleesbouillon (voor 1 liter)
200 g runderpoulet
1 mergpijpje
1 stukje ui
1 wortel
peterselie, selderij, tijm, foelie, laurier, peperkorrels
1 liter water
Zet het vlees, het mergpijpje, de stukken gesneden ui en wortel, de
kruiden en specerijen op het vuur met 1 liter water. Breng dit
langzaam aan de kook en laat de bouillon 2,5 tot 3 uur trekken. Zeef
de bouillon door een vochtige doek en vul de bouillon aan tot 1 liter.
Deze bouillon kunt u als basis gebruiken voor andere soepen door
bijvoorbeeld vermicelli en soepgroente toe te voegen of
champignons en room.
16
Natriumarme marinade (voor het marineren van vlees of kip)
100 ml wijn of kruidenazijn (of half water, half azijn)
1 grof gesnipperde ui
½ theelepel tijm
1 theelepel rozemarijn
2 eetlepels olie
1 laurierblad
2 kruidnagels
ca. 5 geplette peperkorrels
2 takjes peterselie of selderij
1 knoflookteentje (fijngesneden of geperst)
Meng alle ingrediënten en voeg (kleingesneden) vlees of kip toe.
Dek de schaal af en zet hem op een koele plaats. Laat de marinade
minimaal een uur trekken.
Natriumarme sambal goreng
2 uien
100 g Spaanse pepers
1 teentje knoflook
½ theelepel djahe
½ theelepel paprikapoeder
½ theelepel koenjit
½ theelepel laos
½ theelepel djinten
2 eetlepels olie
50 g (dieet)margarine
Snijd de uien en de pepers in kleine stukjes. Bak ze in twee
eetlepels olie gaar en voeg een klein beetje water toe (dit verdampt
weer). Voeg de kruiden en de uitgeperste knoflook toe. Roer de
(dieet)margarine door het mengsel wanneer de groenten bijna gaar
zijn en enigszins afgekoeld. Maak een klein jampotje goed schoon
met heet sodawater en schep het afgekoelde sambalmengsel erin.
Sluit het potje goed af en bewaar de sambal in de koelkast. Om te
voorkomen dat er een schimmellaagje op de sambal komt, kan de
sambal afgedekt worden met een laagje olie. Voor gebruik giet u dan
eerst de olie eraf; na gebruik de olie weer toevoegen
17
Kruidenboter
50 gram ongezouten (dieet)margarine of boter
1 eetlepel fijngesneden groene tuinkruiden zoals kervel, peterselie,
selderij, bieslook, dragon, lavas of Provençaalse kruiden
vers gemalen peper
evt. 2 teentjes knoflook
Meng alle ingrediënten goed door elkaar, eventueel met de
uitgeperste knoflook erbij.
Natriumarme zuurkool
500 g witte kool
100 ml azijn
100 ml water
5 jeneverbessen
5 peperkorrels
vers gemalen peper
Snijd de kool fijn. Breng het water met de azijn aan de kook. Voeg de
kruiden en de kool toe en laat dit geheel ca. vijf minuten koken. Laat
de kool met water en azijn afkoelen. Druk de kool stevig aan en zet
de kool in de koelkast. U kunt de zuurkool na 24 uur gebruiken maar
het is lekkerder om een dag of drie te wachten. Voor een zachtere
smaak gebruikt u witte wijnazijn in plaats van gewone azijn. Wilt u
juist een pittigere smaak? Gebruik dan kruidenazijn.
Natriumarme jus
½ ui
1 teentje knoflook
evt. champignons, tomaat of paprika
evt. gedroogde kruiden of peper
vloeibaar bak-en-braad (ongezouten)
vlees naar keuze
Snijd de ui fijn en pers het teentje knoflook uit. Snijd naar wens
champignons, tomaat en/of paprika in stukjes. Bak het vlees in
vloeibaar bak-en-braad (ongezouten) goed door.
Voeg de groente toe en het teentje knoflook. Laat dit geheel nog
even doorbakken tot de groente gaar is.
18
Bijlage 3: Verschil in natriumgebruik in een dagmenu
Bij een matige natriumbeperking is het advies om niet meer dan
2000-2400 mg aan natrium per dag met voeding binnen te krijgen.
In onderstaande tabel kunt u het verschil zien in natrium bij een
natriumbeperkt dieet versus maaltijden met zout.
Voedingsmiddel
Natrium (in
mg) bij natrium
beperking
Voedingsmiddel
Natrium (in mg),
maaltijden
bereid met zout
6 sneden brood
200 g
aardappelen
zonder zout
200 g verse
groente zonder
zout
100 g vlees
1 sauslepel jus
van boter
zonder zout
2 stuks fruit
400 ml melk
(producten)
30 g kaas met
minder zout
15 g
vleeswaren
1200
5
6 sneden brood
200 g
aardappelen
met zout
200 g spinazie
a la crème
1200
400
100 g rollade
1 sauslepel jus
bereid van een
zakje
2 stuks fruit
400 ml melk
(producten)
30 g kaas
670
300
285
30 g halvarine
150 ml soep
zelfgemaakt
zonder zout
35
10
15 g sterk
gezouten
vleeswaar
30 g halvarine
150 ml soep,
kant- en klaar
Totaal
1880
269224-D557-01/10
10
70
5
10
190
195
150
500
10
190
280
35
600
4470
Deze folder is een uitgave van het Gemini Ziekenhuis©
19