Urticaria / Angio-oedeem

Interne Geneeskunde | Allergologie
Urticaria / Angio-oedeem
U heeft een huidafwijking die urticaria (galbulten, netelroos) wordt genoemd. Deze aandoening gaat
ook vaak gepaard met zwellingen van de huid. Het medische woord voor deze zwellingen is angiooedeem.
Wat zijn urticaria?
Bij deze veelvoorkomende huidafwijking ontstaan er bulten op de huid die lijken op de jeukbulten
die door brandnetels worden veroorzaakt. De bladeren van de brandnetel bevatten histamine, dat is
de stof die de jeukbulten veroorzaakt. Het Latijnse woord voor brandnetel is 'urtica', daarom heet de
huidaandoening urticaria.
De bleke bulten of vlekken hebben vaak een rode rand en kunnen hevig jeuken. Ze kunnen wisselen
in grootte. Ze ontstaan doordat de kleine haarvaatjes in de huid plaatselijk open zijn gaan staan. Dit
komt doordat bepaalde cellen in de huid (mestcellen), die vol zitten met histamine, zich ontledigen.
De bulten verdwijnen meestal binnen enkele uren, en vrijwel altijd binnen 24 uur, maar
komen soms op een andere plaats op het lichaam weer op.
Men spreekt van acute urticaria als de klachten van netelroos minder dan 6 weken aanwezig
zijn of wanneer deze alleen maar af en toe ontstaan op wisselende momenten met vaak weken of
maanden tussenruimte. Men spreekt van chronische urticaria als de netelroos regelmatig aanwezig
is gedurende een periode van 6 weken of langer.
Wat is angio -oedeem?
Angio-oedeem betekent zwelling rond de bloedvaten. Het is meestal een variant op
bovengenoemde klachten waarbij de dieper in de huid gelegen vaatjes open gaan staan, zodat een
huidgebied, bijvoorbeeld de hele voet of lip of de oogleden gezwollen zijn door het vocht. Angiooedeem gaat vaak samen met urticaria, maar kan ook alleen voorkomen. Er bestaan erfelijke vormen
van angio- oedeem die in bepaalde families voorkomen. We noemen dit hereditair angio-oedeem.
Deze aandoening is zeer zeldzaam en de behandeling is heel anders dan urticaria/angio-oedeem.
Zowel urticaria als angio-oedeem kan zeer onaangenaam en ontsierend zijn. Vooral acute
urticaria/angio-oedeem kan ook zwelling veroorzaken in het mond/keel gebied en dat kan gevaarlijk
zijn. Bij de chronische vormen van urticaria zien we zelden zwellingen in het mond/keelgebied. Ook
kan urticaria/angio- oedeem samengaan met verschijnselen elders in het lichaam (we zien dit vooral
bij acute urticaria); dit kan duiden op een algehele allergische reactie (anafylaxie).
1
Wat is de oorzaak?
Acute urticaria/angio-oedeem heeft veel oorzaken. Het kan door een allergie ontstaan, als
bijwerking van een medicijn, door een infectie etc, maar regelmatig is de oorzaak ook niet duidelijk.
Bij chronische urticaria is zelfs vaak helemaal geen oorzaak te vinden. In zeldzame gevallen kunnen
een van de onderstaande ziekten een rol spelen: infecties, zoals van virussen, of parasieten,
schildklier aandoeningen, kwaadaardige ziektes of mastoyctose (een ziekte die veroorzaakt wordt
door een te veel aan mestcellen).
Verder zijn er allerlei stoffen die urticaria/angio-oedeem kunnen veroorzaken zoals geneesmiddelen
en voedingsmiddelen. Enkele voorbeelden van geneesmiddelen die deze klachten kunnen
veroorzaken zijn pijnstillers (zoals aspirine, ascal of acetylsalicylzuur, diclofenac, ibuprofen),
antibiotica (zoals penicilline) en sommige bloeddrukverlagende medicijnen. Voedingsmiddelen
zoals bij overgevoeligheid voor noten, vis, etc kunnen ook deze klachten geven. Men denkt vaak dat
toevoegingen aan het voedsel, zoals kleurstoffen en conserveringsmiddelen, ook deze klachten
kunnen geven maar daar is geen wetenschappelijk bewijs voor. Bij de meeste patiënten is er geen
uitwendige oorzaak voor het ontstaan van de klachten te vinden.
Verergerende factoren bij urticaria/angio -oedeem
Of er nu wel of niet een oorzaak is gevonden voor uw urticaria/ angio-oedeem, de klachten kunnen
ook spontaan uitbreken, of verergeren door het gebruik van bepaalde stoffen zoals alcohol en
pijnstillers, vooral aspirine. (Pijnstillers kunnen dus zowel de oorzaak van de klachten zijn als een
verergerende factor. In het eerste geval zullen de klachten volledig verdwijnen bij het stoppen van
de pijnstillers, in het tweede geval zullen de klachten alleen maar voor een deel minder worden).
Ook spanningen, stress, drukte etc. kunnen een aanval verergeren of uitlokken.
Verder hebben uitwendige prikkels invloed op de klachten zoals warmte, kou (koude
urticaria), of de overgang in temperatuur of blootstelling aan zonlicht. Ook druk kan een dergelijke
prikkel zijn. Soms is wrijven of krabben al voldoende om galbulten te veroorzaken. Ook de druk van
een riem of bh kan klachten uitlokken. Een zeldzame vorm is de vertraagde druk urticaria, waarbij
pas uren na flinke druk (bijvoorbeeld het dragen van een koffer) de handen helemaal rood, en dik
worden.
Welk onderzoek?
Uw arts zal proberen uit te zoeken waardoor bij u de galbulten worden veroorzaakt. Dit gebeurt
vooral door middel van bloed- en urineonderzoek. Daarnaast kunnen er huidtesten worden
aangevraagd en provocatietesten (om te kijken of een bepaald genees- of voedingsmiddel de
klachten veroorzaakt).
Welke behandelmogelijkheden zijn er?
Vermijden van de oorzaak
Als er een duidelijke oorzaak gevonden wordt voor uw klachten zoals een bepaald medicijn dan
dient u dit uiteraard niet meer te gebruiken. Uw behandelend arts zal u dit uitleggen en u zult een
folder meekrijgen waarin staat vermeld welke geneesmiddelen u niet meer mag gebruiken en welke
alternatieven er zijn. U moet dit boekje dan ook aan andere dokters en aan de apotheek laten zien.
Vermijden van prikkels
Als bij u wordt vastgesteld dat bepaalde prikkels de klachten verergeren dan kunt u proberen deze
zoveel mogelijk te vermijden. In het geval van alcohol geen alcohol meer drinken, in het geval van
warmte minder warm te douchen en in de winter de thermostaat minder hoog te zetten, en in het
geval van druk het vermijden van te knellende kleding.
2
Koude urticaria
In het geval van koude urticaria kunnen mensen al last hebben van een windvlaag. Het is verstandig
uzelf goed aan te kleden, vooral in de wintermaanden zoveel mogelijk lichaamsdelen bedekken
(draag handschoenen, gebruik muts en shawl etc). Het is niet verstandig te zwemmen in koud water.
Het lichaam komt dan over een groot oppervlak in aanraking met het koude water waardoor zoveel
histamine kan vrijkomen dat iemand in shock raakt en verdrinkt.
Hoe lang blijf ik last houden van deze klachten?
Zo plotseling als de klachten vaak begonnen zijn, zo plotseling kunnen de klachten ook weer
afzakken. Het is echter onduidelijk wanneer dat gebeurt. Bij sommigen is dat al na een paar weken,
bij anderen na een paar maanden, maar bij velen ook pas na enkele jaren. Bij vrijwel iedereen zijn de
klachten na tien jaar wel verdwenen. U blijft er dus meestal niet levenslang last van houden.
Voorkomen van klachten
Bij 50 tot 70% van de patiënten met acute urticaria en bij zelfs nog een hoger percentage van de
patiënten met chronische urticaria kan geen enkele onderliggende oorzaak worden gevonden. De
klachten kunnen echter wel goed behandeld worden met jeuk en zwelling dempende middelen
(antihistaminica). Uw arts schrijft u deze voor. Bij chronische urticaria is vaak zelfs een combinatie
van meerdere jeukdempende middelen nodig. Het is verstandig deze middelen gedurende een
aantal maanden continu te gebruiken, ook als u geen klachten meer heeft. De medicijnen
onderdrukken namelijk niet alleen de reactie, maar kunnen deze ook voor een groot deel
voorkomen. Afhankelijk van het effect zal uw arts u adviseren de middelen geleidelijk af te bouwen
of voor een langere periode te blijven gebruiken.
Welke medicijnen?
Bij urticaria/angio-oedeem worden vaak verschillende medicijnen gebruikt. We zullen deze per
soort bespreken.
H1-antihistaminica
Dit zijn de meest bekende ‘anti-allergie’ tabletten. Ze worden ook gebruikt bij mensen met
bijvoorbeeld hooikoorts. Ze blokkeren de werking van histamine die vrijkomt uit de mestcel. Er zijn
vele soorten H1-antihistaminica zoals (levo)cetirizine, (des)loratidine, fexofenadine, mizolastine,
kestine, ketotifen, etc. Ze hebben niet of nauwelijks bijwerkingen. Wel is het vaak nodig ze in hogere
doseringen voor te schrijven dan bij hooikoorts patiënten. Daardoor kunnen er moeheidklachten
ontstaan. Vaak is dit van korte duur, maar bij aanhoudende klachten moet u contact opnemen met
uw arts.
H2-antihistaminica
Deze tabletten worden van oorsprong vooral voorgeschreven aan mensen met maagklachten. Bij
urticaria worden ze echter gebruikt als aanvulling op de H1-antihistaminica omdat ze bij gelijktijdig
gebruik de klachten beter onderdrukken. Voorbeelden zijn ranitidine en famotidine.
Leukotriënen antagonisten
Bij de ontlediging van mestcellen komt niet alleen histamine vrij, maar ook stofjes die leukotriënen
worden genoemd en dezelfde klachten kunnen veroorzaken als histamine. Montelukast is een stofje
dat de werking van deze leukotriënen tegengaat. Bij urticaria wordt het vaak voorgeschreven in
combinatie met H1 en H2 antihistaminica.
3
Prednison
Indien bovengenoemde middelen niet voldoende verlichting van de klachten geven kan Prednison
worden voorgeschreven. Bij voorkeur wordt dit zo kort mogelijk gedaan. Het is maar zelden nodig
om een langduriger afbouwkuur met prednison voor te schrijven.
Overige middelen
Wanneer bovenstaande middelen de klachten onvoldoende verminderen, kan aanvullend
Omalizumab of een afweer onderdrukkend middel zoals bijvoorbeeld Cyclosporine worden
gebruikt.
Omalizumab
De werking ervan berust op het feit dat mestcellen alleen reageren op prikkels als deze prikkel door
het specifieke eiwit IgE aan de mestcel wordt gebonden. Omalizumab bindt zich vast aan het
specifieke eiwit IgE in het bloed, waardoor de prikkel niet wordt herkend en de mestcel niet wordt
geactiveerd. Het medicijn wordt door middel van een onderhuidse injectie 1 keer per 4 weken
toegediend.
Cyclosporine
Cyclosporine remt de reactie van het immuunsysteem op de externe prikkel, met als gevolg dat
klachten van urticaria kunnen verminderen. Bij gebruik van dit middel wordt uw bloeddruk en de
nierfunctie goed in de gaten gehouden. Uw behandelend arts maakt hierover afspraken met uw
huisarts.
Wat kunt u zelf doen?
Omdat er vele oorzaken mogelijk zijn, is uw hulp bij de speurtocht naar een oorzaak noodzakelijk.
Daarom vragen wij u om goed op te letten wanneer u galbulten krijgt, en of er enig verband te
leggen is met de omgeving waar u die dag geweest bent, de dingen die u gedaan heeft, de dingen
die u gegeten heeft, en eventuele geneesmiddelen of huismiddeltjes die u heeft ingenomen. Schrijft
u uw bevindingen op in een dagboek en maak indien mogelijk foto’s van uw huidafwijking. Op deze
manier kunt u de allergoloog goed informeren over uw klachten en kan worden nagegaan wanneer
deze optreden.
Aantekeningen
VLK125_december 2015
4