Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek

Beperkte groeiversnelling voor
Twente en Achterhoek
Economische groeicijfers 2015 en 2016 Twente en Achterhoek
De economische groei in Twente en de Achterhoek ligt
in 2015 maar beperkt hoger dan in 2014, toen beide regio’s sneller groeiden dan de rest van Nederland. In
1,7% / 1,7%
2015 herstellen meer sectoren, waardoor de groei nog
iets hoger ligt. De voorsprong gaat echter verloren. Dit
komt door het kleinere aandeel van bijvoorbeeld de zakelijke dienstverlening en de lagere productiegroei in
de maakindustrie. Daarnaast beperkt de bevolkingsontwikkeling de omzettoename van consumentensectoren
als detailhandel, horeca en bouw. De arbeidsmarkt herstelt in 2015 langzaam, maar kent uitdagingen op de
middellange termijn. Door vol in te blijven zetten op het
sterk innovatieve karakter van de economie blijft het
groeipotentieel overeind.
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
1,5% / 1,5%
Economische ontwikkeling
Breder herstel zorgt voor lichte groeiversnelling
Het gaat beter met de economie. Wat merken
ondernemers in Twente en de Achterhoek
daarvan?
De economie heeft de opgaande lijn te pakken.
Sinds medio 2013 is sprake van economisch herstel. De economie van Oost-Nederland deed het
daarbij in 2014 beter dan de rest van Nederland.
Zo groeide de Twentse economie met 1,4% en de
Achterhoekse met 1,3% tegen 0,9% voor heel Nederland. De regio’s profiteren weliswaar minder
van het aantrekken van de zakelijke dienstverlening, maar dit werd meer dan gecompenseerd
door de groei van de buitenlandse handel en de
(maak)industrie.
Bredere basis voor groei
Het herstel van de economie heeft een steeds bredere basis. Bedrijven investeren meer in machines,
software en computers, maar ook de woningbouw
zit weer in de lift. Met name grotere bedrijven zien
hun winstgevendheid verbeteren. Naast exportgerichte sectoren dragen ook steeds meer binnen-
lands georiënteerde bedrijven aan de economische groei bij. De economische groei komt in 2015
en 2016 in Twente naar verwachting uit op 1,7% en
in de Achterhoek op 1,5%.
De voor beide regio’s belangrijke maakindustrie
blijft goed presteren. Machinebouwers profiteren
bijvoorbeeld van aantrekkende investeringen in
het binnenland en een sterke exportpositie. Daarnaast neemt de bouwproductie toe, waarbij de renovatiesector tot halverwege 2015 profiteert van
het verlaagde btw-tarief. Tegenwind komt er vanuit
de bevolkingsontwikkeling, met stagnatie in Twente en krimp in de Achterhoek.
Economische groei Twente en Achterhoek versnelt licht in 2015
3%
Nederland
2%
Twente
Achterhoek
1%
0%
-1%
-2%
-3%
2012
2013
2014
2015
2016
Bron: CBS, raming ING Economisch Bureau
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
2
Consumentenbestedingen
Bevolkingsontwikkeling remt bestedingsgroei en
versnelt daling aantal winkels
De binnenlandse consumptie trekt dus eindelijk aan. Hoe kunnen ondernemers hiervan
profiteren?
Consumenten geven weer meer uit. De consumptie
stijgt al ruim een jaar en was in het eerste kwartaal
van 2015 1,5% hoger dan een jaar eerder. Bovendien is het consumentenvertrouwen flink toegenomen, ook in Twente en de Achterhoek. De onzekerheid over hervormingen en bezuinigingen is meer
naar de achtergrond verdwenen en de arbeidsmarkt verbetert langzaam. De koopkracht krijgt
bovendien een impuls door cao-loongroei en de
gedaalde olieprijs. De vooruitzichten voor winkeliers zijn dan ook iets beter. De Nederlandse detailhandel groeit in 2015 naar verwachting met 2,2% in
volume, maar de prijsconcurrentie is nog fel. Nieuwe spelers, zowel online als offline, met aansprekende concepten winnen terrein en zetten
‘traditionele’ partijen onder druk. Bovendien kampen winkels in de regio met teruglopende bevolkingsaantallen. Het aantal fysieke winkels neemt
ook in Twente en de Achterhoek af. Tussen 2007 en
2014 nam hun aantal af met respectievelijk 2% en
4%. De komende jaren zullen in het teken staan van
een herstructurering van het winkellandschap. Bovendien neemt door vergrijzing en bevolkingskrimp het economisch draagvlak voor een deel van
de winkelvoorzieningen verder af. Winterswijk en
Enschede bijvoorbeeld compenseren dit deels
door winkelend publiek uit Duitsland. In steden als
Hengelo en in verschillende dorpen zijn aanpassingen nodig om het centrum aantrekkelijk te houden.
Aantal winkels in Twente en de Achterhoek onder niveau 2007
Fysieke winkelvestigingen 2007-2014
6.300
6.100
5.900
5.700
5.500
2007
2008
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
3
Arbeidsmarkt
Banenverlies in bouw en industrie, maar ICT en zakelijke dienstverlening creëren banen
De afgelopen jaren is de arbeidsmarkt flink
opgeschud. Wat is de balans voor het aantal
banen in Twentse en de Achterhoek?
Tussen 2007 en 2014 is het aantal banen in Twente
nagenoeg gelijk gebleven op ongeveer 286.000.
Onder deze ogenschijnlijk stabiele situatie gaat een
flinke verschuiving schuil. Zo zijn in de Twentse
bouw 4.600 banen verdwenen, ongeveer een vijfde
van het totaal. Bijna de helft daarvan verdween in
2012 en 2013, grotendeels in de algemene bouw.
De industrie bood in 2014 bijna 6.300 minder arbeidsplaatsen dan in 2007 (-13%). Naast de crisis is
verdergaande automatisering hiervoor verantwoordelijk. Ook bij de overheid verdwenen ongeveer 1.300 banen. Er kwamen juist banen bij in de
dienstverlening en de zorg. De specialistische zakelijke dienstverlening voegde er bijna 4.000 toe,
zoals adviseurs en creatieve beroepen (+25%).
Een relatief sterke banenmotor in Twente is de ICT.
Er kwamen ruim 2.100 arbeidsplaatsen bij, een
toename van twee derde ten opzichte van 2007. In
de zorg steeg het aantal banen met ruim 5.600,
maar aan de groei is in 2013 een einde gekomen.
Bijna 7.000 banen verdwenen in Achterhoek
In de Achterhoek viel tussen 2007 en 2014 wel banenverlies te noteren: bijna 7.000 arbeidsplaatsen
verdwenen. De bouw werd er relatief harder geraakt (-24% banen) dan in Twente, terwijl de werkgelegenheid in de industrie met een banenverlies
van 8% beter stand hield. Hier staat tegenover dat
in de zakelijke dienstverlening, logistiek en leisure
banen werden gecreëerd. De aanvankelijke banengroei in de zorg is in 2012 en 2013 teniet gedaan. In zowel Twente als de Achterhoek is de balans in werkgelegenheid, mede door de crisis, verder in de richting van de dienstverlening doorgeslagen.
Sector met grootste banenverlies tussen 2007
en 2014 per regio
- 6.278 banen
Industrie in Twente
- 3.429 banen
Bouw in de Achterhoek
Bron: LISA, berekeningen ING Economisch Bureau
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
4
Arbeidsmarkt
Werkloosheid loopt maar langzaam terug
De Nederlandse arbeidsmarkt herstelt langzaam. Wat zijn de vooruitzichten in Twente
en de Achterhoek?
De werkgelegenheid neemt de laatste maanden
toe, ook al is er tegenwind door het verdwijnen van
banen in de zorg. Met name het aantal uitzendbanen is gestegen. De groeiende werkgelegenheid is
ook te zien aan het stijgende aantal vacatures. De
verwachting is dat de banengroei dit jaar aanhoudt.
Net als in de rest van Nederland loopt de werkloosheid in Twente en de Achterhoek toch maar langzaam terug. Dit komt omdat mensen, die zich eer-
der hadden teruggetrokken van de arbeidsmarkt,
door het verbeterde arbeidsmarktsentiment weer
op zoek gaan naar een baan. De werkloosheid bedroeg in Twente vorig jaar gemiddeld 7,6%, een
stabilisatie ten opzichte van 2013 en iets boven het
landelijke gemiddelde van 7,4%. In 2015 daalt de
werkloosheid naar verwachting licht, tot vlak boven
de 7%. Ook in de Achterhoek neemt de werkloosheid verder af. De daling gaat langzaam, maar
wordt gestimuleerd door de vergrijzing en daarmee samenhangende vervangingsvraag.
Opgaande lijn in vacatures
Aantal nieuwe vacatures in Twente en Achterhoek
2.000
Twente
1.800
1.600
1.400
1.200
Werkloosheidspercentage
Achterhoek
1.000
Regio
2014
Twente
7,6%
Achterhoek
6,9%
Enschede
8,3%
Winterswijk
7,0%
800
600
400
200
0
2014
Bron: CBS
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
2015
Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau
5
Huizenmarkt
Meer transacties en huizen sneller verkocht
Er zijn nogal wat regionale verschillen in het
herstel van de huizenmarkt. Hoe zit dat in
Twente en de Achterhoek?
In alle gemeenten in Twente en de Achterhoek
herstelt de woningmarkt. Het aantal transacties lag
in 2014 flink hoger dan in 2013, met Haaksbergen
als regionale koploper. Ook staan huizen duidelijk
minder lang te koop. Hoewel Twente door de sterke prijsdalingen een inhaalbeweging maakt, blijven
de prijsstijgingen wel achter bij de landelijke ontwikkeling. NVM cijfers tonen een volatiel prijsbeeld, met regionale verschillen. Op lange termijn
zijn het met name de Twentse landelijke gemeenten, die een daling in het aantal huishoudens laten
zien, maar ook voor een stad als Almelo is dat mogelijk. Tot 2025 benadert de prijsstijging in Ensche-
Aantal woningtransacties stijgt sterk in 2014
wachting achterblijven bij de landelijke ontwikkeling. Dit komt door de beperkte groei van het aantal
huishoudens en de vergrijsde bevolking met bijbehorende beperkte dynamiek. In deze gebieden
verstilt de woningmarkt. Hierdoor groeit de kloof
tussen stad en platteland binnen de regio.
Aantal woningverkopen 2007-2014
40.000
35.000
30.000
+50%
25.000
+ 34%
20.000
Overijssel
15.000
Gelderland
10.000
Gemiddelde verkooptijd in dagen
2015 1e kw
Almelo-Tubbergen
Hengelo-Enschede
Ruurlo-Eibergen
de wel het landelijke gemiddelde van 2%, de rest
van Twente blijft hier bij achter. De prijzen in de
Achterhoek zullen de komende tien jaar naar ver-
114
119
179
+ 37%
5.000
0
2007
2008
Bron: NVM
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
6
Vooruitzichten
Blijven aanpassen en innoveren
De snel veranderende economie maakt ondernemen extra uitdagend. Hoe zijn de economieën van Twente en de Achterhoek gepositioneerd als het op aanpassen aankomt?
Twente heeft een goed uitgangspositie om mee te
kunnen in veranderingen. Met een sterk high tech
systemen en materialen cluster en veel investeringen in R&D wordt actief aan innovatie gewerkt. De
Achterhoek en Twente presteren op het gebied van
sociale innovatie en radicale innovatie beter dan de
rest van Nederland blijkt uit de Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor. Samenwerking tussen
ondernemers, onderzoek, onderwijs en overheden
werpt in Twente vruchten af. Het aantal spin-offs
van de Universiteit Twente en Hogeschool Saxion
steeg de afgelopen 10 jaar sterk. Met Kennispark is
een ecosysteem voor ondernemers gecreëerd met
aandacht voor financiering, netwerken, kennis, locaties, opleiding en wetgeving. Met name in de ICT
-sector zijn veel snelgroeiende Twentse (spin-off)
bedrijven te vinden.
Goede technologische basis
Ook de Achterhoek is gericht op verandering, met
als grote driver de demografische veranderingen.
Innovatie in de maakindustrie (3D printing, smart
industry), het bevorderen van kringloopdenken,
regionale ketens en groene grondstoffen en zorginnovatie behoren in Agenda 2020 tot de speerpunten bij versterking van de Achterhoekse economie.
Van de door ING benoemde `Big 7` technologieën
(zie figuur) zijn er enkele goed vertegenwoordigd
in Twente, zoals nieuwe materialen (ThermoPlastic
Composite Research Center, Open Innovation Center Advanced Materials, Ten Cate ), alternatieve
energie (pyrolysefabriek Hengelo), robotica (UT,
Demcon) en ICT (CTIT, vele spin-offs en start-ups). ´Big 7´. Belangrijkste technologieën richting 2025.
´
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
7
Vooruitzichten
Uitgangspositie Twente positief
Hoe staan de economieën van Twente en de
Achterhoek er per saldo nu voor?
Twente en de Achterhoek staan er op economisch
gebied redelijk voor. De economische groei is er
behoorlijk. Op korte termijn ligt in Twente vooral
een uitdaging op de arbeidsmarkt. Het arbeidsaanbod sluit namelijk onvoldoende aan op de banen
die ontstaan in het kielzog van economische groei.
Gezien de structuur van de economie zal werkgelegenheidsgroei met name in hogere technische en
wetenschappelijke functies plaatsvinden. Daaromheen kan op termijn laag– of ongeschoold werk
ontstaan. Veel administratief en productiewerk voor
middelbaar geschoolden verdwijnt echter. Inzet op
de groei van werkgelegenheid in toerisme en een
betere bereikbaarheid van het werkaanbod over
de grens kunnen een bijdrage leveren aan het oplossen van de mismatch.
het opleidingsniveau van belang. Twente boekt
hier progressie. Anderzijds het bredere vestigingsklimaat, waarbij de aantrekkingskracht beter kan.
Demografie bepalende factor
Met name in de Achterhoek drukt demografie een
stevig stempel op de economie. De bevolkingskrimp, ontgroening en vergrijzing drukken het economische groeiperspectief. De huizenmarkt ondervindt met name op middellange termijn de gevolgen van de demografische ontwikkeling. Een da-
Een andere uitdaging ligt in het behouden van de
doorgroeiende bedrijven in de regio. In het verleden zijn bedrijven als booking.com naar het westen
vertrokken, met bijbehorende werkgelegenheid en
bijdrage aan de regionale economie. Enerzijds is
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
lende beroepsbevolking laat op de arbeidsmarkt
zijn sporen na. Het wordt voor bedrijven lastiger
geschikt hoger gekwalificeerd technisch personeel
te vinden, door de dalende aanwas van onderaf.
Een toename van het aantal zorgbehoevenden leidt
tot kansen voor omscholing richting een verzorgend beroep.
Wisselende score Twente op kernonderdelen
Score boven, op of onder landelijke ontwikkeling
Onderdeel
Twente
Achterhoek
Arbeidsmarkt
-
+/0
Huizenmarkt
-
-
Economische groei korte termijn
0
-
Innovatie
+
+
Economisch groeiperspectief
lange termijn
+
0/-
+ = bovengemiddeld, 0 = gemiddeld, - = ondergemiddeld
8
Meer weten?
Kijk op ING.nl/zakelijk
Of bel met
Ferdinand Nijboer
Martin van den Hemel
Regio-econoom
Regiodirecteur MKB
Overijssel en Gelderland
Noord-Oost
06 5185 2971
06 2500 0918
Corné Pauwels
Erik ten Kate
Rayondirecteur MKB
Districtsdirecteur GB&I
Oost-Nederland
Oost-Nederland
06 2906 5253
06 5586 0591
Volg ons op Twitter:
INGnl_Economie
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel
deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het
opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze
publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale
toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank
N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank
N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een
aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V.
betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht
om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit
rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de
door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar
directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor
druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij
en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten.
Beperkte groeiversnelling voor Twente en Achterhoek • ING Economisch Bureau • juni 2015
9