Achterhoek en Twente krabbelen weer op

Regiovisie Acherhoek-Twente
ING Economisch Bureau
Achterhoek en Twente
krabbelen weer op
Maakindustrie motor
oostelijke economie
Na een nog moeizaam 2013 krabbelt de economie
in het oosten van het land volgend jaar weer wat
op. In Twente zijn de groeivooruitzichten voor 2014
met 0,6% beter dan in de Achterhoek (0,2%). De
maakindustrie, geholpen door de export, is daarbij
de motor achter het voorzichtige herstel. Deze sector
is ook van belang bij versterking van de economische
structuur via innovaties. De Achterhoek en Twente
zijn daarmee goed op weg. Zeker voor Twente is nog
flink wat ruimte voor verbetering in het commercieel
succesvol maken van innovaties.
1. Het economisch herstel in Nederland laat op zich
wachten. Wat zijn de vooruitzichten voor Twente en
de Achterhoek?
De economie in Oost-Nederland kan in 2014 weer enigszins
opkrabbelen. De vooruitzichten voor Twente (0, 6%) zijn
daarbij beter dan die voor de Achterhoek (0,2%). De maakindustrie trekt de kar. Naast de impuls uit de industrie leveren ook de transport en logistiek en de gezondheidszorg
een bovengemiddelde bijdrage aan het lichte herstel. Dit
jaar ontkomen de economieën niet aan een verdere teruggang. Twente houdt de schade beperkt tot een verwachte
economische krimp van 0,7%, terwijl de Achterhoek, mede
door de bevolkingsafname -1,0% noteert. Met name in de
eerste jaarhelft krimpen de consumentenbestedingen, geven overheden minder uit en blijven bedrijfsinvesteringen
achter. Geholpen door het aantrekken van de industriële bedrijvigheid belooft de tweede helft van dit jaar al iets beter
te worden. Met name machinebouwers laten groei zien, die
over heel 2013 naar verwachting uitkomt op 2%.
Belang bouw in het Achterhoek en Twente neemt af
In Twente en de Achterhoek zijn industrie en bouw goed
voor meer dan een kwart van de economie. Beide regio’s
hebben dan ook behoorlijk last van de aanhoudende malaise in de bouw. Juist de bouwers van huizen, kantoren en
bedrijfspanden zijn sterk vertegenwoordigd. Tussen 2008
Figuur 1 Economische groeiverwachtingen 2013 en
(2014)
Noord-Overijssel
-0,7% (0,6%)
Zuidwest-Overijssel
Twente
Achterhoek
-1,0% (0,2%)
en 2013 is het belang van deze bouwers in de economie met
ongeveer een vijfde teruggelopen. Gezien het aantal faillissementen en ontslagen over de afgelopen jaren is dit niet
verwonderlijk. De onderhoudssector onttrekt zich voor een
groot gedeelte aan de economische tegenwind. De tijdelijke
verlaging van de btw op arbeid op onderhoudswerkzaamheden kan in 2013 voor een stimulans zorgen. Naar verwachting kan de bouw in 2014 de krimp stoppen, maar 2013
is nog een jaar van overleven.
Tabel 1 Nederlandse economie in cijfers
2012
2013
Economische groei (BBP)
Particuliere consumptie
Overheidsconsumptie*
Bedrijfsinvesteringen
Uitvoer
Werkloosheid**
-0,9
-1,4
0,7
-4,6
3,1
6,4
-0,5
-1,7
0,2
-1,2
2,0
7,8
2014
0,5
-0,4
-0,1
-0,1
4,1
8,1
Figuur 2 Exportaandeel in sectorafzet voor
Achterhoek, Twente en Nederland (2012)
60%
50%
40%
30%
20%
10%
* Inclusief zorg
** Percentage van beroepsbevolking
Bron: ING Economisch Bureau
2. Het buitenland biedt nog altijd kansen voor
exporterende bedrijven. Hoe staat het met de
buitenlandse handel in de Achterhoek en Twente?
Dit jaar zal de uitvoer wederom de economie op sleeptouw nemen. ING Economisch Bureau gaat ervan uit dat de
economieën van de VS, China en Duitsland zich in de loop
van 2013 herstellen. Als ook de eurocrisis niet opnieuw
oplaait, dan zal de export verder herstellen. Voor zowel de
Achterhoek als Twente is dat goed nieuws. Beide regio’s zijn
sterke exportspelers. In Twente zijn de exportprestaties de
afgelopen jaren beter geweest dan landelijk.1
Meer groothandelsactiviteit buiten Europa
In de Achterhoek zijn groothandel en transport meer dan
gemiddeld exporterend: iets minder dan de helft van de
handelswaarde wordt buiten Nederland afgezet. De internationale groothandel is overwegend gericht op de Benelux,
Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk maar de
sector weet meer dan andere sectoren omzet uit opkomende landen buiten de eurozone te behalen. Anderzijds moet
ook geconstateerd worden dat de export naar de BRIClanden en landen als Turkije en Mexico naar verhouding
een erg klein deel van de afzet beslaat en dat hier
nog veel te winnen is.
Opkomend Europa en Azië interessant voor
maakindustrie
Voor Twente zijn het de maakindustrie en de chemische,
rubber- en kunststofindustrie die sterk gericht zijn op
buitenlandse handel. De chemie en rubber- en kunststofindustrie exporteert jaarlijks zo’n 63% van de afzet. Bijna 60%
van de afzet van de maanindustrie gaat naar het buitenland.2
Ook voor de Achterhoekse export is de maakindustrie van
groot belang. Goede verbindingen met en de nabijheid van
Duitsland vergroten de exportmogelijkheden vlak over de
1 Zie COEN publicatie 1e kwartaal 2013 voor Twente van KvK.
2 Gebaseerd op cijfers afzet buitenland van EIM.
Regiovisie Achterhoek-Twente Maart 2013 2
0%
Alle sectoren
Maakindustrie
Groothandel en
transport
■ Nederland
■ Twente
■ Achterhoek
Bron: EIM/Panteia, bewerking ING Economisch Bureau
grens. Deze factoren alleen zijn natuurlijk niet voldoende.
Uiteindelijk gaat het om de prijs en de kwaliteit van geleverde producten. Bovendien zijn het gebieden buiten West-Europa waar de economische groei het sterkst is. De afgelopen
jaren is een groter deel van de maakindustrie geëxporteerd
naar opkomend Europa (Oost-Europa, Rusland) en opkomend Azië. Deze focus op nieuwe afzetmarkten, maakt het
voor bedrijven mogelijk te blijven groeien.
3. De werkloosheid is vorig jaar in Nederland
gestegen. Wat zijn de verwachtingen voor Twente en
de Achterhoek?
De laatste maanden is de werkloosheid in Nederland snel
opgelopen. Die stijging zet dit jaar door. Door reorganisaties
en faillissementen verdwijnen banen in verschillende bedrijfssectoren. Ook bij de overheid loopt door voortgaande
bezuinigingen het aantal banen verder terug. Deze ontwikkelingen gaan niet voorbij aan Twente en de Achterhoek.
Nog altijd vraag naar technisch personeel
Twente kent de laatste jaren een iets lager werkloosheidspercentage dan landelijk. Ondanks de goede uitgangspositie is de werkloosheid ook in Twente eind 2012 naar
verwachting opgelopen tot iets onder de 7%. Meer dan een
derde van de Twentse ondernemers geeft dan ook aan dat
hun personeelsbestand in het vierde kwartaal van 2012 is
teruggebracht. Recente cijfers laten een verdere daling van
het aantal vacatures zien en steeds meer ondernemers verwachten minder personeel nodig te hebben. Hiermee stijgt
de werkloosheid dit jaar naar verwachting tot tegen de 8%.
Dat eind januari nog altijd zo’n 1.300 vacatures open stonden, met name in technische beroepen, is tekenend voor de
kwalitatieve mismatch tussen vraag en aanbod. Daarnaast is
de verwachting dat tot 2016 de baanopeningen, voornamelijk door vervangingsvraag, de instroom door schoolverlaters overtreffen met ruim 8.000.3
In de Achterhoek is door vergrijzing en de stagnerende
en nu krimpende beroepsbevolking ook een sterke vervangingsvraag. De werkloosheid ligt er doorgaans onder
die van Nederland. Eind 2012 lag de werkloosheid naar
verwachting rond de 5,5%. Die groei zet in 2013 waarschijnlijk door, hoewel er nog altijd vacatures zijn. Met name in
technische beroepen zijn nog altijd flink wat vacatures voor
bijvoorbeeld bankwerkers, lassers en (elektro)monteurs. De
sterk oplopende jeugdwerkloosheid in de Achterhoek is dan
ook een teken van een mismatch in opleiding en vereiste
ervaring tussen vacatures en schoolverlaters.
Nieuwe banen ontstaan
Hoewel veel banen verloren zijn gegaan in bouw en industrie worden nog altijd nieuwe banen gecreëerd. Zo opent
FrieslandCampina in Borculo een extra fabriek, waar babyen kindervoeding geproduceerd wordt. Ook innovatieprojecten zorgen op termijn voor extra werkgelegenheid in de
regio. Zo moet de pyrolyse-fabriek in Hengelo die vanaf
2014 uit houtresten energie opwekt 300 extra banen opleveren in de regio. Daarnaast zet de gemeente Twenterand in
op extra banen in het toerisme. In de transformatie van de
Achterhoekse economie als gevolg van de vergrijzing zullen
nieuwe banen ontstaan, bijvoorbeeld in de zorg.
4. De komende jaren blijven uitdagend voor
ondernemers in de regio. Hoe kunnen de Twentse en
Achterhoekse economie gezond blijven?
Naast de lage groeiomgeving hebben ondernemers in de
regio te maken met bijvoorbeeld vergrijzing en ontgroening
van de bevolking. Dergelijke uitdagingen vragen om innovatieve oplossingen. Succesvolle toepassingen van nieuwe
producten en diensten zijn belangrijk voor de versterking
van de economische structuur.
Achterhoek onvermoede innovator
Er zijn in de Achterhoek relatief veel bedrijven die aan innovatie doen: 44% tegen 38% landelijk. In de Achterhoek
worden 3% van de Nederlandse uitgaven aan innovatie gedaan, terwijl de economie nog geen 2% van de Nederlandse
economie beslaat. Het vermarkten van deze innovaties
verloopt ook redelijk succesvol. Gemiddeld wordt 9% van
de omzet met nieuwe of vernieuwde producten behaald.4
De Achterhoekse maakindustrie kent dan ook voldoende
voorbeelden van succesvolle innovatoren zoals Nedap, Van
Raam (GoCab bakfiets) en Kendrion. Er zijn bovendien vele
initiatieven om innovatie te stimuleren (o.a. ACT, Fieldlab,
3 Arbeidsmarktprognose Overijssel opgesteld door Etil, maart 2013.
4 Cijfers van geregionaliseerde CIS-enquête 2010 (CBS).
Regiovisie Achterhoek-Twente Maart 2013 3
Innovar) en plannen voor innovatiecentra (De Afbramerij in
Ulft en Pakhuis Noorderhaven in Zutphen).
Vergrijzing als kans voor de Achterhoek
Op lange termijn dreigen bevolkingsontwikkelingen de
economische groeipotentie te drukken. De Achterhoek is al
een krimpgebied. Het behouden en aantrekken van hoogopgeleide mensen wordt hierdoor nog belangrijker voor de
regio.
De sterke daling van de beroepsbevolking, gecombineerd
met een sterke stijging van de zorgvraag vraagt om andere
oplossingen en dat biedt kansen. Dat ondernemers uit de
Achterhoek hier mee bezig zijn, blijkt bijvoorbeeld uit de
ontwikkeling van de EasyUp chair van Bannink meubelen,
die het makkelijk maakt op te staan. Ook de ontwikkeling
van een Nederlandse virtuele assistente door Virtask is in
de Achterhoek gedaan. De assistente kan ouderen ondersteunen bij allerlei taken en in combinatie met andere
systemen bijvoorbeeld medische waarden doorgeven aan
de behandelend arts.
Beter vermarkten van innovaties kans voor Twente
Twente kent met 44% van alle bedrijven die aan innovatie
doen ook veel innovatieve bedrijvigheid. Er zijn relatief
veel kleine bedrijven die innoveren en in totaal wordt
bovengemiddeld veel aan innovatie uitgegeven (3,8% van
de Nederlandse uitgaven terwijl de regio zo’n 3% van de
Nederlandse economie uitmaakt). Ook kent de regio veel
R&D personeel. Twente is wat dat betreft goed gepositioneerd, maar in het vermarkten van innovaties valt nog winst
te boeken, aangezien maar 7% van de omzet uit nieuwe
producten komt. In Zuidoost-Brabant is dit bijvoorbeeld 23%!
Twente is sterk gespecialiseerd in de topsector high tech
systemen en materialen. De regio bereikt dit vooral door
een aantal relatief grote bedrijven en niet door clusters van
bedrijven. Het zou Twente nog sterker en stabieler maken
als meer van deze clusters ontstaan.
Meer weten?
Kijk op ING.nl/zakelijk
Of bel met
Ferdinand Nijboer,
Regio-econoom
Overijssel en Gelderland
020 652 34 50
Corné Pauwels,
Rayondirecteur MKB
Oost-Nederland
06 29 06 52 53
Erik ten Kate,
Districtsdirecteur GB&I
Oost-Nederland
06 55 86 05 91
Wilt u nieuwe publicaties per e-mail ontvangen?
Ga naar ING.nl/kennis
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van
de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in
dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun
nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te
Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument.
ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te
zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in
dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het
gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter
bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De
Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten.
De tekst is afgesloten op 21 maart 2013.