nieuwsbrief

NIEUWSBRIEF
Centrum Onderzoek Routine Outcome Monitoring
D E C E M B E R
IN DEZE
NIEUWSBRIEF
2 0 0 9 ,
N R
1
Introductie
Introductie
nieuwsbrief
1
Wat is
COROM?
2
Kort &
Krachtig
3
Met genoegen sturen we jullie deze eerste nieuwsbrief van COROM, Centrum Onderzoek Routine Outcome Monitoring.
NormQuest
3
Het is een wetenschappelijke nieuwsbrief, hetgeen betekent dat jullie worden bijgepraat over de wetenschappelijke onderzoeksprojecten binnen COROM en aanverwante zaken. De inhoud van deze nieuwsbrief ziet er als volgt uit: eerst een beknopte
uitleg over COROM en de laatste ontwikkelingen ervan. Daarna volgt een stand van
zaken betreffende een drietal wetenschappelijke onderzoeksprojecten binnen COROM (Kort & Krachtig, NormQuest, MASHBANK). De komende maanden houden we
jullie verder op de hoogte van de voortgang ervan. Tevens zal er in de volgende
nieuwsbrief aandacht worden besteed aan de andere onderzoeksprojecten binnen
COROM.
Beste collega’s,
MASHBANK 4
Questmana- 5
ger en onderzoek
Publicaties
5
COROM Nieuwsbrief
is een uitgave van
Rivierduinen en de
afdeling Psychiatrie van
het LUMC en verschijnt 4 keer per jaar
onder eindverantwoordelijkheid van Dr.
I. V.E. Carlier.
De COROM nieuwsbrief is bestemd voor alle ROM-betrokkenen bij het Leids Universitair Medisch Centrum (afdeling Psychiatrie) en Rivierduinen, alsmede enkele extern
betrokkenen. Mogelijk is onze mailinglist nog niet helemaal compleet, en hebben we
onverhoopt collega’s vergeten. Bij voorbaat onze excuses daarvoor; laat het gerust
weten en dan vullen we de mailinglist aan (bericht mailen naar: [email protected]).
Vanaf 2010 zal de COROM nieuwsbrief ieder kwartaal verschijnen; de volgende
nieuwsbrief is dus gepland rond medio maart a.s. Eventuele suggesties hiervoor zijn
van harte welkom op hetzelfde e-mailadres.
De redactie van COROM Nieuwsbrief
wordt gevormd door
M.H. Lucas en Dr. I.V.E.
Carlier.
Ik wens jullie alvast veel leesplezier.
Aan– en afmelden voor
de COROM
Nieuwsbrief is mogelijk
via
[email protected].
Ingrid Carlier
Mede namens Marian Lucas (redactie COROM nieuwsbrief)
Met vriendelijke groet,
Reacties zijn welkom
op [email protected]
Dr. Ingrid Carlier is
hoofd COROM associate
professor en werkzaam bij het LUMC
afdeling Psychiatrie.
Marian Lucas is
werkzaam als
psychiatrisch testverpleegkundige bij
het LUMC afdeling
Psychiatrie.
PAGINA
2
Wat is COROM?
Routine Outcome Monitoring (ROM) garandeert
het meetbaar maken van behandelresultaten door routinematige metingen bij patiënten. Het is een ontwikkeling die inmiddels mede wordt gestimuleerd door GGZ
Nederland, waarbij een landelijke implementatie van
ROM binnen de GGZ wordt nagestreefd volgens een
groeimodel van 2009 naar 2014. Hierbij neemt het
LUMC samen met Rivierduinen een pioniersfunctie in.
De afdeling Psychiatrie van het LUMC heeft immers in
nauwe samenwerking met Rivierduinen ROM ontwikkeld tot een klinisch bruikbaar en webbased systeem
(QuestManager), waarin vragenlijsten worden toegepast voor het vaststellen van de aard en de ernst van
psychiatrische stoornissen en hun beloop.
Sinds 2002 zijn er met behulp van ROM inmiddels
data verzameld van meer dan 7000 patiënten in Rivierduinen en LUMC. De komende jaren wordt een verdere
toename verwacht van de hoeveelheid ROM-data, zowel vanuit de klinische praktijk als het wetenschappelijk
onderzoek. Dit noopt tot een organisatorische bundeling, aansturing, en uitbreiding van de klinischwetenschappelijke ROM-initiatieven bij het LUMC en
Rivierduinen. Dit heeft medio voorjaar 2009 geleid tot
de oprichting van het Centrum Onderzoek Routine
Outcome Monitoring (COROM).
COROM is een gezamenlijk initiatief van het LUMC
en Rivierduinen, en ondergebracht bij de LUMC afdeling Psychiatrie (Prof. Dr. Frans Zitman als eindverantwoordelijke). Startschot hiervoor was de aanstelling van
Dr. Ingrid Carlier als hoofd COROM-associate professor, verantwoordelijk voor de bestuurlijke- en wetenschappelijke voortgang van COROM. Ingrid is GZpsycholoog, afgestudeerd in klinische psychologie en
forensische psychiatrie, gepromoveerd in kinder- en
jeugdpsychologie/levenslooppsychologie. Haar expertise is DSM-IV breed, met specialisaties posttraumatische stressstoornissen en arbeidsrelevante psychische
aandoeningen.
De doelen van COROM zijn:
 Uitbouw van ROM-wetenschappelijk onderzoek en
onderwijs
 Optimaliseren van de samenwerking tussen LUMC
en Rivierduinen door o.a. nadere afstemming over
ROM-relevante zaken en gerichte dienstverlening
 Regionale positionering van COROM
 Opbouw van ROM-datawarehouse LUMCRivierduinen (door aan te stellen COROMdatamanager)
 Stimuleren van wetenschappelijke productie betreffende ROM (publicaties, promoties, nieuwe onderzoeksprojecten).
Binnen COROM zijn er meerdere thematische onderzoekslijnen te onderscheiden. Deze betreffen vooralsnog hoofdzakelijk poliklinische patiënten met stemmings-, angst-, en/of somatoforme stoornissen (SAS).
Sommige onderzoeksprojecten van COROM zijn reeds
langer lopende onderzoeken zoals over de thema’s
“Biobank/MASHBANK” door Drs. Martijn van Noorden
(zie verder in deze nieuwsbrief), “Outcome” door Drs.
Rosalind van der Lem en “Implementatie” door Drs.
Esther van Fenema (over beiden meer in de volgende
nieuwsbrief). Verder zijn er enkele recent gestarte onderzoeken (NormQuest en Kort & Krachtig, zie deze
nieuwsbrief) en nog uit te voeren onderzoeksprojecten
(vanaf medio 2010).
Maandelijks zijn er bij het LUMC bijeenkomsten van de
zogenoemde ROM-Club, met ROM-onderzoekers van
zowel LUMC als Rivierduinen (voorzitter Ingrid Carlier,
vice-voorzitter Rosalind van der Lem). Tijdens deze
bijeenkomsten zijn er presentaties over het wetenschappelijk onderzoek en andere ROM-relevante zaken. Zoals in oktober jl. een terugrapportage vanuit de
(ex) Stuurgroep ROM door Drs. Renske de Reus
(voorzitter Stuurgroep ROM, psychiater-directeur Behandelzaken GGZ Leiden e.o.), en in augustus jl. een
bespreking van mogelijkheden voor ROM bij bipolaire
stoornissen door Drs. Laura van Goor (psychiater en
verantwoordelijk voor Centrum Bipolaire Stoornissen
Rivierduinen GGZ Leiden).
Dit jaar lag de prioriteit van COROM vooral op het
voorbereiden/starten van de twee onderzoeken NormQuest en Kort & Krachtig. Daarnaast is de werving van
start gegaan voor de COROM-datamanager, die hopelijk medio begin volgend jaar aan de slag zal gaan.
Vanaf 2010 zal er worden gewerkt aan de verdere opzet van COROM door o.a.: werving resterende onderzoeksvacatures, opbouw ROM-datawarehouse door
COROM-datamanager, uitbouw ROM-onderwijs, vervolg wetenschappelijke samenwerking met externe instanties en verdere wetenschappelijke productie. Een
en ander staat nader beschreven in het binnenkort te
verschijnen Visie-prioriteitenplan COROM. Geïnteresseerden kunnen vanaf januari 2010 een exemplaar ervan opvragen door een mailbericht te sturen
([email protected]).
.
PAGINA
3
Kort & Krachtig
Denise Meuldijk werkt al enige tijd bij het LUMC. Na
het afronden van studies neuropsychologie en klinische
psychologie was ze onderzoeksassistente voor de onderzoeken NESDA, NESDO en NOCDA binnen het
LUMC. Het Kort & Krachtig-onderzoek vormt dus haar
volgende uitdaging.
de individuele patiënt en de volksgezondheid baat bij
een zo effectief en goedkoop mogelijke behandeling
van deze stoornissen. Juist daarom is het K&K onderzoek opgezet. Het kosteneffectiviteitsgedeelte van K&K
wordt mede ondersteund door de afdeling Medische
Besliskunde van het LUMC.
Bij het Kort & Krachtig onderzoek (K&K) zijn vanuit
het LUMC de volgende collega’s betrokken: naast Denise, Ingrid, Frans, tevens Dr. Irene van Vliet en Marieke
de Wit. Vanuit Rivierduinen zijn er diverse collega’s als
K&K begeleidingsgroep betrokken bij het onderzoek:
Dr. Tanja Berger, Drs. Robert Drenth, Drs. Kjersti Extercatte, Drs. Thomas Fuchsberger, Drs. Delano Gerling,
Drs. Frank Hertroys, Drs. Klaas-Jan Pos, Drs. Hans
Prins, Drs. Suzanne van Roon, Drs. Anke Staallekkervan Loon, Drs. Henriette van der Steur en Drs. Jaco
Takkenkamp. Vanaf deze plaats nog even onze welgemeende dank voor jullie meedenken en ondersteuning
bij K&K!
Het K&K onderzoek wordt in opdracht van Rivierduinen uitgevoerd en is ondergebracht binnen COROM,
LUMC. Meerdere regionale instellingen van Rivierduinen hebben hun centra beschikbaar gesteld voor het
K&K onderzoek te weten: GGZ Duin & Bollenstreek,
GGZ Haagstreek, GGZ Midden- Holland, GGZ Rijnstreek en GGZ Zoetermeer. Het K&K onderzoeksprotocol is inmiddels door de Commissie Medische Ethiek
(CME) van het LUMC goedgekeurd. Na het plaatsvinden van de pilot studie voor het K&K onderzoek bij GGZ
Zoetermeer in januari 2010 zal het daadwerkelijke K&K
onderzoek aansluitend starten begin 2010. Verwacht
wordt dat na een jaar van data verzamelen de beoogde
inclusie van patiënten rond zal zijn.
Zoals de naam al aangeeft is K&K een onderzoek
naar korte interventies bij stemmings- en angststoornissen: verkorte ROM, verkorte intake en verkorte behandeling. Een K&K verkort behandelprogramma wordt
vergeleken met de gangbare langduriger zorg van mensen met angst- en/of depressieklachten. Het uiteindelijke doel van het K&K onderzoek is het ontwikkelen van
een zo (kosten) effectief en kort mogelijke ROM, intakeen behandelprotocol voor stemmings- en angststoornissen. In de Nederlandse bevolking zijn angst- en stemmingsstoornissen namelijk de meest voorkomende aandoeningen bij mensen die zich aanmelden voor de ambulante geestelijke gezondheidszorg. Doordat deze
aandoeningen naast een grote ziektelast ook hoge kosten met zich meebrengen, is er vanuit het oogpunt van
Geïnteresseerden in het onderzoeksprotocol K&K
kunnen een exemplaar opvragen bij Denise
([email protected]) .
Drs. Denise Meuldijk
is werkzaam als
psycholoogpromovenda bij het
LUMC afdeling Psychiatrie .
NormQuest
Yvonne Schulte werkt sinds verleden jaar bij het LUMC.
Zij is afgestudeerd in klinische– en ontwikkelingspsychologie. Daarnaast heeft ze het afstudeertraject neuropsychologie doorlopen. Ze heeft een afstudeeronderzoek gedaan naar de ontwikkeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij slachtoffers van geweldsdelicten.
Bij het NormQuest onderzoek zijn diverse collega’s van
het LUMC betrokken: naast Yvonne, Ingrid, Frans, tevens Drs. Martijn van Noorden, Dr. Erik Giltay, Dr. Nic
van der Wee, en meerdere testverpleegkundigen.
NormQuest is een onderzoek naar stress, erfelijkheid en effectieve vragenlijsten. Via huisartsen uit de
diverse regio’s waar Rivierduinen gevestigd is, zal er
gerekruteerd worden.
NormQuest is het controlegroep onderzoek voor de vragenlijsten die binnen ROM gebruikt worden. Door deze
vragenlijsten voor te leggen aan circa 1000 personen uit
de algemene bevolking zullen wij in staat zijn om normgegevens te verzamelen en afkapscores voor die lijsten
te bepalen. Daarnaast vragen we alle NormQuest deelnemers speeksel
PAGINA
af te staan voor het MASHBANK onderzoek (zie verder
in de nieuwsbrief). Ook dit onderzoek is inmiddels goedgekeurd door de CME van het LUMC.
Momenteel zijn we de pilot van het NormQuest onderzoek aan het afronden. We hebben zo’n 90 aanmeldingen van deelnemers, patiënten van de eerste in het
onderzoek participerende huisartsenpraktijk uit Leidschendam. De samenwerking met de huisartsen verloopt
goed. In dat kader werken wij ook dankbaar samen met
de afdeling Public Health en Eerstelijns Geneeskunde
(i.c. Huisartsgeneeskunde) van het LUMC. Het merendeel van de deelnemers komt voor het circa 3 uur durende onderzoek naar het LUMC, terwijl mensen voor
wie dat niet mogelijk is, thuis bezocht worden door een
onderzoeker. De pilot laat zien dat NormQuest een
haalbaar onderzoek is, zeker wanneer het team van
hoofdonderzoeker en testverpleegkundigen versterkt
4
gaat worden met speciaal voor NormQuest getrainde
psychologie Masterstudenten.
Geïnteresseerden in het onderzoeksprotocol kunnen
een exemplaar opvragen bij Yvonne (Y.W.M.Schultevan [email protected])
Drs. Yvonne Schulte is
werkzaam als
psycholoog/
promovenda.bij het
LUMC afdeling Psychiatrie.
.
MASHBANK
Drs. Martijn van Noorden is verantwoordelijk voor de
MASHBANK. De MASHBANK is de biobank van Rivierduinen en het LUMC, waarbij MASH de Engelse afkorting is van “Mood, Anxiety and Somatoform disorders
and the HPA-axis”.
Depressieve en angststoornissen ontstaan door een
combinatie van omgevingsfactoren en een erfelijke
kwetsbaarheid. Ook weten we dat een aantal biologische systemen, zoals de stress-as of HPA-as, vaak ontregeld zijn bij patiënten met deze stoornissen. Om de
precieze samenhang tussen erfelijke (genetische) factoren, het functioneren van de stress-as en de klachten bij
patiënten met angst en depressie te onderzoeken is in
2008 de MASHBANK gestart.
In een biobank wordt lichaamsmateriaal opgeslagen.
Bij de MASHBANK gaat het om speeksel, dat
(eenmalig) op twee manieren wordt verzameld: direct
op locatie door te spugen in een speciaal ‘DNAbakje’ (deel A), en thuis door op speciale watjes te kauwen (deel B). In deze watjes kan later cortisol, het
stress-hormoon, gemeten worden.
De MASHBANK is een wetenschappelijk onderzoek
dat (anoniem) is gekoppeld aan deelname aan de
ROM. In principe komen alle patiënten die op de onderzoekslocaties meedoen aan de ROM in aanmerking
voor de MASHBANK. Het onderzoek loopt momenteel
op een viertal locaties: GGZ Leiden kort: locatie Rijnveste, Duin- en Bollenstreek: locaties Katwijk en Lisse,
en het LUMC. De ROM testverpleegkundigen spelen
een belangrijke rol in de uitvoering van het onderzoek.
Omdat het een wetenschappelijk onderzoek betreft, is
het belangrijk dat patiënten zowel mondeling als schriftelijk informatie krijgen over het onderzoek. Als de
patiënt schriftelijk toestemming heeft gegeven, voert de
testverpleegkundige het onderzoek uit. Deel A gebeurt
direct, en voor deel B wordt een envelop aan de patiënt
meegegeven.
Voor genetisch onderzoek zijn heel veel patiënten
nodig. Het streven is om 1000 patiënten te laten meedoen aan de MASHBANK. Op dit moment hebben al
ongeveer 400 patiënten meegedaan!
Heeft u vragen over de MASHBANK, dan kunt u bellen
met Martijn van Noorden, telefoon 071-5263785. Geïnteresseerden in het protocol MASHBANK kunnen een
exemplaar opvragen bij Martijn van Noorden
M.S.@[email protected]).
Drs. Martijn van Noorden is werkzaam als
psychiater-promovendus
bij het LUMC afdeling
Psychiatrie.
PAGINA
5
Questmanager en de onderzoeken
Marieke de Wit heeft een ruime klinischdiagnostische ervaring en is tevens vanaf het begin betrokken geweest bij QuestManager. Haar expertise
komt dan ook goed van pas bij de onderzoeksprojecten
van COROM. Het van start gaan van de onderzoeksprojecten NormQuest en Kort & Krachtig heeft immers
implicaties voor de vragenlijsten binnen QuestManager.
Bijvoorbeeld omdat bepaalde voor het onderzoek vereiste vragenlijsten tijdelijk toegevoegd dienen te worden
voor de duur van desbetreffend onderzoek.
Zo zijn er voor het Kort & Krachtig onderzoek in
QuestManager o.a. de volgende extra vragenlijsten opgenomen: een kosteneffectiviteitsvragenlijst (TIC-P),
een extra screeningsvragenlijst (WSQ, zie ook PrimQuest), een tevredenheidsvragenlijst (GGZthermometer), een gedetailleerde Gezondheidsvragenlijst (G-V), en de recentere versie van de Impact of
Event Scale (IES) waarmee alle symptoomgroepen van
PTSS kunnen worden gemeten (voorheen alleen herbeleven en vermijden). Voor het NormQuestonderzoek
zijn er verder de volgende extra vragenlijsten opgeno-
men in QuestManager, naast de reeds genoemde: de
Lumina (migraine-vragenlijst), MASQ-30, en tevens
een aantal aan het onderzoek gekoppelde diagnosen
(stemmings-, angst-, somatoforme stoornissen) die de
koppeling met de desbetreffende onderzoeksvragenlijsten gemakkelijker maakt. Via deze nieuwsbrief en regelmatig overleg met Rivierduinen over ROM-beheer, houden we elkaar op de hoogte. Ook volgt er binnenkort, in
overleg met Rivierduinen (Suzanne van Roon), nog een
gedetailleerder instructie hierover aan de testverpleegkundigen van Rivierduinen.
Marieke de Wit is
werkzaam als psychiatrisch testverpleegkundige bij het
LUMC afdeling Psychiatrie.
Publicaties 2009/in druk
Onderstaand de recente publicaties van COROM-betrokkenen en collega’s die eerder bij de ROM-data van
het LUMC/Rivierduinen betrokken zijn geweest. We hebben ons beperkt tot de reeds geaccepteerde artikelen (verschenen of in druk). Voor de volledigheid van het wetenschappelijk productie-overzicht, hebben we
naast ROM-gerelateerde artikelen ook meer algemene psychiatrie artikelen (niet specifiek ROM) vermeld.
2009:
* De Beurs E., Rinne T., van Kampen D., Verheul R., & Andrea H. (2009). Reliability and validity of the
Dutch Dimensional Assessment of Personality Pathology-Short Form (DAPP-SF), a shortened version of the
DAPP-Basic Questionnaire. Journal of Personality Disorders, 23,(3), 308-326.
* Olff M., Sijbrandij M.E.M., Opmeer B.C., Carlier I.V.E., Gersons B.P.R. (2009). The structure of acute
posttraumatic symptoms: “reexperiencing”, “active avoidance”, “dysphoria”, and “hyperarousal”. Journal of
Anxiety Disorders, 23(5), 656-659.
In druk:
* Den Hollander-Gijsman ME, De Beurs E, Van der Wee NJ, Van Rood YR, Zitman FG. (in druk). Distinguishing between depression and anxiety: a proposal for an extension of the tripartite model. European Psychiatry.
* Wardenaar K.J., van Veen T., Giltay E.J., de Beurs E., Penninx B.W.J.H., Zitman, F.G. (in druk). Development and validation of a 30 item short adaptation of the Mood and Anxiety Symptoms Questionnaire
(MASQ). Psychiatry Research.