Wat geeft jouw paard vleugels? (1)

praktijk
Wat geeft jouw paard
vleugels? (1)
Om de atletische capaciteiten van een paard uit te bouwen, is training
nodig. Steeds beter worden, zoeken naar grenzen en deze verleggen door
training. Daar draait het om in de sport. Maar waar ligt de grens? Welke
rassen lenen zich goed om door training beter te worden? Hoort het
Friese paard met zijn veelzijdigheid daarbij? En welke factoren bepalen
bij het individuele paard waar zijn of haar prestatielimiet ligt?
Tekst en foto’s: CATHÉRINE DELESALLE EN MARCO DE BRUIJN
H
et paard is een uitzonderlijk
atleet, een eigenschap die
moeder natuur het paard heeft
gegeven om op de prairie in de open
vlakte te kunnen ontsnappen aan
roofdieren en om lange afstanden te
kunnen afleggen op zoek naar eten en
drinken. Later heeft de mens verschillende paardenrassen geselecteerd en
gefokt voor verschillende doeleinden,
zoals bijvoorbeeld de Engels volbloed en
de Arabisch volbloed, maar ook het
Friese paard die door deze selectieve
fokkerij een behoorlijk smalle genetische
basis hebben.
Grote, zware paardenrassen werden
gefokt voor werken in de landbouw of in
het leger. Lichte, elegante paarden
rassen werden gefokt op snelheid en
uithoudingsvermogen en werden gebruikt voor transport, het hoeden van
kuddes en voor de sport. De Engelse
volbloed bijvoorbeeld kan tot wel 64
km/u lopen over een afstand van
800-5.000 m. Dravers kunnen tot wel 55
km/u over 3.600 m draven en Quarter
horses sprinten 400 m in 88km/u! Aan de
andere kant kunnen Arabische volbloeden wel 160 km per dag afleggen en
trekpaarden wel 1.000 kg trekken over
korte afstand.
Kortom, het paard kan fysieke inspanningen leveren die veel dieren niet kunnen
van vergelijkbare grootte. En tussen de
verschillende paardenrassen zijn er ook
grote verschillen wat betreft atletische
capaciteiten. Je kan van een trekpaard
geen renpaard maken en vice versa. Er is
training nodig om de atletische capaciteiten van een paard verder uit te bouwen.
Maximale aerobe capaciteit
Aeroob komt van de Griekse woorden aer
(lucht) en bios (leven). Aeroob wil zeggen:
Mensport in al zijn pracht: de combi kracht en uithouding zijn de sleutel tot het succes.
‘van zuurstof afhankelijk’. De maximale
51
praktijk
zet op de zuurstofopnamecapaciteit van
spiervezeltypes in. Door training kunnen
spiervezels dat een bepaald paard heeft
de spieren.
ze zichzelf omscholen tot vetverbranders
in zijn lappendeken zal daarin uiteraard
(type I), ofwel tot anaerobe spiervezels
een belangrijke rol spelen. Maar ook de
Spiervezeltypen
(type II). Van verschillende paardenrassen
capaciteit van het paard om het melkzuur
Als je kijkt naar de spiermassa van een
is het ‘spiervezelpaspoort’ in kaart
dat vrij komt tijdens de werking van die
sportpaard kijk je in feite naar een
gebracht. Dit onderzoek werd nog niet
spiervezels, af te voeren of te neutralise-
lappendeken van verschillende spiervezel-
gedaan bij het Friese paard.
ren. De rode bloedcellen van het paard
typen. Ieder paardenras heeft zijn eigen
De opslag van grote hoeveelheden
spelen een belangrijke rol in het neutrali-
‘lappendeken’. Door middel van training
suikers onder de vorm van glycogeen en
seren van het melkzuur, daarnaast speelt
kan de samenstelling van die lappendeken
ook van vet in de nabijheid van de
de lever ook een belangrijke rol.
beïnvloed worden. Eigenlijk heb je drie
verbrandingsmotoren (mitochondriën)
Het is belangrijk te beseffen dat melkzuur
grote spiervezelcategorieën die elk hun
van de spiercellen, is essentieel om te
niet standaard ‘slecht nieuws’ is. Een
eigen type brandstof gebruiken.
komen tot atletische prestaties. Voeding
paard dat je traint op sprint, ontwikkelt
veel type II spiervezels en produceert
grote hoeveelheden melkzuur, die je kan
De drie grote spiervezelcategorieën
gebruiken elk hun eigen type brandstof
meten vlak na de arbeid in het bloed van
die paarden. Het is een ander verhaal als
je hoge melkzuurwaarden aantreft in het
bloed van het sportpaard dat je traint op
uithouding en dus aerobe capaciteit. Daar
betekenen hoge melkzuurwaarden tijdens
arbeid, slecht nieuws. Helemaal moeilijk
Een eerste categorie spiervezels staan
is dus een niet te onderschatten factor in
wordt het als je een paard traint voor
vooral in voor de lichaamshouding en
het trainingsverhaal. Een formule-1
gemengde capaciteiten: sprint en endu-
voor het uithoudingsvermogen van het
wagen kan niet rijden met tractor
rance. Dan ben je bezig met vakwerk en
paard. Dit zijn de type I of trage spierve-
brandstof.
het vergt veel kennis en ervaring om dan
zels. Type I spiervezels gebruiken vooral
Ook ‘de wil’ of de ‘spirit’ om te winnen speelt een belangrijke rol in een succesvolle sportcarrière.
verstandige uitspraken te kunnen doen
vetten als brandstof. Zij verbranden het
Maximale anaerobe capaciteit
vet met zuurstof (aeroob) en bezitten zelf
De maximale anaerobe capaciteit is de
een grote opslagcapaciteit voor vetten.
maximale mogelijkheid van het paard om
Lichaamsbouw en gang
Marathonlopers trainen vooral om dit
energie in de spieren te verbranden
Een energetisch efficiënte gang is een
type spiervezel te ontwikkelen.
zonder zuurstof. Het aantal type II
uitdaging voor grote dieren, wegens hun
over het melkzuur.
Daarnaast is er de tweede belangrijke
aerobe capaciteit (VO2max) van een paard
het paard, waaronder het longvolume,
enorm hart, waarbij onderzoekers al
categorie spiervezels. Zij staan in voor
is zijn maximale mogelijkheid om
het hartvolume, de massa rode bloedcel-
hebben aangetoond dat de grootte van het
het kortdurend uithoudingsvermogen, de
zuurstof uit de lucht op te nemen en naar
len in het bloed en de capaciteit van de
hart rechtstreeks verband houdt met de
sprintcapaciteit, explosieve prestaties,
de spiercellen te transporteren. Ter
spieren om de zuurstof op te zuigen.
maximale snelheid die het paard kan
kracht en acceleratievermogen van het
vergelijking: een paard heeft een 2.6 x
In een notendop: de zuurstof uit de
realiseren in rengalop. Het getrainde
sportpaard. Dit zijn de type IIX spierve-
paardenhart (Engels volbloed) kan wel 400
zels. Zij gebruiken suikers als brandstof.
liter per minuut rondpompen. Trekpaar-
In een eerste fase van de arbeid verbran-
den hebben een relatief kleiner hart.
den zij deze suikers met zuurstof
De aerobe en anaerobecapaciteit van
een paard zijn vele malen groter dan
van een topatleet
(aeroob), maar al snel schakelen zij over
Bijzondere troef
naar een anaerobe verbranding (zonder
Het paard heeft ook een heel bijzondere
zuurstof). Hierbij worden grote hoeveel-
troef: het kan in één keer een hele massa
heid melkzuur (lactaat) geproduceerd.
extra rode bloedcellen (transportwagens)
Gewichtsheffers en sprinters trainen om
in de bloedbaan stuwen vanuit de milt.
deze spiervezels te ontwikkelen. Paarden
Het samentrekken van de milt geeft een
hebben in vergelijking met mensen een
grotere aerobe capaciteit dan een koe. Dit
ingeademde lucht wordt door een dunne
50% verhoging van de transportcapaci-
groter aandeel type II spiervezels in hun
komt onder andere door het enorme
scheiding tussen longblaasje en long-
teit van zuurstof tijdens maximale
lappendeken.
longvolume van een paard: een Engels
bloedvaatje opgenomen. Deze zuurstof
arbeid. Dit is een troef die humane
volbloed ademt in rust wel twaalf liter
wordt vervolgens in de bloedbaan
atleten niet hebben. Ook zijn de spieren
‘Overgangsspiervezels’
per ademteug en tot wel 1.600 liter per
opgeslagen in de rode bloedcellen, die
van het paard enorm goed doorbloed en
En dan is er nog een derde groep ‘over-
minuut tijdens maximale arbeid.
dienst doen als transportwagens. Het
hebben de spiercellen twee keer zoveel
gangsspiervezels’. Dit zijn de type IIA
Verschillende factoren dragen hun
bloed wordt rondgepompt door het hart.
verbrandingsmotoren (mitochondriën)
spiervezels. Zij situeren zich qua functie
steentje bij aan de aerobe capaciteit van
Het paard heeft letterlijk en figuurlijk een
dan runderen, wat een enorme hefboom
en werking tussen de twee voorvermelde
52
Phryso september 2013
Conditietesten zijn een hulpmiddel om de sportcapaciteit van paarden op een objectieve manier te evalueren.
53
praktijk
relatief tragere spiercontractie en lager
koeling wordt echter bewerkstelligd
bepaald, maar door een heleboel genen
Overtraining
krachtrendement. Het paard heeft dit
door het verdampen van grote hoeveel-
op het DNA. In de humane sport zijn tot
Het is tot slot belangrijk te beseffen dat
opgelost door een grote capaciteit aan
heden zweet.
op heden 140 genen geïdentificeerd die
het niet zo is dat als je maar harder en
energieopslag te stoppen in enorme
Het ene paard slaagt er al beter in dan
verband houden met sportprestaties. Bij
harder traint, je altijd beter en beter
elastische pezen en banden. Anders
het andere paard om zijn warmte kwijt te
paarden staat dit onderzoek nog in zijn
wordt. In het trainingsschema moet het
zouden bijvoorbeeld de spieren van de
raken. Dat problemen met deze koelcapa-
kinderschoenen. Bij het Friese paard is
lichaam voldoende ruimte krijgen tussen
opperarm vele malen groter moeten zijn,
citeit het prestatievermogen van een
daar nog niets over bekend.
de trainingen om de teweeg gebrachte
konden zij niet gebruik maken van de
paard kunnen beperken, is algemeen
Training is essentieel. Je paard van stal
veranderingen (adaptieve responses)
energieopslag in de lager gelegen
bekend. Recent werd een thermometer-
trekken en deelnemen aan een wedstrijd
door te kunnen voeren. Deze ruimte kan
buigpezen van het onderbeen.
capsule ontwikkeld die via de mond van
zonder voorbereiding, is vragen om
sterk verschillen van paard tot paard en
Dat gezegd zijnde, heeft ieder ras zijn
is een essentieel onderdeel van een
eigen specifieke lichaamsbouw: robuust
succesvol trainingsschema. Is deze
of rank, groot of klein. Ook binnen het
Friese ras zijn er lijnen ontwikkeld die
meer gericht zijn op bijvoorbeeld sport,
of show of kracht, etc. Door zijn hoge
knie-actie en opgerichte hals zal een
Voeding is een niet te onderschatten
factor in het trainingsverhaal
ruimte tekort, dan wordt het lichaam
alleen maar overbelast en als het ware
uitgeput/afgebroken. Deze toestand
noemen we overtraining.
In de humane sport is overtraining een
Fries paard minder ruime stappen
bekend fenomeen gekenmerkt door
nemen in stap en draf dan pakweg een
lusteloosheid/depressie, hormonale
volbloed. Een Fries paard zal dus harder
het paard kan worden ingegeven en die
problemen. Paarden gaan veel makkelijker
arbeid moeten verrichten dan een ander
de temperatuur van het paard registreert
over hun grenzen heen dan mensen en
ras met hogere maximale snelheden in
tijdens arbeid. Dit zal ons veel leren in
blijven doorgaan als hun een prestatie
deze gangen.
de toekomst, ook over de koelcapaciteit
gevraagd wordt. Zo ontstaan sportblessu-
van het Friese paard.
res. Soms worden deze blessures geleide-
individuele spiervezels afneemt. Ook hart
herhaald worden en in opbouwende
paard één van de eerste symptomen van
lijk aan opgebouwd door het paard
en longen spijkeren hun capaciteit bij.
stappen steeds zwaarder gemaakt
overtraining. Te denken valt aan verlies
worden (summatie) en over een voldoen-
van eetlust, lusteloos, narrig, werk
Koelcapaciteit
veranderingen, gewichtsverlies en
slechtere prestaties. Alhoewel de psyche
Zelfs de bewegingen van de binnenzijde van de keel kunnen via bluetoothcamera geregistreerd worden.
van het paard moeilijker te onderzoeken
is, zijn ook gedragsveranderingen bij het
Spiercontracties produceren warmte, die
Erfelijke factoren
telkens opnieuw in het rode gebied te
moeten worden afgevoerd. Anders zou
Het mag niet verrassen dat atletische
laten gaan, zonder dat de ruiter dat weet.
‘Over-reaching’
de lange periode plaatsvinden. Het
weigeren. Overtraining is een onbalans
de lichaamstemperatuur met drie tot vijf
prestaties in sterke mate worden bepaald
Het is dus belangrijk je goed voor te
Om training effectief te laten zijn, moet
trainingsschema moet dusdanig ontwor-
tussen training en herstel, tussen werk
graden stijgen. Dit kan dan weer lijden
door erfelijke factoren. Recente studies
bereiden, maar ook het uithoudingsver-
er een toestand van ‘over-reaching’
pen worden dat, terwijl de maximale
en werkcapaciteit, tussen stress en
tot ernstige schade door oververhitting.
hebben aangetoond dat top racetijden,
mogen van je paard objectief te meten.
ontstaan. Hiermee wordt bedoeld dat de
trainingsrespons bereikt wordt, gelijktij-
stresstolerantie. Er is niet zoiets als één
De geproduceerde warmte in de spieren
finish posities en winsom een duidelijke
Training bereidt het paard voor op goede
gevraagde trainingsinspanning voldoen-
dig het risico van blessures zo laag
enkele meetbare parameter in bijvoor-
wordt door het bloed naar de huid en de
erfelijke link hebben bij renpaarden en
prestaties door fysiologische veranderin-
de intens moet zijn en voldoende lang
mogelijk gehouden wordt.
beeld bloedonderzoek die de diagnose
luchtwegen getransporteerd en aan de
Quarters. Deze capaciteiten worden
gen teweeg te brengen in het lichaam,
moet duren om de nodige trainingsstimu-
Net als in de humane sport is training in
overtraining kan bevestigen of ontken-
lucht afgegeven. De voornaamste
(uiteraard) niet door één enkel gen
maar ook door gedrags- en psychische
lus teweeg te brengen in het lichaam. Ook
de paardensport een kunst. Het is gek te
nen. Een onjuiste voeding kan het
veranderingen teweeg te brengen die
moet de tijdens de training gevraagde
moeten vaststellen dat humane sporters
ontstaan van overtraining in de hand
essentieel zijn voor de spirit van wed-
werken. Chronische vermoeidheid, het
strijdsport. De gevraagde inspanningen in
uitblijven van verbetering in de training
een wedstrijd moeten op regelmatige
basis geoefend worden om de juiste
veranderingen in het lichaam (adaptieve
respons) teweeg te brengen. De ‘stress’ die
door de trainingsinspanning wordt
Hier wordt veel gevraagd van het paardenlichaam. Een goede voorbereiding door training is cruciaal.
54
Phryso september 2013
Ieder individueel paard
heeft zijn eigen ‘sportgrens’
en blessures zijn veelal het gevolg.
Kortom, trainen is een kunst en is voor
ieder ras en voor iedere sporttak verschillend. Daarom is het objectief meten
van de atletische capaciteiten van je
veroorzaakt, doet die veranderingen in
paard zo belangrijk. Onder het motto
lichaam en geest ontstaan. Herhaaldelijke
meten is weten, gaan we in een volgend
training resulteert in een heel scala aan
inspanning lijken op deze die tijdens de
hartslagmetingen en lactaatmetingen de
artikel dieper in op de technieken om die
veranderingen op cellulair, weefsel,
wedstrijd gevraagd wordt, teneinde de
normaalste zaak van de wereld vinden.
capaciteit objectief te bepalen.
orgaan en compleet lichaamsniveau. Het
juiste veranderingen in het lichaam
Meten is weten zegt men daar. Gelukkig
genetisch materiaal in iedere cel die
teweeg te brengen. Bijvoorbeeld een
gebeurt dit in de paardensport de laatste
dusdanig gestimuleerd wordt, leidt tot
paard getraind voor endurance zal
jaren ook steeds meer. Het is de enige
aanmaak van eiwitten die allerlei proces-
waarschijnlijk nog steeds slechte
manier om te kunnen excelleren in de
Cathérine Delesalle en Marco de Bruijn
sen beïnvloeden. Op orgaan niveau wordt
sprintprestaties leveren. De kunst bestaat
kunst van het trainen. De prestaties die
zijn dierenarts en Europees specialist
deze actiever en neemt de capaciteit en
om het paard met de gepaste oefeningen
heden ten dage van paarden worden
inwendige ziekten. Delesalle is
meestal ook de omvang toe. Op spierni-
op gecontroleerde manier in de rode
gevraagd, zijn het niveau van het trainen
verbonden aan de Universiteiten van
veau ontstaan zoals eerder vermeld
zone te laten gaan.
van een paard op buikgevoel al lang
Utrecht en Gent. De Bruijn is mede-
veranderingen in spierstructuur, type en
Om voldoende effect te induceren moet
overstegen.
eigenaar van Dierenkliniek Wolvega.
omvang, zodanig dat de stress op de
de trainingsstimulus vaak genoeg
55