Wetenschappelijke kennis over reumatische klachten

NIKIM
Reuma is de verzamelnaam voor meer dan honderd verschillende ziekten
van het bewegingsapparaat. Zwelling van een of meer gewrichten, pijn in
spieren en gewrichten en pijn en stijf heid bij het in beweging komen, zijn
typerende klachten. Naast de huisarts, zijn reumatologen, orthopeden,
reumaconsulenten, fysiotherapeuten en ergotherapeuten, de belangrijkste
behandelaars op het gebied van reuma.
Door: Karlien Bongers, chirurg, eigenaar Second Opinion Adviespraktijk Integrative Medicine
Wetenschappelijke kennis
over reumatische klachten
Gaan CAM-therapieën tot het reguliere behandelarsenaal behoren?
O
ngeveer één op tien Nederlanders
heeft langdurig last van reumatische
klachten. Omgerekend zijn dat ruim
en het syndroom van Sjögren, komen de ontstekingen niet alleen voor in de gewrichten,
maar ook in de nieren, huid, slijmvliezen, longen
anderhalf miljoen mensen.
De meeste reumatische aandoeningen leiden
tot blijvende bewegingsbeperkingen. Met een
en het hart. Sommige vormen kunnen levensbedreigend zijn.
adequate behandeling kunnen reumaklachten
verminderen en kan de ziekte tot rust komen;
Ongedifferentieerde artritis
goede en slechte periodes zullen elkaar echter
blijven afwisselen.
reuma, niet de gewrichten ontstoken maar de
omliggende weefsels overbelast.
Wanneer de klacht artritis (‘ontsteking van
De verschillende vormen van reuma zijn
grofweg in te delen in drie groepen:
een gewricht’) op basis van de diagnostiek
niet geclassificeerd kan worden, is er sprake
Artritis
Reumatoïde artritis
van ongedifferentieerde artritis. Uit gegevens
van onder andere ‘vroege artritis poliklinieken’
blijkt dat het grootste deel van nieuwe artritiden ongedifferentieerd blijft.
Bijna 400.000 Nederlanders hebben langdurige
gewrichtsontstekingen ten gevolge van een
ontregeld afweersysteem van het lichaam. Van
deze groep, de ontstekingsreuma, is reumatoïde artritis (RA) de meest voorkomende. De
aandoening komt vaker voor bij vrouwen dan
bij mannen en begint meestal tussen het veertigste en vijftigste levensjaar.
Ten slotte, zijn in de groep van de weke delen
Artrose
In Nederland hebben ongeveer 650.000 mensen
last artrose. Bij deze vorm van reuma neemt de
kwaliteit van het gewrichtskraakbeen geleidelijk af en kan uiteindelijk helemaal verdwijnen.
Roken en overgewicht
De ziekte van Bechterew
De ziekte van Bechterew komt in tegenstelling tot RA vaker bij mannen voor. Uiteindelijk
kunnen de ontstekingen in de gewrichten van
de wervelkolom en het bekken leiden tot het
vastgroeien van de wervels in de rug.
Systeemziekten
Bij de zogeheten systeemziekten zoals systemische lupus erythematosus (SLE), sclerodermie
Omgevingsfactoren zoals roken en overgewicht spelen waarschijnlijk een rol bij het ontstaan van reuma. Daarnaast bestaat er een
genetische predispositie.
Om nog onduidelijke redenen geeft het hebben
van reuma een verhoogde kans op sterfte aan
hart- en vaatziekten. Toch hebben mensen met
reuma de bekende cardiovasculaire risicofactoren zoals hypertensie, diabetes, dyslipidemie
of een verhoogde BMI niet vaker dan mensen
zonder reuma. De rol van het chronische ont-
artritis een snelle verwijzing naar de reuma-
stekingsproces bij reuma bij het verhoogde car-
toloog is geïndiceerd. Dit laatste vanwege de
diovasculaire risico is nog volop in onderzoek
evenals het verband tussen de aanwezigheid
effectiviteit van vroegtijdige behandeling met
de zogenoemde disease-modifying antirheu-
van chronische stress en het voorkomen van
matic drugs (DMARD’s).
systeemziekten (zoals reuma). Intussen is er
wel een verband aangetoond tussen reuma en
de aanwezigheid van (angst en) depressie.
Leefstijladviezen
In de richtlijn wordt ook een aantal leefstijlad-
Regulier kader
viezen gegeven. Deze adviezen hebben volgens
de auteurs tot doel de beperkingen van iemand
Veel mensen hebben last van hun bewegingsapparaat hetgeen nog niet wil zeggen dat ze
reuma hebben. Het merendeel van de patiënten
met reuma te verminderen en waar mogelijk
gewrichtsschade en pijnklachten te voorkomen.
Zo wordt geadviseerd regelmatig korte rust-
met klachten zal zich in eerste instantie bij de
huisarts melden. Het Nederlands Huisartsen
Genootschap (NHG) heeft dan ook een stan-
pauzes te nemen bij een lange of belastende
activiteit, zwaardere werkzaamheden zoveel
mogelijk te spreiden, hulp te vragen en onder-
daard over artritis ontwikkeld. Via de zoekterm NHG-standaarden kan iedereen deze
steunende hulpmiddelen te gebruiken.
uit november 2009 stammende standaard op
internet raadplegen. Als ingang is gekozen voor
de klacht ‘een ontsteking van het gewricht’,
Complementaire behandelingen
ofwel artritis.
Deze standaard volgt het denkpatroon van de
taire en/of alternatieve behandelingen (CAM)
van reuma niet ter sprake. En dat is jammer,
regulier opgeleide arts. Daarin wordt de richtlijn voor diagnostiek (waarin aandacht voor de
anamnese, het lichamelijk onderzoek en het
aanvullend onderzoek) voor beleid en voor verwijzing besproken.
Volgens de auteurs van deze NHG-standaard is
het aan de huisarts de gepresenteerde klachten
te vertalen in symptomen en samen met de
bevindingen van het lichamelijk onderzoek het
patroon te herkennen dat leidt tot de diagnose
‘reuma’, zodat een adequaat behandelingsplan
kan worden ingesteld en er een goede, in de zin
van passende, prognose kan worden gegeven.
want veel mensen met reuma maken (ook)
gebruik van CAM en ten aanzien van de werkzaamheid en veiligheid van CAM- behandelingen bij reuma bestaat wel degelijk enige
wetenschappelijke bewijslast.
De kernboodschappen van deze standaard
zijn dat er op basis van anamnese en lichamelijk onderzoek onderscheid gemaakt dient te
worden tussen ontsteking en andere oorzaken
van gewrichtsklachten, dat de basisbehandeling van pijn en ontsteking bij alle artritiden
(behalve bacteriële artritis) bestaat uit NSAID’s
en dat bij een vermoeden op reumatoïde
Helaas komen in de richtlijn de al dan niet evidence based bewezen werkzame complemen-
Wetenschappelijke complementaire
studies
Er zijn diverse wetenschappelijke studies
gedaan naar de effectiviteit en veiligheid van
het gebruik van diverse kruiden bij reuma.
Een Cochrane review toonde positieve behandelingseffecten (vermindering van pijn en stijfheid) bij het gebruik van gamma-linolenic acid
(GLA). Dit GLA wordt in zowel Teunisbloemolie
als Komkommerkruidolie gevonden. De auteurs
stellen dat verder onderzoek naar de optimale
dosering en duur van de behandeling nodig is.
Tien Randomized Control Trials (RCT’s) bij
totaal 1035 patiënten laten zien dat het combinatiepreparaat Phytodolor een veilig en effectief middel bij musculoskeletale pijn is en een
alternatief voor NSAID’s en (COX)-2-remmers
bij de behandeling van reuma.
Vier RCT’s suggereren de anti-inflammatoire
werking van Dondergod liaan (Thunder god
vine, Tripterygium wilfordii) vanwege de geconstateerde vermindering van objectieve en subjectieve reumasymptomen.
In een placebo gecontroleerd onderzoek bij 40
patiënten die gedurende drie maanden kattenklauw (Uncaria tomentosa) slikten naast een
reguliere medicatie (sulfasalazine of hydroxychloroquine) werd een vermindering van het
aantal pijnlijke gewrichten geconstateerd.
Positieve resultaten werden ook gevonden bij
enkelvoudige RCT’s bij het gebruik van knoflook
(Allium sativum) en tong-kai-bi-tabletten.
Onderzoeken naar de effectiviteit van het
gebruik van de hars van de boom Boswellia serrata, wilde kamille (feverfew) en wilgenbast
(Salix spp) bij reumatische klachten zijn niet
conclusief.
omega-3-vetzuren uit visolie met het metabolisme van prostaglandines interveniëren en
Homeopathie
worden aangetoond.
daardoor een anti-inflammatoir effect hebben.
Bij het gebruik van producten met alfa linolzuur (bijvoorbeeld in lijnzaadolie), de voorloper
van omega-3, werd dit effect overigens niet
gevonden.
Groenlipmossel
Het extract van de Groenlipmossel (Perna canaliculus) bleek in een RCT (helaas zonder placebo
controle groep) bij 76% van de reumapatiënten
de klachten te verminderen.
Selenium
In een pilotstudie naar het gebruik van
Selenium verbeterden zowel de immunologische parameters als de klinische variabelen.
Probiotica
Een positief effect van het gebruik van probiotica (L.rhamnosus) kon met een kleine RCT niet
Een systematisch review liet een positief
resultaat zien bij een gecombineerd gebruik
van kruiden met homeopathie. Twee studies
waarbij uitsluitend klassieke geïndividualiseerde homeopathie werden gebruikt toonden
geen en één studie toonde wel additief effect
bij reuma. Goed wetenschappelijk onderzoek
naar het mogelijke positieve resultaat van het
gebruik van homeopathie bij reuma lijkt geïndiceerd vanwege de veelbelovende resultaten
tot nu toe.
Voedingssupplementen
Niet alleen het effect van kruiden ook het
effect van het gebruik van supplementen bij
reuma werd onderzocht.
Visolie
Diverse RCT’s, waarvan sommige dubbelblind,
hebben een positief effect laten zien op het
aantal pijnlijke gewrichten en de mate van
ochtendstijfheid bij het gebruik van visolie.
Dit effect kan verklaard worden doordat de
Vegetarisch dieet
Trials uitgevoerd in Scandinavië waarbij een
periode van vasten gevolgd werd door een
strikt vegetarisch dieet, toonden ook op de
lange termijn bemoedigende resultaten in
zowel pijnvermindering als ziekteprogressie.
Met dit dieet bestaat er wel een kans op ondervoeding. Geadviseerd wordt dan ook dit alleen
onder medische supervisie in te zetten.
Studieresultaten
Hypnotherapie
Ook werd in diverse klinische trials een additief
positief resultaat van hypnotherapie gezien
op de pijnklachten bij reuma. Helaas zijn er
nog geen resultaten bekend van een RCT. Wel
bleek bij een RCT bij 68 reuma patiënten spierrelaxatie-training een beter effect te hebben
dan geen therapie op zowel algemeen functioneren als welbevinden. En natuurlijk is al langer
bekend dat spierrelaxatie een goed effect heeft
bij chronische pijn.
NIKIM
Effectief
Ayurveda
De RCT’s naar de effectiviteit van Ayurvedische
Veilig
ja
nee
ja
aanbevelen
tolereren
nee
nauwkeurig monitoren
sterk afraden
Figuur: Ethisch raamwerk van veiligheid en effectiviteit (naar Cohen, 2005)
geneeskunde bij reuma toonden geen overtuigend bewijs.
Win-win situatie
Magnetisme
Kortom op het gebied van CAM bij reumatische
Twee RCT’s naar pijnvermindering door het
klachten is er meer te halen dan tot nu toe te
gebruik van magneten bij reuma toonden bemoedigende resultaten. Goed onafhankelijk weten-
lezen is in de NHG standaard over reuma voor
huisartsen. Zeker als je bedenkt dat de auteurs
schappelijk onderzoek is nodig, voordat een aanbeveling op dit gebied gegeven kan worden.
van deze standaard stellen dat deze is opgesteld om “de grote stroom aan wetenschap-
Acupunctuur
Acupunctuur geeft soms pijnvermindering bij
pelijke informatie over reuma voor de huisarts
toepasbaar te maken” en hoewel het de huisarts is die het beleid vaststelt, staat expliciet
reuma hoewel er op dit moment onvoldoende
bewijslast is om acupunctuur aan te bevelen bij
reuma.
vermeld dat “dit in samenspraak met de patiënt
dient te gebeuren met inachtneming van diens
specifieke omstandigheden en met erkenning
Tai Chi
van diens eigen verantwoordelijkheid, waarbij
adequate voorlichting een voorwaarde is”.
Het positieve effect van Tai Chi bij reuma
werd bevestigd door een Cochrane review. Uit
deze review bleek dat Tai Chi zonder schade-
Iedere arts houdt bij zijn/haar behandelingsvoorstel rekening met bewezen effectiviteit
lijke effecten op de gewrichten een verbeterde
actieradius van met name het enkelgewricht
en de bekende bijwerkingen dan wel nadelige
effecten van een therapie ( zie figuur). Door
bewerkstelligt.
kennis te nemen van de resultaten van gerespecteerd wetenschappelijk onderzoek zal zich
het scala aan behandelingsmodaliteiten uitbreiden. Geen enkele CAM-therapie kan reuma
genezen. Wel is het zo dat de beschreven CAMbehandelingen minimale bijwerkingen hebben
zeker in vergelijking met de door huisartsen en
medisch specialisten voorgeschreven medicamenteuze therapieën.
Indien meer artsen de wetenschappelijke kennis
aangaande CAM en reuma in hun praktijk zouden
toepassen of patiënten zouden verwijzen naar
de juiste therapeuten dan zouden de door ons in
dit artikel beschreven CAM-therapieën wellicht
in de nabije toekomst tot het regulier behandelingsarsenaal gaan behoren.
Yoga
Helaas bestaan er (nog) geen grote RCT’s aangaande yoga en reuma hoewel er sterk anekdotisch bewijs bestaat dat yoga effectief kan zijn
bij reuma.
Aromazorg
Kleine studies bij kinderen met juveniele artritis
laten een positief resultaat zien aangaande vermindering van pijn door massage met aromazorg.
Spirituele genezing
Er zijn diverse RCT’s over het effect van verschillende soorten spirituele genezing bij
reuma uitgevoerd met verschillende resultaten. Een harde uitspraak over de effectiviteit
van een dergelijke behandeling is derhalve op
dit moment niet mogelijk. In de studies werden
geen negatieve bijwerkingen geconstateerd.
<
www.nikim.nl
Referenties
1) Ernst, Edzart (2006). The desktop Guide to Complementary
and Alternative Medicine. An evidence-based approach.
Mosby Elsevier
2) http://nccam.nih.gov/health/herbsataglance.htm