Cuypersgenootschap

Stichting Cuypersgenootschap
________________________________________________________________________________________________________________________
Stichting tot behoud van negentiende- en
twintigste-eeuws cultuurgoed in Nederland
______
Secretaris
Leo Dubbelaar
Reijerskoop 149
2771 BH Boskoop
Telefoon: 0172-404760
06-23398363
e-mail: [email protected]
Aan het college van burgemeester en
wethouders van Haarlemmerliede ca.
Onderwerp:
Aanwijzing kerken Halfweg op
gemeentelijke monumentenlijst
Datum:
27 januari 2010
Postbus 83
1160 AB ZWANENBURG
Geacht college,
Het bestuur van het Cuypersgenootschap verzoekt de navolgende twee kerken, gelegen in de kern Halfweg, aan te
wijzen als gemeentelijk monument ingevolge artikel 10 van de Monumentenverordening 2004. Het betreft de
Gereformeerde Kerk, Amsterdamsestraatweg 18, 1165 MA Halfweg en de rooms-katholieke kerk Onze Lieve Vrouw
Geboorte, Dr. Schaepmanstraat 9, 1165 GP Halfweg. Ons genootschap heeft met bezorgdheid kennisgenomen van de
mogelijke sloopplannen voor twee beeldbepalende kerkgebouwen. Bij de eerstgenoemde kerk is er sprake van
concrete sloopplannen en bij de tweede is alternatief gebruik nog een optie.
Gereformeerde Kerk
De Gereformeerde Kerk aan de Amsterdamsestraatweg is een typisch voorbeeld van vroeg twintigste-eeuwse
gereformeerde kerkbouw van de bekende architect en kerkenbouwer Tjeerd Kuipers (1857-1942). In 1919 vond de
inwijding plaats; het gebouw was toen gereed zonder voorgevel en toren. Deze werden in 1928 toegevoegd.
De kerk is door Kuipers geheel opgezet volgens de idealen van de gereformeerde liturgie: een waaiervormig
bankenplan rondom een kansel in een schelpvormige nis met daarboven een orgel in de achterwand. Vanuit de
kolommenvrije ruimte had men vrij zicht op kansel en orgel. Ook de stijl is typerend voor het werk van Kuipers en de
gereformeerde/protestantse kerkbouw van die tijd: Kuipers werkte enige tijd op het bureau van de bekende architecten
H.P. Berlage en G.B. Salm te Amsterdam en vooral de invloed van de eerste architect is in zijn hele latere oeuvre waar
te nemen.
Als gevolg van fusie tussen de beide protestantse kerkgenootschappen in Halfweg viel het besluit de Gereformeerde
Kerk af te stoten. De protestantse gemeente (PKN) kerkt voortaan in de Nederlands Hervormde Kerk aan de
Wilhelminastraat. Met de opbrengst van de grond, waarop de te slopen Gereformeerde Kerk staat, wil de gemeente de
andere kerk verbouwen/renoveren. De Gereformeerde Kerk had ook te kampen met een slechte fundering; deze werd
enkele jaren geleden provisorisch vernieuwd.
Complete afbraak van dit kerkgebouw is in onze ogen echter een cultuurhistorisch verlies, niet alleen uit
architectuurhistorisch oogpunt vanwege het bovengenoemde, maar vooral stedenbouwkundig gezien: de toren is langs
de rechte straatweg al van verre zichtbaar, en een vertrouwd herkenningspunt voor Halfweg. Wij stellen voor om de
kerk te behouden en haar, met behoud van haar karakter en de inwendige ruimtewerking, zorgvuldig te herbestemmen.
RK-kerk OLV. Geboorte
De andere kerk is de Rooms Katholieke Kerk, gewijd aan Onze Lieve Vrouw Geboorte. Deze markante kerk, gelegen
op korte afstand van de twee protestantse kerken, kwam in 1928-1929 tot stand naar een ontwerp van architect J. Kuyt
Wzn. uit Amsterdam. Zij vervangt een eerder gebouwd kerkje uit 1894 dat voor de toen groeiende parochie te klein
was geworden.
_______________________________________________________________________________________________________________________
Secretariaat: Postbus 575
6800 AN Arnhem - telefoon: 06-23398363
website: www.cuypersgenootschap.nl
e-post: [email protected]
Bank rek.nr. 4835002 Druten
Kamer van Koophandel voor Limburg nr. 14110072
Het is een grote driebeukige kerk met een terzijde staande toren, een breed middenschip en zeer smalle zijbeuken,
ontworpen volgens de liturgische idealen van de katholieken van begin vorige eeuw: een volkskerk, waarin vanaf elke
zitplaats een optimaal zicht op het altaar werd geboden.
De bouwstijl is kenmerkend voor die periode, doch zeer zeldzaam in de rooms-katholieke kerkbouw:
baksteenexpressionisme, waarvan de vormgeving in- en uitwendig wordt bepaald door paraboolbogen. Stilistisch
gezien is de vormgeving ontleend aan de Amsterdamse School, wat gezien de opleiding en afkomst van de architect
niet vreemd is. De typische Amsterdamse schoolelementen zijn onder andere te zien aan de asymmetrische vorm van
de marmeren kolommen in de kerk, aan een dergelijke vormgeving van de toren, aan de positie van de wijzerplaten, en
de paraboolvormige torenspits.
De aankleding van het interieur is sober en monumentaal: een marmeren hoofdaltaar en communiebank uit de
bouwtijd, gebrandschilderde glas-in-loodramen, met figuratief, geometrisch patroon, eveneens uit de bouwtijd. De
ramen in de zijbeuken stellen de twaalf apostelen van Christus voor. Het interieur van de kerk, inclusief de tegelvloer,
is nog vrijwel gaaf.
Omdat de huidige kerk te groot is geworden voor het teruggelopen aantal kerkgangers, bezint het parochiebestuur zich
momenteel op de toekomst van parochie en kerkgebouw. Algehele sloop van het kerkgebouw en verkoop van de
grond ten behoeve van woningbouw en een kleinere kerk behoort tot de mogelijkheden. Het Cuypersgenootschap
vindt deze optie onaanvaardbaar, wegens het cultuurhistorische verlies dat ter plaatse optreedt, en wederom wegens
het wegvallen van een stedenbouwkundig markant element binnen de dorpskern van Halfweg.
De kerk is volgens ons om de volgende redenen van belang:
-
-
in cultuurhistorisch opzicht als toonbeeld van een geestelijk en sociale ontwikkeling van het katholicisme in
Halfweg en de gemeente Haarlemmerliede in de jaren twintig
in architectuurhistorisch opzicht vanwege de zeldzame verschijningsvorm van baksteenexpressionisme binnen de
katholieke kerkbouw van het interbellum. Verder als zeldzame architectonische vertaling van een typisch
katholieke volkskerk in eigentijds vormen, beïnvloed door de Amsterdamse School, door een vrij onbekende,
maar wel verdienstelijke architect
in stedenbouwkundig opzicht als baken en herkenningspunt in de dorpskern van Halfweg, in ruimtelijke
samenhang met de twee protestantse kerkgebouwen
in kunsthistorisch opzicht vanwege de aankleding van het interieur, beglazing en meubilair, die nog vrijwel gaaf
aanwezig zijn
Wij stellen voor, naast aanwijzing tot gemeentelijk monument, een visie op de omgeving van het kerkgebouw te
ontwikkelen. Hierin dient de kerk een blijvende plaats te krijgen. Te denken valt misschien aan woningbouw in de
directe omgeving van de kerk. Een eventuele inwendige verkleining van de kerkruimte door middel van een
reversibele inbouw, gericht op een veelzijdig toekomstig gebruik van de kerk ten behoeve van de dorpsgemeenschap,
behoort ook tot de mogelijkheden die wij aanvaardbaar vinden. Van belang is wel dat de ruimtewerking in het gebouw
behouden blijft. Woningbouw in de kerk is daarom volstrekt onacceptabel.
Wellicht is het ook een goed idee om als gemeente in samenwerking met de verkopende kerkgenootschappen te
onderzoeken of Stadsherstel Amsterdam belangstelling heeft voor de twee genoemde kerken. Stadsherstel heeft veel
ervaring met het respectvol (maatschappelijk/economisch) herbestemmen van kerken en ontwikkelt ook steeds meer
activiteiten buiten Amsterdam. Recent heeft ze bijvoorbeeld kerken in Weesp en Haarlem verworven.
Halfweg heeft als kleine dorpskern ten midden van een zeer dynamische omgeving, in onmiddellijke nabijheid van de
steden Amsterdam en Haarlem, en de luchthaven Schiphol, tot op heden haar dorpse karakter weten te behouden. De
drie torens van de Nederlands Hervormde, de Gereformeerde en van de Rooms Katholieke Kerk spelen daarin een
onmiskenbare rol. Deze drie torens zijn een visueel toonbeeld van de traditionele verzuiling in Halfweg, die voor de
cultuurhistorische ontwikkeling van het dorp van grote betekenis is geweest. Het Cuypersgenootschap zal zich
verheugen op een visie op het dorp waarin de drie kerkgebouwen een rol kunnen blijven spelen. Naar onze mening zal
behoud en zorgvuldig hergebruik sterk bijdragen aan de leefkwaliteit in Halfweg. Gaarne blijven wij op de hoogte van
de ontwikkelingen.
Hoogachtend,
het bestuur van het Cuypersgenootschap,
namens deze,
L.W. Dubbelaar, secretaris
2