Powerpoint lezing Carlo Leget

(Zorg)ethische analyse:
hoe diep snijdt het mes van de
morele reflectie?
Prof dr Carlo Leget
Een casus
Een 85-jarige vrouw die altijd erg actief is geweest (vrijwilligerswerk,
vriendinnen, buurtcomité), is meer en meer hulpbehoevend
geworden. Deze zelfstandige en trotse vrouw wordt steeds
afhankelijker van de hulp van anderen. Zij is de regie over haar leven
kwijt en wordt door anderen geleefd. Het staat allemaal haaks op de
manier waarop zij haar leven heeft ingevuld. Zij lijdt dagelijks aan haar
gevoelens van zinloosheid en vervreemding en ervaart een
permanente onthechting.
Het met voldoening terugkijken op haar leven brengt haar
onvoldoende troost en houvast om met haar leven verder te gaan. Zij
spreekt steeds vaker en dringender over haar doodsverlangen en
vraagt de huisarts om advies hoe haar leven te beëindigen. Deze zegt
dat hij niets voor haar kan betekenen omdat haar levensmoeheid niet
kan worden beschouwd als ondraaglijk en uitzichtloos lijden als gevolg
van een medisch classificeerbare aandoening en om die reden niet
onder de euthanasiewet valt.
(http://sparta.projectie.com/~uitvrije/index.php?id=1002)
1) Diagnostische onzekerheid
Welke diagnose moet ik hier stellen?
Vakgebied arts
Oplossing: differentiaaldiagnose
• meer informatie, vullen van kennisleemtes, uitsluiten van
alternatieven
• activeren ervaringskennis
2) Prognostische onzekerheid
Waar gaat het naar toe ?
Hoe open is de toekomst hier?
Vakgebied arts
Oplossing: inschatting op basis van
• aanvullende informatie (statistiek)
• ervaring
• intuïtie
3) Juridische onzekerheid
Welke handelingsruimte biedt het wettelijke kader?
Vakgebied jurist
Oplossing:
• aanvullende informatie over wetgeving
• toepassen van regels
• invullen van kennisleemtes
4) Conceptuele onzekerheid
Wat verstaan we onder uitzichtloos?
Wat verstaan we onder ondraaglijk?
Overlap vakgebieden arts, jurist, ethicus
Oplossing: leerproces met open einde
• Onderzoek Marianne Dees: ondraaglijk is een (inter)subjectief begrip
• De inhoud van sommige begrippen worden pas duidelijk in proces
(vgl vriendschap, vertrouwen, liefde)
5) Existentiële onzekerheid
Hoe sta ik in mijn vak? (alles oplossen?)
Hoe is mijn visie op leven en dood?
Welk mensbeeld hanteer ik?
Wat is de zin van dit leven, van lijden?
Vakgebied filosoof/theoloog/humanisticus/geestelijk verzorger
Oplossing: niet altijd meer informatie, maar:
• Verhelderen eigen positie
• Verantwoorde keuze maken (ergens voor staan)
6) Morele onzekerheid
Wat is goed om hier te doen?
Welke perspectieven zijn hier?
Welke morele theorie kies ik? (‘Moral uncertainty’)
Vakgebied ethicus
Oplossing:
• Deels: moreel beraad als instrument
• Deels: verhelderen eigen impliciete waardeoriëntatie
Het Utrechtse stappenplan
De Nijmeegse methode
De dilemma methode
Stap 1: Formuleer het dilemma
Stap 2: Benoem de waarden en normen die op
het spel staan
Stap 3: Vind alternatieve mogelijkheden
Stap 4: Maak afweging en keuze
De hermeneutische methode
Wat is uw eerste reactie op deze casus?
A: Welk perspectief wordt ingenomen?
Perspectief en stijl
B: Hoe wordt het probleem/verhaal voorgelegd?
Verhaalstructuur
Inhoud van het verhaal
C: Welke zijn de bouwstenen van het verhaal?
Sleutelwoorden
Ethische theorieën
Terug naar de casus: verschil met eerste reactie
Het socratisch gesprek
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Thema bepalen
Uitgangsvragen formuleren
Bedenk een casus
Uitwisselen casussen
Keuze van één casus
Vragen & doorvragen – Leef je in!
Hittepunt – kernbewering
Regels
Principes
Reflectie & evaluatie
Wat is het probleem?
• We hebben diverse methoden voor moreel
beraad en dat is winst
• Maar ze zijn gericht op:
• ofwel oplossingen binnen bestaande grenzen
• ofwel verheldering van eigen grenzen of inhoud
van begrippen
• Wat ontbreekt is een methode van reflectie
die de begrippen analyseert waarin het
begrip probleem gesteld is in hun
maatschappelijke context
Analyse
• Methoden die oplossingsgericht zijn (Utrechts,
Nijmeegs, Dilemma), zijn door handelingsdwang
pragmatisch: ze snijden ondiep
• Methoden die hermeneutisch zijn
(Hermeneutisch, Socratisch), zijn door ontbreken
van handelingsdwang voorbereidend: ze
scherpen het mes, maar snijden er niet mee
• Hoe kunnen we dieper snijden?
Reflectie op reflectie…
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
Zorg is cultureel bepaalde praktijk van betrokken zijn
Institutionele context is bepalend; daarbinnen macht
Uitgaan van tweezijdige zorgrelatie
Lichamelijkheid, kwetsbaarheid, tragiek
Focus op unieke en particuliere
Belang van empirisch en conceptueel onderzoek
Maatschappelijk geëngageerd (kritisch)
Bouwstenen vanuit de zorgethiek
Unieke
binnenperspectief
Sociale
omgeving
Institutie
Samenleving
1. Wie is aan het woord? Wat staat er voor
deze mevrouw op het spel? (Zorgrelaties van
heuristische waarde)
2. Met wie en wat is deze mevrouw
verbonden? Wat betekent dat voor haar en
voor de anderen in dat netwerk?
3. Welke rol speelt de institutie zorg (en de evt
zorginstelling) hier?
4. In hoeverre is haar probleem (en de framing
daarvan) een breder maatschappelijk
probleem: wie zijn hier verantwoordelijk?