Een artificiële mythologie als onderdeel van de

Een artificiële mythologie als onderdeel van de
Indonesische civiele religie
Volgens Lüchau is er nooit een consensus bereikt over wat civiele religie nu precies is (Luchau, 2009).
In de Indonesische casus is er sprake van een actieve definiëring van de Indonesische identiteit, zeker
na de onafhankelijkheidsverklaring van Soekarno in 1945. In een ontwikkelingsland als Indonesië
wordt een serieuze poging ondernomen om een culturele identiteit te ontwikkelen voor alle burgers
(Budhisantoso, 1996). Vanwege de culturele en religieuze identiteit is het om zijn minst een uitdaging
te noemen om culturele cohesie aan te brengen in de archipel. Tevens neigt een nieuwe
onafhankelijke overheid naar het vooropstellen van de ontwikkeling van de politieke sector, om
nationale eenheid te scheppen en tegelijkertijd uit uitroeien van buitenlandse macht (Budhisantoso,
1996). Maar hoe zit het met de culturele ontwikkelingen op het gebied van identiteit? Is er wel
sprake van een Indonesische identiteit? Volgens Smith is een natie een “menselijke populatie die een
historisch territorium bezet, gemeenschappelijke mythen deelt, een publieke cultuur heeft en
gemeenschappelijke wetten en gewoonten voor alle leden” (Smith, 2003). Maakt dit Indonesië met
haar culturele diversiteit dan een natie? Volgens Herman Beck hebben Indonesiërs een dubbele
identiteit: de identificatie met hun regionale cultuur en op de tweede plaats hun identificatie met de
nationale identiteit (Beck, 2014). Er bestaat een staatsfilosofie genaamd de Pancasila waarin de
grondbeginselen van de staat worden vastgelegd, waaronder de vijf religies: katholicisme,
protestantisme, islam, boeddhisme en hindoeïsme. Tijdens mijn verblijf in 2008 zag ik een TVcommercial van Indomie, waarin de aanwezigheid van verschillende culturen die werd geuit in lokale
talen, kledingstijl en architectuur, centraal stond. De staatsfilosofie ten opzichte van de culturele
diversiteit die wordt verwoord in het Sanskriet “bhinneka tunggal ika”, ofwel “eenheid in
verscheidenheid” is het kernidee geweest voor de reclamespot. Maar de eenheid in verscheidenheid
geeft de Indonesiërs dus de ruimte om zich te identificeren met hun lokale cultuur, maar zichzelf ook
te zien als onderdeel van de natie.
Bestaat de Indonesische mythologie? Ja, deze bestaat. Het is echter een inconsistent geheel. Deze
diversiteit is te danken aan het feit dat de Indonesische cultuur gezien niet homogeen is, maar uit
honderden verschillende etnische groepen bestaat, die allen hun eigen mythen hebben. Bovendien
heeft de christelijke, islamitische en hindoeïstische aanwezigheid ook invloed gehad. Het geloof in
djinns zijn een typische islamitische additie aan de Indonesische volksverhalen. De mythische
elementen die ik in de media tegenkom, bijvoorbeeld in speelfilms of series, is eerder van
islamitische origine dan van culturele. Er lijkt dus geen nationale mythologie te zijn zoals die van de
oude Grieken of Noren, die veelvuldig in media wordt toegepast. De Garuda is wel een nationaal
geaccepteerd mythisch wezen, dus dat is in ieder geval een breed gedragen symbool voor de
Indonesische identiteit. Toch zie ik een aantal elementen die in Indonesië bij vrijwel alle culturen
aanwezig zijn, zoals pencak silat, gastvrijheid, spiritualiteit, de rol van eten, het drinken van arak,
traditionele muziek waaronder de hedendaagse dangdut, traditionele kleding gebaseerd op sarongs
en petjes, de kris (een korte dolk), gezichtsverlies en gehoorzaamheid/respect voor de ouderen.
Na mijn eerste bezoek aan Indonesië in 2006 ben ik op het idee gekomen om een artificiële
mythologie op Indonesië te baseren. Dit is te vergelijken met de manier waarop Tolkien zijn werk als
invulling zag voor het ontbreken van een samenhangende Engelse mythologie. Deze boeken In de
Ban van de Ring en de Hobbit zijn overigens geplaatst in het fantasy-genre. Hoewel het bij Tolkien
ook frustratie een rol speelde dat bijvoorbeeld de bekendste Engelse mythen, die van Arthur,
oorspronkelijk uit Frankrijk kwamen en dit eigenlijk sprake was van een soort mythologische
armoede, is het mij vooral te doen om het nastreven van eenheid in een gefragmenteerd landschap
van culturele diversiteit op het gebied van de mythe. Het is dus niet mijn bedoeling om allerlei
bestaande mythen met elkaar te verbinden, maar vanuit mijn eigen creativiteit en verbeelding een
aantal culturele kernwaarden terug te laten komen in een artificiële Indonesische mythologie.
Hiermee wil ik niet alleen de Indonesische identiteit versterken onder het volk, maar het land en haar
culturele gewoonten profileren ten opzichte van de rest van de wereld. Japan profileert zichzelf al
jaren door de videogame-, manga- en anime-industrie waarbij wij in het westen vele typische
Japanse culturele gewoonten hebben meegekregen. Velen van mijn generatie keken vroeger naar de
mangaserie Dragonball-Z of speelt het bekende Final Fantasy. Deze series staan bol van elementen
die kenmerkend zijn voor de Japanse cultuur en via deze weg naar het westen zijn geëxporteerd. Zou
Indonesië hetzelfde kunnen bewerkstelligen? Zijn zaken als de Kris, de Silat en de Garuda geen
prachtige elementen waarmee het land zich cultureel gezien aan de rest van de wereld kan
verkopen, indien op een sterke, overtuigende wijze vertaald in bijvoorbeeld een boek of film in het
fantasy-genre? Het gros van de hedendaagse fantasy is gebaseerd op het werk van Tolkien. Fantasy
gebaseerd op een artificiële mythologie van Indonesië is een volledig origineel genre. Zolang het,
zoals de meeste mythen, gebruik maakt van universele waarden (goed versus kwaad, demonen,
dieren, geesten, bomen, liefde en oorlog, verlichting, etc.) dan kan het ook internationaal
aantrekkelijk zijn met als gevolg dat Indonesië zich cultureel gezien profileert.
Door Stefan Franz
Bibliografie
Lüchau, P. (2009). Toward a contextualized concept of civil religion. Social Compass, 56(3), 371-386.
http://ignca.nic.in/ls_03015.htm Budhisantoso, 1996
Smith, 2003 : 24
Beck 2014 : college Religie en Recreatie Tanah Toraja
Indomie: http://www.youtube.com/watch?v=i-FWe5gpxaA