Transactionele analyse

TRANSACTIONELE ANALYSE:
Een korte beschrijving:
Er zijn drie Zijnswijzen: Ouder, Volwassene, Kind
Een zijnswijze is een samenhangend patroon van gevoel en ervaring met een
aansluitend samenhangend gedragspatroon.
Ouder


de kritische ouder, belerend, bestraffend, dominerend
de voedende ouder, verzorgend, beschermend, opvoedend
Volwassene
 het omgaan met de directe werkelijkheid
 het objectief inwinnen van informatie
 verstandelijk overleg
 praktisch problemen oplossen nodig voor concreet overleven
Kind



alle impulsen en min of meer verstarde gedragingen, meningen en
gevoelens die bij het kind in de jeugd zijn vastgelegd:
het natuurlijke kind: spontaan, intuïtief, creatief, rebels, genietend
het aangepaste kind: gehoorzaam, stilletjes, vroegwijs of zeurderig
In de tekening:
A richt vanuit de ouder op de B als kind. B reageert vanuit het kind op de ouder
in van A.
A richt zich vanuit de volwassene op B. B reageert als volwassene. Etc.
Transactionele analyse
pag 1
Alles wat tussen mensen gebeurd kan gezien worden als een transactie tussen
hun zijnswijzen:
Complementaire transacties: de ene persoon reageert vanuit de zijnswijze,
waarin hij/zij door de ander wordt aangesproken
Twee voorbeeld van complementair :
Man: “Waar heb je mijn overhemden verstopt?” (Kind)
Vrouw: “Leer eerst maar eens goed zoeken!”(Ouder)
Manager halverwege het jaar: “Ik heb twee mensen nodig die willen participeren
in een nieuwe pilot.” (Volwassene)
Medewerkers: “We hebben het al erg druk, helaas kunnen we er niet op in gaan.”
(Volwassene)
Manager: “Nou ik heb de takenplaatjes vooraf eens gekeken. Ton, jij hebt nog
wel ruimte. Ik wil echt dat jij in het project meedraait.” (Kritische ouder)
Ton: “Dat takenplaatje is maar amper bijgewerkt, dat zou ik eerst maar eens
doen, voordat je zoiets in een volle vergadering zegt!” (Kind: puberaal
recalcitrant gedrag.)
Dan pakt de manager het bij een andere medewerker anders aan: “Ik vind het
erg jammer dat jij nier reageert Astrid. Dit project sluit enorm aan bij jouw
interesse maar vooral je expertise. Wanneer er iemand is die een uitstekende
bijdrage kan leveren aan deze pilot, dan ben jij het wel. Ik zou het echt heel
erg fijn vinden wanneer je meedoet.” (Kind: help, ik heb je nodig!)
Astrid voelt zich enorm aangesproken: “Als je het zo aan me vraagt, kan ik
eigenlijk niet meer weigeren.” (Voedende ouder)
Kruistransacties: de ene persoon reageert vanuit een ándere zijnswijze dan
waarin de eerste spreker hem/haar aanspreekt.
Voorbeeld kruiselings:
Man: “Zijn de overhemden al gestreken?” (Volwassene richt zich tot de
Volwassene.)
Vrouw(Voelt zich als Kind aangesproken): “Ik moet ook altijd alles voor je doen”
(Kind richt zich op de ouder.)
(De Ouder – Kind transactie doorkruist de Volwassen – Volwassen transactie)
Vanuit het vorige voorbeeld:
De manager spreekt Astrid aan vanuit het kind dat de volwassene om hulp
vraagt.
Astrid kan ook zo reageren: “Ik voel me enorm gevleid, maar ik wil er eerst even
over nadenken. Ik zal er vrijdag op terugkomen.” (Astrid reageert niet terug met
een ouder – kind transactie, maar met een volwassene – volwassene transactie.)
Herken je de “spelletjes” die men speelt om het doel te bereiken?
Herken je houdingen die geen resultaat hebben en de interactie
verslechteren?
Wat is de wijze van reageren, in een concrete situatie, die positieve
gevolgen kan hebben?
Transactionele analyse
pag 2
TRANSACTIONELE ANALYSE, een
uitwerking
Alles wat binnen ons bewustzijn is geweest wordt nauwkeurig geregistreerd en
opgeslagen in ons neurologisch systeem ( hersenen, etc.) en kan worden
afgespeeld' in het heden. Een activerende prikkel kan herinneringen oproepen die
afkomstig zijn uit dat geheugen. Deze prikkels kunnen van buiten komen of
intern worden veroorzaakt op grond van eerdere externe gebeurtenissen.
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat overeenkomstige prikkels
overeenkomstige gedachten oproepen, maar dat het vervolg van een
gedachtengang telkens verschillend kan zijn (vrije associatie). In de literatuur
over TA wordt vaak gebruik gemaakt van de vergelijking dat het geheugen van
de mens werkt als een HI-FI stereo Video-recorder, welke altijd aanstaat en alles
registreert.
De grondlegger van TA, Dr. Eric Berne, geeft o.a. de volgende definities over TA :
Transactie : Een eenheid van sociale omgang
( Aktie - Reactie ) In communicatie : A laat wat zien, horen,
voelen = Transactionele Prikkel, B zal dan iets zeggen, doen,
etc. = Transactionele Reactie.
TA is de onderzoek methode van deze ene ( gehele ) transactie ;
Ik doe jou iets, en jij doet iets terug', EN de bepaling welk deel
van het veelzijdig individu de boventoon voert'. Door middel van
TA wordt tevens de informatie gerangschikt die is verkregen door
deze transacties te analyseren en te ontleden in woorden die per
definitie dezelfde betekenis hebben voor iedereen die die
woorden gebruikt. Overeenstemming m.b.t. woorden en/of
uitdrukkingen, samen met de overeengekomen betekenis, zijn
een key' tot wederzijds begrip en communicatie.
TA gaat uit van 3 verschillende zijnswijzen' in ieder mens. Voortdurende
observatie en controle van de response hebben de veronderstelling
gerechtvaardigd dat de verschillende parts' of sub-persoonlijkheden binnen deze
3 zijns-wijzen opereren. In ieder mens leeft de kleine persoon die hij/zij was als
ong. 3 jarige. Ook zijn eigen ouders leven in hem. Dit zijn feitelijke geheugen
registraties van wezenlijke ervaringen, interne en externe gebeurtenissen,
waarvan de belangrijkste plaatsvonden in de eerste vijf levensjaren.
Transactionele analyse
pag 3
Deze zijnswijzen worden in TA resp. Kind en Ouder genoemd, welke wezenlijk
verschilt van de derde zijnswijze, de Volwassene. Deze zijnswijzen worden niet
als 'rollen' beschouwd, maar als een psychologische realiteit aangemerkt.
Dr. Berne noemt dit geen begrippen als Über-ich, Ich , Es, maar
fenomenologische realiteiten.
Een 'zijnswijze' wordt veroorzaakt door het opnieuw projecteren van in het
geheugen geregistreerde gegevens omtrent gebeurtenissen uit het verleden
waarbij echte mensen, echte tijdstippen, echte plaatsen, echte besluiten en echte
gevoelens zijn betrokken.
Het veelzijdig individu ; de persoonlijkheid als Mega-parts' (O-V-K
systeem )
De Ouder : De aangeleerde levens-opvattingen De naam Ouder is gekozen als
de beste omschrijving omdat het gaat over registratie van voorbeelden en
uitspraken van de eigen ouders, of plaatsvervangers, welke toen de meeste
indruk hebben gemaakt. De Ouder bestaat uit een gigantische hoeveelheid
representaties die in het geheugen zijn opgeslagen. Meestal opgedrongen en
onberedeneerd externe indrukken, opgedaan in de eerste vijf levensjaren.
De Ouder is specifiek voor iedere persoon omdat de registraties van die reeks
vroege ervaringen voor elk individu uniek zijn. Deze informatie is rechtstreeks
geregistreerd zonder voorafgaande correctie of connectie, omdat het jonge kind
afhankelijk is en nog niet in staat begrippen te vormen. Dit maakt het hem
onmogelijk wijzigingen, correcties of generalisaties aan te brengen of
verklaringen te vinden. In de ouder zijn alle vermaningen, regels en wetten, goed
en kwaad geregistreerd die het kind van zijn ouders te zien of te horen kreeg.
We spreken over de periode vanaf wellicht de conceptie tot het moment van
socialisatie (5-7 jaar) en omvat de gehele ouderlijke communicatie, verbaal en
non-verbaal, het gehele V-A-K- gebied. In deze geregistreerde representaties zijn
de duizenden nee's' en niet doen' opgenomen, de tikjes op de vingers, het
Transactionele analyse
pag 4
weghalen uit gevaarlijke situaties, de blijde gezichten , de kirrende kreetjes, de
boze gezichten, het opgeheven vingertje, etc. etc.
Wat later worden hier duizenden moetismen, waarden en overtuigingen aan
toegevoegd, wellicht vanuit opvoedkundig of ethisch standpunt goed bedoeld,
misschien goed of slecht, maar in de kinderziel geregistreerd als de waarheid !
Een permanente registratie die niemand kan verwijderen, een opname op een
band die het hele leven kan worden afgedraaid. De basis voor onze houding in
het leven, de elementen van onze Meta-programma's. Denk hierbij eens aan de
inconsequentie van de vele ouderlijke handelingen' : Roken is slecht, maar ze
roken zelf wel! Lieg niet, maar ze vertellen zelf leugens. Een mes is gevaarlijk,
maar ze spelen' er zelf wel mee. Voor het kind is het (nog) niet veilig deze
inconsequenties in twijfel te trekken en dus raakt het verward en verbijsterd.
Omdat deze gegevens verwarring en angst veroorzaken, verdedigt het kind zich
door de registratie uit te schakelen.
Door deze tegenstrijdige informatie uit te sluiten zal het kind ook veel
goedbedoelde informatie derhalve niet registreren, het krijgt geen kans door te
komen als sterke invloed in het leven van de persoon. In het latere leven zal dit
voor mensen die niet in staat zijn achteraf deze informatie te evalueren, mogelijk
leiden tot tweeslachtigheid, tegenstrijdigheid en wanhoop. Veel Ouder-informatie
vinden we in ons huidige leven terug onder de rubriek Hoe moet ik...' Allemaal
gebaseerd op voorbeelden die we aangereikt hebben gekregen en noodzakelijk
om hier te overleven. Van het inslaan van een spijker tot het geven van een
hand. Van het dekken van de tafel tot wat gezond is om te eten en wat niet.
Duizenden voorbeelden, nodig om in een gemeenschap te kunnen leven. Later,
als de Volwassene vaardiger is geworden en in staat is de Ouder-informatie te
evalueren en te beoordelen, worden deze handelwijzen soms aangepast of
vervangen door betere ; het leereffect van hij die leren wil en kan. Vaak echter
blijven typische Ouder-gewoonten en waarden als vastgeroest achter. Met name
als de oorspronkelijke instructies met strenge nadruk zijn opgenomen. Vaak zijn
deze geboden voorzien van de versterkende voorvoegsels als nooit', altijd', en
vergeet dat nooit' , de basis voor onze filters' : Vervormen, verwijderen,
generaliseren. In TA : pasklare informatie voor actuele transacties. Deze regels
zijn de oorzaak van dwangmatigheden, grillen, buitensporigheden, zelfbeperking,
etc. die later in het gedragspatroon optreden. Of en in hoeverre de Ouderinformatie een zegen of een last is, is sterk afhankelijk van de ontwikkeling van
de Volwassene. Buiten onze biologische ouders of evt. opvoeders is er inmiddels
een belangrijke verwarrende informatie bron bijgekomen. Het effect van Televisie
wordt enorm onderschat. De ongelooflijke hoeveel inconsequente informatie die
over een kind wordt uitgestort draagt ongetwijfeld bij tot een verzwakte of
uiteengevallen Ouder.
Transactionele analyse
pag 5
Het Kind : De gevoelsmatige levens-opvatting
Terwijl de gegevens worden geregistreerd tot een geheel, van wat wij de Ouder
noemen, wordt tegelijkertijd een andere registratie gestart. Een registratie van
interne gebeurtenissen, de reacties van de kleine mens. De reacties op wat hij
hoort en ziet, zijn gevoelens, zijn beperkt begrip, gebouwd op onbegrip ; de
gevoelsmatige levensopvatting. Er is dan nog geen vocabulaire tot zijn
beschikking, reacties zijn dus gevoelsmatig. Hij is nog klein, afhankelijk,
onhandig en onbekwaam en erg gevoelig voor boze blikken, tikjes of
verwaarlozing. Bovendien wordt hij blootgesteld aan een veelheid van
onbegrijpelijke absolute en starre eisen waar hij geen touw aan kan vastknopen.
Er is een aangeboren, genetische aanleg tot eten en drinken, zijn behoefte doen,
op momenten waarop het lichaam dat aangeeft. Een aanleg om alles te
onderzoeken, overal op te slaan, aan te raken, te vermorzelen en dingen doen
om te kijken, te horen en te voelen wat er dan gebeurt. De ouders (opvoeders)
reageren hierop en wijzen op regelmaat, orde en regels hetgeen in tegenspraak
is met de natuurlijke behoeften van het kind. Beloningen en straf uit bestwil,
goedkeuring die telkens kan wegvallen of veranderen levert de onpeilbare
mysterie voor het kind dat te weinig informatie heeft om te (be)oordelen. Het is
mijn schuld. Alweer. Het is altijd mijn schuld. Zal het ook altijd blijven . Het
standaard patroon van onze opvoeding is in feite een frustrerend civilisatieproces wat toen leidde tot een reeks negatieve gevoelens. Of in TA termen : Het
kind komt tot de conclusie : Ik ben Niet O.K. ; een Niet O.K. Kind.
Deze conclusies en voortdurende beleving van ongelukkige gevoelens worden
permanent vastgelegd in het geheugen, het neurologisch systeem, en kunnen
niet zomaar worden gewist. Deze permanente vastlegging is het restje Kind wat
overblijft : Bij ieder kind, ook uit een perfect gezin, en zeer zeker uit een situatie
van grove verwaarlozing, wreedheid of mishandeling. Net als de Ouder is het
Kind een zijnswijze waar naar iedereen, elke persoon kan overgaan tijdens zijn
huidige transacties. Alle prikkels kunnen de kinderjaren doen herleven en
dezelfde gevoelens oproepen die we toen ondergingen.
Waar we nu worden geconfronteerd met onmogelijke alternatieven, waar we ons
nu in het nauw gebracht voelen of dat ook werkelijk zijn, roepen die situaties Het
Kind' tevoorschijn. Via ons taal gebruik uiten we het herbeleven van
oorspronkelijke gevoelens van frustratie, verwerping, verlatenheid of
Transactionele analyse
pag 6
machteloosheid, en geven we vorm aan en beleven we een nieuwe versie van de
oorspronkelijke depressie van het kleine kind.
Derhalve, als een mens in de ban is van zijn (negatieve) gevoelens, zeggen we
dat het Kind aan het woord is. Als iemands verstand wordt overheerst door zijn
woede, zeggen we dat zijn Kind de leiding heeft. Feitelijk overdreven emoties,
niet rationeel verklaarbaar. Al deze informatie komt door in de actuele
transacties.
In het Kind zitten ook positieve kwaliteiten. Denk hierbij aan nieuwsgierigheid,
creativiteit, de zucht naar onderzoeken, aanraken, voelen, ervaren en de eerste
ongeâvenaarde gevoelens van Oooh, zit dat zo!'. Ervaringen, de primeurs in het
leven : Het verlangen naar Zelf' ! Deze gevoelens van intense blijdschap worden
eveneens vastgelegd. Bij alle Niet O.K.' registraties vormen deze positieve ankers
een tegenwicht welke ook opnieuw kunnen worden beleefd. De onvoorwaardelijke
liefde, de intense tevredenheid, de warme veiligheid, de onbegrensde
mogelijkheden, bieden de mens ook in zijn huidige transacties, een gevoel dat
alles mogelijk moet zijn. In NLP behoren die ervaringen tot bijv. de Hulpbronnen'.
In het algemeen is o.m. via onderzoek vastgesteld, dat in onze wereld de Niet
O.K.' gevoelens de goede gevoelens verre overtreffen.
We kunnen vaststellen dat de ontwikkeling van de Ouder en het Kind, in
hoofdzaak plaats vindt gedurende de eerste 5 levensjaren. Het feit dat het kind in
de socialisatie-periode, welke aanvangt als het kind naar school gaat, de Ouder
gaat gebruiken, is hierbij een duidelijke indicatie. Wat de negatieve emoties
betreft, het is vrijwel uitgesloten dat er een emotie is die een 5 jarige niet in de
hevigste vorm heeft ondergaan. Met referentie aan Gestalt en Time-Line : Hier is
The First Event' te vinden.
De Volwassene
Als een kind zo'n 10 maanden oud is gebeurt er iets bijzonders. Tot die tijd
bestond het leven uit hulpeloze en ondoordachte reacties op gebeurtenissen in
zijn omgeving. Het kind heeft dan al een Ouder en een Kind in zich. Tot die tijd
had het echter nog niet het vermogen om een reactie te kiezen of zijn omgeving
te beãnvloeden, kon geen richting geven en heeft eenvoudig alles genomen zoals
dat kwam. Rond de tien maanden begint het kind de macht van de eigen
beweging te ervaren, het kan dingen hanteren, begint te bewegen en geeft het
alle aandacht om dingen te bekijken en te onderzoeken. Het begint in een wereld
te leven. De baby gaat ontdekken dat hij in staat is iets te doen wat uit zijn eigen
bewustzijn voortkomt, uit zijn eigen oorspronkelijk wezen.
Deze zelfverwezenlijking is het begin van de Volwassene. De gegevens in de
Volwassene nemen toe naarmate het vermogen van het kind toeneemt om zelf
verschillen te ontdekken tussen de aangeleerde' opvattingen in zijn Ouder, en de
gevoelsmatige' levensopvatting in zijn Kind : het ontwikkelt langzamerhand een
doordachte' levensopvatting, gebaseerd op het verzamelen, sorteren en
verwerken van gegevens.
Transactionele analyse
pag 7
In de eerste levensjaren is de Volwassene kwetsbaar en onzeker. De Volwassene
kan makkelijk worden uitgeschakeld door de eisen en bevelen van de Ouder of
door de angsten in het Kind. Meestal krijgt de Volwassene een nieuwe kans. Als
de schrik of het verdriet over zijn, zal de nieuwsgierigheid het winnen en wordt er
opnieuw op onderzoek uitgegaan zodat eigen ervaring kan worden opgedaan. De
Volwassene is een zijnswijze die altijd in wording is : informatie verzamelen,
verwerken en besluiten produceren, na vergelijking van die informatie met de
bronnen Ouder en Kind en met zijn eerdere ervaringen.
Door de Volwassene kan het individu onderscheid maken tussen het leven zoals
hem dat werd gedemonstreerd en geleerd (Ouder), het leven zoals hij dat
aanvoelde, wenste of droomde (Kind), en het leven zoals hij dat zelf verklaart
(Volwassene ) De Volwassene is nooit uitgeleerd.
Literatuur-verwijzing (alle onderdelen) :
Ik ben O.K., Jij bent O.K. : Thomas A. Harris ISBN : 90 263 0345 9
Blijf O.K. : Amy Bjork Harris & Thomas A. Harris ISBN 90 263 0689 X
De volwassene, de ouder en het kind in de mens : Pieter Langedijk & Agnes van
Enkhuizen : Ankertjesserie 122
Mens erger je niet : Eric Berne : s'Gravenhage : NVSH, 1971
Transactionele analyse
pag 8