Openbare financiën.indb
advertisement
OPENBARE FINANCIËN THEORIE EN PRAKTIJK IN BELGIË Frank Naert Koen Algoed John Crombez Wim Marneffe Lode Vereeck Zesde herwerkte editie Antwerpen – Cambridge Persoonlijke kopie van () Eerste editie: 1999 Tweede herwerkte editie: 2001 Derde herwerkte editie: 2004 Vierde herwerkte editie: 2007 Vijfde herwerkte editie: 2013 Zesde herwerkte editie: 2016 De stof is bijgehouden tot 1 januari 2016. Openbare financiën. Theorie en praktijk in België Frank Naert, Koen Algoed, John Crombez, Wim Marneffe en Lode Vereeck © 2016 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia.be ISBN 978-94-000-0611-9 D/2016/7849/28 NUR 823 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Persoonlijke kopie van () Inhoud Lijst van tabellen ............................................................................................................................... xvii Lijst van figuren ................................................................................................................................. xix Lijst van gebruikte afkortingen ........................................................................................................ xx DEEL 1 Intersentia Persoonlijke kopie van () FUNCTIES VAN DE OVERHEID IN DE ECONOMIE .................................... 1 HOOFDSTUK 1 OVERHEID, ECONOMIE EN OPENBARE FINANCIËN ................................................. 3 1 1.1 1.2 1.3 STUDIEDOMEIN VAN DE OPENBARE FINANCIËN........................................... Overheid als politiek-filosofisch concept ...................................................................... Organische versus mechanische visie op de overheid ................................................. Overheid en openbare financiën .................................................................................... 4 4 5 6 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 HISTORISCH OVERZICHT VAN DE OVERHEIDSINTERVENTIE EN DE HOUDING TEGENOVER DE OVERHEID ........................................................ Van oudheid tot 19de eeuw ............................................................................................. Nachtwakerstaat ................................................................................................................ Uitbouw van de welvaartsstaat ........................................................................................ Herevaluatie van het overheidsoptreden ....................................................................... Financiële crisis ................................................................................................................. 6 6 7 8 10 10 3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 OVERHEID EN OVERHEIDSINTERVENTIE .......................................................... Doelstellingen van overheidsinterventie ....................................................................... Omschrijving van overheidsinterventie ........................................................................ Gevolgen van overheidsinterventie ................................................................................ Gevolgen van overheidsinterventie via openbare financiën ....................................... Gevolgen van overheidsinterventie via regulering ....................................................... 11 11 12 13 14 15 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 17 HOOFDSTUK 2 MARKTWERKING, MARKTFALEN EN OVERHEIDSGEDRAG .................................. 19 1 1.1 1.2 20 20 24 ALLOCATIE EN MARKTWERKING ......................................................................... Pareto-optimaliteit............................................................................................................ Markten en Pareto-optimaliteit ...................................................................................... v Inhoud vi Persoonlijke kopie van () 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.1.6 2.1.7 2.2 2.3 2.4 2.5 MARKTFALEN ................................................................................................................ Collectieve voorzieningen ............................................................................................... Rivaliteit ............................................................................................................................. Uitsluitbaarheid................................................................................................................. Marktevenwicht voor private versus collectieve goederen .......................................... Niet-uitsluitbaarheid versus niet-rivaliteit .................................................................... Technische aspecten van collectieve voorzieningen .................................................... Speciale collectieve voorzieningen ................................................................................. Globale collectieve goederen........................................................................................... Externe effecten................................................................................................................. Natuurlijke monopolies ................................................................................................... Asymmetrische informatie .............................................................................................. Concurrentieverstoringen ............................................................................................... 26 26 26 27 28 29 30 30 30 32 35 36 37 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 OVERHEIDSINTERVENTIE VOOR DE CORRECTIE VAN MARKTFALEN ... Coase-theorema ................................................................................................................ Levering van collectieve voorzieningen......................................................................... Heffingen en subsidies voor de internalisering van externe effecten......................... Regulering bij schaalvoordelen en natuurlijke monopolies ........................................ Regulering voor de remediëring van asymmetrische informatie............................... Mededingingsbeleid ......................................................................................................... 37 38 39 40 41 41 41 4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.4 4.5 OVERHEIDSFALEN ....................................................................................................... Public choice ....................................................................................................................... Stemparadox en onmogelijkheidstheorema .................................................................. Agendacontrole ................................................................................................................. Stemmenruil ...................................................................................................................... Meerderheid versus minderheid..................................................................................... Rent seeking ........................................................................................................................ Budgetmaximalisatie ........................................................................................................ 41 41 42 44 45 46 48 49 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 50 HOOFDSTUK 3 RECHTVAARDIGHEID, HERVERDELING EN STABILISATIE .................................... 51 1 PUBLIEKE KEUZES EN RECHTVAARDIGHEID ................................................... 52 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.2 2.2.1 VERDELING .................................................................................................................... Verdelingstypes ................................................................................................................. Personele verdeling ........................................................................................................... Functionele verdeling ....................................................................................................... Regionale verdeling .......................................................................................................... Vermogensverdeling ......................................................................................................... Faling ten aanzien van de verdeling ............................................................................... Technieken van herverdeling .......................................................................................... 53 54 54 55 56 57 57 57 Intersentia Inhoud Intersentia Persoonlijke kopie van () 2.2.1.1 Van primaire naar tertiaire inkomensverdeling ............................................................. 2.2.1.2 Lumpsumbelasting ............................................................................................................. 2.2.2 Meting van de verdeling .................................................................................................. 57 58 59 3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 STABILISATIE ................................................................................................................. Markten en continue groei .............................................................................................. Markten en conjunctuurschommelingen ...................................................................... Overheidsinterventie en stabilisatie ............................................................................... Optimalisatie van de economische groei ....................................................................... Stabilisatie van de economische groei ............................................................................ Link met het monetaire beleid ........................................................................................ Budgettaire stabilisatoren ................................................................................................ 63 63 64 65 65 65 69 70 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 70 DEEL 2 ECONOMISCHE ASPECTEN VAN DE OPENBARE FINANCIËN ............... 73 HOOFDSTUK 1 PRINCIPES EN GEVOLGEN VAN BELASTING- EN PREMIEHEFFING..................... 75 1 DOELSTELLINGEN VAN BELASTINGHEFFING .................................................. 76 2 BEGRIPPENKADER ....................................................................................................... 77 3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.3.1 3.2.3.2 3.2.3.3 3.2.3.4 3.2.3.5 3.2.3.6 3.2.3.7 3.2.3.8 3.2.3.9 3.2.3.10 PRINCIPES VAN BELASTINGHEFFING .................................................................. Legitimiteit ........................................................................................................................ Rechtvaardigheid en belastingheffing ............................................................................ Billijkheid ........................................................................................................................... Profijtbeginsel.................................................................................................................... Draagkrachtbeginsel......................................................................................................... Verticale en horizontale rechtvaardigheid ....................................................................... Inkomen of consumptie als belastingbasis ....................................................................... Definitie van inkomen ....................................................................................................... Fiscale eenheid ................................................................................................................... Vermogensbelasting ........................................................................................................... Progressiviteit ..................................................................................................................... Directe of indirecte belastingen ........................................................................................ Omvang van de belastingen .............................................................................................. Vennootschapsbelasting..................................................................................................... Eenheidstaks....................................................................................................................... 79 79 81 81 81 83 83 83 84 85 86 86 89 91 92 92 4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 GEVOLGEN VAN BELASTINGHEFFING ................................................................ Last van belastingen ......................................................................................................... Verdeling van de lasten .................................................................................................... Extra last van belastingen ................................................................................................ Optimale belastingtarieven ............................................................................................. 94 94 94 97 98 vii Inhoud 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.4 Afwenteling van belastingen ........................................................................................... Indirecte belastingen ........................................................................................................ Directe belastingen ........................................................................................................... Aanbodeffecten ................................................................................................................. Arbeidsaanbod .................................................................................................................. Sparen en investeren......................................................................................................... Laffer-curve ....................................................................................................................... Belastingontwijking en belastingontduiking................................................................. 99 100 100 102 102 105 106 107 5 PREMIEHEFFING .......................................................................................................... 109 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 113 HOOFDSTUK 2 OVERHEIDSUITGAVEN IN ECONOMISCH PERSPECTIEF ........................................ 115 viii Persoonlijke kopie van () 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 VERKLARINGEN VOOR DE GROEI IN DE OVERHEIDSUITGAVEN............. Traditionele verklaringen ................................................................................................ Wet van Wagner ................................................................................................................ Plateautheorie.................................................................................................................... ‘Ziekte’ van Baumol .......................................................................................................... Bevolkingsgroei................................................................................................................. Fiscale illusie...................................................................................................................... Politieke verklaringen....................................................................................................... Kiezers ................................................................................................................................ Politici................................................................................................................................. Ambtenaren ....................................................................................................................... Belangengroepen .............................................................................................................. 116 116 116 117 117 117 118 118 118 119 120 120 2 2.1 2.2 2.3 2.4 KWALITEIT VAN DE OVERHEIDSUITGAVEN ..................................................... Juiste doelstellingen .......................................................................................................... Effectiviteit van overheidsuitgaven ................................................................................. Efficiëntie van overheidsuitgaven ................................................................................... Optimale omvang van overheidsuitgaven ..................................................................... 122 122 123 123 124 3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.2 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 BUDGETTERINGS- EN EVALUATIETECHNIEKEN ............................................. Kosten-batenanalyse......................................................................................................... Uitgangspunten en theoretische grondslag ................................................................... Bepaling van kosten en baten.......................................................................................... Vergelijking kosten en baten in de tijd........................................................................... Beslissingscriteria ............................................................................................................. Kosteneffectiviteitsanalyse ............................................................................................... Multicriteria-analyse ........................................................................................................ Budgetteringstechnieken op mesoniveau ...................................................................... Planning programming budgeting system ....................................................................... Management by objectives ................................................................................................ 126 126 126 128 130 130 131 133 136 137 137 Intersentia Inhoud 3.4.3 3.4.4 Zero-based budgeting ........................................................................................................ 138 Budgetteringstechnieken in België ................................................................................. 138 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 138 HOOFDSTUK 3 BEGROTINGSTEKORTEN EN OVERHEIDSSCHULD .................................................... 141 Intersentia Persoonlijke kopie van () 1 BEGROTINGSBEGRIPPEN .......................................................................................... 142 2 2.1 2.2 DYNAMISCHE ANALYSE VAN BEGROTINGSTEKORTEN ................................ 144 Multiplicator ...................................................................................................................... 144 Rentesneeuwbal ................................................................................................................ 144 3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.4 BEGROTINGSNORMEN............................................................................................... Begrotingstekort als collectief goed................................................................................ Europese normeringen..................................................................................................... Historische normen .......................................................................................................... Gouden of gulden regel.................................................................................................... Conjunctureel begrotingsevenwicht .............................................................................. Begrotingsevenwicht bij volledige werkgelegenheid.................................................... Structureel begrotingsevenwicht .................................................................................... Begrotingssaldo dat sneeuwbaleffect stopt .................................................................... Pragmatische begrotingsnormen.................................................................................... Evaluatie van begrotingsnormen .................................................................................... 4 SCHULDCONCEPTEN EN -CIJFERS ........................................................................ 152 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.2 5.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 GEVOLGEN VAN OVERHEIDSSCHULD ................................................................. Last van de overheidsschuld ............................................................................................ Klassieke visie .................................................................................................................... Keynesiaanse visie ............................................................................................................ Neoklassieke visie ............................................................................................................. Pragmatische benadering ................................................................................................ Gevolgen op de kapitaalmarkt ........................................................................................ Invloed op de beleidsruimte ............................................................................................ Ingrepen in de schuld ....................................................................................................... Indirecte ingrepen ............................................................................................................ Directe ingrepen ............................................................................................................... Voor- en nadelen van schuldingrepen ........................................................................... 156 156 156 156 156 157 158 159 161 161 162 162 6 6.1 6.2 6.3 OPTIMAAL SCHULDPEIL ........................................................................................... Van begrotingsnormen naar optimale schuld............................................................... Optimale schuldtheorieën ............................................................................................... Grenzen aan de overheidsschuld .................................................................................... 163 163 164 165 147 147 148 148 148 149 150 150 150 151 151 ix Inhoud 7 7.1 7.2 7.3 SCHULDBEHEER ........................................................................................................... Voorwaarden ..................................................................................................................... Doelstellingen.................................................................................................................... Instrumenten ..................................................................................................................... 166 166 167 167 8 AUSTERITEIT.................................................................................................................. 167 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 170 HOOFDSTUK 4 OPENBARE FINANCIËN IN EEN FEDERALE EN INTERNATIONALE CONTEXT 173 1 1.1 1.2 BEGROTINGSFEDERALISME: EERSTE GENERATIE........................................... 174 Uitgavenbevoegdheden .................................................................................................... 174 Inkomstenbevoegdheden................................................................................................. 177 2 NIEUWE POLITIEKE ECONOMIE VAN HET BEGROTINGSFEDERALISME ................................................................................................................ 182 3 3.1 3.2 3.3 VEREVENINGSMECHANISMEN .............................................................................. Basisbegrippen .................................................................................................................. Theoretisch voorbeeld ...................................................................................................... Kanttekeningen bij vereveningssystemen...................................................................... 186 186 188 191 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 192 DEEL 3 INSTITUTIONELE ASPECTEN VAN DE FINANCIERING VAN OVERHEDEN ............................................................................................................................. 195 HOOFDSTUK 1 GEZAMENLIJKE OVERHEID ................................................................................................ 197 x Persoonlijke kopie van () 1 DEFINITIE VAN GEZAMENLIJKE OVERHEID ..................................................... 198 2 GEZAMENLIJKE OVERHEID IN DE NATIONALE REKENINGEN .................. 198 3 RELATIE TUSSEN OVERHEIDSBOEKHOUDING EN NATIONALE REKENINGEN ................................................................................................................. 201 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 EUROPESE REGELGEVING ROND BEGROTINGEN ........................................... Europese monetaire unie ................................................................................................. Maastrichtnormen ............................................................................................................ Stabiliteits- en Groeipact ................................................................................................. Nieuwe Europese begrotingsnormen ............................................................................. Europees semester ............................................................................................................ Sixpack................................................................................................................................ Begrotingspact .................................................................................................................. 203 203 203 204 205 206 206 207 Intersentia Inhoud 4.4.4 4.4.5 Twopack.............................................................................................................................. 207 Impact van Europese begrotingsnormen op Belgische overheidsfinanciën ............. 207 5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 5.5 5.5.1 5.5.2 STATISTIEK VAN DE BELGISCHE GEZAMENLIJKE OVERHEID .................... Globaal beeld ..................................................................................................................... Overheidsontvangsten ..................................................................................................... Belastingdruk in internationaal perspectief .................................................................. Ontvangsten van de gezamenlijke overheid .................................................................. Overheidsuitgaven ............................................................................................................ Overheidsuitgaven in internationaal perspectief ......................................................... Belgische overheidsuitgaven ........................................................................................... Vorderingensaldo.............................................................................................................. Van begrotingssaldo naar financieringssaldo ............................................................... Vorderingensaldo in een macro-economische context ............................................... Vorderingensaldo van de gezamenlijke overheid ......................................................... Vorderingensaldo en de verandering in de schuld ....................................................... Schuld ................................................................................................................................. Schuld in internationaal perspectief .............................................................................. Schuld van de gezamenlijke overheid ............................................................................ 208 208 210 210 211 212 212 213 214 214 216 217 218 219 219 219 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 220 HOOFDSTUK 2 FEDERALE OVERHEID .......................................................................................................... 223 Intersentia Persoonlijke kopie van () 1 FEDERALE OVERHEID ALS BELANGRIJKSTE DEELSECTOR ......................... 224 2 2.1 2.2 2.3 2.4 BEGROTINGSPRINCIPES ............................................................................................ Wettelijkheid ..................................................................................................................... Eenjarigheid....................................................................................................................... Universaliteit ..................................................................................................................... Specialiteit .......................................................................................................................... 224 224 225 225 225 3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 BEGROTINGSPRESENTATIE ...................................................................................... Algemene toelichting ....................................................................................................... Middelenbegroting ........................................................................................................... Algemene uitgavenbegroting .......................................................................................... Programmastructuur........................................................................................................ Economische classificatie................................................................................................. Soorten kredieten ............................................................................................................. 226 226 227 228 229 229 230 4 ALGEMENE EN BUDGETTAIRE BOEKHOUDING .............................................. 231 5 5.1 5.1.1 5.1.2 BEGROTINGSCYCLUS ................................................................................................. Voorbereiding ................................................................................................................... Chronologie ....................................................................................................................... Ontvangsten ...................................................................................................................... 232 232 232 233 xi Inhoud xii Persoonlijke kopie van () 5.1.3 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.3.1 5.3.3.2 5.3.3.3 5.3.3.4 5.3.3.5 5.3.4 5.4 5.4.1 5.4.2 Uitgaven ............................................................................................................................. Goedkeuring...................................................................................................................... Procedure ........................................................................................................................... De niet-tijdige goedkeuring ............................................................................................ Uitvoering .......................................................................................................................... Aanrekening ...................................................................................................................... Begrotingscontrole ........................................................................................................... Actoren in de interne controle ........................................................................................ Controle van de vastleggingen .......................................................................................... Inspectie van Financiën..................................................................................................... Minister van Ambtenarenzaken ....................................................................................... Minister van Begroting ...................................................................................................... Ministerraad ...................................................................................................................... Ambtenaren ....................................................................................................................... Rekening ............................................................................................................................ Jaarrekening....................................................................................................................... Rekeningwet ...................................................................................................................... 233 234 234 234 235 235 236 237 238 238 240 240 240 240 241 241 242 6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 REKENHOF ...................................................................................................................... Budgettair raadgever ........................................................................................................ Financiële controle ........................................................................................................... Rechtsprekende bevoegdheid.......................................................................................... Wettigheids- en regelmatigheidscontrole ...................................................................... Controle op de goede besteding van de overheidsgelden ........................................... Informatieopdracht .......................................................................................................... Mandaten- en vermogensaangifte .................................................................................. 242 243 243 243 243 244 244 244 7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.2.6 7.3 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 ONTVANGSTEN............................................................................................................. Enkele belangrijke fiscale begrippen .............................................................................. Belastingheffing door de federale overheid ................................................................... Personenbelasting ............................................................................................................. Vennootschapsbelasting .................................................................................................. Roerende voorheffing ....................................................................................................... Onroerende voorheffing .................................................................................................. Belasting over de toegevoegde waarde (btw) ................................................................ Accijnzen ........................................................................................................................... Inningskosten .................................................................................................................... Evaluatie van het Belgische fiscale stelsel ...................................................................... Nadelen van het Belgische fiscale stelsel ........................................................................ Opties voor hervorming .................................................................................................. Langere termijn ................................................................................................................. 245 245 248 249 251 252 252 252 253 254 254 255 256 259 8 8.1 8.2 UITGAVEN....................................................................................................................... 259 Actuele toestand................................................................................................................ 259 Evolutie op lange termijn ................................................................................................. 260 Intersentia Inhoud 9 FEDERALE STAATSSCHULD ...................................................................................... 264 10 SCHULDBEHEER ........................................................................................................... 267 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 269 HOOFDSTUK 3 SOCIALE ZEKERHEID ............................................................................................................ 271 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 OORSPRONG EN GESCHIEDENIS............................................................................ Eind 18de eeuw ................................................................................................................. 19de eeuw .......................................................................................................................... 20ste eeuw .......................................................................................................................... Ontstaan van de moderne sociale zekerheid ................................................................ 1944 .................................................................................................................................... Ontwikkeling van het socialezekerheidsstelsel ............................................................. Belangrijke wijzigingen in de jaren vijftig ..................................................................... 2 BASISPRINCIPES EN -DOELSTELLINGEN ............................................................. 275 3 SOCIALE ZEKERHEID EN DE WELVAARTSSTAAT ............................................. 277 4 SOCIALE ZEKERHEID IN CIJFERS ........................................................................... 278 5 SOCIALE PARASTATALEN VAN DE INNING ........................................................ 279 6 UITVOERINGSINSTELLINGEN VAN DE UITGAVEN ......................................... 282 DOELTREFFENDHEID, EFFICIËNTIE EN HOUDBAARHEID VAN DE BELGISCHE SOCIALE ZEKERHEID ......................................................... 7.1 Doeltreffendheid van de Belgische sociale zekerheid .................................................. 7.1.1 Sociale veranderingen ...................................................................................................... 7.1.2 Doeltreffendheid op het vlak van armoedebestrijding ................................................ 7.1.3 Doeltreffendheid met betrekking tot de sociale risico’s ............................................... 7.1.4 Doeltreffendheid met betrekking tot de vergrijzing .................................................... 7.2 Doelmatigheid in de Belgische sociale zekerheid......................................................... 7.3 Gevolgen van de sociale zekerheid voor de werking van de Belgische economie ... 7.3.1 Impact op de groei ............................................................................................................ 7.3.2 Impact op de openbare financiën ................................................................................... 7.3.3 Invloed op het sparen ....................................................................................................... 7.3.4 Andere gevolgen van de sociale zekerheid .................................................................... 7.4 Houdbaarheid van de sociale zekerheid op termijn..................................................... 7.4.1 Uitdagingen voor de sociale zekerheid .......................................................................... 7.4.2 Studiecommissie voor de Vergrijzing ............................................................................ 7.4.3 Beleidsaspecten ................................................................................................................. 7.4.3.1 Politieke krijtlijnen ............................................................................................................ 7.4.3.2 Internationaal perspectief ................................................................................................. 272 272 272 272 273 273 274 274 7 Intersentia Persoonlijke kopie van () 282 283 283 283 285 286 286 288 288 289 289 289 290 290 291 293 293 294 xiii Inhoud 7.4.3.3 7.4.3.4 7.4.3.5 7.4.3.6 7.4.3.7 Regionaal perspectief ......................................................................................................... Zoeken naar nieuwe inkomsten ....................................................................................... Besparen op uitkeringen.................................................................................................... Meer marktwerking ........................................................................................................... Beleidskeuzes in de laatste decennia ................................................................................ 295 295 296 297 297 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 299 HOOFDSTUK 4 GEMEENSCHAPPEN EN GEWESTEN ................................................................................ 301 xiv Persoonlijke kopie van () 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 PRAKTIJK VAN DE VLAAMSE BEGROTING......................................................... Rekendecreet ..................................................................................................................... Begrotingscyclus ............................................................................................................... Begrotingsdocumenten .................................................................................................... Toezicht op de begrotingsuitvoering.............................................................................. Vlaamse begroting in cijfers ............................................................................................ Schuld(en) van de Vlaamse overheid ............................................................................. Definities ............................................................................................................................ Componenten van de Vlaamse overheidsschuld.......................................................... Vlaamse schuldnorm ....................................................................................................... 302 302 304 305 307 309 311 311 314 317 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.2.1 2.1.2.2 2.1.2.3 2.1.2.4 2.1.2.5 2.1.3 2.1.3.1 2.1.3.2 2.1.4 2.1.5 2.1.6 2.1.6.1 2.1.6.2 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.3.1 2.2.3.2 2.2.3.3 FINANCIËLE MIDDELENVOORZIENING ............................................................. Financiering gewesten...................................................................................................... Gewestelijke belastingen .................................................................................................. Samengevoegde belastingen ............................................................................................ Fiscale autonomie .............................................................................................................. Contouren fiscale autonomie ............................................................................................ Belasting niet-inwoners ..................................................................................................... ESR-aanrekening ............................................................................................................... Elasticiteiten ....................................................................................................................... Nieuwe gewestdotatie: dotatie werk/fiscale uitgaven (WFU) ..................................... Nieuwe bevoegdheden werk .............................................................................................. Grootte van de dotatie werk/fiscale uitgaven .................................................................. Nieuwe gewestdotatie (bis) .............................................................................................. Specifieke dotaties............................................................................................................. Nieuw solidariteitsmechanisme ...................................................................................... Oud solidariteitsmechanisme ........................................................................................... Huidig solidariteitsmechanisme ....................................................................................... Financiering gemeenschappen ....................................................................................... Gewijzigde btw-dotatie .................................................................................................... Gewijzigde pb-dotatie ...................................................................................................... Nieuwe dotaties ................................................................................................................. Gezinsbijslag....................................................................................................................... Gezondheidszorg................................................................................................................ Grootte van de dotaties ..................................................................................................... 318 319 319 320 320 326 330 330 332 333 333 336 338 339 340 340 341 342 343 346 347 347 348 349 Intersentia Inhoud 2.2.4 2.3 2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 Specifieke dotaties............................................................................................................. Overgangsmechanisme .................................................................................................... Bijkomende financiering Brussels Hoofdstedelijk Gewest .......................................... Responsabilisering gemeenschappen en gewesten....................................................... Respobijdrage pensioenen (art. 65quinquies) ............................................................... Bijdrage klimaat ................................................................................................................ 352 353 355 357 357 357 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 359 HOOFDSTUK 5 LOKALE BESTUREN ................................................................................................................ 361 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.2.5 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.2.1 1.3.2.2 1.3.3 1.4 1.4.1 1.4.1.1 1.4.1.2 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.4.1 1.4.4.2 1.4.4.3 1.4.4.4 1.4.5 1.5 1.5.1 1.5.2 1.6 Intersentia Persoonlijke kopie van () GEMEENTEN .................................................................................................................. Juridische basis voor gemeentelijke begrotingsregels .................................................. Gemeentelijke autonomie ................................................................................................ Gemeentedecreet .............................................................................................................. Beleids- en Beheerscyclus (BBC) .................................................................................... Begrotingsbeginselen ....................................................................................................... Eenjarigheid....................................................................................................................... Universaliteit ..................................................................................................................... Specialiteit .......................................................................................................................... Openbaarheid.................................................................................................................... Evenwicht........................................................................................................................... Presentatie.......................................................................................................................... Meerjarenplanning ........................................................................................................... Begroting............................................................................................................................ Onderdelen ......................................................................................................................... Soorten kredieten ............................................................................................................... Boekhouding ..................................................................................................................... Begrotingscyclus ............................................................................................................... Voorbereiding ................................................................................................................... Opmaak .............................................................................................................................. Financieel meerjarenplan ................................................................................................. Goedkeuring en schorsing............................................................................................... Voorlopige kredieten ........................................................................................................ Uitvoering .......................................................................................................................... Budgetwijzigingen ............................................................................................................. Interne kredietaanpassingen ............................................................................................. Financiële beheerder .......................................................................................................... Budgethouder ..................................................................................................................... Rekening ............................................................................................................................ Controle ............................................................................................................................. Interne controle................................................................................................................. Externe audit ..................................................................................................................... Evaluatie van BBC ............................................................................................................ 362 362 362 363 363 364 364 364 364 364 365 366 367 368 368 369 370 370 371 371 371 372 373 373 373 374 374 375 376 376 377 377 378 xv Inhoud 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.2.1 1.7.2.2 1.7.2.3 1.7.2.4 1.7.3 1.7.3.1 1.7.3.2 1.7.3.3 1.7.4 1.8 1.9 Ontvangsten ...................................................................................................................... Niet-fiscale middelen ....................................................................................................... Belastingen......................................................................................................................... Aanvullende personenbelasting (APB) ............................................................................ Opcentiemen onroerende voorheffing (OOV) ................................................................. Opdeciemen........................................................................................................................ Aanvullende belastingen ................................................................................................... Fondsen .............................................................................................................................. Gemeentefonds ................................................................................................................... Stedenfonds ........................................................................................................................ Plattelandsfonds................................................................................................................. Omvang van gemeentelijke belastingsoorten ............................................................... Schuld ................................................................................................................................. Uitgaven ............................................................................................................................. 379 379 380 380 380 381 381 381 381 382 383 384 385 385 2 2.1 2.2 OCMW’S ........................................................................................................................... 386 Begroting............................................................................................................................ 386 Ontvangsten ...................................................................................................................... 387 3 3.1 3.2 INTERPOLITIEZONES ................................................................................................. 388 Begroting............................................................................................................................ 389 Ontvangsten ...................................................................................................................... 390 LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 391 Trefwoordenlijst .......................................................................................................................... xvi Persoonlijke kopie van () 393 Intersentia Lijst van tabellen Tabel 1.1. Tabel 1.2. Tabel 1.3. Tabel 1.4. Tabel 1.5. Tabel 1.6. Tabel 2.1. Tabel 2.2. Tabel 2.3. Tabel 2.4. Tabel 2.5. Tabel 2.6. Tabel 2.7. Tabel 3.1. Tabel 3.2. Tabel 3.3. Tabel 3.4. Tabel 3.5. Tabel 3.6. Tabel 3.7. Tabel 3.8. Tabel 3.9. Tabel 3.10. Tabel 3.11. Tabel 3.12. Tabel 3.13. Tabel 3.14. Tabel 3.15. Tabel 3.16. Intersentia Persoonlijke kopie van () Typologie van goederen ........................................................................................... Externe effecten ......................................................................................................... Individuele preferenties............................................................................................ Individuele voorkeursordening............................................................................... Voorkeursordening agenda ..................................................................................... Decielenverdeling België, inkomstenjaar 2012 ..................................................... Eenheidstaks .............................................................................................................. Performantie- en efficiëntie-indicatoren van de overheidsuitgaven in enkele OESO-landen............................................................................................ Optimale budgetomvang ......................................................................................... Evaluatiematrix ......................................................................................................... Ontvangsten, uitgaven en financieringssaldo van de gezamenlijke Belgische overheid .................................................................................................... Brutoschuld van België ............................................................................................ Overzicht van de ESR-aanrekenbare ontvangsten Vlaamse overheid vóór en na de zesde staatshervorming ................................................................................. Vereenvoudigde rekening Belgische overheid (2013) .......................................... Gezamenlijke overheid in de nationale rekeningen ............................................. Fiscale druk in internationaal perspectief ............................................................. Samenstelling van de ontvangsten van de gezamenlijke overheid ..................... Totale overheidsuitgaven in internationaal perspectief ....................................... Samenstelling van de overheidsuitgaven van de gezamenlijke Belgische overheid .................................................................................................... Verbanden tussen overheidssaldi............................................................................ Vorderingensaldi van de grote Belgische sectoren ............................................... Vorderingensaldi van de deelsectoren van de Belgische overheid ..................... Vorderingensaldo, primair saldo en rentelasten ................................................... Overheidsschuld in internationaal perspectief ..................................................... Schuld van de gezamenlijke overheid ................................................................... Algemeen beeld van de begroting (2015) .............................................................. Afgestane, toegewezen en overgedragen ontvangsten ......................................... Samenstelling totale belastingontvangsten van de federale overheid (2015) .... Marginale aanslagvoeten in de personenbelasting ............................................... 27 32 43 43 44 59 93 124 125 134 142 155 181 201 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 226 248 248 249 xvii Lijst van tabellen Tabel 3.17. Tabel 3.18. Tabel 3.19. Tabel 3.20. Tabel 3.21. Tabel 3.22. Tabel 3.23. Tabel 3.24. Tabel 3.25. Tabel 3.26. Tabel 3.27. Tabel 3.28. Tabel 3.29. Tabel 3.30. Tabel 3.31. Tabel 3.32. Tabel 3.33. Tabel 3.34. Tabel 3.35. Tabel 3.36. Tabel 3.37. Tabel 3.38. Tabel 3.39. Tabel 3.40. Tabel 3.41. Tabel 3.42. Tabel 3.43. Tabel 3.44. Tabel 3.45. Tabel 3.46. Tabel 3.47. Tabel 3.48. Tabel 3.49. Tabel 3.50. Tabel 3.51. Tabel 3.52. xviii Persoonlijke kopie van () Vergelijking van de belasting op kapitaal met Nederland, Frankrijk en Duitsland (2012) ....................................................................................................... Primaire uitgaven volgens de begrotingspresentatie (2015) ............................... Uitgaven van de federale overheid volgens de economische hergroepering (1990-2013)................................................................................................................ Uitgaven van de federale overheid volgens de functionele herverdeling (2005-2013)................................................................................................................ Evolutie van de federale staatsschuld ..................................................................... Inkomsten en uitgaven van het globaal beheer van werknemers en zelfstandigen (2014-2015) ....................................................................................... Samenstelling van de totale loonkost ..................................................................... Sociale bijdragen (2011)........................................................................................... Armoederatio voor en na sociale transfers ........................................................... Budgettaire kosten van de vergrijzing op lange termijn ...................................... Grote rubrieken van de ESR-gecorrigeerde middelen ......................................... Beleidskredieten per beleidsdomein van de Vlaamse overheid ......................... Betaalkredieten per beleidsdomein van de Vlaamse overheid ........................... Vorderingensaldo van de Vlaamse overheid (2014 en 2015) .............................. Evolutie van de uitstaande directe schuld van de Vlaamse Gemeenschap ....... Overzicht geconsolideerde schuld van de Vlaamse overheid (2014)................. Overzicht gewaarborgde schuld van de Vlaamse overheid (2014) .................... Prefiguratie definitieve autonomiefactor ............................................................... Geregionaliseerde fiscale uitgaven (aanslagjaar 2015) ......................................... Verdeling dotaties artikelen 35ter tot en met 35septies (2015) ........................... Verdeling specifieke bijkomende middelen (2015) .............................................. Solidariteitsbedragen (2015) ................................................................................... Middelen justitiehuizen ........................................................................................... Samenvattende tabel nieuwe uitgavenbevoegdheden gemeenschappen ........... Verdeling ‘zorg’ in 2015............................................................................................ Financiering pendelaars .......................................................................................... Financiering internationale ambtenaren ............................................................... Broeikasgasemissiereducerende doelstellingen in de gebouwen van de residentiële en tertaire sector ............................................................................. Meerjarenplanning ................................................................................................... Overzicht van de (deel)rapporten binnen BBC .................................................... Tijdschema financiële rapportering in BBC .......................................................... Aantal Vlaamse gemeenten dat voldoet aan financieel evenwicht (ABB) ......... Evaluatieschema BBC............................................................................................... Verdeling Stedenfonds (2013) ................................................................................. Verdeling van de uitgaven........................................................................................ Lokale middelen van de OCMW’s.......................................................................... 258 260 262 264 265 279 280 281 284 293 309 310 311 312 315 316 317 324 326 339 339 342 351 352 353 356 356 358 366 367 370 378 379 383 385 388 Intersentia Lijst van figuren Figuur 1.1. Figuur 1.2. Figuur 1.3. Figuur 1.4. Figuur 1.5. Figuur 1.6. Figuur 1.7. Figuur 1.8. Figuur 1.9. Figuur 1.10. Figuur 1.11. Figuur 1.12. Figuur 1.13. Figuur 1.14. Figuur 1.15. Figuur 2.1. Figuur 2.2. Figuur 2.3. Figuur 2.4. Figuur 2.5. Figuur 2.6. Figuur 2.7. Figuur 2.8. Figuur 2.9. Figuur 2.10. Figuur 2.11. Figuur 2.12. Figuur 2.13. Figuur 2.14. Figuur 2.15. Intersentia Persoonlijke kopie van () Productiemogelijkhedengrens ................................................................................ Edgeworth-box.......................................................................................................... Pareto-verbeterende allocaties ................................................................................ Pareto-optimale situaties ......................................................................................... Contractcurve............................................................................................................ Pareto-optimaliteit .................................................................................................... Private versus collectieve goederen ........................................................................ Negatieve externe effecten bij productie ................................................................ Negatieve externe effecten bij consumptie ............................................................ Positieve externe effecten bij consumptie .............................................................. Natuurlijk monopolie ............................................................................................... Externe en besluitvormingskosten ......................................................................... Lorenz-curve ............................................................................................................. Gini-coëfficiënt België van het equivalent huishoudinkomen (2003-2011) ..... Gini-coëfficiënt van het beschikbaar equivalent huishoudinkomen in de EU (2011) ......................................................................................................... Gelijk absoluut offer ................................................................................................. Gelijk relatief offer .................................................................................................... Gelijk proportioneel offer ........................................................................................ Directe of indirecte belastingen .............................................................................. Gevolgen van een verkoopbelasting in een concurrentiële markt ..................... Gevolgen van een verkoopbelasting in een concurrentiële markt met elastische vraag .......................................................................................................... Gevolgen van een verkoopbelasting in een concurrentiële markt met inelastisch aanbod..................................................................................................... Belastingen en het arbeidsaanbod .......................................................................... Laffer-curve ............................................................................................................... Afwenteling van werkgeversbijdragen ................................................................... Afwenteling van werknemersbijdragen ................................................................. Armey curve .............................................................................................................. Stappen in de multicriteria-analyse ........................................................................ Planning programming budgeting system (PPBS)............................................... Schaalvoordelen versus verschillen in voorkeuren om centraal aanbod te bepalen ................................................................................................................... 21 22 22 23 23 24 28 33 34 34 36 47 60 61 62 87 88 89 91 95 96 96 103 107 111 112 125 133 137 175 xix Lijst van figuren Figuur 2.16. Schaalvoordelen ........................................................................................................ Figuur 2.17. Gevolgen van een regionale socialezekerheidsbijdrage op arbeid op federale socialezekerheidsontvangsten .................................................................. Figuur 3.1. Europese begrotingsregels door België na te leven in 2014 en 2015 .................. Figuur 3.2. Geldstromen tussen de Belgische overheden (2014) ........................................... Figuur 3.3. Fiscale structuur van België..................................................................................... Figuur 3.4. Loonwig (2014) ......................................................................................................... Figuur 3.5. Sociale zekerheid binnen de welvaartsstaat ........................................................... Figuur 3.6. Armoederisico in België in 2012 naar sociaaleconomische kenmerken ........... Figuur 3.7. Uitgaven sociale zekerheid in de tijd ...................................................................... Figuur 3.8. Functionele en inhoudelijke indeling van de beleids- en beheerscyclus ........... Figuur 3.9. Onderverdeling van beleidsdomeinen in BBC ..................................................... Figuur 3.10. Uittreksel uit de doelstellingennota van de stad Mechelen (2014)..................... xx Persoonlijke kopie van () 176 179 208 209 255 256 277 285 292 366 367 369 Intersentia Lijst van gebruikte afkortingen art. BBC bbp BFW bnp BS btw DIBISS ECB EU ESR FAMIFED FAO FBZ FOD GGC Gw. HVK IAO IMF IPZ KB KEA MB MBO MCA NAW n.b. NGB NGK NGW OCMW OESO POD Intersentia Persoonlijke kopie van () artikel Beleids- en Beheerscyclus bruto binnenlands product Bijzondere Financieringswet bruto nationaal product Belgisch Staatsblad belasting over de toegevoegde waarde Dienst voor Bijzondere Socialezekerheidsstelsels Europese Centrale Bank Europese Unie Europees Stelsel van nationale en regionale Rekeningen Federaal agentschap voor de kinderbijslag Fonds voor Arbeidsongevallen Fonds voor Beroepsziekten Federale Overheidsdienst Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Grondwet Hulp- en Voorzorgskas voor Zeevarenden Internationale Arbeidsorganisatie Internationaal Monetair Fonds Interpolitiezone koninklijk besluit kosteneffectiviteitsanalyse ministerieel besluit management by objectives multicriteria-analyse netto actuele waarde niet bekend Nieuwe Gemeentelijke Boekhouding niet-gesplitste kredieten Nieuwe Gemeentewet Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Programmatorische Overheidsdienst xxi Lijst van gebruikte afkortingen PPBS PPS PZ RIZIV RJV RSVZ RVA RVP SGP VAK VEK VGC ZBB xxii planning programming budgeting system publiek-private samenwerking politiezone Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie Rijksdienst voor Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening Rijksdienst voor Pensioenen Stabiliteits- en Groeipact vastleggingskrediet vereffeningskrediet Vlaamse Gemeenschapscommissie zero-based budgeting Intersentia
