********j*** ********** **************g4**h4**i4**j4**k4**l4**m4**n4

Wat weten we over de seksuele
ontwikkeling en seksuele
gezondheid van jongeren?
Ineke van der Vlugt
Programma coördinator
Rutgers WPF
Opbouw presentatie
•
•
•
•
•
•
•
Visie op seksualiteit
Seksuele ontwikkeling van jongeren
Seksuele gezondheid van jongeren
Risicogroepen
Beperkingen in onderzoek
Determinanten van seksuele gezondheid
Effectieve en veelbelovende interventies
Visie op seksualiteit jongeren
• Seksualiteit is geheel aan gevoelens, gedachten,
opvattingen, fantasieën, verlangens, gedragingen
die seksueel getint kunnen zijn.
• Seksualiteit ontwikkelt zich binnen een interactief
en dynamisch proces waar jongeren zelf betekenis
aan geven, mee experimenteren en ervaringen
mee opdoen.
• Seksuele gezondheid is meer dan afwezigheid van
ziekte en gaat om toestand van fysiek, emotioneel
en psychosociaal welzijn. Belicht vanuit een
positieve benadering met ruimte voor seksueel
plezier, vrij van dwang, discriminatie en geweld.
Seksuele opvoeding/begeleiding
• Bevorderen van gezonde en veilige seksuele
ontwikkeling van jongeren
• Leren veilige, prettige en gewenste seksuele
contacten aan te gaan
• Binnen context van gelijkwaardigheid, respect,
autonomie en weerbaarheid in relaties
• Preventie van soa/hiv, ongewenste
zwangerschappen (herhaalde abortus) en seksueel
grensoverschrijding, seksuele problemen
Puberteit (13 – 15 jaar)
• Lichamelijke veranderingen, onzekerheid eigen lichaam
• Vorming eigen identiteit, gevoelig voor sociale norm
• Nieuwsgierig naar seks, internet, nieuwe media, impulsief
maar kunnen consequenties nog niet goed overzien
• Eerste seksuele gevoelens en gevoelens van
aantrekkingskracht, verliefdheid, opwinding
• Meer interactie over relaties en seks
• Eerste keer zoenen, begin seksuele carrière
Midden adolescentie (15-18 jaar)
• Lichaamsbeeld: uiterlijk is enorm belangrijk, maar
ontevredenheid neemt af;
• Gender: ‘dubbele seksuele moraal’;
• Relatievorming: (kortdurende) relaties worden persoonlijker
en intiemer en seks speelt een grotere rol;
• Seksuele oriëntatie: coming-out, zelf- en sociale acceptatie
• Seksueel gedrag: meer experimenteren, strelen, orale seks
en geslachtsgemeenschap, stapsgewijze carrière;
• Beschermingsgedrag neemt toe;
• Meer appel op communicatieve vaardigheden, uiting geven
aan wensen en grenzen;
• Gro Behoefte aan informatie over seksualiteit neemt toe
De context
• Rond puberteit snelle lichamelijke veranderingen;
• Hersenontwikkeling: impulsief zonder gevolgen van daden goed te
kunnen overzien, neemt langzamerhand af;
• Identiteit: gevoelig voor sociale druk, langzamerhand steeds beter
weten wat je zelf wilt;
• Relatie met ouders langzamerhand gelijkwaardiger, meer autonomie,
meer conflicten;
• Nederlandse ouders accepteren over het algemeen dat jongeren seks
hebben ‘als ze hier aan toe zijn’;
• Partner steeds belangrijkere bron van sociale steun;
• Zeer hoog gebruik van internet (informatie, sociale media);
• Vanaf 18 jaar: volwassen, maar weinig verantwoordelijkheden.
Relevante thema’s in onderzoek
naar seksualiteit jongeren
•
•
•
Verliefdheid en verkering, seksuele gedrag, losse en vaste partners;
Gender identiteit, genderrollen en rolopvattingen;
Seksuele opvattingen, motieven, seksueel zelfbeeld, satisfactie;
Interactiecompetentie: planning, timing, communicatie, assertiviteit,
zelfvertrouwen en controle;
Seksuele oriëntatie: aantrekking en gedrag, coming-out, homo negativiteit;
Condoom- en anticonceptiegebruik, hiv en soa, testgedrag, ongeplande
zwangerschap, kinderwens, abortus;
Seksuele dwang, wensen en grenzen
Ervaring met seksuele problemen;
Betaalde seks en ruilseks, online seks en pornogebruik;
Rol
•
•
•
van ouders, omgeving, school en internet
Ouders en vrienden: praten over seks, sociale normen;
Kennis, informatiegebruik en behoefte
Invloed drugs, alcohol, middelengebruik
•
•
•
•
•
•
Onderzoek seks onder je 25ste
12-25 jaar (de Graaf et al, 2012)
•
•
•
•
Werving via scholen en gemeenten;
3926 meisjes en 3915 jongens;
Digitale vragenlijst;
Representatief (door weging).
Seksuele carrière (mediane leeftijden)
Seksuele ervaring bij12-14 jarigen (%)
Anticonceptie bij de eerste keer (%)
Anticonceptie met de laatste partner (%)
Testen op soa/hiv in afgelopen jaar (%)
Op verschillende punten gaat het
(nog steeds) goed
• Seksuele carrière stabiel;
• Jongeren beschermen zich nog steeds goed tegen
soa en (vooral) zwangerschap;
• Jongeren die relatief veel risico lopen op soa/hiv,
laten zich vaker testen;
• De meeste jongeren geven aan dat het bij hen wel
goed zit met de assertiviteit, controle en het
zelfvertrouwen.
Grensoverschrijding (%)
Evaluatie van de eerste keer (%)
Grensoverschrijding bij de eerste keer (%)
Gebrek aan kennis (% onjuist)
Ook zorgen
• Prevalentie van grensoverschrijdend gedrag blijft
onverminderd hoog;
• Eerste keer seks vaak onverwacht en vervelend;
• Weinig communicatie over anticonceptie en
soa/hiv;
• Binnen relaties stoppen jongeren vaak snel met
condooms;
• Kennis over seks op veel punten matig.
Seksuele beleving (% eens)
Motieven voor seks (%)
Ervaring met masturbatie, orgasme en porno (%)
Seksuele problemen (% regelmatig last van)
Grote sekseverschillen
•
•
•
•
...in
...in
...in
...in
seksuele beleving;
ervaring met masturbatie, orgasme en porno;
seksuele problemen;
praten over seks.
Praten met vrienden over seks (% wel eens of vaker)
Jonge starters lopen meer risico
• Groep die voor het 14e jaar al seks heeft is klein,
maar loopt wel meer risico:
• Jonge starters zijn vaker overgehaald of gedwongen bij de
eerste keer;
• Jongens met een vroege start zeggen vaker dat ze dachten dat
iedereen het al gedaan had;
• Jonge starters beschermen zich slechter tegen zwangerschap en
soa bij de eerste keer;
• Ouders van jonge starters zijn vaak niet goed op de hoogte;
• Jongeren van 12 tot en met 14 minder assertief, minder
controle, minder zelfvertrouwen, minder weerbaar, minder
kennis.
Laag opgeleide jongeren lopen
meer risico
• Seksueel actiever;
• Kennis van seksualiteit gebrekkiger;
• Vaker te maken met (geplande of
ongeplande) zwangerschap;
• Grotere kans op grensoverschrijding.
Religie speelt een grote rol
•
•
•
•
•
•
•
•
...in
...in
...in
...in
...in
...in
...in
...in
ervaring met verschillende vormen van seks;
opvattingen over seks;
seksuele beleving;
beschermingsgedrag;
gebruik morning-after pil;
ervaring met grensoverschrijding;
kennis;
communicatie met de ouders.
Surinaamse en Antilliaanse jeugd
• Surinaamse en Antilliaanse jongens seksueel
actief;
• Beschermingsgedrag minder;
• Surinaamse meisjes relatief vaak overgehaald of
gedwongen bij eerste geslachtsgemeenschap;
• Antilliaanse jongens en meisjes praten vaker met
de ouders over seksualiteit;
• Surinaamse ouders vaak niet op de hoogte van
seksuele gedrag kinderen.
Interne homo-negativiteit (% eens)
Gemiddelde leeftijd coming-out
veranderingen in 7 jaar tijd
Internet heeft verschillende kanten
• Internet geeft toegang tot informatie;
• Internet geeft toegang tot porno;
• Internet biedt allerlei mogelijkheden in seksueel
getinte contacten.
Porno nu vooral op internet (%)
veranderingen in 7 jaar tijd
Seksueel getinte contacten (%)
Ouders zijn belangrijk
• Vooral de moeder wordt veel genoemd als bron van
informatie of hulp bij problemen;
• Veel jongeren praten met de ouders over seksualiteit;
• De meeste jongeren zijn hier tevreden over;
• Veel ouders zijn op de hoogte van het doen en laten van hun
kind op seksueel gebied.
Wat doe je als je een vraag hebt? (%)
Met wie kun je praten bij problemen? (%)
Thema’s waarover school informatie gaf (%)
Voorlichting kan beter
•
•
•
Vrijwel alle jongeren hebben op school tenminste enige informatie
over seksualiteit en relaties gekregen, maar....
Veel thema’s blijven onderbelicht;
Jongeren waarderen de informatie die ze op school kregen
gemiddeld met een 6,6.
Samenvattend
• Geen grote verschuivingen sinds 2005;
• De meeste jongeren beschermen zichzelf goed tegen
zwangerschap;
• Echter ook zorgen, bijvoorbeeld veel grensoverschrijding;
• Grote verschillen tussen jongens en meisjes;
• Jonge starters lopen meer risico;
• Religie speelt een belangrijke rol;
• Homo-acceptatie nog steeds gering;
• Internet heeft voor- en nadelen;
• Ouders zijn belangrijk;
• Voorlichting kan beter.
Beperkingen in onderzoek
• Cross-sectioneel: onvoldoende inzicht in ontwikkeling;
• Kwantitatief: het verhaal achter de cijfers ontbreekt;
• Twee groepen jongeren blijven buiten beschouwing:
• Speciaal onderwijs
• Jongeren in residentiele en justitiële instellingen
Model van Seksuele Interactie Competentie1
1
Vanwesenbeeck, I., Zessen, van, G., Ingham, R., Jaramazovic, E. & Stevens, D. (1999). Factors and processes in heterosexual
competence and risk: an integrated review of the evidence. Psychology and Health, 14, 25-50.
Factoren die van invloed zijn op seksuele
gedragsuitkomsten
Gebaseerd op Kirby, D. (2007) Emerging Answers 2007: Research Finding on Programs to Reduce Teen Pregnancy and Sexually
Transmitted Diseases Washington, D.C.: The National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy.
Competenties voor
anticonceptiegebruik
•
•
•
•
•
Anticiperen op seksueel contact
Anticonceptie kunnen plannen
Anticonceptie kunnen bespreken met de partner
Anticonceptie effectief toe kunnen passen
Seks zonder anticonceptie kunnen weigeren
Determinanten seksuele grensoverschrijding
•
•
•
•
•
•
•
•
Lage kennis
Lage risicoperceptie
Beperkte impulscontrole
Indirecte, minder actieve of meer toegevende
reactie op waargenomen risico
Stereotype en permissieve rolopvattingen
Negatief zelfbeeld
Beperkte communicatieve vaardigheden,
onvoldoende of ambigue uiten van grenzen
Niet herkennen en realiseren van eigen wensen
Risicofactoren:
Jonge leeftijd seksueel actief
Losse en verschillende partners
Alcohol en drugs
Ambigue of tegenstrijdige communicatie
Verminderde weerbaarheid
Symbolisch verzet (onderdeel van versier/seksueel
gedrag)
• Instemming met ongewenste seks
• Sensatie zucht en spanning zoeken
•
•
•
•
•
•
Bespreekbaar maken van sociale
norm
• Aangeven van wensen en grenzen acceptabel?
(sletvrees meisjes?)
• Communiceren over wensen en grenzen positief?
• Hoort seks erbij als je verkering hebt?
• Hoe liggen genderverhoudingen/ is er een dubbele
seksuele moraal t.a.v. gedrag van meisjes en
jongens?
• Wie A zegt, hoeft geen B te zeggen?
Weerbaarheid, grenzen en
seksualiteit
Effectieve en/of veelbelovende
interventies
• Lang leve de Liefde VMBO/HAVO/VWO/MBO (voorbereiding op
eerste keer, verliefdheid en relaties, grenzen en wensen, soa en zwangerschap, prettige, veilige
) www.lesgeveninliefde.nl www.langlevedeliefde.nl
Girls’Talk en Make a Move (sekse specifieke groepscounseling)
Boys R Us en Girls Choice (sekse specifieke spellen)
We Can Young (jongerenparticipatie)
Lovebuzz (brugklassers)
en gewenste seks
•
•
•
•
Meer informatie:
Hoe maak ik mijn
seksleven leuker?
• Voor jongeren: www.sense.info
• CanYoufixit.nl
• No or go.nl
• Voor professionals: www.rutgerswpf.nl
: seksuelevorming.nl
: seksindepraktijk.nl (vanaf 2014)
• Voor ouders: www.uwkindenseks.nl
[email protected]