H6: Ideologie als Weltanchauung

H6: Ideologie als Weltanchauung
- ideologie als levens- en wereldbeschouwing
ideologie = samenhangend geheel van beliefs, waarden, normen, idealen met betrekking tot
de totaliteit van de mens en de wereld dat fungeert als een verwijzongs- en oriëntatiesysteem
waaraan individuen of groepen antwoorden ontlenen op de centrale, cognitieve, affectieve en
avaluatief normatieve vragen, die zij zich stellen in hun existentiële situatie.
- Erich Fromm, Man from himself
ideologie = alomvattende geestelijke wereldbeelden, stelsels van orëntering en toewijding,
denksystemen die de menselijke drang naar een zinvolle levensvervulling trachten te
beantwoorden.
Vb.: animisme, totemsisme, wijsgerige systemen, niet-theïstische en theïstische religieuze
systemen, profane of wereldse ideologieën.
- Hannah Arendt, Totalitarianism
ideologie = ideologieën hebben een totaalverklaring op het oog, door één idee op de
verschillende domeinen van de werkelijkheid toe te passen. Totaliserende,
werkelijkheidsverklarende karakter van ideologieën. Zij hebben ook een normatief karakter.
Ideologie als oriënteringssysteem.
- Theodore Adorno, The Authoritarian Personality
ideologie = een manier om over de mens en de maatschappij na te denken.
Totale ideologie = organisatiesysteem van opinies, attitudes, waarden, een manier om over de
mens en de maatschappij na te denken.
- A. Kardiner, The Psychological Frontiers of Society
ideologie =
- samenstellingen van projectiesystemen die door empirische gegevens ondersteund
worden.
- Projectiesystemen < begrippen en proposities < proces van rationalisering,
generalisering en systematisering van bewustzijnsinhouden => projectie van die
inhouden op de wereld.
- Het betreft een psychologisch, en niet noodzakelijk een logisch samenhangend
geheel van cognitieve, affectieve en normatieve bewustzijnsinhouden en de cultureel
gangbare normen en idealen = totale realiteitssystemen, ideologie als
realiteitssystemen.
- J. Barion, Wast ist Ideologie?
Ideologie = uitsprakensysteem over de totaliteit van de werkelijkheid. Holistische tendens.
Ideologieën bieden mensen ‘waarheden’ met grote levenspraktische betekenis. Het biedt een
vaststaande totaaloriëntatie.
1
- evolutie in de betekenis van ideologie:
Marx (burgerlijk bewustzijn) => Manheim (sociale conditionering) => wereldsysteem
- Marx & Manheim: ideologie is niet gelijk aan wereldbeschouwing, wel een
specifieke verschijningsvorm ervan. De nadruk ligt op de specifieke
verschijningsvormen van bepaalde bewustzijnsinhouden, namelijk de valse of
perspectivistische aspecten.
- later: neutrale term om bewustzijnsinhouden als dusdanig aan te duiden.
- Fromm, Arendt, Kardiner, Barion: ideologie is élke wereldbeschouwing. De term
wordt zo neutraal in polemisch en moreel opzicht. Het is geen wijsgerig geëngageerd
begrip meer.
- ideologie = wereldbeschouwing (??)
- Opmerkingen
- Bij volledige synonymie wordt ideologie als begrip overbodig. Maar in het
alledaagse taalgebruik dekken de twee begrippen elkaar niet volledig. Het onderscheid
moet gemaakt worden, is nuttig.
- Ideologie heeft eerder betrekking op de sociaal-economische sector van de
werkelijkheid, terwijl wereldbeschouwing de totaliteit van de realiteit betreft.
- het onderscheid tussen beide begrippen blijkt zelfs in het taalgebruik van de auteurs
die de synonymie van levensbeschouwing en ideologie bepleiten.
- ideologie is een beperkter begrip, het is een streven naar partiële totalisering.
Ideologie en wereldbeschouwing zijn dus géén synoniemen!
1) de gelijkstelling is bij consequente doorvoering overbodig, bij inconsequent gebruik
werkt het verwarrend.
2) de beperking van ideologie tot bepaalde sectoren (als een geheel van beliefs en
waarden met betrekking tot een specifiek domein van de werkelijkheid) is gevestigd in
het alledaagse taalgebruik.
3) er is nood aan een nauwkeuriger afbakening van het begrip ideologie, namelijk
welke beperkte werkelijkheidssector behandelt ideologie?
2