Urine - EuroStaete

Urine- en sedimentonderzoek
Afra Veken
Gerard Beukeveld
Urine- en sedimentonderzoek
•
•
•
•
•
Urineverzameling
Urineproductie
Macroscopische beoordeling (oog, neus)
Chemische beoordeling (urinestrip)
Microscopische beoordeling (sediment)
Waarom urine-onderzoek
Acute of chronisch ziekten
opsporen die:
voor de nieren
in de nieren
na de nieren
zijn ontstaan.
Waarom urine-onderzoek
• Voor de nieren: grote eiwitproductie,
celsterfte, infectie, diabetes, medicijnen
• In de nieren: infectie, obstructie, stolling,
auto-immuun, medicijnen, glucose
• Na de nieren: blaaskanker, prostaat
problemen, infectie, trauma, menstruatie
Eindstadium nierfalen
• Diabeten
• Hypertensie
• Chronische Glomerulonefritis
40%
27%
13%
• Cysten
• Nefritis
• Overige (1 op 8)
4%
4%
12%
Urine verzamelen
• Midstroom zonder schoonmaak
– Binnen 2 uur na lozing treden grote veranderingen in deze urine op
•
•
•
•
Spontaan (kinderen, incontinentie)
Katheter
Percutaan
Suprapubic
Urine verzamelen
• Midstroom
– Eerste beetje urine in het toilet (maakt de afvoer
schoon)
–
–
–
–
–
Midstroom in een beker opvangen
Rest kan weer in het toilet
Beker sluiten
Naam op het etiket en etiket op de beker
Afgeven voor onderzoek
Typen urine monsters
• Willekeurig (sediment) geen toevoegingen
• Ochtend portie (geconcentreerd niet echt
geschikt voor een sediment, zit al uren in de blaas
en hoge concentratie stoffen). Wel voor eiwit en
glucose.
• 24 uurs verzameling (niet geschikt voor een
sediment). Conservering, verzamelen, vergeten,
wijze van verzamelen.
Urine bewaren
• Voor onderzoek op uiteindelijk een
sediment moet verse urine worden
gebruikt. Cellen en cylinders verdwijnen
snel. Binnen 30 minuten bekijken.
• Lukt dit niet dan urine in de koelkast
zetten. Maximaal 4 uur vanaf lozing.
Waar wordt de urine gemaakt
De nier en zijn miljoenen nefronen
Kapsel van Bowman
Glomerulus
Bloed, pre-urine en de urine
Schema van een nefron
Concentreren van de urine
Bloed rondom een nefron
Klaring van stoffen door de nier
Macroscopische beoordeling
(temperatuur,neus en oog)
• Normale urine is licht tot donker geel
• De urine is helder.
• Per dag wordt 750 ml tot 2 liter urine
geproduceerd.
• Beker met verse urine is handwarm
Macroscopische beoordeling
• Geur
–
–
–
–
–
Ammoniumachtig (ureum afbrekende bacteriën)
Vies/onrein (oude urine, pus of ontsteking)
Zoet (glucose)
Fruitachtig (ketonen)
Limonadeachtig (groot urine probleem)
Macroscopische beoordeling
• Kleur
–
–
–
–
–
–
–
Kleurloos (verdunde urine)
Diep geel (geconcentreerde urine, vit B2)
Rood (bloed of hemoglobine, porfyrie, rode bietjes)
Bruin (zure urine met bloed)
Bruin-zwart (homogentisinezuur)
Groen (medicijnen, biliverdine)
Wit (chylusvocht door stuwing in lymfesysteem)
Macroscopische beoordeling
• Troebel
–
–
–
–
–
–
–
Typische cellen en kristallen
Delen van cellen en bacteriën
Kristallen (soms helder met zuur)
Pus
Erytrocyten
Rode urine na eten rode bietjes
Menstruatie
• Centrifugeren zal sommige doen ophelderen.
Chemische beoordeling
Urine stripjes
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Glucose
Bilirubine
Ketonen
Soortelijk gewicht
Bloed (erytrocyten en/of hemoglobine)
pH
Eiwitten
Urobilinogeen
Leukocyten
Nitriet (bepaalde bacteriën)
Urinestripjes aflezen
Resultaatverwerking stripje
Glucose
• Normaal zit rond de 0,8 mmol/l glucose in de
ochtendurine.
• De strip verkleurt als de glucose groter dan 2,2
mmol/l wordt.
• De nierdrempel voor glucose is voor iedereen
anders.
• Verhoogd:
– Dieet rijk aan suiker
– Diabeet
Ketonen
• Hydroxyboterzuur, acetoacetaat en aceton
• Afbraakprodukten bij verhoogde afbraak van
vetzuren.
• Verhoogd
–
–
–
–
ontregelde diabeten type I
sterk hongeren,
weinig koolhydraten in de voeding
koorts
leucocyten
• Leucocyturie duidt op infectie ergens in
het urinesysteem.
• Waar, dat moet worden uitgezocht.
– Graunulocyten
– Eosinofielen
– Lymfocyten
infectie
allergische ontsteking
chronische ontsteking
Bilirubine
• Bilirubine en al zijn verwanten geven een
sterk gele urine.
• Verhoogd bij verminderde galuitscheiding
naar de darmen (galstenen, tumoren).
• Bilirubine-achtige stoffen kunnen niet tegen
zonlicht en de concentraties nemen snel af.
Urobilinogeen
Afbraakproduct van heem (hemoglobine)
• Verhoogd
– Overlading levercapaciteit (hepatitis, tumor, hypoxie)
– Intravasale hemolyse (transfusie, vergiftiging, infectie,
tuinbonen bij G6PD)
– Pernicieuze anemie
– Hemolytische anemie
– Versnelde hemoglobine afbraak
– Constipatie en ander darmproblemen
De zuurtegraad pH
pH 4,5 – 8
Meestal 5,5 – 6,5
Erytrocyten en of hemoglobine
•
•
•
•
•
•
Bloed in urine heet hematurie
Waar komt dit bloed vandaan?
Voor de nier (hemolyse na transfusie)
In de nier of blaas (tumor of ontsteking)
Trauma
Menstruatie
Hematurie
• Glomerulonefritis
– Eiwit, erytrocytencylinders
– en dysmorfe erytrocyten
• Renaal
– Eiwit, geen dysmorfe ery’s
• Na en in de nieren
–Prostaat, kanker, cysten, nierstenen, trauma,
– stollingsproblemen
Dysmorfe erytrocyten
Eiwit in urine (proteinurie)
• Normaal is minder dan 20 mg/l eiwit in de urine
aanwezig.
• De dispstick meet pas vanaf 300 mg/l (15 keer
hoger dan normaal)
• Alleen als eiwit in urine te hoog is wordt het
gemeten.
• Meet alleen albumine, bijna geen
immuunglobulinen en korte ketens (Bence Jones
eiwitten)
• Belangrijk is te weten hoeveel en welke soorten
eiwitten in de urine zitten.
Soorten eiwitten in de urine
Albumine in urine
• Met albumine in urine kan de nierfunctie
vrij goed in kaart worden gebracht.
• Deze methode is gevoelig vanaf 1 mg/l
(normaal < 20 mg/l)
• Reproduceerbaar en eenvoudig.
• Therapie is hier mee te volgen.
• Een portie ochtendurine is voldoende.
Miscroscopische beoordeling
Miscroscopische beoordeling
• Het maken van een sediment moet
gestandaardiseerd.
• Niet te hard en te lang centrifugeren
• Zorgen voor een 10 keer concentratie
• Wel of geen kleuring toevoegen.
Met een fasencontrastmiscroop
Bacteriën
• Komen normaal in de urine voor vanwege
de hoge concentraties in vagina en plasbuis
• Vermenigvuldigen zich snel bij
kamertemperatuur, vandaar snel de urine
bekijken.
• Hoge concentratie van één soort bacterie
duiden op urineweginfectie.
• Meerdere soorten duidt op contaminatie
Bacteriën
Gistcellen
• Gistcellen duiden op een infectie.
• Soms moeilijk van ery’en leuco’s te
onderscheiden.
• Budding of is typisch voor gistcellen
cilinders
•
•
•
•
•
Hyaline
Granulocyten
Erytrocyten
Witte cellen
Grote brede
normaal, hypovolume
acute tubulaire schade, pyelonefritis
glomerulonefritis
interstitiele nefritis
beschadigde tibuli en duiden op
eindstadium chronische nierziekten
Lage doorstroom in de nieren, hoge zout concentratie, lage pH
waardoor het Tamm-Horsfall eiwit neerslaat.
cilinders
WBC cilinder
urinezuurkristallen
Kristallen triple-fosfaat
Microscopisch belangrijk
Rode bloedelcilinders
vasculitis, glomerulonefritis
Witte bloedcellencilinders interstitiele nefritis
Eosinofielen
allergische interstitiele nefritis
Erytrocyten
glomerulaire bloeding, of elders
Kristallen
calcium oxalaat / fosfaat urinezuur,
cystine
Bacteriën, schimmels en gisten
Epitheelcellen