MS en de behandelmogelijkheden

Informatieserie Leven met Multiple Sclerose
MS en de behandelmogelijkheden
3
INHOUD
IN
N HOUD
Inleiding
4
MS, het ziektep
ziekteproces
6
Hoe kan
kan MS worden
wo
behandeld
12
Behan
ndeling van
va MS-klachten
Behandeling
14
Behan
ndeling van
va het ziekteproces MS
Behandeling
18
Starte
en met im
Starten
immunomodulatie
29
Handi
ige adress
Handige
adressen
30
Deze serie brochures is tot stand gekomen in samenspraak met specialisten en deskundigen,
zoals neurologen, urologen, psychologen, fysiotherapeuten en verpleegkundigen.
Copyright 2007. Biogen Idec International B.V., Lijnden, Nederland.
Vormgeving: Sanders & Clients, Laren.
Disclaimer: Gebruik van medicijnen altijd in overleg met uw arts.
2
3
INLEIDING
In de informatieserie ‘Leven met MS’ vindt u meer informatie
over de aandoening MS; de uiteenlopende klachten, de mogelijke behandelingen en wat u zelf kunt doen om MS zo goed
mogelijk in uw dagelijks leven te integreren. Biogen Idec heeft
deze informatieserie in samenspraak met specialisten en deskundigen geschreven. Door u zelf goed te informeren over alle
aspecten van de aandoening MS en de mogelijke behandelingen,
bent u voorbereid, weet u wat u kunt verwachten en bent u beter
in staat om uw leven met MS te organiseren.
De andere brochures uit de serie:
Deel 1 Na de diagnose MS
Deel 2 MS en het dagelijks leven
De brochure ‘MS en de behandelmogelijkheden’
Vaak is de eerste gedachte na het horen van een diagnose en dus ook
na de diagnose MS, “hoe kom ik eraan?” en “wat is er aan te doen?”.
Er is veel onderzoek g
gedaan en
dat heeft verschillende soorten
effectieve behandelm
behandelmogelijkheden opgeleverd. Hierb
Hierbij wordt
onderscheid gemaakt tussen
geneesmiddelen die d
de klachten
doen verminderen (symptoombe(sy
handeling) en geneesm
geneesmiddelen die
het ziekteproces kunn
kunnen remmen
(immunomodulatie). D
Daarnaast is
er veel ervaring op het gebied van
wat iemand zelf kan d
doen om MS
zo goed mogelijk te in
integreren in
het dagelijks leven.
In deze brochure vindt u meer
informatie over de ziekte
MS en
zie
over de verschillende behandelvormen (geneesmiddelen).
(geneesmidde
In brochure 1 ‘Na de diagnose MS’ is al aangegeven dat tot nu toe
de ziekte MS niet te genezen is, maar gelukkig wel te behandelen.
4
5
MS, HET ZIEKTEPROCES
Multiple Sclerose (MS) is op jonge tot volwassen leeftijd één van
de meest voorkomende aandoeningen van het centrale zenuwstelsel. De precieze oorzaak van MS is nog steeds onbekend.
Wel weten we dat een ontregeld immuunsysteem (het afweersysteem tegen infecties) bij MS een groot deel van de klachten
veroorzaakt. Om te begrijpen wat de effecten zijn van de diverse
geneesmiddelen wordt hieronder eerst uitgelegd welk ziekteprocessen bij MS een rol spelen.
Een ontre
ontregeld
egeld im
immuunsy
ysteem
systeem
Bij MS doen zich ontstekingen
ontst
ontvoor in de hersenen. Deze
D
omdat imstekingen ontstaan om
muuncellen geactiveerd
geactivee zijn om
ruimen. Bij MS
de myeline op te ruime
namelijk
kunnen de immuuncellen
immuunce
maken
niet goed het onderscheid
ondersc
tussen lichaamseigen sstoffen en
stoffen.
lichaamsvreemde stof
myeline
myeli
6
FİGUUR 1
Het centrale zenuwstelsel
bestaat uit de hersenen
en het ruggenmerg. Het
centrale zenuwstelsel is
opgebouwd uit zenuwcellen. Zenuwcellen zijn met
elkaar en met de rest van
het lichaam verbonden via
zenuwuitlopers (axonen).
Via de zenuwuitlopers
worden signalen gestuurd
die zorgen voor de informatieoverdracht tussen de
verschillende zenuwcellen.
De axonen worden omhuld
door een ‘witte stof’ die
we myeline noemen.
De myeline isoleert de
zenuwuitlopers, zodat de
signalen sneller, sprongsgewijs vanaf de hersenen
naar de rest van het lichaam
worden doorgegeven, of
andersom.
7
Het gevolg is dat de lichaamseigen stof myeline opgeruimd wordt
waardoor het beschermende isolatielaagje rond de zenuwuitlopers
beschadigd wordt. Hoe het immuunsysteem geactiveerd wordt om
de lichaamseigen stof myeline aan te vallen is niet duidelijk. Zo is
er gezocht naar een MS-virus maar heeft men niets gevonden. Er
wordt aangenomen dat MS een auto-immuunziekte is. Een ‘ontregeld immuunsysteem’ is daarvan de oorzaak.
Normaal zorgt ons immuunsysteem (het afweersysteem
tegen infecties) ervoor dat mogelijke ziekteverwekkers
in het lichaam worden aangevallen en verwijderd. Dit is
wat we een ontsteking noemen. U kunt hierbij denken aan
de kloppende, warme, rode vingertop wanneer u hier een
sneetje in heeft. Bij een auto-immuunziekte valt het immuunsysteem lichaamseigen cellen aan en veroorzaakt ter
plekke een ontsteking. Er zijn verschillende aandoeningen
waarbij het immuunsysteem moeite heeft om onderscheid
te maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde stoffen. Reuma is bijvoorbeeld ook een auto-immuunziekte.
8
Wat
W
at veroorzaakt de MS
klachten?
Er zijn twee fasen, pro
processen te
onderscheiden die uw klachten
veroorzaken:
1. De ontsteking
In het centrale zenuws
zenuwstelsel lopen
bloedvaten die het zen
zenuwweefsel van
zuurstof en voedingsstoffen
voedingss
voorzien.
De ontstekingen bij M
MS bevinden zich
vaak rondom deze bloedvaten
blo
en zorgen
zwelling in het zenuwvoor een lichte zwellin
FİGUUR 2
wordt de informatieweefsel. Hierdoor wo
Een acute ontsteking.
tussen de
overdracht (prikkelgeleiding)
(prikkelgel
Vochtzwelling met veel
actieve immuuncellen en
hersenen vaak bezenuwcellen in de her
beschadigd myeline.
wordt de myeline
moeilijkt. Daarnaast w
beschadigd. Dat is het moment waarop
u klachten krijgt. Zo’n ontstekingsperiode wordt vaak een ‘relaps’,
een ‘exacerbatie’, een ‘terugval’, een ‘schub’ of een ‘opstoot’ gekomt de ontsteking na enkele weken tot rust.
noemd. In de regel ko
axonbeschadiging
2. Myeline- en axon
Tijdens een ontsteking wordt de beschermende myeline-laag bekan er herstel van het zenuwweefsel en de
schadigd. In de regel k
wordt ook de informatieoverdracht tussen
myeline optreden en w
hersteld. U kunt zich voorstellen dat
de verschillende zenuwcellen
zenuw
zich voordoen op dezelfde plek, de
naarmate er meer ontstekingen
onts
9
Meest voorkomende klachten bij MS
Acute klachten
Schub of exacerbatie
Chronische of
periodieke klachten
Vermoeidheid, Krachtvermindering, Pijn,
Gevoelstoornissen, Blaas- en darmproblemen,
Stijfheid/spasticiteit, Problemen met zien,
Evenwichts- en coördinatieproblemen,
Concentratie- en geheugenproblemen,
Warmte overgevoeligheid.
beschadiging van de myeline ernstiger wordt. Dit betekent dat de
myeline zich uiteindelijk niet meer kan herstellen; er is blijvende
schade ofwel een litteken in het zenuwweefsel ontstaan. Uiteindelijk wordt ook de kern van de zenuwuitloper, het axon, beschadigd
en gaan de zenuwuitlopers verloren. Er is vaak sprake van meerdere
(multiple) ontstekingshaarden met meerdere littekens (sclerosis) op
verschillende plaatsen in het centrale zenuwstelsel. De mate waarin
dit proces optreedt, is van persoon tot persoon zeer verschillend. De
verminderde informatieoverdracht in het centrale zenuwstelsel kan
uiteenlopende klachten veroorzaken. Uiteenlopend in de zin van
ernst, alsook in de verschillende soorten klachten. De plaats in het
centrale zenuwstelsel, waar de ontstekingen zich voordoen en waar
de myeline is afgebroken, is bepalend voor de klachten die u hebt.
Ontstekingen, en beschadiging van myeline kunnen zich ook voordoen zonder dat er klachten optreden. In de brochure 2 ‘MS en het
dagelijks leven’ wordt er dieper ingegaan op de verschillende klachten die kunnen voorkomen bij MS.
10
FIGUUR 3
1 Een zenuw ondergaat een
ontsteking waarbij myeline
gedeeltelijk verloren gaat.
2 De beschadigde zenuw
herstelt volledig; de
informatieoverdracht is
onbelemmerd.
3 De zenuw ondergaat
opnieuw een ontsteking,
nu kan de myeline niet
volledig meer hersteld worden. Er is blijvende schade,
de informatieoverdracht
raakt verstoord en verloopt
trager.
4 De beschadigde myeline
ondergaat opnieuw een
ontsteking, nu wordt ook de
kern, het axon, beschadigd,
waardoor informatieoverdracht onmogelijk wordt.
11
HOE KAN MS WORDEN BEHANDELD?
Hoewel MS nog niet te genezen valt, zijn de behandelmogelijkheden in de afgelopen 10 jaar enorm toegenomen en qua effectiviteit verbeterd.
In het vorige hoofdstuk hebt u gezien dat het ontregelde immuunsysteem ontstekingen veroorzaakt in het centrale zenuwstelsel en
dat deze ontstekingen uiteindelijk blijvende myeline- en axonbeschadiging kunnen geven. Hieronder treft u een schematische
weergave van het ziekteproces MS en de verschillende aangrijpingspunten voor behandeling.
Hoe een ziekte ontsta
ontstaat en vervolgens klachten vero
veroorzaakt
in het lichaam kan wo
worden
weergegeven als een ssoort kettingreactie; het begint bij een
ontregeld immuunsysteem,
immuunsyst
gevolgd door ontsteki
ontstekingen in
het centrale zenuwste
zenuwstelsel en op
den duur blijvende schade.
De
sch
specifieke MS-behand
MS-behandeling is
erop gericht om zo vroeg
vro mogelijk in deze ‘kettingr
‘kettingreactie’ in
te grijpen.
FİGUUR 4 Schematisch ziekteverloop van Relapsing-Remitting MS
Verschil behand
behandeling
klachten
C
A
D
B
tijd
A
Schub, opleving klachten.
B
Volledig herstel (remissie), geen klachten meer.
C
Schub (relaps), opleving klachten.
D
Geen volledig herstel. Blijvende schade aan myeline en
axonbeschadiging veroorzaken chronische klachten.
12
Wat is het verschil tuss
tussen de
klachten
behandeling van de kl
en de behandeling van het
verschillende
ziekteproces? De vers
MS-klachten zoals bijvoorbeeld
bijv
verminderd
pijn, slechter zien, ver
blaasklachten zijn
gevoel of blaasklachte
het gevolg van ontstekingen
ontstek
zeof littekens in het centrale
cent
bijvoorbeeld
nuwstelsel. Om bijvoo
verminderen
pijnklachten te vermin
worden er pijnstillers vvoorgeschreven. Dit noemen
noem we
symptoombehandeling. U voelt
de pijn veel minder maar de
oorzaak van de pijn wordt niet
behandeld.
Behandeling van het ziekteproces richt zich op het voorkomen
van het optreden van ontstekingen en dus meer op de ‘oorzaak’ van de klachten. Wanneer
het optreden van het aantal ontstekingen wordt verminderd,
zullen er ook minder terugvallen optreden. Dit is meer een
onderhoudsbehandeling die
effecten op de langere termijn
beoogt. Bij MS noemen we dit
immunomodulerende therapie
of immunomodulatie.
Symptoombehandeling
kunt u zien als het blussen van een brand, terwijl behandeling van het
ziekteproces gezien kan
worden als het voorkomen van een brand.
13
BEHANDELING VAN MS-KLACHTEN
MS kenmerkt zich door een grote variëteit aan klachten die een
op- en neergaand verloop hebben. Deze klachten worden veroorzaakt door een verstoorde werking van het centrale zenuwstelsel. Welke klachten er optreden is afhankelijk van de plaats in het
centrale zenuwstelsel (ergens in de hersenen of ruggenmerg),
waar de ontsteking zich bevindt en of de myeline is afgebroken
en eventuele beschadiging van het axon heeft plaatsgevonden.
MS is een aandoening van het centrale zenuwstelsel en daarom zal
uw hoofdbehandelaar een neuroloog zijn. Het kan zijn, omdat MS
overal in het lichaam klachten kan veroorzaken, dat de neuroloog u
voor bepaalde klachten doorverwijst naar een andere specialist;
bijvoorbeeld een oogarts of uroloog.
De symptoombehandelingen, behandeling van een schub en de
onderhoudsbehandeling van het MS-ziekteproces worden apart
beschreven in de volgende paragrafen.
Symptoombehandeling
Op pagina 10 treft u een overzicht van de meest voorkomende
klachten waarvoor medicamenteuze behandelmogelijkheden
14
bestaan. Dit zijn behan
behandelingen
die gericht worden ing
ingezet om een
specifieke klacht waar u last van
hebt te verminderen.
Geneesmiddelen kunnen
kunn bijwerkingen veroorzake
veroorzaken. Bij het
toepassen van een gen
geneesmiddel
wordt altijd afgewogen
afgewoge of het
samen kan worden ge
gegeven met
uw huidige geneesmiddelen,
of
geneesmid
het effect van het gene
geneesmiddel
opweegt tegen het optreden
van
op
bijwerkingen enzovoo
enzovoort. Samen
met uw behandelend arts of artsen
wordt dan gekeken welke
we behandeling voor u geschikt is.
In brochure 2 ‘MS en het dagelijks
leven’ worden daarnaast
daarna nog tips
gegeven hoe om te ga
gaan met de
diverse klachten en wo
worden voorbeelden van niet-medicamenteuze
niet-med
behandeling besproke
besproken.
15
Behandeling van een
schub, exacerbatie
Soms is het moeilijk om te onderscheiden of de optredende
klachten door een schub komen,
door een infectie of gewoon
een onderdeel zijn van dagelijkse of wekelijkse veranderingen
in het klachtenpatroon.
Een schub, exacerbatie wordt
als volgt omschreven: een
periode, variërend van minstens
24 uur tot weken, met snel
opkomende nieuwe klachten of
het optreden van oude klachten
die eerder waren verdwenen.
Het optreden van deze klachten
mag niet in verband worden
gebracht met koorts, een infectie of het stoppen of starten met
een behandeling.
Een schub kunt u zien als
een opvlammend vuur,
corticosteroïden blussen
het vuur.
16
Op het moment dat er een
schub (exacerbatie, relaps, terugval, aanval) optreedt is er
sprake van een acute ontsteking op één of meer plaatsen
in het centrale zenuwstelsel.
Bij dit ontstekingsproces zijn
de bloedvaten betrokken die
rondom de zenuwuitlopers
voor een lichte zwelling van
het zenuwweefsel zorgen.
Hierdoor wordt de informatieoverdracht (prikkelgeleiding)
tussen de zenuwcellen in de
hersenen vaak bemoeilijkt. Dat is
het moment waarop u klachten
krijgt. Om dit opvlammende
ontstekingsproces te behandelen worden vaak corticosteroïden ingezet. Corticosteroïden,
stoffen die verwant zijn aan
bijnierschorshormoon, kunnen
de duur van terugvallen verkorten. Ze hebben een sterke
ontstekingsremmende werking
en zijn op verschillende manieren toe te dienen. Meestal
wordt gebruik gemaakt van een
infuus, zodat het geneesmid-
del direct in de bloedb
bloedbaan komt.
behandeling
Daarbij komt een beha
volgens een schema van
va drie of
het
vijf dagen ziekenhuisopname
ziekenhuiso
het zijn dat
meest voor. Ook kan h
voorgeschreven.
u tabletten krijgt voorg
wordt met corNiet elke terugval wor
ticosteroïden behandeld.
behande Bij een
milde terugval krijgt u vaak het
advies om meer rust te nemen en
te wachten totdat het vvanzelf beter
werkzaamheid bij klachgaat. De werkzaamhe
ten van verminderde spierkracht
s
of verslechterd gezichtsvermogen
gezich
gevoelsklachis vaak beter dan bij ge
evenwichtsstoornissen.
ten of evenwichtsstoo
Corticosteroïden zijn, vanwege
op kunnen
de bijwerkingen die o
treden, niet geschikt vvoor onderhoudsbehandeling. Bij langdurig
gebruik bestaat onder andere kans
en
op botontkalking, suikerziekte
suik
een hoge bloeddruk.
17
BEHANDELING VAN HET ZIEKTEPROCES MS
Aan het begin van deze brochure is uitgelegd dat bij MS een ontregeld immuunsysteem (het afweersysteem tegen infecties) onstekingen in de hersenen en het ruggenmerg veroorzaakt. Daarbij onstaat blijvende schade aan myeline en axonen dat een groot
deel van de klachten veroorzaakt. Sinds enkele jaren zijn er geneesmiddelen beschikbaar die ingrijpen in het immuunsysteem,
dit wordt immunomodulatie genoemd.
FİGUUR 5 Mogelijk ziekteverloop met en zonder behandeling
klachten
Ziekteverloop:
Normaal
Behandeld
tijd
Bij behandeling
van acute klachten
met bijvoorbeeld
corticosteroïden
wordt de acute
ontsteking geremd
zodat de relaps
korter duurt.
18
Bij chronische klachten als gevolg van
beschadigd myeline
kunnen specifieke
middelen de symptomen van de klachten verminderen.
De immunomodulere
immunomodulerende geneesmiddelen voor M
MS zijn
drie soorten interferon-bèta’s,
interferon
glatirameer acetaat en sinds juni
2006 is natalizumab b
beschikbaar [voor een overzic
overzicht zie de
tabel op pagina 20].
Immunomodulatie is e
er op
gericht om het optrede
optreden van
ontstekingen in het ce
centrale zenuwstelsel te voorkom
voorkomen en zo
beschadiging van het zzenuwstelsel en verergering van de
ziekte te remmen.
Echter, eenmaal veroo
veroorzaakte
schade aan axonen kan niet
meer worden hersteld.
hersteld Vroeg
inzetten van deze therapievorm
ther
is bedoeld om de onom
onomkeerbare schade zo veel mogelijk
te
m
voorkomen.
Start immunomodulatie voor
behandeling van het ziekteproces. Met (bijvoorbeeld)
interferon bèta wordt het aantal
relapses met éénderde verminderd. Daarnaast wordt het
nieuwe ontstaan van chronische
klachten (invaliditeit) geremd.
19
Het
H
et effec
effect
ct van
in
nterfero
on-bèta
interferon-bèta
Overzicht MS-behandelingen
Avonex®
Interferon ß-1a
30 µg éénmaal per week
intramusculair
Interferon ß-1b
250 µg om de dag subcutaan
Interferon ß-1a
22 of 44 µg 3 keer per week
subcutaan
Glatirameer acetaat
20 mg dagelijks subcutaan
Natalizumab
300 mg intraveneus éénmaal
per 4 weken
(Biogen Idec)
Betaferon®
(Bayer-Schering)
Rebif®
(Merck-Serono)
Copaxone®
(sanofi-aventis/Teva)
Tysabri®
(Biogen Idec)
Omdat het ontregelde immuunsysteem constant moet worden
bijgestuurd is het belangrijk dat een immunomodulerende therapie
volgens voorschrift wordt toegediend. Immunomodulerende
behandelingen neemt u niet af en toe, het is in feite een onderhoudsbehandeling die het ziekteproces op de langere termijn positief beïnvloedt.
Elk geneesmiddel heeft gewenste effecten maar ook ongewenste
effecten; de bijwerkingen. Ingrijpen in het immuunsysteem met
behulp van geneesmiddelen geeft ook bijwerkingen. Uw arts is daar
van op de hoogte maar het is ook goed dat u weet hoe de geneesmiddelen werken en welke bijwerkingen daarbij kunnen optreden.
Deze bijwerkingen staan altijd vermeld in de bijsluiter van het geneesmiddel.
20
Interferonen zijn een g
groep van
voorkomende stoffen
natuurlijk voorkomen
lichaam die actief
in het menselijk lichaa
kanker en
worden bij infecties, k
bij stoornissen in het iimmuunsysteem. Interferon-bèta is een van
deze interferonen en rremt onder
immuuncellen (geactiandere de immuuncel
bij MS door
veerde T-cellen) die b
bloedhersenbarrière gaan en
de bloedhersenbarrièr
zenuwuitlopers
de myeline en de zenu
in het zenuwweefsel aaanvallen. Interferon-bèta is dus een
Het principe
lichaamseigen stof. He
van behandeling met iinterferonen
berust op het aanvullen
aanvulle van het
interferon-bèta met
lichaamseigen interfer
buiten het lichaam nagemaakte
nag
interferon-bèta, om zo een sterker
op de
remmend effect te hebben
heb
21
aanvallende immuuncellen. Deze werking op het immuunsysteem
noemen we immunomodulatie.
In 1993 werden de eerste positieve onderzoeksresultaten met interferon-bèta bij MS-patiënten gepubliceerd. Hier werd voor het eerst
duidelijk dat interferon-bèta het aantal exacerbaties doet verminderen. Daarna volgden vele studies met interferon-bèta en zijn de volgende effecten van interferon-bèta aangetoond:
Uit onderzoek is gebleken dat interferon-bèta’s:
• het aantal exacerbaties in de tijd vermindert met éénderde
• de ontwikkeling van invaliditeit remt
• de ziekteactiviteit in de hersenen remt (het aantal laesies op
de MRI neemt af)
Zoals eerder al besproken in deze brochure ontstaan de klachten bij
MS doordat myeline wordt afgebroken en er schade aan de zenuwuitlopers, de axonen, ontstaat. In verschillende studies met interferon-bèta is aangetoond dat het starten met interferon-bèta direct na
de eerste schub/exacerbatie inderdaad een voordeel geeft na twee
jaar behandeling. And
Anders gezegd,
wat met afwachten ve
verloren gaat,
teruggewonnen.
wordt niet meer terug
Interferon-bèta is een natuurlijke
stof die actief is bij het bestrijden
ons lichaam,
van ontstekingen in on
verschijnsebv bij de griep. De ver
wanneer we de
len die optreden wann
griep hebben zijn voor
voo een deel
van het
te danken aan de werking
werk
interferon-bèta dat van nature in
voorkomt. Het is dus
ons lichaam voorkomt
niet zo gek dat wanneer
wanne we ons
interferon-bèta toediezelf ‘extra’ interferoneen injectie er
nen in de vorm van ee
kunnen treden
bijwerkingen op kunn
die op de griep lijken. De griep(koorts, koude
achtige symptomen (k
van
rillingen, spierpijn, hoofdpijn)
ho
interferon-bèta treden vaak enkele
uren na de injectie op en worden
in de loop van de behandeling
beha
Immunomodulatie is erop gericht exacerbaties (schubs)
minder vaak of minder ernstig te laten verlopen.
22
23
minder. De griepachtige symptomen kunt u goed onderdrukken
door vlak voor de injectie paracetamol, aspirine of ibuprofen in te
nemen net zoals u zou doen bij de griep.
Het toedienen van interferon-bèta gebeurd via een injectie en de
frequentie wordt mede bepaald door de plaats van de injectie. Er zijn
in Nederland 3 verschillende interferon-bèta’s beschikbaar. Twee
vormen worden onder de huid toegediend (subcutaan - afkorting
SC). Deze worden om de dag of drie keer per week geïnjecteerd.
Daarnaast is er één interferon-bèta dat in de spier wordt geïnjecteerd (intramusculair - afkorting IM). Hierbij volstaat één injectie
per week. Wanneer u zichzelf injecteert kunnen er reacties optreden
op de plaats van injectie. Bij het injecteren in de spier heeft u iets
minder last van reacties op de injectieplaats dan bij het onderhuids
spuiten. Dit hangt voor een groot deel samen met de frequentie van
injecteren. Hieronder wordt het verschil tussen onderhuids en in de
spier injecteren verder uitgelegd.
Onderhuids of in de spier injecteren
Wat is het verschil tussen onderhuids en in de spier injecteren?
De huid bestaat uit een aantal lagen en bevat naast vetweefsel ook
bloedvaatjes en vele zenuwuiteinden. Het prikje van het injecteren
voelt u doordat de zenuwen net onder de huid, het signaal ‘schade,
24
pijn’ doorgeven aan de hersenen.
In de spieren zitten geen
ge ‘zenuwuiteinden’. Dit beteke
betekent dat er
geen verschil is qua pijn
pij tussen
onderhuids of in de sp
spier injecteren. Een geneesmiddel
geneesmidde dat onder
de huid wordt gespoten
gespote wordt
voor een deel opgeslagen
in het
opgesla
vetweefsel en voor ee
een deel direct
via de kleine bloedvaatjes
naar de
bloedvaa
grote bloedvaten getransporteerd.
getra
Via het bloed wordt het
he middel
getransporteerd naar d
de plaats van
bestemming waar het zijn werking
kan uitoefenen.
De huid is een soort d
depot, het
geneesmiddel wordt llangzamer
afgegeven waardoor h
het middel ook op de plaats va
van injectie
neveneffecten kan heb
hebben. Daarnaast wordt er ook geneesmiddel
ge
afgebroken alvorens h
het zijn werk
heeft kunnen doen.
epidermis
dermis
subcutaan
weefsel
spier
zenuw
bloedvat
FIGUUR 6
Bij een intramusculaire injectie
wordt het interferon-bèta
direct in de spier geïnjecteerd.
25
Een spier heeft weinig tot
geen vet. Het geneesmiddel
dat in de spier wordt gespoten
wordt veel sneller naar de grote
bloedvaten getransporteerd en
komt eerder op de plaats van
bestemming. Hoe sneller het
afgifteproces, hoe minder geneesmiddel tussentijds verloren
gaat. Hoeveel werkzame stof
van elke interferon-bèta vorm
uiteindelijk zijn werk kan doen
is allemaal onderzocht. Op basis
van deze onderzoeken wordt
de dosis (hoeveelheid geneesmiddel) en hoe vaak het moet
worden toegediend (per dag,
per week) bepaald. Subcutane
preparaten moeten vaker worden toegediend dan intramusculaire preparaten.
Het effect van
glatirameer acetaat
Glatirameer acetaat is een
kunstmatig eiwit dat qua structuur op myeline lijkt. Glatirameer acetaat is geen interferon
26
De meest frequente b
bijwerking is een reactie op de plaats van injectie. Daarnaast kan e
een zogenaamde ‘onmiddellijke post injectie
reactie’ optreden. Binn
Binnen enkele minuten na de injectie kunnen dan
verschijnselen optreden
optrede zoals blozen/rood worden van de borst,
pijn op de borst, kortademigheid,
versnelde hartslag/hartkloppinkorta
gen. De verschijnselen zijn van korte duur en verdwijnen doorgaans
binnen 30 minuten zo
zonder restverschijnselen.
Het
H
et effect
effecct van natalizumab
na
maar is wel een immunomodulerend geneesmiddel. De werking bij MS is nog niet helemaal
opgehelderd. Glatirameer acetaat moet iedere dag onder de
huid worden geïnjecteerd. In
onderzoek is alleen aangetoond
dat glatirameer acetaat het aantal exacerbaties met éénderde
vermindert. In tegenstelling tot
de interferon-bèta’s, is er met
glatirameer acetaat geen onderzoek gedaan naar de behandeling met glatirameer acetaat
direct na de eerste schub/exacerbatie.
Natalizumab is een nieuw
nie
geneesmiddel voor de behandeling van
MS. De ontwikkeling van natalizumab is tot stand gekomen door
een belangrijke stap in het ziekteproces van MS als uitgangspunt te
binnendringen van geactiveerde immuuncelnemen. Bij MS is het b
bloedhersenbarrière heen, in het hersenweefsel zo’n
len, door de bloedher
is speciaal ontwikkeld om deze stap te
belangrijke stap. Natalizumab
Nata
blokkeren. In klinische studies is aangetoond dat behandeling met
natalizumab resulteert in een halvering van het risico op blijvende
tevens het aantal exacerbaties met tweederde verachteruitgang en teven
mindert. Natalizumab is een eiwit (antilichaam) dat elke vier weken
dit duurt ongeveer één uur en gevia een infuus wordt toegediend,
to
ziekenhuis.
beurt in het ziekenhui
27
Zoals alle geneesmiddelen kan ook
natalizumab bijwerkingen veroorzaken, hoewel niet iedere patiënt
deze krijgt. Uit klinisch onderzoek
blijkt dat de meest voorkomende
bijwerkingen in het algemeen mild
van aard zijn. De meest voorkomende bijwerkingen (die bij 1%
tot 10% van de patiënten voorkwamen) waren enkele algemene
bijwerkingen zoals hoofdpijn,
vermoeidheid, duizeligheid, misselijkheid, urineweginfectie, neuskeelholteontsteking en gewrichtspijn. Bij het toedienen van een
geneesmiddel direct in de bloedbaan door middel van een infuus,
kan het lichaam sterker reageren
op ‘een vreemde stof’ in het bloed.
Dit kan verschijnselen van overgevoeligheid geven en om die reden
wordt u gevraagd na het infuus
even in het ziekenhuis te blijven.
STARTEN MET IMMUNOMODULATIE
Verschillende studies wijzen inmiddels ook op het voordeel om
snel na de diagnose te starten met de immunomodulerende behandeling in plaats van
va af te wachten. Echter, het is goed om te
van immunomodulerende geneesmiddelen
weten dat het effect v
is.
meestal niet direct merkbaar
m
lezen is het een behandeling die het
Zoals u eerder heeft kunnen
k
langere termijn positief beïnvloedt. Immunoziekteproces op de lan
behandelingen neemt u niet af en toe, het is in feite
modulerende behande
onderhoudsbehandeling. Voor een optimaal resultaat is het dus
een onderhoudsbehan
een bepaalde tijd vol te houden. Het is
raadzaam om de behandeling
beha
dus van belang om u vvooraf goed te informeren over de verschillenimmunomodulerende middelen; over hoe vaak het toegediend
de immunomoduleren
en de mogelijke bijwerkingen. Samen
moet worden, de werking
wer
met uw behandelend arts wordt bepaald wanneer starten met een
immunomodulerende behandeling voor u geschikt is.
de MS informatieserie hopen wij u een volleMet de brochures uit d
over wat MS is en de mogelijke behandig beeld te hebben gegeven
ge
delingen die ervoor zijn.
zij Voor overige vragen kunt u terecht bij de
handige adressen op de
d volgende pagina.
Vo
Voor
oor het complete ov
overzicht van de werking en bijwerkingen
van
va
an de hiergenoemde
hierg
genoemde middelen verwijzen wij u naar de meest
recente
re
ecente bijsluiter
bijssluiter van de desbetreffende middelen.
28
29