DRIEKONINGEN. als de figuur van Jozef zijn verwant aan die van

DRIEKONINGEN.
als de figuur van Jozef zijn verwant aan
die van Rogier. Maar Memling wijkt af
in de groepeering der koningen, want de
wierookkoning is hier links afgebeeld. Men
heeft deze afwijking trachten te verklaren
uit het feit dat Memling in dezen vorst
Karel den Stouten heeft willen afbeelden,
die twee jaar vóór de vervaardiging van
dit stuk op 44-jarigen leeftijd gesneuveld
was. Dit zou de eereplaats aan Maria's
rechterhand, de voorkeur die het kind hem
toont en de fiere houding van den knielenden
koning verklaren.
Op Memlings schilderij zien wij den
jongen koning Caspar, die immers Afrika
vertegenwoordigde, als een Moor voorgesteld.
Sinds de 14'^ eeuw, maar vooral sinds de
i5<k, was dit regel bij de voorstelling der
drie koningen in de kerk.
De Katholieke kerk was te allen tijde
gewoon door schilderijen en beelden een
aanschouwelijk godsdienstonderwijs te geven.
Zoo placht zij op de groote feestdagen bij
de Latijnsche bcurtzangen toepasselijke
tableaux-vivants aan te richten in het koor
der kerk. Het ongeleerde volk dat het
Latijn niet. verstond, kon aldus door het oog
in zich opnemen wat het niet kon vatten
met het gehoor.
Het is te begrijpen dat vooral de voorstelling van de drie koningen, ieder met
zijn gevolg, bijzonder in den smaak moest
vallen van de kijkgragc menigte. Het koor
zong dan als inleiding Ps. 71 vs. 10: De
koningen van Tarsus, en de eilanden zullen
geschenken aanbieden. Nauwelijks waren
deze tonen weggestorven of door den hoofdingang kwamen drie geestelijken binnen,
gekleed in zijden gewaden, met gouden
kronen op het hoofd en gouden bekers in
de hand. Langzaam en plechtig, onder het
zingen van een Latijnsch gezang, schrijden
zij naar het koor. De ster, die aan een koord
hangt, gaat hun daarbij voor. In het koor
aangekomen, heffen zij één voor één hun
geschenk omhoog om het aan de gemeente
te toonen. Zij gaan in het midden van het
koor staan en één van hen wijst op de
aan een koord hangende ster en zingt met
duidelijke stem in het Latijn: „Dit is het
tecken van den grooten koning." Dan
schrijden zij onder gezang van het midden
van het koor naar het hoofdaltaar en brengen
daar hun offers door het neerleggen der
gouden bekers op de mensa, het hoogtepunt
der plechtigheid. Waarschijnlijk werden
Christus en zijn Moeder hierbij voorgesteld
door een beeld op het hoogaltaar. Terstond
hierop heft een knapenkoor achter het altaar
het lied van Christus' geboorte aan. De
koningen trekken zich terug in de sacristij.
Een andere wijze van voorstelling is dat
de drie koningen als vertegenwoordigers
van drie werelddeelen door drie verschillende deuren de kerk binnenkomen. Voor
het hoogaltaar begroeten zij elkaar met een
kus; dan brengen zij hun offers aan het
kruisaltaar, dat Bethlehem voorstelt. Bij
een kribbe zitten daar twee vrouwen, voorgesteld door priesters in witte albe, die de
koningen naar hun namen vragen. Dezen
maken zich bekend als de vorsten van
Tarsus, Arabië en Saba. Hierop toonen de
vrouwen het kind en de koningen knielen
voor de kribbe neer om het te aanbidden.
Bij de vertooning die in 1498 in de
Nieuwe Kerk te Delft gegeven werd, kwamen
de koningen zelfs t e p a a r d , door verschillende kerkdeuren binnenrijden, elk met
zijn gevolg.
Het drickoningsspel werd ook wel uitgebreid door het optreden van Herodes.
Deze zat dan op een troon, waarvoor de
koningen op weg naar de kribbe halt
maakten. Herodes vraagt hen naar het doel
van hun tocht, roept zijn schriftgeleerden
bijeen, en alles wordt voorgesteld in overeenstemming met het bijbelverhaal.
Deze mysteriespelen, aldus gcheeten naar
ministerium d.i. kerkdienst, waren overal
dezelfde omdat de inrichting van de Katholieke kerk overal dezelfde was en is. Wèl
ontwikkelden zij zich in het cene land wat
vroeger of later dan in het andere; Frank-