Diana en Endymion

Diana en Endymion
Diana en Endymion is een schilderij dat is geschilderd ca.
1680 door Gerard Lairesse.
Lairesse heeft dit schilderij geschilderd voor de
slaapkamer van de echtgenote van stadhouder Willem III,
Mary Stuart.
Op dit schilderij zie je drie figuren afgebeeld. De
prestigieuze vrouw is Diana (Latijns voor Artemis) die
samen met Eros/Amor/Cupido neer daalt op aarde. De
derde persoon is een man die ligt te slapen onder een
boom. Deze man heeft de naam Endymion. Voor dat ik dit
schilderij iconografisch kan gaan ‘ontleden’ heb ik eerst
het verband/relatie tussen deze drie opgezocht en vandaar
volgt hier een klein stukje mythologie om dit schilderij zo
goed mogelijk iconografisch te kunnen beschrijven.
Artemis(Diana) is een godin uit de Griekse mythologie.
Zij behoorde tot de twaalf goden van het Griekse
Pantheon en is daar een dochter van de oppergod Zeus en
Leto en tweelingzuster van Apollo.
Endymion(Orion) is de koning van Elis en zoon van Zeus, een jeugdige en mooie jager of
herder en geliefde van Diana(Artemis). Hij sliep een eeuwige slaap, omdat Diana het niet kon
velen dat hij eens zou moeten sterven en zij placht hem 's-nachts ongezien te bezoeken. Diana
zou Endymion hebben doen inslapen vanwege haar voorkeur voor een kuise liefde.(Geen
seks, ze wou Endymion lief hebben tot in de eeuwigheid en daarom liet ze hem voor eeuwig
slapen) Een ander verhaal vermeldt dat Endymion aan Apollo of Diana heeft gevraagd om die
eeuwige slaap, opdat hij zijn schoonheid niet zou verliezen. Een ijdele reden dus.
Artemis word voornamelijk afgebeeld met een zilveren pijl en boog(gemaakt door
Hephaistos). Met een hinde naast zich(een vrouwelijk hert) en ook vaak met de maan. Soms is
de maan op haar voorhoofd afgebeeld met twee kleine puntjes (de puntjes van de net nieuwe
maan, die er ook uitziet als een boog).. Andere attributen die bij Artemis horen zijn de gans,
wilde honden. (Voor een iets meer uitgebreidere Mythologie en iconografie, zie bijlage
‘Artemis’)
Na dit stuk gelezen te hebben word er al meer duidelijk
dan op eerste instantie. Lairesse heeft duidelijk gebruik
gemaakt van literaire bronnen. Diana(Artemis) Als
godin van de jacht en de maan. Daalt ‘s avonds neer op
Aarde om haar liefde (Amor) te bezoeken in zijn
eeuwige slaap(Endymion). Op dit schilderij lijkt het
alsof Amor haar de weg wijst naar Endymion. Omdat
Amor staat voor de liefde (de god van de liefde) is het
dus niets meer dan normaal dat deze rol word vervult
door Amor.
Diana die is afgebeeld met alleen een doek rondom haar middel houd Cupido vast met haar
linkerhand op zijn rechterschouder. Endymion ligt in een glorieuze houding te slapen met zijn
linkerhand achter zijn hoofd.
Alleen gehuld in een doek die net alleen zijn kruis bedenkt geeft weer dat Endymion
Goddelijk is. Endymion is een halfgod en een Koning.
Het schilderij vertaalt het moment waarop Diana Endymion
komt bezoeken om te kijken hoe het met haar geliefde gaat.
Om aan te duiden dat dit Endymion is word de relatie tussen
deze twee versterkt door Cupido.
Op het moment dat cupido aanwezig is weet je meteen dat
er liefde in het spel aanwezig is. Doordat Cupido een fakkel
vast houd is het duidelijk (op het wijzen na) dat Cupido
Diana haar de wegwijst naar haar geliefde.
De fakkel is een multifunctioneel symbool. Het kan symbool
en attribuut zijn van de maan (Diana), de (brandende)
liefde, het huwelijk (fakkels brandden bij de huwelijksceremonie). Een omgekeerde of
uitgedoofde fakkel is een teken van de dood, een brandende van het leven na de dood.
De fakkel is in dit schilderij aangezien de functie van het schilderij ook multifunctioneel.
Omdat Cupido deze fakkel vast houd is het welzeker een teken van (brandende) liefde en van
het Huwelijk tussen Diana en Endymion(en het huwelijk tussen Willem III en Mary Stuart).
Teven is zoals boven vermeld ook de fakkel een attribuut voor de godin van de nacht/maan.
De enige echte Diana(Artemis), laat het nou zijn dat Diana ook wel degelijk op dit schilderij
staat afgebeeld!? Omdat Cupido deze fakkel vast heeft betekend het ook
dat Cupido ter beschikking staat tot Diana(in dit geval begeleid hij haart
naar Endymion). Om het even kort op te sommen; De fakkel die Cupido
vast heeft staat dus symbool voor de eeuwig brandende liefde tussen
Diana en Endymion.
Typische is de tiara die Diana draagt. Artemis(Diana) is de godin van de
maan, deze werd vroeger vaak afgebeeld met twee puntjes op het
voorhoofd of in het haar en een boog. Voor de kenners is dit gelijk een
weggever die vertelt dat deze vrouw Diana(Artemis) is. Niettemin is het
Nacht op dit schilderij, dit refereert ook gelijk door naar Diana(Artemis),
godin van de nacht en van de maan.
De parel ketting die Diana draagt is ook symbool voor Diana.
Gerard Lairesse heeft door een oranje doek om cupido te wikkelen ook een mooie referatie
gemaakt naar de ‘oranjes’ aan wie dit schilderij cadeau is gedaan.
Op het moment is dit schilderij eigendom van het Rijksmuseum te Amsterdam. Het
hang in de vaste collectie en hangt er dus nog wel even.