Adviesnota - Kennisplein

Adviesnota:
Naar een betere psychosociale hulp voor getroffenen van rampen en
terreur
Enkele vaststellingen:
-
-
-
De huidige wetgeving splitst de bevoegdheden inzake zorg voor getroffenen van rampen op in
een acute opvang (Federaal, FOD Volksgezondheid) en de nazorg (Gemeenschappen). De
overdracht van het Psychosociaal Interventieplan (PSIP) voor de eerste opvang, naar de nafase
verloopt vaak moeilijk.
Er zijn zeer veel diensten betrokken bij de nazorg, maar deze kennen elkaars werking
onvoldoende waardoor zij naast elkaar werken. Bovendien bestaat er geen duidelijk mandaat
om het geheel te coördineren.
Er bestaat onduidelijkheid over de bevoegdheden inzake collectieve nazorg, bv de organisatie
van herdenkingsmomenten, informatievergaderingen,….
Getroffenen van de aanslagen verenigden zich in organisaties en zoeken gehoor in de media
of bij beleidsverantwoordelijken.
Op basis van deze (vaak individuele vragen) nemen verschillende overheidsdiensten
initiatieven om één of ander aspect van de psychosociale hulp aan getroffenen van de
aanslagen te verbeteren of aan te pakken.
Situering van deze adviesnota
Een werkgroep van verschillende diensten die een sleutelrol spelen bij de opvang van getroffenen1
werkte sinds kort na de aanslagen aan een goed gedocumenteerde discussietekst over het verbeteren
van de zorg aan getroffenen van rampen en terreur, zowel op korte als op lange termijn. Daarbij werd
rekening gehouden met bekend onderzoek, (internationale) praktijkvoorbeelden en expertise vanuit
de verschillende organisaties.
De discussietekst werd op 24/1/2017 tijdens een seminarie gepresenteerd en uitgebreid besproken
met een twintigtal verschillende diensten die in België betrokken zijn bij de psychosociale opvang van
getroffenen.
Deze adviesnota integreert het voorbereidend werk (discussietekst) en de verwerking van de input uit
het seminarie. Voor meer informatie over de resultaten en inhoud van dit seminarie:
https://www.kennisplein.be/Pages/Naar-een-betere-psychosociale-zorg-voor-getroffenen-vanrampen-en-terreur.aspx
1
Steunpunt VZW, Victim Support Europe, FOD Volksgezondheid en een onafhankelijk expert
Wat is er nodig voor een betere zorg voor getroffenen van rampen en terreur?
Uit de discussies op het seminarie kwamen zes punten waar iedereen het over eens was.
Een ruime definitie van “getroffene” bij een incident en een aangepast hulpaanbod
Vooral bij een open ramp is het onmogelijk om alle getroffenen op het moment zelf te registreren
aangezien vele mensen onmiddellijk het rampterrein verlaten en zelf een veilig onderkomen zoeken.
Mensen waarvan we geen contactgegevens hebben worden niet proactief gecontacteerd en kunnen
zich daardoor minder “erkend” voelen.
Een goed hulpaanbod bouwt op een goede registratie van getroffenen en dit op verschillende niveaus
(bv via tools voor zelfregistratie).
Daarnaast is de definitie van “getroffene” veel ruimer dan enkel de direct betrokkenen (gewond, niet
gewond, verwant, nabestaande, hulpverlener,…). Vanuit psychosociaal oogpunt is het noodzakelijk om
te erkennen dat een veel grotere groep van deze mensen zich getroffen voelt en kan geraakt zijn door
wat ze hebben ervaren, gezien, beleefden… (bv de algemene bevolking, niet gewonde getuigen,
occasionele hulpverleners,…). Dit betekent dat initiatieven die zich richten op het psychosociaal
welbevinden erg breed moeten ontplooid worden. We kijken dan ook zowel naar initiatieven die zich
richten naar individuen als naar de brede bevolking (Community building en communicatie).
Eén contactpunt voor getroffenen
Tijdens de acute fase is het Psychosociaal Interventieplan van kracht, waarbinnen er een eerste contact
is met de direct getroffenen. Men is het erover eens dat er afspraken moeten gemaakt worden
(taakverdeling, snelle overdracht,…) om de samenwerking tussen de verschillende diensten te
verbeteren, maar het is niet nodig om er extra diensten of taken aan toe te voegen.
Na de chaos van de acute fase hebben getroffenen blijvend nood aan één contactpunt, één plaats waar
ze terecht kunnen voor alle mogelijk vragen, ongerustheden, beslommeringen, … .
Een contactpunt moet toegankelijk zijn op verschillende manieren. Via een website moet het
betrouwbare informatie verspreiden naar de brede bevolking, maar ook naar individuele getroffenen.
In Nederland bestaat er een mooi voorbeeld van hoe dit kan opgezet worden. Daarnaast moeten er
ook andere kanalen voorzien worden (telefoonnummer, mailadres,…) met een garantie op langdurige
opvolging én correcte informatie.
Experten uit verschillende diensten geven aan dat dit op nationaal niveau geregeld moet worden en
dat de informatie uit één bron moet komen. Elke betrokken dienst is verantwoordelijk voor het
verschaffen van de nodige informatie aan dit centrale contactpunt.
Coördinatie van de betrokken diensten
Er zijn zeer veel verschillende diensten, elk vanuit hun specifieke expertise en bevoegdheid, betrokken
bij de psychosociale hulpverlening aan getroffenen. Dit schept een netwerk van mogelijkheden,
waarbij een goede coördinatie noodzakelijk is.
Vandaag gebeurt de zorg aan getroffenen op basis van de organisatie van de diensten. Een degelijke
coördinatie van die diensten kan ervoor zorgen dat er een netwerk ontstaat waardoor de zorg kan
gebeuren op basis van de noden en behoeften van de getroffenen. Zo kan er bv gedacht worden aan
casemanagers voor de meest ingewikkelde dossiers, communicatie naar de brede bevolking en
ondersteuning van communitybuilding initiatieven…
Mensen uit de verschillende diensten binnen het netwerk moeten elkaar beter leren kennen. Dit is een
belangrijke voorwaarde voor een vlotte samenwerking tijdens de hulpverlening. Het is immers bekend
dat diensten vooral contact opnemen met anderen die ze kennen, niet-bekende diensten geraken
tijdens de hulpverlening erg moeilijk in het netwerk binnen.
Als de opdrachten van coördinatie en contactpunt gecombineerd worden in één structuur ontstaan er
synergieën. Deze structuur kan zowel proactief als probleemoplossend werken op basis van de
signalen die via de verschillende kanalen binnenkomen.
Kennisopbouw en kennisdeling
Een structuur die instaat voor het verbeteren van de kwaliteit van zorg voor getroffenen van rampen
moet ook expertise opbouwen.
-
Er moet meer gebruik gemaakt worden van vragenlijsten en wetenschappelijk onderzoek naar
de effecten van onze hulpverlening op getroffenen.
Er is nood aan een inhoudelijk platform waar de diensten hangende discussies kunnen
beslechten. Er zijn discussies die reeds jaren meegaan en die nergens worden uitgeklaard.
Er is nood aan meer expertise en de opmaak van richtlijnen en handreikingen voor
verschillende diensten die met getroffenen aan de slag gaan, voor politici en voor de brede
bevolking.
De expertise binnen de verschillende diensten is vaak ontoereikend voor de specifieke noden na een
ramp. Diensten geven aan dat er weinig opleidingskansen bestaan voor medewerkers en dat er vaak
moet gezocht en gepuzzeld worden om nieuwe en ervaren medewerkers opgeleid te krijgen. Er is
expertise beschikbaar, nationaal, maar vooral internationaal.
Een mogelijke piste is het organiseren van een pool van gespecialiseerde hulpverleners die ingezet
worden voor de langdurige en gespecialiseerde begeleiding van getroffenen.
Community building
Specifieke initiatieven voor gemeenschapsopbouw zouden ondersteund en breder gepromoot moeten
worden. Vooral maar niet uitsluitend in het geval van een terroristische aanslag.
We denken aan:
-
Het bieden van ondersteuning (praktisch, financieel, advies,…) bij de opstart van
lotgenotengroepen
Het afstemmen van de organisatie van herdenkingen met aandacht voor de noden van de
getroffenen
Het ondersteunen van het verenigingsleven om mensen bij elkaar te brengen in emotioneel
zware tijden.
Dit alles om de collectieve veerkracht van de maatschappij te ondersteunen.
Communicatie
Communicatie in moeilijke tijden vraagt specifieke aandacht. We hadden het al over het bereiken van
verschillende groepen getroffenen via verschillende communicatiekanalen. Toch is er ook aandacht
nodig voor de manier waarop beleidsverantwoordelijken en administraties communiceren naar
getroffenen en het brede publiek.
Ook met de media kan een debat op gang worden gebracht over hun taak en opdracht bij incidenten
met veel getroffenen en een grote maatschappelijke opdracht.
Openstaande vragen
Hoe geef je vorm aan deze nieuwe structuur?
Enerzijds zijn er mensen die delen van bovenstaande taken aan overheidsdiensten willen toekennen,
anderzijds denkt men aan het oprichten van een nieuwe dienst of ad hoc task force binnen of buiten
de overheid. Een opsplitsing van taken is niet wenselijk omdat er al een tekort aan coördinatie wordt
vastgesteld. Evenzeer stelt men zich vragen bij het oprichten van een gloednieuwe zelfstandige
organisatie omdat dat weer een extra organisatie is die wordt toegevoegd.
Sommige mensen pleiten ervoor om de crisiscel van Binnenlandse zaken de opdracht te geven om het
enige contactpunt te zijn voor getroffenen. Deze cel coördineert dat de facto in de acute fase en geeft
(ism FOD Volksgezondheid) ook een algemeen informatienummer vrij (1771).
Het is echter belangrijk dat een contactpunt op lange termijn moet kunnen bestaan. Het is denkbaar
dat deze taak na de acute fase wordt doorgegeven aan een andere dienst of organisatie.
Advies
We adviseren om extra middelen en een duidelijk mandaat toe te kennen aan een bestaande
psychosociale expert om bovenstaande taken gezamenlijk op te nemen als netwerkcoördinator.
Op het moment dat er geen rampenhulpverlening bezig is, heeft de op te richten structuur als
belangrijkste taak de (coördinatie van) kennisontwikkeling , kennisdeling en netwerkopbouw. Na de
acute fase van een ramp (PSIP) zorgt deze structuur voor de coördinatie van alle psychosociale
aspecten, de informatiestroom en de gemeenschapsopbouw.
Zorg voor getroffenen van rampen doorkruist de bevoegdheden van de staatshervorming. Daarom is
het belangrijke dat deze dienst onafhankelijk kan opereren in samenwerking met verschillende
beleidsniveaus. Zowel de federale structuren als de gemeenschappen moeten kunnen netwerken en
coördinatie aanvaarden van deze dienst. De financiering van deze structuur zou dan ook idealiter een
samenstromen zijn van de verschillende bevoegdheden.