Onbekende beelden - Sint

PERSTEKST 15 NOVEMBER 2012
TENTOONSTELLING ONBEKENDE BEELDEN, STERKE VERHALEN. BELGEN IN OORLOG
Van 16 november 2012 tot 21 april 2013 loopt in de Gentse Sint-Pietersabdij de
tentoonstelling Onbekende beelden, sterke verhalen. Belgen in oorlog, een tentoonstelling
van Historische Huizen Gent, het Instituut voor Publieksgeschiedenis van de Universiteit
Gent en het SOMA – het Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse
Maatschappij. Net als bij Gekleurd verleden treden Bruno De Wever, Martine Van Asch en
Rudi Van Doorslaer op als curatoren.
De tentoonstelling is een speurtocht naar informatie over het beeld. Ze brengt een selectie
foto’s van personen die in hun leven werden geconfronteerd met een oorlog of gewapend
conflict. Met behulp van de nieuwste multimediatechnieken wordt de bezoeker uitgenodigd
de foto’s te exploreren. Via touchscreens en tablets kruipt hij als het ware in het beeld.
Belangrijke details op de foto kunnen zo onder de loep worden genomen. Op die manier
opent de foto een venster op de wereld en zijn geschiedenis.
Verhalen
In zijn 180 jaar geschiedenis is België betrokken geweest bij vele oorlogen en gewapende
conflicten. Iedereen kent natuurlijk de twee wereldoorlogen en bij sommigen doet ook de
Congocrisis uit de jaren 1960 een belletje rinkelen. Toch werden Belgen ook geconfronteerd
met vele andere oorlogen, burgeroorlogen en gewapende conflicten. Miljoenen clichés
waarin Belgische militairen, vrijwilligers, dokters en schrijvers in tijden van oorlog hun
wedervaren hebben vastgelegd, vormen een al even kleurrijk als verbijsterend portret van de
wereldgeschiedenis.
Onbekende beelden, sterke verhalen. Belgen in oorlog brengt twintig foto’s van personen die
op één of andere manier een band hebben met België en in hun leven geconfronteerd
werden met een oorlog of gewapend conflict. Even zoveel gastcuratoren laten de bezoeker
kijken naar deze onbekende beelden en vertellen er ook het verhaal bij. Het zijn in de eerste
plaats historici maar ook journalisten, fotografen en zelfs directe getuigen die hun verhaal
doen.
De foto’s en verhalen voeren ons van het eind van de negentiende eeuw, met de pauselijke
zoeaven of de Vlaamse vrijwilligers in de Boerenoorlog, over de wereldoorlogen en de
Spaanse burgeroorlog, naar de Congocrisissen, de bevrijdingsstrijd in Latijns-Amerika, de
Rwandese genocide en de Navo-interventie in Libanon vandaag. Even zoveel getuigenissen
zijn het van Belgische betrokkenheid bij het wereldgebeuren.
Er worden bewust geen iconische oorlogsfoto’s getoond, al is het best mogelijk dat enkele
van deze beelden voor altijd op het netvlies zullen blijven hangen. Deze mensen en hun
verhalen lijken uitzonderlijk. Toch zijn het veeleer geschiedenissen van normale mensen die
geconfronteerd worden met abnormale situaties en tijden. Ogenschijnlijk banale foto’s – een
groepje vrouwelijke toeristen, anonieme burgers op een open vrachtwagen, een stoere
soldaat op een moto, een restant van kleren - verbergen de grote drama’s van de voorbije
eeuw. Door telkens opnieuw op zoek te gaan naar informatie over en achter de foto, naar de
sociale context van het gebeuren en de afgebeelde personen, blijkt steeds hoe hun verhaal
bepaald wordt door de omstandigheden waarin ze leefden. Zo biedt deze tentoonstelling ook
een stuk sociale geschiedenis.
Onbekende beelden, sterke verhalen. Belgen in oorlog wil vooral vragen stellen. Tonen deze
foto’s de realiteit van oorlog ? Maken ze de gruwel van de oorlog tastbaar? En wat te zeggen
over het kijken naar foto’s (of bewegende beelden)? De analyse van historische foto’s is
even moeilijk als belangrijk. Foto’s van historische gebeurtenissen moeten net zoals ieder
ander historisch document met de nodige omzichtigheid worden benaderd. Na het lezen van
de verhalen erachter of het beluisteren van de aanvullende commentaren zal er vaak een
spanning ontstaan tussen de eerste blik op een foto en de tweede of derde. Wat vertelt die
spanning over de waarde van onze beeldcultuur vandaag, over de informatie die we op deze
wijze bewust en vooral onbewust opslaan? De tentoonstelling en het bijhorende boek dragen
bij tot een kritische omgang met beeldbronnen over het verleden.
Evolutie
Bij haar ontstaan werd de fotografie bestempeld als een middel om de werkelijkheid
nauwkeurig en objectief vast te leggen. Naarmate de techniek verder evolueerde, ging men
de fotograaf echter meer en meer erkennen als interpreterend subject. Foto’s verschaften
geen toegang tot de werkelijkheid, maar wel tot het beeld dat daarvan werd opgehangen. De
fotograaf beïnvloedt dat uiteindelijke beeld op veel manieren. Alleen al de selectie van het
onderwerp en de keuze van het beeldkader zijn bepalend en maken zowel de fotograaf als
zijn opdrachtgever tot zeer invloedrijke spelers. Foto’s zijn ook altijd ingebed in een
welbepaalde context die invloed uitoefent op hun betekenis.
In het begin van de twintigste eeuw zorgde de technische evolutie in de fotografie voor een
enorme boost. Met de handcamera deed ze haar intrede in het leven van de grote massa.
Ook de oorlogsfotografie zou profiteren van deze democratisering van het fotografische
proces. Met een relatief beperkte hoeveelheid aan technische bagage en materiaal zou
iedereen voortaan beelden kunnen schieten.
Deze evolutie in de fotografie stelt ons vandaag in staat om een project als Onbekende
beelden, sterke verhalen. Belgen in oorlog te realiseren. De popularisering van het medium
zorgde ervoor dat er aan de hand van foto’s kan worden getoond dat oorlog overal kan zijn
en dat de foto’s die daarvan getuigen door om het even wie gemaakt kunnen zijn. In
sommige omstandigheden zijn mensen gewoon niet in staat om aan de oorlog te
ontsnappen, ook al zouden ze dat (meestal) wel willen. Daarom zijn de foto’s die in het kader
van dit project bij elkaar werden gebracht ook zo divers. Van beroepsfotografen die voor een
militaire overheid of voor diensten van het gerecht werkten, van getuigen die hun vrienden of
medestanders wilden vereeuwigen, van toevallige voorbijgangers die al helemaal niet
beseften wat hun beeld voor het nageslacht kon betekenen, van schrijvende journalisten bij
gebrek aan een collega professionele fotograaf, van straatfotografen die hun brood
verdienden met het vastleggen van het alledaagse. Deze reis doorheen de tijd van bijna
anderhalve eeuw zou nooit mogelijk zijn geweest zonder de steeds toenemende
toegankelijkheid van de fotografie.
Bovendien is deze vorm van ‘alledaagse’ beelden gemaakt door alledaagse fotografen
eerder zelden te zien in onze musea. Fotografietentoonstellingen kunnen moeilijk
ontsnappen aan de tendens tot esthetisering, waardoor de belangrijke vragen die in
Onbekende beelden, sterke verhalen worden gesteld, zo goed als nooit in dergelijke
tentoonstellingen aan bod komen. In wezen peilt Onbekende beelden, sterke verhalen.
Belgen in oorlog naar de betekenis van en achter het beeld. Dat is in het perspectief van het
steeds toenemende belang van de beeldcultuur anno 2012 een essentieel gegeven in het
kritisch evalueren van onze maatschappij.
De gastcuratoren
Veel van de geselecteerde foto’s lijken op het eerste gezicht bedrieglijk eenvoudig. Om het
verhaal achter het beeld te schrijven is er echter zeer veel research nodig. De
tentoonstellingsmakers kozen er dan ook voor om samen te werken met twintig
gastcuratoren:
Thomas Buerman schreef aan de UGent een proefschrift over “Katholieke mannelijkheden
in België in de 19de en 20ste eeuw”. Hij verschaft de bezoeker een inkijk in de wereld van de
zoeaven.
Chris Schoeman is een Zuid-Afrikaanse historicus die in 2012 "Broers in die Stryd Hollanders in die Anglo-Boereoorlog” op de markt bracht en de bezoeker meeneemt naar de
wereld van de Vlaamsgezinde Maurice Josson.
Patrick Nefors is archivaris van het Koninklijk Legermuseum in Brussel. Hij introduceert ons
o.a. in de logistieke machinerie die in WO I op gang kwam.
Johan Lagae van de UGent is specialist in de geschiedenis van stad en architectuur in
Centraal-Afrika en toont het koloniale Lubumbashi van 1917.
August Thiry doceert journalistiek aan de Katholieke Hogeschool Mechelen. In 2008 bracht
hij samen met Dirk van Cleemput “Reizigers door de Grote Oorlog: de odyssee van een
Belgisch pantserkorps 1915-1918” op de markt. Hij maakt ons deelgenoot van het
wedervaren van de Belgen die in de Eerste Wereldoorlog met het pantserkorps naar
Rusland trokken.
Emmanuel Debruyne is verbonden aan de UCL. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis
van het verzet en de inlichtingsdiensten tijdens de twee wereldoorlogen. Via hem maken we
kennis met de tragische verzetsman Guillaume Joseph Valleye op het einde van WO I.
Nicolas Mignon, eveneens van de UCL, brengt een stuk vergeten Belgische geschiedenis
van de Belgische bezetting in Duitsland terug onder de aandacht.
Rudi Van Doorslaer, directeur van het SOMA, verdiept zich samen met de bezoeker in een
foto van vrouwelijke vrijwilligers ten tijde van de Spaanse burgeroorlog.
Pieter Jan Verstraete publiceert vooral over de geschiedenis van de Vlaamse Beweging en
de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog en vertelt de geschiedenis achter Marcel
Vercoutter die als vrijwilliger bij de Waffen-SS gaat vechten.
Lieven Saerens is als wetenschappelijk medewerker van het SOMA gespecialiseerd in het
onderzoek naar de judeocide. In de tentoonstelling analyseert hij een foto die tijdens de
oorlogsjaren in Antwerpen werd genomen.
Pieter Serrien startte twee jaar geleden het historisch onderzoeksbureau Geheugen
Collectief op. Hij introduceert het bombardement van Mortsel van april 1943 in de
tentoonstelling.
Chantal Kesteloot is hoofd van de Afdeling Publieksgeschiedenis binnen het SOMA en
specialist van de geschiedenis van de Waalse beweging en het vraagstuk Brussel. Zij neemt
de bespreking van de aanslag op de eminente collaborateur Paul Colin voor haar rekening.
Ward Adriaens, voormalig directeur van het Joods Museum van Deportatie en Verzet in
Mechelen, brengt ons met Maria Liekens bij de partizanen van Heist-op-den-Berg.
Fabrice Maerten, hoofd van de Afdeling Documentatie op het SOMA, is expert in de
geschiedenis van het Verzet en de katholieke wereld in België tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Hij maakt de bezoeker getuige van het drama dat zich op het einde van de
WO II in het Waalse Wodecq afspeelde.
Jacques Déom, verbonden aan de Fondation de la Mémoire contemporaine (ULB-CIERL),
vertelt het persoonlijk verhaal van Jozef Blitz tijdens de Israëlische onafhankelijkheidsoorlog.
Florence Gillet, verantwoordelijke Beeld en Geluid van het SOMA en gespecialiseerd in
koloniale geschiedenis, neemt ons mee naar Stanleyville, het huidige Kisangani in Noordoost
Congo, in 1964.
Willem De Witte vertelt over zijn broer Michaël die in september 1982 als vrijwilliger naar El
Salvador vertrok.
Fotograaf Teun Voeten getuigt over zijn repatriëring uit Kigali in april 1994.
Onderzoeksjournalist Chris De Stoop wijdt ons in in het onderzoek dat hij voerde naar
Muriel Degauque, de eerste en tot nog toe enige Belgische vrouwelijke zelfmoordterrorist.
VRT-journalist Jens Franssen geeft ons een inkijk in de delicate opdracht van de Belgische
ontmijners.
Bezoek
Zowel individuele bezoekers als groepen kunnen hun tickets reserveren bij BoekjeBezoekGent Cultuurstad vzw op het nummer 09 267 14 66. Reservatie van toegangsticketten is niet
verplicht, maar garandeert een vlotte en verzekerde toegang op drukke momenten.
Voor wie alles achteraf nog eens rustig wil nalezen, is er het boek Onbekende beelden,
sterke verhalen. Belgen in oorlog, onder redactie van de curatoren Bruno De Wever, Martine
Van Asch en Rudi Van Doorslaer en uitgegeven bij uitgeverij Hannibal.
Voor scholen is er een lessen- en DOE-pakket ontwikkeld voor de derde graad van het lager
onderwijs en eerste graad van het secundair onderwijs.
Op www.sintpietersabdijgent.be vind je meer informatie over de tentoonstelling en het Offprogramma dat naar aanleiding van Onbekende beelden, sterke verhalen. Belgen in oorlog
wordt georganiseerd.
PRAKTISCHE INFO
Historische Huizen Gent
Sint-Pietersabdij
Sint-Pietersplein 9
9000 Gent
T +32 (0)9 243 97 30
F +32 (0)9 243 97 34
E [email protected]
www.sintpietersabdijgent.be
Fabienne Gros
Pers en communicatie
T +32 (0)9 243 97 52
E [email protected]
TOEGANG tentoonstelling
€ 8: individuele bezoeker
€ 6,75: reductietarief
gratis: kinderen en jongeren t.e.m. 18 jaar
€ 1: jongeren 19-25 jaar
Gesloten op maandag - open van dinsdag tem zondag van 10.00 tot 18.00 uur
Gesloten op 24, 25 en 31 december en 1 januari
PUBLICATIE ‘Belgen in oorlog. Onbekende beelden, sterke verhalen’
prijs: € 29, 95 – uitgeverij Hannibal