Financieel gedrag - Vereniging Sociale Verhuurders Haaglanden

Hoe raken mensen in de
schulden?
Resultaten van CentiQ
Onderzoek
W. Fred van Raaij, Universiteit
van Tilburg, 18 maart 2010
Opzet van deze presentatie
Doelstelling
• Inzichtelijk maken van leemten in het financieel inzicht van
Nederlanders.
Hoe?
• Zelfrapportage van consumenten over hun financieel gedrag, kennis en
financieel inzicht.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Gebaseerd op onderzoek
• Grootschalig publieksonderzoek onder 4280 consumenten, gepubliceerd
in 2008, en Publieksmonitor, oktober 2009.
Steekproef
• Representatief voor alle Nederlanders van 18 jaar en ouder op de
kenmerken geslacht, leeftijd, opleiding, regio, etniciteit en
internetgebruik.
Nadruk hierbij op segmenten met problematische schulden
2
Onderzoeksmodel Financieel Gedrag
CentiQ - Wijzer in geldzaken
3
Segmenten naar financieel inzicht
CentiQ - Wijzer in geldzaken
4
Gebaseerd op CBS (eind 2007) 12,4 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder
Sterke en zwakke segmenten naar
financieel gedrag en financieel inzicht
+ + –
+ + +
+ – +
– + –
– – +
– – –
– – –
+ – + + +
+ + + + +
+ – + + +
– – – – –
– + – + –
– – – – –
– + – – –
+ Sterk/bovengemiddeld t.o.v. de andere groepen
– Zwak/benedengemiddeld t.o.v. de andere groepen
CentiQ - Wijzer in geldzaken
1 Financieel onbekommerd
2 Financieel ambitieus
3 Financieel degelijk
4 Financieel onzeker
5 Financieel zoekend
6 Financieel laconiek
7 Financieel ongeletterd
5
Segment 4 - Financieel onzeker (2 mln)
Segment 4 (16%)
Eigenschappen
Bovengemiddeld sparen.
Zwak financieel beheer.
Slecht in rondkomen en overzicht.
Gebrek aan controle over schulden en credit card.
Onzekerheid over informatie en hun eigen beslissingen.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Breed gespreid qua leeftijd: 25-54 jaar; samenwonend met/zonder kinderen;
modale opleiding, inkomen en vermogen.
Wat is nodig?
Hulp bij beslissingen en betrouwbare informatie zijn belangrijk.
Onzekerheidsreductie; meer zelfvertrouwen
Bescherming tegen onverwachte financiële verliezen
Financiële buffer en plan voor de toekomst.
6
Segment 5 - Financieel zoekend (2,2 mln)
Segment 5 (18%)
Eigenschappen
Zwak financieel beheer.
Slecht in rondkomen en sparen.
Goed overzicht.
Weinig korte-termijn gericht.
Gebrek aan controle over schulden en credit card.
Onzekerheid en spijt (over leningen).
Hun ongerustheid dat ze niet over goede informatie beschikken.
Ze zijn actief, betrokken en gemotiveerd.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Relatief veel vrouwen (60%), jongeren (25-35 jaar); lage opleiding, modaal
inkomen, geen vermogen, 17% etnische minderheid.
Wat is nodig?
Correcte informatie op de juiste tijd.
Toename van zekerheid over beslissingen.
Kennis van financiële producten, procedures en belastingen.
Verbeter financieel beheer.
7
Segment 6 - Financieel laconiek (1,9 mln)
Segment 6 (15%)
Eigenschappen
Slecht financieel beheer.
Slecht in rondkomen en sparen.
Zwak overzicht.
Impulsiviteit: geld onmiddellijk uitgeven; geen uitstel van behoeftebevrediging.
Gebrek aan controle over schulden en credit card.
Laag op kennis en relevante informatie.
Ze weten niet wat ze niet weten.
Niet geleerd om met geld om te gaan.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Oververtegenwoordiging van vrouwen (60%), leeftijd 35-44, modaal inkomen,
relatief grote schulden, huishoudens met kinderen, 12% etnische minderheid.
Wat is nodig?
Vergroot hun probleembesef.
Creëer besef van financiële problemen.
Verbeter financieel beheer en overzicht.
8
Segment 7 - Financieel ongeletterd (0,6 mln)
Segment 7 (5%)
Eigenschappen
Erg zwak financieel beheer en financieel gedrag.
Gebrek aan controle over schulden en credit card.
Geringe impulsiviteit om geld uit te geven.
Gebrek aan kennis en zekerheid.
Niet geleerd om met geld om te gaan.
Ze weten niet wat ze niet weten.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Relatief veel jonge mensen, lage opleiding, laag inkomen, klein/geen vermogen,
relatief hoge schulden, 19% etnische minderheid (klein cluster).
Wat is nodig?
Toegang zoeken tot deze groep om hen te leren/helpen hun financiën te
managen.
Het is niet te laat; dit segment is relatief jong en heeft een lange toekomst.
Verbeter financieel beheer en overzicht.
Goed advies is cruciaal voor hen.
9
Rondkomen 1
Rondkomen betekent
•
•
•
Omvang van de problematiek
•
•
•
•
•
9% (1,1 mln mensen) heeft telkens aan het eind van de maand
geen geld meer.
3% (0,4 mln mensen) kunnen soms/zelden/nooit hun financiële
verplichtingen nakomen.
7% (0,9 mln mensen) komen hun financiële verplichtingen vaak
met moeite na.
16% (2 mln mensen) kunnen moeilijk tot zeer moeilijk met hun
huidige inkomen rondkomen
41% (5,1 mln mensen) kunnen een onverwacht forse
inkomensdaling en/of uitgave niet opvangen.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
•
Hoe vaak men in de afgelopen 12 maanden voor einde van de
maand geen geld meer had.
Rekeningen kunnen betalen en financiële verplichtingen kunnen
nakomen.
Kunnen rondkomen met huidig inkomen.
Forse inkomensdaling en/of onverwachte forse uitgave kunnen
opvangen.
10
Rondkomen 2
•
•
•
•
•
•
•
17%
24%
40%
44%
58%
57%
67%
in
in
in
in
in
in
in
cluster
cluster
cluster
cluster
cluster
cluster
cluster
1
2
3
4
5
6
7
(financieel
(financieel
(financieel
(financieel
(financieel
(financieel
(financieel
onbekommerd)
ambitieus)
degelijk)
onzeker)
zoekend)
laconiek)
ongeletterd)
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Omvang van de problematiek
41% (5,1 mln mensen) kan een onverwacht forse
inkomensdaling en/of uitgave niet opvangen. Deze
problematiek is generiek, speelt in alle clusters, maar
neemt toe van cluster 1 naar cluster 7:
11
Rondkomen 3
Belangrijkste determinanten van rondkomen
• Het verhogen van het vermogen van mensen (toelagen)
heeft een positief effect op rondkomen.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
• Het versterken van het financieel beheer van mensen
(budgetteren, overzicht hebben) heeft een positief effect
op rondkomen.
• Een verslechtering van de financiële situatie van mensen
heeft een negatief effect op rondkomen. Het is van belang
mensen minder kwetsbaar/gevoelig hiervoor te maken.
Dit kunnen levensgebeurtenissen zijn zoals echtscheiding,
ontslag/baan opzeggen en ernstige ziekte/ongeval.
12
Overzicht 1
Omvang van de problematiek
• Overzicht hebben van de financiële situatie en mentaal
boekhouden zijn hulpmiddelen om in het kader van
financieel beheer uit de financiële problemen te
blijven/komen. Dit speelt met name bij de clusters 4, 6
en 7 (lage en middengroepen).
• Mentaal boekhouden (mental accounting) is uitgaven
indelen in categorieën en voor elke categorie een limiet
stellen.
• Voor mensen die wel kunnen rondkomen, is overzicht een
hulpmiddel voor het geval dat ze in financiële problemen
komen.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Overzicht betekent
• Overzicht hebben van huishoudelijke uitgaven.
• Regelmatig banksaldo checken.
13
Overzicht 2
Belangrijkste determinanten van overzicht
• Mentale boekhouding (categorisatie/indeling van uitgaven
en limieten stellen) draagt bij tot een beter overzicht en
beheersing van de uitgaven.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
• Een goed financieel beheer leidt tot het hebben van een
beter overzicht.
14
Financieel onvoorbereid 1
Het is de combinatie van rondkomen en sparen die iemand
financieel sterk of zwak maakt.
De meeste Nederlanders zeggen te kunnen rondkomen met hun
huidig inkomen, maar:
• 9% (1,1 mln) zegt telkens aan het eind van de maand geen geld meer
te hebben.
• Met name de lage en middeninkomens zijn gevoelig voor een
verslechtering van hun financiële situatie en kunnen dan minder goed
rondkomen.
• 41% (5,1 mln) van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder zegt niet te
zijn voorbereid op een forse onverwachte inkomensdaling of uitgave.
• De kans op een forse inkomensdaling is redelijk groot, denk aan de
financiële gevolgen van echtscheiding, (gedeeltelijk) opzeggen van een
baan of ontslag, groot ongeval of ernstige ziekte.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
• 20% is financieel zeer zwak (clusters financieel ongeletterd en
financieel laconiek).
15
Financieel onvoorbereid 2
•
•
•
•
•
Hun financiën op orde te brengen (financieel beheer),
Goed georganiseerd met hun geldzaken om te gaan,
Rekeningen op tijd te betalen,
Impulsaankopen te vermijden,
Sparen te verkiezen boven lenen.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Het is van belang dat consumenten beter en sneller in staat zijn
zich aan te passen aan een nieuwe, verslechterde financiële
situatie door:
• Een financiële buffer op te bouwen en in stand te houden.
• Sparen is een ‘verstandig’ financieel gedrag gebaseerd op financiële
kennis en een lange-termijn horizon.
16
Financiële opvoeding
Jong geleerd is oud gedaan
• Mensen die een goede financiële opvoeding hebben gehad, zijn op
latere leeftijd financieel sterker. Ze hebben i.h.a. een goed financieel
beheer, kunnen beter rondkomen, en sparen meer.
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Financiële opvoeding
• Met geld hebben leren omgaan:
• Met geld leren omgaan van huis uit goed meegekregen.
• Waarde van geld goed bijgebracht door ouders/leraren.
• Ouders gingen zuinig met geld om.
• Ouders konden goed met geld omgaan.
• Gestimuleerd zijn om een bijbaantje te nemen en zakgeld te krijgen.
De feiten
• 22% (2,7 mln) heeft niet van huis uit met geld leren omgaan.
• 30% (3,7 mln) werd vroeger niet gestimuleerd een bijbaantje te
nemen.
• 38% (4,7 mln) heeft vroeger geen zakgeld gekregen.
Speciale aandacht voor
• Kinderen/jongeren met lage opleidingniveaus.
• Kinderen van ouders die behoren tot de (zeer) zwakke groepen.
17
Weinig kennis van financiële producten
Consumenten zeggen onvoldoende kennis te hebben over
Zeer beperkte interesse
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Financiële producten (38%; 4,7 mln.)
Pensioenen (47%; 5,8 mln.)
Aandelen, beleggen, opties en obligaties (47-53%)
Gebrek aan kennis neemt toe naarmate de consument financieel
zwakker is.
• Mensen overschatten hun kennis.
•
•
•
•
• Slechts 20% van de respondenten heeft behoefte aan extra financiële
kennis of informatie.
Problematiek
• Consumenten nemen niet altijd weloverwogen beslissingen, hebben
niet altijd een lange-termijn horizon, en kunnen hierdoor voor
onaangename verrassingen komen te staan.
18
Objectieve kennis
Objectieve kennis (quiz-score op zeven kennisvragen)
Fin.
Fin.
Fin.
Fin.
Fin.
Fin.
Fin.
onbekommerd
ambitieus
degelijk
onzeker
zoekend
laconiek
ongeletterd
midden
%
26,2
24,3
30,4
35,0
17,1
17,2
5,0
hoog
%
46,5
69,4
19,0
62,6
2,0
2,2
0,5
CentiQ - Wijzer in geldzaken
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
laag
%
27,3
6,3
50,6
2,4
80,9
80,6
94,6
19
Samenvatting: Financieel gedrag
Financieel
gedrag
CentiQ - Wijzer in geldzaken
Persoonskenmerken
Situatiekenmerken
20
Samenvatting: Persoonskenmerken
Kenmerken van personen en huishoudens
Geslacht
Leeftijd
Opleidingsniveau
Inkomen en vermogen
Etniciteit
Samenstelling van het huishouden
•
•
•
•
•
•
•
Onzekerheid over informatie en beslissingen (vooral segment 4)
(Gebrek aan) financiële kennis
‘Niet weten wat je niet weet’
(Gebrek aan) financiële vaardigheden (budgetteren)
(Gebrek aan) financiële motivatie (om kennis te verwerven)
Impulsiviteit; geen uitstel van aankoop toestaan
Tijdhorizon (nu versus toekomst)
CentiQ - Wijzer in geldzaken
•
•
•
•
•
•
21
Samenvatting: Situatiekenmerken
Situatiekenmerken
Verleid worden door aanbiedingen en verkooptrucs
Financiering van aankoop te gemakkelijk accepteren
Adviseur te gemakkelijk geloven
Adviseur niet vertrouwen
• 55% is het eens met de stelling ‘ik vertrouw adviseurs niet zo
gemakkelijk’.
• (On)betrouwbaarheid van informatie
• Productinformatie moeilijk te vinden
• Productinformatie onduidelijk of moeilijk te begrijpen
CentiQ - Wijzer in geldzaken
•
•
•
•
22
Samenvatting: Financieel gedrag
Financieel gedrag
Financieel beheer (mental accounting, budgetteren)
Overzicht hebben (van saldo op betaalrekening)
Rondkomen
Sparen
Financiële buffer vormen/handhaven
Inkomensdaling of grote uitgave kunnen opvangen
Verplichtingen nakomen (huur) en rekeningen op tijd betalen
Controle over schulden en credit card
Impulsiviteit; geen uitstel van aankoop toestaan
(Geen) plan voor de toekomst (pensioen)
CentiQ - Wijzer in geldzaken
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
23