geleenbeekdal - Provincie Limburg
advertisement
Concept-Beheerplan GELEENBEEKDAL 9 augustus 2009 concept 2 concept 3 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.6.1. 1.6.2. 1.6.3. 1.7. 1.7.1. 1.7.2. 1.7.3. 1.7.4. KORTE KARAKTERISTIEK 7 Aanwijzing .................................................................................................................................7 Ligging.......................................................................................................................................7 Globale gebiedsbeschrijving .....................................................................................................7 Eigendom en beheer.................................................................................................................9 Ontstaanswijze en historie ......................................................................................................10 Abiotiek ...................................................................................................................................12 Geologie en geomorfologie.....................................................................................................12 Bodem.....................................................................................................................................14 Hydrologie ...............................................................................................................................15 Natuurwaarden en ecologische relaties..................................................................................26 Historische natuurwaarden .....................................................................................................26 Huidige natuurwaarden...........................................................................................................27 Ecologische relaties ................................................................................................................28 Opsomming instandhoudingsdoelstellingen ...........................................................................28 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. HABITATTYPEN EN -SOORTEN 31 Kalkmoerassen (H7230) .........................................................................................................31 Beuken-eikenbossen met Hulst (H9120) ................................................................................36 Eiken-haagbeukenbossen, heuvelland, subtype B (H9160)...................................................38 Vochtige alluviale bossen, subtype C (H91E0).......................................................................41 Nauwe korfslak (H1014) .........................................................................................................47 Zeggekorfslak (H1016) ...........................................................................................................49 Vliegend hert (H1083).............................................................................................................52 Kaarten....................................................................................................................................54 Oppervlakte en aantallen ........................................................................................................55 3. 3.1. 3.2. Visie 56 Korte termijn visie ...................................................................................................................56 Lange termijn visie ..................................................................................................................56 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.1.3. 4.1.4. 4.1.5. 4.1.6. 4.1.7. 4.1.8. 4.1.9. 4.1.10. 4.2. BELEID EN WETTELIJK KADER 58 Limburgs provinciaal beleid ....................................................................................................58 Provinciaal Omgevingsplan Limburg ......................................................................................58 Natuurcompensatieregeling 1997 ...........................................................................................59 Nota natuur en landschapsbeheer..........................................................................................59 Stimuleringsplan .....................................................................................................................60 Verdrogongsbeleid: Provinciaal waterplan Limburg 2010-2015 (ontwerp).............................60 Bosnota Limburg .....................................................................................................................60 Jacht, beheer en schadebestrijding ........................................................................................61 Landschapsvisie Zuid-Limburg ...............................................................................................63 Herinrichting Centraal Plateau ................................................................................................64 Actieplan Vliegend hert in Limburg 2006-2010.......................................................................64 Gemeentelijk beleid: Bestemmingsplan..................................................................................65 5. 5.1. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.2.5. BESTAAND GEBRUIK 66 Inleiding...................................................................................................................................66 Analyse bestemmingen en huidig gebruik ..............................................................................66 Natuurbeheer ..........................................................................................................................67 Faunabeheer...........................................................................................................................69 Agrarisch gebruik ....................................................................................................................69 Waterbeheer ...........................................................................................................................72 Recreatie.................................................................................................................................73 concept 4 5.2.6. 5.2.7. 5.2.8. 5.2.9. 5.2.10. 5.2.11. 5.2.12. 5.2.13. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.3.4. 5.3.5. Verkeer....................................................................................................................................74 Woondoeleinden .....................................................................................................................74 Bijzondere doelen ...................................................................................................................74 Vliegveld..................................................................................................................................75 Nutsvoorzieningen ..................................................................................................................75 Bedrijfsdoeleinden en industrie...............................................................................................76 Grondwateronttrekkingen........................................................................................................78 Delfstoffenwinning...................................................................................................................81 Toekomstige ontwikkelingen...................................................................................................81 Buitenring Parkstad Limburg (BPL) ........................................................................................81 Corio-Glana.............................................................................................................................81 Prostitutiebedrijf de struijver....................................................................................................81 Ecologische verbinding Geleenbeek-Rode Beek ...................................................................82 Openmaken Keutelbeek .........................................................................................................82 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.6. 6.7. 6.8. 6.9. 6.10. 6.11. 6.12. 6.13. 6.14. KNELPUNTEN 83 Imstenraderbos .......................................................................................................................83 Terworm ..................................................................................................................................83 Ten Esschen ...........................................................................................................................84 Cortenbacherbos ....................................................................................................................84 Weustenrade...........................................................................................................................84 Hulsbergerbeemden ...............................................................................................................85 Wijnandsrade ..........................................................................................................................85 Hellebroek ...............................................................................................................................85 Platsbeek ................................................................................................................................86 Kathagerbeemden ..................................................................................................................87 Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen......................................................88 Oude kerk................................................................................................................................88 Stammenderbos......................................................................................................................88 Conclusie en knelpunten voor het hele gebied.......................................................................89 7. 7.1. 7.2. 7.3. 7.3.1. 7.3.2. 7.3.3. 7.3.4. 7.3.5. 7.3.6. 7.4. 7.5. 7.5.1. 7.5.2. 7.5.3. 7.5.4. 7.5.5. 7.6. 7.7. 7.8. 7.8.1. 7.8.2. 7.8.3. TOETSING BESTAAND GEBRUIK 91 Natuurbeheer ..........................................................................................................................93 Faunabeheer...........................................................................................................................97 Agrarisch gebruik ....................................................................................................................98 Verstoring................................................................................................................................98 Vervuiling ................................................................................................................................98 Beregening..............................................................................................................................98 Waterhuishouding ...................................................................................................................98 Migratie ...................................................................................................................................98 Bemesting .............................................................................................................................100 Waterbeheer .........................................................................................................................102 Recreatie...............................................................................................................................102 Manege .................................................................................................................................103 Vissen ...................................................................................................................................103 Camping, hotel en horeca.....................................................................................................103 Golfbaan................................................................................................................................104 Sportterreinen .......................................................................................................................104 Verkeer..................................................................................................................................104 Woondoeleinden ...................................................................................................................105 Bijzondere doelen .................................................................................................................105 Kastelen en hoeves ..............................................................................................................105 Begraafplaatsen, asielzoekerscentra en gezondheidszorg ..................................................106 Hondensportterrein ...............................................................................................................106 concept 5 7.9. 7.10. 7.10.1. 7.10.2. 7.10.3. 7.10.4. 7.11. 7.11.1. 7.11.2. 7.11.3. 7.11.4. 7.12. 7.12.1. 7.12.2. 7.12.3. 7.12.4. 7.12.5. 7.12.6. 7.13. 7.14. 7.15. Vliegveld................................................................................................................................106 Nutsvoorzieningen ................................................................................................................106 Kleine nutsvoorzieningen en ondergrondse leidingen..........................................................106 Regionale afvalverwerking westelijke mijnstreek..................................................................107 Beukenberg...........................................................................................................................107 Oude storten .........................................................................................................................107 Bedrijfsdoelen en industrie....................................................................................................107 DSM ......................................................................................................................................107 De Beitel/Baaks-Soureth.......................................................................................................107 De Horsel ..............................................................................................................................108 Overige bedrijven ..................................................................................................................108 Grondwateronttrekkingen......................................................................................................108 Schiffers food ........................................................................................................................109 Alfa bierbrouwerij ..................................................................................................................109 Pompstation Craubeek .........................................................................................................109 Productiemiddelen waterwinning (waterleidingen en putten) ...............................................110 Golfbaan, sportcomplexen en andere beregeningsonttrekkingen ........................................111 Soft Drink International .........................................................................................................111 Delfstoffenwinning.................................................................................................................111 Toekomstige ontwikkelingen.................................................................................................111 Samenvattende conclusies ...................................................................................................111 8. 8.1. 8.2. 8.3. BEOORDELING VERGUNNINGVERLENING 115 Niet vergunningplichtige plannen en/of handelingen............................................................115 Beoordeling vergunningverlening projecten en handelingen................................................115 Samenvatting vergunningverlening ......................................................................................120 9. 9.1. 9.2. 9.2.1. 9.2.2. 9.2.3. 9.2.4. 9.2.5. 9.2.6. 9.2.7. 9.2.8. 9.2.9. 9.2.10. 9.2.11. 9.2.12. 9.3. 9.4. MAATREGELEN 122 Maatregelen voor het hele Natura 2000-gebied ...................................................................122 Maatregelen per deelgebied .................................................................................................123 Imstenraderbos .....................................................................................................................123 Terworm en Ten Esschen.....................................................................................................124 Cortenbacherbos ..................................................................................................................125 Weustenrade.........................................................................................................................125 Hulsbergerbeemden .............................................................................................................126 Wijnandsrade ........................................................................................................................127 Hellebroek .............................................................................................................................128 Platsbeek ..............................................................................................................................128 Kathagerbeemden ................................................................................................................131 Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen....................................................133 Oude kerk..............................................................................................................................134 Stammenderbos....................................................................................................................135 Onderzoeksmaatregel...........................................................................................................135 Samenvattende conclusies ...................................................................................................135 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. MONITORING 138 Verplichtingen monitoring .....................................................................................................138 Monitoring natuurwaarden ....................................................................................................138 Monitoring waterkwaliteit en –kwantiteit ...............................................................................140 Evaluatie monitoring .............................................................................................................140 11. 11.1. 11.2. TOEZICHT EN HANDHAVING 141 Strafrecht...............................................................................................................................141 Bestuursdwang .....................................................................................................................141 concept 6 11.3. 11.4. Uitvoering ..............................................................................................................................141 Juridische afdwingbaarheid maatregelen .............................................................................142 12. 12.1. 12.2. 12.3. 12.3.1. 12.3.2. COMMUNICATIE 143 Huidige communicatie...........................................................................................................143 Communicatie Natura 2000 ..................................................................................................143 Communicatie per maatregel................................................................................................143 Kappen bomen......................................................................................................................143 Herinrichten van de beek ......................................................................................................143 13. 13.1. 13.1.1. 13.1.2. 13.1.3. 13.2. 13.3. 13.3.1. 13.3.2. FINANCIERING 144 Provinciale subsidies ............................................................................................................144 Provinciale subsidieverordening inrichting landelijk gebied Limburg....................................144 Investeringsbudget Landelijk Gebied....................................................................................144 Programma Beheer...............................................................................................................144 Landelijke subsidieregelingen...............................................................................................145 Europese subsidieregelingen................................................................................................145 POP2.....................................................................................................................................145 LIFE+ ....................................................................................................................................146 Literatuurlijst 148 concept 1. 7 KORTE KARAKTERISTIEK 1.1. Aanwijzing Door middel van het ontwerp-aanwijzingsbesluit d.d. 11 september 2008 is het Geleenbeekdal door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aangewezen als speciale beschermingszone onder de Habitatrichtlijn. Het gebied is in mei 2003 aangemeld volgens de procedure zoals opgenomen in artikel 4 van de Habitatrichtlijn. Het is vervolgens in december 2004 door de Europese Commissie onder de naam ‘Geleenbeekdal’ en onder nummer NL2003016 geplaatst op de lijst van gebieden van communautair belang voor de Atlantisch biogeografische regio geplaatst (Ministerie van LNV, 2008a). 1.2. Ligging De Geleenbeek is een zijrivier van de Maas, die langs de noordrand van het Mergelland loopt. De beek ontspringt op de oostflank van het dalhoofdbekken van Heerlen en stroomt vervolgens in noordwestelijke richting naar Geleen en van daar naar de Maas. Het Natura 2000-gebied omvat een aantal gebieden langs de bovenloop van de beek tussen Heerlen en Geleen. Het gebied ligt in de gemeentes Beek, Heerlen, Nuth, Schinnen en Voerendaal in de regio Mijnstreek (Ministerie van LNV, 2007). De zuidelijke grens van het gebied is het Imstenraderbos. Dit bos ligt op de helling van het plateau van Ubachsberg. Aan de noordoostzijde wordt de Geleenbeek begrensd door bebouwd gebied, namelijk de agglomeratie van Heerlen. De westzijde wordt voor een groot deel door de A76 en de spoorlijn HeerlenGeleen begrensd. Het noordelijkste deel van het Natura 2000-gebied is het Stammenderbos. 1.3. Globale gebiedsbeschrijving Het Natura 2000-gebied beslaat een oppervlakte van 286 ha en behoort tot het Natura 2000-landschap ‘Heuvelland’ (Ministerie van LNV, 2008a). De beek is relatief diep ingesneden in de met löss bedekte plateaus en wordt gevoed met deels zeer kalkrijk kwelwater dat op diverse plaatsen als bronnen aan de oppervlakte komt. Hierdoor worden soortenrijke broekbossen en natte graslanden aangetroffen, met daarin onder meer populaties van de Zeggekorfslak. De naam Geleenbeek is afgeleid van het Romeinse woord ‘glana’ dat ‘helder blinkend’ betekent. De helderheid van het water stond vooral in de tweede helft van de vorige eeuw zwaar onder druk. Tot in de jaren 1970 werd de beek gebruikt voor de afvoer van ongezuiverd rioolwater. Sindsdien is de waterkwaliteit aanzienlijk verbeterd, zodat de beek haar naam tot op zekere hoogte weer eer aandoet (Ministerie van LNV, 2007). Het beekdal ligt in een dicht bevolkt deel van Nederland. Hierdoor bestaat het uit een nogal versnipperd geheel van deelgebieden. Het Natura 2000-gebied omvat de volgende deelgebieden: - Imstenraderbos - Terworm - Ten Esschen - Cortenbacherbos - Weustenrade - Hulsbergerbeemden - Wijnandsrade - Hellebroek - Platsbeek (inclusief deel ten oosten van de snelweg genaamd de Geitenbeemden) - Kathagerbeemden concept - 8 Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen Oude kerk Stammenderbos De Geleenbeek ontspringt bij Benzenrade aan de voet van het plateau van Ubachsberg in een grote bronvijver. Al in de bovenloop ontvangt ze kalkrijk water afkomstig van dit plateau. Het dal van de beek is diep ingesneden in de met löss bedekte plateaus. Vanuit de bron stroomt de beek langs de N281 en de A76 via de plaatsen Heerlen, Voerendaal, Nuth en Schinnen naar Geleen. Van daaruit stroomt de beek verder noordwaarts om ter hoogte van Roosteren samen te komen met de Roode Beek en iets ten noorden van Roosteren uit te monden in de Maas. De totale beek heeft, van bron tot monding, een lengte van ongeveer 39,5 km (Crombaghs et al., 2000). De afvoer varieert in het algemeen tussen de 130 en 240 l/s (Vermulst, 2002). Het Imstenraderbos ligt ten zuidoosten van de bron bij Benzenrade. Het bos bestaat uit oude Beukeneikenbossen en Eiken-haagbeukenbossen en is in ieder geval al sinds de 18de eeuw bebost (van den Broek, 1997). Tot aan Terworm ligt de beek min of meer te midden van de bebouwing, waarbij het dal deel uitmaakt van een recreatieve groenzone. Het grondgebruik langs de beek is er derhalve vrij extensief. De beekbegeleidende graslanden worden er onder meer gekenmerkt door vochtige Kamgrasweiden en Glanshaverhooilanden. Tussen Terworm en Ten Esschen liggen langs de Geleenbeek vochthoudende, basenminnende loofbos- en bronbosvegetaties. Het Cortenbacherbos ligt ten noorden van kasteel Cortenbach en is een vochtig loofbos langs de Cortenbacherbeek en de Hoensbeek, beide zijbeken van de Geleenbeek. Bij Weustenrade ligt langs de Geleenbeek een natuurontwikkelingsproject. Het is ontwikkeld tot een gevarieerd gebied met vier bronpoelen en drassige laagten (de Mars et al., 1998). De deelgebieden Hulsbergerbeemden en Wijnandsrade liggen langs de Hulsbergerbeek, die uitmondt in de Geleenbeek. Deze deelgebieden bestaan uit beekbegeleidende bossen en hooilanden. Deze vegetaties komen ook in het deelgebied Hellebroek voor. De Platsbeek is een andere zijbeek van de Geleenbeek. Rond deze beek liggen vochtige loofbossen, hooilanden en populierenopstanden. De Kathagerbeemden is een Kalkmoeras en bronbos gebied. Langs de Geleenbeek van de Kathagerbeemden tot en met Schinnen liggen beekbegeleidende bossen, de Muldersplas en een natuurontwikkelingsgebied waar vochtige loofbossen in ontwikkeling zijn. Het bos bij Oude kerk wordt door populieren gedomineerd. Het laatste deelgebied bestaat uit de beek zelf en een smalle strook van begeleidende vegetatie. In figuur 1.1 zijn de verschillende deelgebieden weergegeven. concept 9 Figuur 1.1 Deelgebieden van het Geleenbeekdal 1.4. Eigendom en beheer Het eigendom binnen het Natura 2000-gebied is verdeeld. De verschillende eigendommen zijn in figuur 1.2 weergegeven. Natuurmonumenten heeft de deelgebieden Terworm, Ten Esschen, een kleine gedeelte (ongeveer 0,5 ha) langs de Platsbeek, de Kathagerbeemden, de Geleenbeek tussen Kathagerbeemden en Schinnen en het Stammenderbos in eigendom. Het Imstenraderbos is eigendom van de gemeente Heerlen, maar in beheer bij Natuurmonumenten. In eigendom bij Staatsbosbeheer zijn een klein deel van het deelgebied Wijnandsrade, het deelgebied Hulsbergerbeemden en een klein gedeelte (ongeveer 0,5 ha) langs de Platsbeek. Het Cortenbacherbos ten zuiden van de spoorlijn is eigendom van de gemeente Voerendaal. Het Waterschap Roer en Overmaas is eigenaar van het deelgebied Weustenrade, de graslanden bij de Hulsbergerbeemden en Wijnandsrade, delen van de Platsbeek en kleine percelen in het Cortenbacherbos ten noorden van de spoorlijn. Het deelgebied Hellebroek, het merendeel van het Natura 2000-gebied langs de Platsbeek en kleine percelen in de Hulsbergerbeemden en het deelgebied Wijnandsrade zijn eigendom van de gemeente Nuth. Bij de Muldersplas heeft de gemeente Schinnen 0,5 hectare in eigendom. Het deelgebied Oude kerk is particulier eigendom. Binnen de begrenzing van het Geleenbeekdal liggen twee landgoederen: Beemdbos en Reymersbeek. Beide landgoederen zijn eigendom van de Andreasstichting, liggen net ten noorden van de Kathagerbeemden en liggen naast binnen ook voor een deel buiten de begrenzing. Ook bevat het gebied concept 10 een beschermd natuurmonument, namelijk de Kathagerbeemden, dat geheel in het Natura 2000-gebied ligt (Ministerie van LNV, 2007). Figuur 1.2 Eigendomskaart 1.5. Ontstaanswijze en historie Rond 1840 vormde de regio rondom het Geleenbeekdal een afwisselend landschap van kleine dorpen in beekdalen met kleinschalig gebruikte hooilanden en boomgaarden. Akkers namen de hogere delen van het landschap in en werden afgewisseld met heischraal- en kalkgraslanden. Bos was beperkt tot enkele steile hellingen, zoals het Imstenraderbos, maar kwam verder nauwelijks voor (de Mars et al., 1998). Een overzichtskaart van de omgeving van dit gebied in 1850 is te zien in figuur 1.3. De Hulsbergerbeemden zijn sinds 1843 gedeeltelijk bebost, Terworm sinds 1840 (den Ouden, 1995). Het Cortenbacherbos ten zuiden van de spoorweg was halverwege de 19de eeuw een visvijver. Onduidelijk is wanneer dit bebost werd. Waarschijnlijk is dit begin vorige eeuw gebeurd om het kasteel van geriefhout te voorzien (de Goeij et al., 2006). De deelgebieden Terworm en Ten Esschen groeiden in de 18e en 19e eeuw uit van een verbrokkeld adellijk grondbezit tot een centrum van grootgrondbezit. Het landschap bestond voornamelijk uit een aaneenschakeling van bos en struweel rond weiden en beemden, hagen en boomgaarden. Rond 1750 en 1850 zijn door de hoge graanprijzen delen van het huidige natuurgebied omgezet in akkers. In die periode is ook het kasteel Terworm aangelegd (Gemeente Heerlen, 2004). De door kwel gevoede vochtige hooilanden en het hellingveen in de Kathagerbeemden zijn ontstaan door beweiding en hooien. Het Elzenbroekbos werd gebruikt voor de productie van geriefhout (Ministerie van LNV, 1991; Weeda & Keulen, 2007; Keulen, 1999). Het open gedeelte in het hellingbos bij Wijnandsrade is in het verleden als hooiland gebruikt. Dergelijke hooilanden waren, door de hoge grondwaterstanden, niet geschikt voor concept 11 jaarrond begrazing. Wel waren ze door de voedselrijke bodem ook zonder bemesting geschikt als hooiland (Keulen, 1998). Vanaf het eind van de 19e eeuw kwam de mijnbouw sterk in opkomst en groeide Heerlen (Renes, 1988). Het stroomgebied van de Geleenbeek werd vrijwel geheel ingericht voor de verwerking van afvalwater van de mijnen, industrie en huishoudens in de Oostelijke Mijnstreek. Hiervoor werd de beek van de bovenloop tot monding volledig gekanaliseerd. Zowel de oevers als het stroombed bestonden uit een betonnen bekisting (Crombaghs et al., 2000). Hoewel het grootste deel van de beek in de jaren ’30 van de vorige eeuw gekanaliseerd is, werd er tot in de jaren ’80 van de vorige eeuw aan de beek vergraven (de Mars et al., 1998). Ook is in die tijd het landschap rondom de Geleenbeek veranderd. De landbouw in het omliggende gebied is met de komst van kunstmest geïntensiveerd (Renes, 1998). Natte percelen, die als hooiland in gebruik waren, werden drooggelegd en in gebruik genomen als weidegrond. In de jaren ’30 van de vorige eeuw werd in de Kathagerbeemden een natuurzwembad aangelegd, waarbij een deel van het veen verloren ging. Eén hooilandperceel in de Kathagerbeemden is echter van deze ontwikkelingen verschoond gebleven (Weeda & Keulen, 2007). In 1988 is de Geleenbeek ter hoogte van de Kathagerbeemden gekanaliseerd. Het doel van deze kanalisatie was kapaciteitsvergroting. Dit was noodzakelijk om overstromingen met het vervuilde beekwater, als gevolg van lozing van riooloverstorten van de gemeente Heerlen, te vermijden. Hiervoor zijn de oevers en dijken verhoogd en verstevigd, de bronbeekjes op de westoever verbonden met de Geleenbeek (middels pijpjes met terugslagkleppen) en wisselende taludbelopen aangebracht (Ministerie van LNV, 1991). Figuur 1.3 Geleenbeekdal rond 1850 concept 1.6. 12 Abiotiek 1.6.1. Geologie en geomorfologie De oudste afzettingen die in het Geleenbeekdal aangetroffen zijn dateren uit het Boven-Krijt. In deze periode drong de zee Zuid-Limburg binnen. Aan het begin van deze periode werden kust- en strandafzettingen gevormd met een afwisseling van fijne zanden en klei, gevolgd door kalkafzettingen (Hendrix & Meinardi, 2004). Ter plaatse van het Geleenbeekdal worden uit deze periode de zeezandafzettingen van de Formatie van Aken, de Formatie van Vaals en kalksteenlagen behorend tot de Formatie van Maastricht en de Formatie van Houthem aangetroffen (zie ook tabel 1.1). In het Tertiair was Zuid-Limburg afwisselend zee en land. Gedurende de eerste twee perioden (Paleoceen en Eoceen) bleef Zuid-Limburg boven water en verdween een groot deel van de zeeafzettingen door erosie. Tijdens het Oligoceen kwam de zee terug. In deze zee bezonken glauconiethoudende zanden. In het Mioceen overheerste de zee en werden voornamelijk zee- en kustafzettingen neergelegd die op veel plekken in het Geleenbeekdal dagzomen. In het Plioceen werd het gebied langzaam land en daarbij werden vooral rivierafzettingen neergelegd. Zuid-Limburg werd hierdoor een grote schiervlakte (DGV-TNO, 1980). In het Pleistoceen kreeg het landschap zijn huidige vorm. De tertiaire schiervlakte kwam omhoog door de opheffing van de Ardennen. Door deze opheffing hellen de afzettingen in Noord-Westelijke richting, parallel aan de breuken, af. Als gevolg van latere afzettingen, komen de afzettingen in noord-westelijke richting steeds dieper te liggen. De Maas begon zich in het Pleistoceen in de schiervlakte in te snijden. In perioden dat de opheffing vertraagde of zelfs stagneerde, vormde de Maas een dalvlakte, waarin zand en grind werd neergelegd. Bij latere opheffingen herhaalde dit proces zich. Daarbij bleven veelal de resten van het oude dal als terras bewaard. Hierdoor zijn verschillende Maasterrassen in het landschap ontstaan (IVN, 1978). Tijdens de opheffing kantelde Zuid-Limburg enigszins, waardoor de Maas zich steeds verder naar het westen verplaatste. In het uiterste oosten, nabij het Imstenraderbos en in het westelijk deel van het Geleenbeekdal worden de oudste Maasafzettingen (grind en zand) op het plateau aangetroffen. Tijdens het Pleistoceen kwamen ijstijden (glacialen) en warmere perioden (interglacialen) voor. Tijdens de ijstijden lag Zuid-Limburg in een subarktisch klimaat. Onder deze periglaciale omstandigheden werden in het terrassenlandschap diepe erosiedalen gevormd, waaronder de huidige dalen van zijbeken en de droogdalen. Tussen de diepe beekdalen kunnen in de omgeving van het Geleenbeekdal drie plateaus worden onderscheiden: • Plateau Noord; ten noorden van de Geleenbeek • Centraal plateau; ten zuiden van de Geleenbeek en ten westen van Klimmen/Voerendaal; • Plateau van Ubachsberg; ten zuiden van de Geleenbeek en ten oosten van Klimmen/Voerendaal. Tijdens de laatste twee ijstijden werd vrijwel geheel Zuid-Limburg bedekt met löss (IVN, 1980). In de huidige periode, het Holoceen, werd het weer warmer. Sinds 4.000 voor Christus begonnen mensen het gebied te ontginnen en landbouw te bedrijven. Er vond grootschalige ontbossing op plateaus en hellingen plaats, waardoor erosie van löss sterk toenam. De löss spoelde langs de hellingen af en vormden dikke lagen colluvium op de dalbodems. concept 13 Tijdvlak Holoceen (0,01 miljoen jaar geleden – nu) Pleistoceen (2,6-0,01 miljoen jaar geleden) Plioceen t/m holoceen (vanaf 5,3 miljoen jaar geleden) Mioceen (23 -5,3 miljoen jaar gelende) Oligoceen (33,9-23 miljoen jaar geleden) Formatie Holoceen Afzetting Beekdal afzettingen Lithologie Klei, leem, veen en colluvium Boxtel Windafzetting Löss Beegden Rivierafzettingen (Maas) Matig fijne tot grove zanden en grind, met enkele kleilagen Breda Mariene afzettingen Eoceen (55,8-33,9 miljoen jaar geleden) Paleoceen (65,5-55,8 miljoen jaar geleden) Boven-krijt (99,6-65,5 miljoen jaar geleden) - Fijne slibhoudende zanden en kleilagen Kustnabije afzettingen en Afwisseling van zandige kleilagen rivierafzettingen van zand, en zeer fijne, kleihoudende klei en grind glauconietzanden - - - - Houthem Krijtzee waarin afzetting van kalk Krijtzee waarin afzetting van kalk Kustnabije afzetting van glauconiethoudend zand Kustafzetting strand- en duinzand Kalksteen Rupel Tongeren Maastrich Vaals Aken Grover, gelig kalksteen met hardere en zachtere lagen Fijne glauconietrijke en siltige kleihoudende zanden Tabel 1.1 Geologische indeling van de ondergrond in het Geleenbeekdal en omgeving In het Geleenbeekdal en omgeving liggen verschillende breuken. Deze breuken lopen bijna allemaal in zuidoostelijke-noordwestelijke richting. De voornaamste breuken zijn de Heerlerheidebreuk ten noordoosten, de Benzenraderbreuk ter hoogte van en de Kunraderbreuk ten zuidwesten van de Geleenbeek (zie figuur 1.4). De Kunraderbreuk takt ter hoogte van Welten aan op de Benzenraderbreuk. Doordat aan beide zijden van de breuken de ondergrond in het verleden met verschillende hoogten zijn gestegen of gedaald, liggen de hierboven beschreven afzettingen aan beide zijden van de breuk op verschillende hoogte, hebben afzettingen verschillende dikten en kunnen bepaalde afzettingen deels of geheel verdwenen zijn door erosie. Hierdoor komen de in tabel 1.1. beschreven afzettingen niet overal in het plangebied voor. In tabel 1.2 is aangegeven welke afzettingen in de drie plateaus aanwezig zijn. De ligging van de breuken komt in de omgeving van het Geleenbeekdal globaal overeen met de randen van de eerder genoemde plateaus. In tabel 1.2 is de gebiedsindeling daarom op plateauniveau beschreven. concept 14 Plateau Plateau Noord Begrenzing Ten noordoosten van de Geleenbeek / Benzenraderbreuk Formatie Holoceen Boxtel Beegden Breda Rupel Tongeren Houthem Maastricht Vaals Lokaal, in dalen Dunne laag (tot 10 m) over hele plateau Ten westen van Hoensbroek en ten oosten van Heerlen, alleen bovenop de heuvels Ten westen van Hoensbroek en ten oosten van Heerlen Ja Ja Ten westen van Schinnen Ja Ja Centraal plateau Tussen Geleenbeek / Benzenraderbreuk en Kunraderbreuk Lokaal, in dalen Dunne laag (tot 10 m) over hele plateau Ten westen van Wijnandsrade, alleen bovenop de heuvels Plateau v. Ubachsberg Ten zuiden van Benzenraderbreuk en ten oosten van Kunraderbreuk Lokaal, in dalen Dunne laag (tot 10 m) over hele plateau Nee Ten westen van Wijnandsrade Nee Ten westen Retersbeek Ja Nee Nee Zeer lokaal Nee Ja Ja Ja Ja Tabel 1.2 Voorkomen van geologische formaties op de plateaus in de omgeving van het Geleenbeekdal Bij de beschrijving van het grondwatersysteem in paragraaf 1.6.3. wordt de geologische en hydrogeologische opbouw en hoogteligging per deelgebied nader beschreven. 1.6.2. Bodem Door de sedimentatie en erosieprocessen die in dalen, op hellingen en de plateaus hebben plaatsgevonden en de variatie in afzettingen die dagzomen, varieert de bodemopbouw in het gebied sterk. In het gebied worden overwegend ooivaaggronden en bergbrikgronden aangetroffen. Meestal zijn deze bodems ontstaan in leem- en kleirijke gronden, maar soms ook in zandige en grindrijke gronden. Met uitzondering van de deelgebieden Imstenraderbos en Hellebroek, wordt in alle deelgebieden vooral een complex van kalkarme leem- en kleirijke (ooivaagggronden), zandige (beekeerdgronden) en venige beekdalgronden (waard- en vlierveengronden) aangetroffen. Bij de Muldersplas, in een deel van de Kathagerbeemden en in het noordelijk deel van het Cortenbacherbos bestaat de bodem overwegend uit venige beekdalgronden (waard- en vlierveengronden). Langs de randen van deze gebieden, richting de helling, komen mogelijk ook stroken van hellinggronden en colluviale dalgronden in löss, kleiige, zandige of grindrijke gronden voor. Deze gronden behoren overwegend tot het bodemtype ooivaaggronden en bergbrikgronden. concept 15 In het Hellebroek worden voornamelijk hellinggronden in löss aangetroffen, bestaande uit matig geërodeerde brikgronden (bergbrikgronden). In een kleine strook in het zuidwesten is een dalassociatie van colluviale gronden bestaande uit ooivaaggronden en bergbrikgronden aangetroffen. In het Imstenraderbos worden vooral hellinggronden, bestaande uit een complex van zandige en grindrijke (ooivaaggronden, moder- en humuspodzolgronden) of grindrijke en kleiige gronden aangetroffen (ooivaaggronden). Daarnaast wordt in een deel van dit bos een dalcomplex van colluviale, helling- en terrasafzettingen in lössgronden (ooi- en vorstvaaggronden ) aangetroffen. Tot slot komen in het Imstenraderbos ook ooivaaggronden en bergbrikgronden in groenzand voor. Benzenraderbreuk Heerlerheidebreuk Kunraderbreuk Figuur 1.4 Breuken in en rondom het Geleenbeekdal 1.6.3. Hydrologie Oppervlaktewatersysteem Het oppervlaktewatersysteem bestaat voornamelijk uit beken en plassen in de dalen. Op het plateaus bevinden zich nauwelijks tot geen waterlopen. Wel zijn hier droogdalen die alleen bij regen water voeren en dan uitmonden in de permanent watervoerende beken. In het dal tussen het Plateau Noord en het Centraal Plateau en het Plateau van Ubachsberg in stroomt de Geleenbeek. Vanaf het plateau van Ubachsberg en het Centraal Plateau stromen de Cortenbacherbeek, Hoensbeek, Retersbeek, Luiperbeek, Bissenbeek, Hulsbergerbeek en Platsbeek naar de Geleenbeek. Vanuit het oosten wordt de concept 16 Geleenbeek gevoed door de Caumerbeek en de Kakkert. De eerste mondt ter hoogte van kasteel Hoensbroek in de Geleenbeek uit. De tweede ter hoogte van Schinnen. Deze beken worden gevoed door bronnen, grondwater en oppervlakkig afstromende neerslag. Daarnaast wordt de Geleenbeek gevoed door het effluent van twee rioolwaterzuiveringsinstallaties en een groot aantal riooloverstorten. Ook op de zijbeken komen riooloverstorten uit. De Geleenbeek kent hoge piekafvoeren, veroorzaakt door het grote stroomgebied in combinatie met de beperkte infiltratie- en retentiecapaciteit (Kragten, 2008). Een groot deel van het stroomgebied van de Geleenbeek is verhard. Het regenwater uit dit gebied wordt grotendeels via riolering afgevoerd. Bij hevige regenvalt storten de riolen over, wat leidt tot piekafvoeren in de Geleenbeek. De gemiddelde afvoer van de Geleenbeek bij het meetpunt Brommelen (ter hoogte van Weustenrade) is 0,2 m3 per seconde, waarbij de minimum afvoer 0,07 en de maximum afvoer 14,56 m3 per seconde bedraagt (Hendrix & Meinardi, 2004). Het waterpeil ligt tegenwoordig een stuk lager dan aan het begin van de vorige eeuw, toen er veel watermolens langs de beek lagen waardoor het water werd opgestuwd. Daarnaast zijn door mijnverzakkingen lokaal de beek en het beekdal enkele meters gedaald. Op de locaties waar de mijnverzakkingen hebben plaatsgevonden is de grondwaterstand dichter bij maaiveld of zelfs verder boven maaiveld uitgekomen. Ook het beekpeil is hierdoor dichter bij maaiveld of zelfs boven maaiveld komen te liggen, waardoor de aangrenzende gebieden geïnundeerd worden. Omdat dit vanwege de slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater niet was gewenst, is de beek heringericht en waar nodig voorzien van kaden. Op een locatie in het Kakkertdal nabij Schinnen (buiten de Natura 2000-begrenzing) is voor de afwatering van de sloten in het beekdal zelfs een gemaal aangebracht. Zoals in paragraaf 1.5 beschreven is, is de Geleenbeek al vanaf eind 19e eeuw regelmatig heringericht. De herinrichtingen waren tot de jaren ’80 vooral gericht op de verwerking van afvalwater van de mijnen, industrie en huishoudens in de Oostelijke Mijnstreek. Hiervoor werd de beek van de bovenloop tot monding volledig rechtgetrokken, werd de bodem en het talud vastgelegd (eerst door betonnen bekisting, later door stortstenen) en werd de capaciteit vergroot om overstromingen te voorkomen. Door de combinatie van herinrichting voor de afvoer van het beekwater en ‘herstel’ van de mijnverzakkingen is de Geleenbeek relatief diep in het landschap komen te liggen. Oppervlaktewaterkwaliteit De waterkwaliteit van de Geleenbeek en haar zijbeken is matig tot slecht. Dit is voor een groot deel het gevolg van riooloverstorten en de lozingen van de rioolwaterzuiveringsinstallaties op de beek. Ook de landbouw, het verkeer en de industrie zorgen voor belasting van de Geleenbeek met eutrofiërende stoffen. Daarnaast wordt de Geleenbeek belast met sulfaat en zware metalen door uitloging vanuit (restanten van) mijnsteendepos, die in het zuidoostelijk deel van het stroomgebied aanwezig zijn (Kragten, 2008). Hier wordt in de hoofdstukken 6 en 7 nader op ingegaan. Vooral de stikstof en fosfaat gehaltes in de beken zijn hoog. In de Caumerbeek zijn ook de sulfaat gehaltes zeer hoog. De zuurgraad en zuurstof gehaltes in de Geleenbeek en haar zijbeken zijn echter wel goed (www.overmaas.nl). Van de zware metalen zijn met name zink en koper in zodanig hoge concentraties aanwezig, dat het Maximaal Toelaatbare Risico (MTR) meermaals wordt overschreden. Ook nikkel is een aantal keren in hogere concentraties dan het MTR aangetroffen (Kragten, 2008). Het MTR is de waarde waarbij geen negatieve effecten op het ecosysteem te verwachten zijn (www.vrom.nl). Grondwatersysteem concept 17 Regionaal gezien stroomt het grondwater in noordwestelijke richting, richting de Maas. Dit stromingspatroon wordt echter beïnvloed door de drainerende werking van het Geleenbeekdal en dalen van de verschillende zijbeken en door de verschillende breuken, die meestal slecht doorlatend zijn. Subregionaal en lokaal kan het grondwater hierdoor een hele andere richting uit stromen (zie ook figuur 1.5). De verschillende diepere dalen worden gevoed vanuit het onderliggende watervoerende pakket (de Mars et al., 1998). Hierdoor treedt in de beekdalen kwel op van zeer basenrijk grondwater uit het eerste en tweede watervoerende pakket. De mate waarin deze kwel lokaal in het Geleenbeekdal optreedt is maar deels bekend. Vermoedelijk zorgt de kwel uit de diepe systemen voor stabielere grondwaterstanden in kwelgebieden als de Karthagerbeemden. Daarnaast kunnen ondiepere, meer lokale systemen een rol spelen in het grondwatersysteem. In de dalen kan de grondwaterstand dus dicht bij of zelfs boven maaiveld uitkomen. Onder de plateaus ligt het grondwater echter vaak tientallen meters beneden maaiveld. Hieronder wordt per deelgebied specifieker ingegaan op het grondwatersysteem in het betreffende gebied. concept 18 Figuur 1.5 Isohypsenpatroon van het freatische grondwater in Zuid-Limburg (naar Hendrix & Meinardi, 2004) concept 19 Grondwaterkwaliteit De beschrijving van de grondwaterkwaliteit is gebaseerd op een regionaal onderzoek en geeft daarmee een algemeen beeld van de grondwaterkwaliteit voor alle deelgebieden. Al kan door lokale verschillen in grondgebruik, aanwezigheid van industrie en wegen, etcetera de grondwaterkwaliteit plaatselijk verschillen van het algemene beeld. De nitraatgehalten in het bodemvocht beneden de wortelzone in het Zuid Limburgse lössgebied in de periode 1996-2000 varieerden van < 20 mg/l tot 220 à 680 mg/l. De overschrijding van de MTR-waarde van 50 mg/l in individuele jaren blijkt te schommelen tussen de 60% (in 2000) en 85% (in 1997). Wanneer het nitraatgehalte over alle percelen en metingen per jaar wordt gemiddeld, is de variatie in het nitraatgehalte in het bodemvocht minder groot. Deze varieert dan tussen de 80 en 170 mg/l. De nitraatgehalten varieren sterk met het neerslagoverschot, in natte jaren is de concentratie lager. Wanneer wordt gecorrigeerd voor weersinvloed blijkt op zandgronden de gemiddelde nitraatconcentratie in periode 1992 – 2000 gedaald te zijn van 150 tot 125 mg/l. De nitraatconcentraties in het lössgebied liggen ongeveer op hetzelfde niveau als die in de zandgebieden (Willems et al., 2002). De verwachting is dan ook dat ook in het lössgebied de nitraatconcentratie in het bodemvocht in de periode 1992 tot 2000 is gedaald, maar over het algemeen nog ver boven de MTR-waarde van 50 mg/l te liggen. Voor de bepaling van de grondwaterkwaliteit van het middeldiepe grondwater (5-30 m-mv) is gebruik gemaakt van de waterkwaliteit van verschillende bronnen in zijbeken van de Geleenbeek in het Centraal Plateau (Willems et al., 2002). De pH bedraagt tussen 6,8 en 7,7. De gemeten nitraatconcentraties varieren van 30 tot 160 mg/l. Bij de helft van de bronnen ligt de gemeten nitraatconcentratie boven de MTR-waarde, namelijk tussen de 70 en 90 mg/l (Hendrix & Meinardi, 2004). Van het diepe grondwater (>30 m –mv) is alleen informatie bekend bij drinkwaterwinningen. Bij meerdere winningen in Zuid-Limburg blijkt de nitraatconcentratie tussen de 30 en 40 mg/l te liggen. De over alle winningen in zuid-Limburg gemiddelde nitraatconcentratei is in de periode 1969 tot 2000 gestegen van ongeveer 17 naar 32 mg/l (Willems et al., 2002), waarbij het einde van de stijging nog niet lijkt te zijn bereikt. Uit bovenstaande blijkt dat in het bodemvocht de nitraatconcentratie boven de MTR-waarde ligt, maar wel langzaam begint te dalen door verminderde mestgift. Naar de diepte toe neemt de nitraatconcentratie af, doordat het water op grotere diepte ouder is en de stikstofbemesting in de tijd dat dit water infiltreerde lager was (Willems et al., 2002). Op grotere diepte (in ouder water) kan dus nog een stijging van de nitraatconcentratie worden verwacht. In de bronnen en dus daarmee ook het in de zijdalen uittredend grondwater kan nog een verandering van de nitraatconcentraties worden verwacht. Het water dat in een bron uittreedt is namelijk niet allemaal even oud. De verdeling van reistijd door de bodem is globaal (Hendrix & Meinardi, 2004): 70% reistijd < 20 jaar 20% reistijd 20-30 jaar 7% reistijd 30-40 jaar 3% reistijd 40-60 jaar <1% reistijd > 60 jaar concept 20 Uit de reistijdverdeling van het water dat in de bronnen uitreedt, blijkt dat het relatief jong grondwater betreft. Aangezien het nitraatgehalte in het bodemvocht begint te dalen, kan worden verwacht dat ook in het uittredende grondwater het nitraatgehalte langzaam begint te dalen en anders het maximale nitraatgehalte ongeveer is bereikt. Imstenraderbos Het Imstenraderbos ligt tussen de Benzenraderbreuk en de Heerlerheidebreuk (RegisII, Dinoloket). Door het gebied lopen twee kleine breuken. Ten zuidwesten van de breuken bestaat de ondergrond uit löss, Maastrichter Kalksteen en Vaalser groenzand. Dit deel van het gebied ligt op het Plateau van Ubachsberg. Tussen de twee kleine breuken ligt de Formatie van Rupel onder het löss. Lokaal wordt tussen het löss en de Formatie van Rupel nog oude Maasafzettingen van de Formatie van Beegden aangetroffen. Ten noordoosten van de kleine breuken wordt onder het lössdek een dikke laag Maasafzettingen aangetroffen met daaronder achtereenvolgens de Formaties van Breda, Rupel, Tongeren en Vaals. Het Imstenraderbos ligt op de overgang van het Plateau van Ubachsberg in het oosten naar het dal van de Geleenbeek in het westen. Op het plateau bedraagt het maaiveld circa 190 m +NAP. Aan de voet van de helling is het naar circa 150 m +NAP gedaald. Uit de schaarse peilbuizen die in de omgeving staan blijkt dat de grondwaterstand op het plateau tussen de 145 en 150 m +NAP ligt. Het grondwater stroomt in noordwestelijke richting, parallel aan de Benzenrader- en Heerlerheidebreuk (DGV-TNO, 1977). De grondwaterstand ter hoogte van het Imstenraderbos zal enkele meters lager liggen dan op het plateau. Het grondwater ligt in het Imstenraderbos dus enkele tot tientallen meters beneden maaiveld. De vegetatie in het bos is derhalve niet afhankelijk van grondwater, maar van infiltrerend regenwater dat in de löss wordt vastgehouden en eventueel ondiep afstromend geïnfiltreerde neerslag. Terworm en Ten Esschen De deelgebieden Terworm en Ten Esschen liggen in het beekdal van de Geleenbeek, tussen het Plateau van Ubachsberg in het zuiden en het Plateau Noord in het noorden. Terworm en Ten Esschen liggen beide ten noorden van de Benzenraderbreuk. De Benzenraderbreuk loopt in dit gebied parallel aan de A76, op de helling iets ten oosten van de snelweg. De ondergrond bestaat uit een lösspakket op afzettingen uit de Formaties van Rupel, Tongeren en Vaals. Lokaal komt bij Terworm onder het löss op de helling nog een restant van de Formatie van Breda voor. In het beekdal worden op de löss holocene beekdalafzettingen aangetroffen. De deelgebieden liggen aan de noordoost rand van een vrij brede laagte. Ten noordoosten van de deelgebieden, tussen de N281 en de spoorlijn ligt een smalle, relatief hoge rug. Ten zuiden en westen van de A76 loopt het maaiveld slechts zeer langzaam op. De steilrand van het plateau bevindt zich pas ten zuiden van Voerendaal en iets ten oosten van Klimmen, ter hoogte van de A79. In het deelgebied Terworm varieert de maaiveldhoogte van 90 à 100 m op de noordelijk gelegen helling tot 80 à 85 m +NAP in het dal. Het deelgebied Ten Esschen ligt iets lager. De maaiveldhoogte varieert van 85 à 90 m +NAP op de helling in het oosten tot 75 à 80 m +NAP in het noordwestelijk deel van het dal. Er liggen enkele TNO-peilbuizen in en in de omgeving van Terworm en Ten Esschen. Deze peilbuizen zijn van de Waterleidingmaatschappij Limburg. Begin jaren ‘70 zijn gedurende enkele jaren de waterstanden in deze buizen gemeten. In de peilbuis op de rug ten noorden van Terworm (B62B0980) bedroeg de grondwaterstand ongeveer 101 m +NAP (circa 3 m –mv). Ook in de peilbuis op de helling ten noorden van kasteel Terworm (B62B0747) lag het grondwater enkele meters beneden maaiveld (circa 88 concept 21 m +NAP en 5 m -mv). In de peilbuizen ter hoogte van het dorp Ten Esschen varieerde de grondwaterstand van ongeveer maaiveld tot enkele meters beneden maaiveld. In peilbuis B62B1010 is een meetreeks van 1958 tot en met 2000 beschikbaar. Uit deze meetreeks blijkt dat de (diepere) grondwaterstand varieert met perioden van droge en natte jaren. De fluctuatie bedraagt circa 2 m. De grondwaterstand blijkt in deze 40 jaar ongeveer 80 cm te zijn gedaald. In hoeverre deze daling zich na 2000 heeft voortgezet en in hoeverre de daling deels wordt veroorzaakt door verschillen in droge en natte perioden is niet duidelijk. De peilbuis meet waarschijnlijk de diepe grondwaterstand, minimaal onder een dikke kleilaag uit de Formatie van Rupel. Uit andere meetreeksen blijkt dat geleidelijke grondwaterstandsveranderingen onder de kleilaag van uit de Formatie van Rupel boven deze kleilaag nauwelijks tot niet waarneembaar zijn. Op de hellingen blijkt de grondwaterstand dicht bij maaiveld tot maximaal enkele meters beneden maaiveld te liggen. In het centrum van het beekdal en in zijdalen ligt het maaiveld echter lager. Hier zal het maaiveld de grondwaterspiegel afhankelijk van de locatie in perioden met natte jaren tot het hele jaar door aansnijden. Op een enkele locatie is deze aansnijding waarneembaar als een bron, op andere locaties is sprake van diffuse kwel. Cortenbacherbos Het Cortenbacherbos ligt ten zuidwesten van Terworm en Ten Esschen, in hetzelfde dal als deze twee deelgebieden. Het Cortenbachterbos ligt ten zuiden van de Benzenraderbreuk. De geologische opbouw is hierdoor anders dan bij Terworm en Ten Esschen. Onder het lössdek worden achtereenvolgens de Formatie van Tongeren, Maastrichter kalksteen en Vaalser groenzand aangetroffen. In de beekdalen en droogdalen worden beekdalafzettingen op löss aangetroffen. Het maaiveld in het Cortenbacherbos varieert van 78 tot 84 m +NAP. In de omgeving van het Cortenbachterbos wordt sinds 1970 in diverse peilbuizen de stijghoogte gemeten in het Maastrichter kalksteen. Eén peilbuis (B62B0838) heeft zowel een filter in de bovenste lagen (circa 5 m –mv) als een filter in het kalksteen. Tot ongeveer 1995 lag de ondiepe grondwaterstand ongeveer 2 m hoger dan de diepe grondwaterstand. Daarna is het verschil geleidelijk aan kleiner geworden. Sinds 2002 bedraagt het verschil ongeveer 0,5 m. De fluctuatie van de ondiepe grondwaterstand en de grondwaterstand in het kalksteen is ongeveer gelijk. In de meetreeksen is zowel een seizoensfluctuatie van 1 à 1,5 m waar te nemen als een meerjaarlijkse fluctuatie van ongeveer 2 m. De meerjaarlijkse fluctuatie wordt veroorzaakt door perioden met drogere en nattere jaren. In de diepe pakketten is deze meerjaarlijkse fluctuatie nog sterker. De tijdreeksen lijken, naast de stijging rond 2001 in het kalksteen, een stijgende trend over de hele meetreeks te vertonen. In hoeverre er daadwerkelijk sprake is van een stijging in de gemiddelde grondwaterstand of dat dit wordt veroorzaakt door de meerjaarlijkse fluctuatie is niet duidelijk. In de omgeving van de noordelijke grens van het deelgebied bedraagt de grondwaterstand 78 à 81 m +NAP tot 80 à 83 m +NAP. Bij de zuidgrens varieert de grondwaterstand van 83 tot 86 m +NAP. Uit vergelijking van de grondwaterstanden met de maaiveldhoogte en het feit dat de watergang in het Cortenbacherbos permanent watervoerend is, kan worden afgeleid dat het dal in het Cortenbachterbos onder invloed staat van het regionale grondwatersysteem. In een zone rond het diepste deel van het dal zal er sprake zijn van grondwaterstanden tot boven maaiveld (kwel) of grondwaterstanden dichtbij maaiveld. Hoger op de helling zal de grondwaterstand al snel weer enkele meters beneden maaiveld liggen. De zone met grondwater aan of dichtbij maaiveld is daarom naar verwachting smal. concept 22 Weustenrade Het deelgebied Weustenrade ligt pal ten zuiden van de Benzenraderbreuk, die hier nabij de A76 ligt. Het deelgebied ligt gedeeltelijk ten noorden en gedeeltelijk ten zuiden van de Geleenbeek. Het gebied ligt hierdoor tussen Plateau Noord en het Centraal Plateau. De geologische opbouw in het gebied bestaat uit een lössdek met daarop lokaal beekdalafzettingen. Onder het lössdek worden achtereenvolgens de zandafzettingen uit de Formatie van Tongeren, Maastrichter kalksteen en Vaalser groenzand aangetroffen. Uit het geologisch dwarsprofiel blijkt dat ten noorden van de breuk het maaiveld een stuk hoger ligt (bron: REGISII, Dinoloket). De verwachting is dan ook dat de Benzenraderbreuk ter hoogte van de steilrand aan de voet van de helling ten noordoosten van het deelgebied ligt. Ten noorden van de Benzenaderbreuk is het kalksteenpakket veel dunner en worden boven de Formatie van Tongeren nog de Formaties van Rupel en Breda aangetroffen. In de Formatie van Rupel worden twee kleilagen onderscheiden. De bovenzijde van de bovenste kleilaag ligt tussen de 75 en 85 m +NAP (bron: REGIS II.0). Regionaal gezien helt de kleilaag in noordwestelijke tot westelijke richting af. Ter hoogte van Weustenrade ligt de kleilaag echter bol, waarbij de rug parallel aan de spoorlijn, midden in de kern Nieuw Lotbroek (direct ten noordoosten van de spoorlijn, ter hoogte van Weustenrade) ligt. De verwachting is dan ook dat het regenwater dat ten zuidwesten van de rug infiltreert over de kleilaag afstroomt en waar de kleilaag door het maaiveld wordt aangesneden uittreedt. Het maaiveld in het gebied Weustenrade bedraagt 75 à 76 m +NAP. Ten noorden en oosten van het gebied loopt het maaiveld snel op. Boven aan de steilrand, ter hoogte van de A76 bedraagt het maaiveld 85 à 90 m +NAP. Ten noordoosten van de A76 loopt het maaiveld nog verder op. Er zijn geen peilbuizen in het gebied of de directe omgeving aanwezig. De grondwaterstand in Weustenrade is daardoor niet bekend. Gelet op de moerige bovengrond, de grondwaterafhankelijke vegetatie en het grondwatersysteem in de omgeving wordt verwacht dat de grondwaterstand relatief dicht bij maaiveld zit en dat er sprake is van kwel vanuit diepere pakketten en/of vanaf de Formatie van Rupel ten noorden van het gebied. Het in de helling uittredende grondwater kan het gebied Weustenrade niet (meer) bereiken, doordat tussen de kwelzone en het gebied een diepe afwateringssloot ligt. Het gebied zal in de huidige situatie daardoor vooral gevoed worden door kwelwater, eventueel aangevuld door ondiep afstromend grondwater, wanneer dit onder de sloot door kan stromen. Hulsbergerbeemden en Wijnandsrade De deelgebieden Hulsbergerbeemden en Wijnandsrade liggen beide op de noordhelling van het Centraal Plateau, in het dal van de Hulsbergerbeek. De Hulsbergerbeemden liggen hoog in het dal, beginnend aan de rand van het plateau. Het deelgebied Wijnandsrade ligt op de onderstel helft van de helling. Ter hoogte van de Hulsbergerbeemden bestaat de geologische opbouw uit een lössdek, waaronder achtereenvolgens de Formaties van Breda, Rupel, Tongeren, Maastrichter kalksteen en Vaalser groenzand worden aangetroffen. Het dal snijdt zich in noordoostelijke richting steeds verder in de bodem in. Hierdoor wordt de Formatie van Breda steeds dunner totdat deze uiteindelijk volledig geërodeerd is. Vanaf ongeveer de oostrand van de Hulsbergerbeemden ligt het lösspakket direct op de Formatie van Rupel. Het maaiveld daalt in het dal van de Hulsbergerbeemden van ongeveer 100 m +NAP in het westen tot 85 m +NAP in het oosten. Op de helling loopt het maaiveld op tot maximaal ongeveer 115 m +NAP. De noordhelling is relatief steil, terwijl de zuidhelling relatief vlak is. Het natuurgebied ligt hier grotendeels ten zuiden van de beek, op een noordhelling. concept 23 In het deelgebied Wijnandsrade daalt het maaiveld in het dal van ongeveer 82 m +NAP naar ongeveer 76 m +NAP. De rand van het gebied op de helling ligt 5 à 6 m hoger dan het dal. In Wijnandsrade ligt het natuurgebied voornamelijk ten noorden van de beek. In Wijnandsrade is juist de zuidhelling steil, terwijl de noordhelling vrij vlak is. Er liggen geen TNO-peilbuizen in het gebied, waardoor de grondwaterstand in de twee deelgebieden niet bekend is. Wel liggen er enkele peilbuizen op de plateaus ten noorden, oosten en zuiden van de gebieden. De grondwaterstand op de plateaus ten noordwesten en zuidwesten van de Hulsbergerbeemden bedraagt ongeveer 105 à 110 m +NAP. Aan de oostzijde van het dorp Wijnandsrade bedraagt de grondwaterstand op het plateau ongeveer 97 m +NAP en op het plateau ten zuiden van Wijnandsrade ongeveer 89 m +NAP. Het dal van de Hulsbergerbeek is zeker in de bovenloop zeer smal. Gelet op de diepte van de dalbodem in relatie tot het grondwaterniveau op de plateaus en het feit dat de beek watervoerend is, kan worden aangenomen dat het dal het grondwaterniveau aansnijdt, waardoor er bronnen ontstaan, er sprake is van diffuse kwel en de grondwaterstand aan of dicht onder maaiveld ligt. Hellebroek Het gebied Hellebroek ligt aan de voet van het Centraal Plateau. Onder het lössdek worden achtereenvolgens de Formaties van Rupel, Tongeren, Maastricht en Vaals aangetroffen. Het maaiveld ter plaatse van het Hellebroek varieert van 70 tot 80 m +NAP. Het Hellebroek ligt in of aan de rand van het dal van de Geleenbeek. De helling tussen het plateau en het dal van de Geleenbeek varieert sterk qua ligging. Ter hoogte van de kern Hellebroek ten zuiden van dit deelgebied en het bedrijventerrein De Reuken in Nuth direct ten noordwesten van dit deelgebied loopt het plateau verder door naar het noordoosten. Hierdoor ligt de helling van het plateau van deze ‘uitstulpingen’ ter hoogte van het gebied. Het maaiveld op deze uitstulpingen ligt op 85 à 90 m +NAP. Tussen de uitstulpingen in ligt de rand van het plateau ter hoogte van de Eijkenderweg. Verder naar het oosten neemt de maaiveldhoogte op het plateau verder toe tot een niveau van 120 à 140 m +NAP. Er zijn geen peilbuizen in het gebied of de directe omgeving. Platsbeek De Platsbeek ontspringt bij het dorp Aalbeek, ter hoogte van de Kunraderbreuk. De beek ligt in een vrij smal dal dat in het Centraal Plateau is ingesneden. Er komen enkele droogdalen op het beekdal van de Platsbeek uit. De maaiveldhoogte in het beekdal varieert van ongeveer 100 m +NAP in het westen tot ongeveer 67 m +NAP bij de Geleenbeek. Op het plateau ligt het maaiveld op 130 à 140 m +NAP. De geologische opbouw in het gebied is als volgt. Onder het lössdek wordt de Formatie van Breda aangetroffen. Ter hoogte van Tervoorst is in deze Formatie een bruinkoollaag aangetroffen. Deze laag ligt redelijk horizontaal, maar door het dalende maaiveld komt de laag steeds dichter onder maaiveld te liggen. Mogelijk heeft dit een opstuwend effect op de grondwaterstand. Onder de Formatie van Breda worden achtereenvolgens de Formaties van Rupel, Tongeren, Maastrichter kalksteen en Vaalser groenzand aangetroffen. Benedenstrooms in de Platsbeek, in het dal van de Geleenbeek, is de Formatie van Breda volledig verdwenen door erosie. Het lössdek ligt hier direct op de Formatie van Rupel, met bovenin een kleilaag. In de richting van de Platsbeek heeft de bovenzijde van de kleilaag een komvorm. In het dal van de Geleenbeek ligt deze kleilaag ongeveer 10 m-mv. concept 24 Ter hoogte van Aalbeek ligt een TNO-peilbuis met een meetreeks van 1961 t/m 1999. De grondwaterstand in deze reeks fluctueert tussen 102 en 105 m +NAP. Het lijkt erop dat in perioden met nattere jaren de grondwaterstand relatief hoog blijft en in drogere jaren relatief laag. Bij de overgang van droge perioden naar natte perioden en andersom (begin jaren ‘70, ‘80 en ‘90), wijzigt de grondwaterstand in relatief korte tijd ongeveer 1,5 m. Op het plateau ten noorden van de Platsbeek, ter hoogte van Terstraten ligt een tweede peilbuis. In deze peilbuis zijn grondwaterstanden gemeten tussen 1962 en 1968. De grondwaterstand varieerde in deze periode van 93,5 tot 95 m +NAP. Ook deze peilbuis vertoont een meerjarige fluctuatie. De grondwaterstanden op het plateau liggen enkele meters hoger dan het maaiveld in het beekdal van de Platsbeek. Vergelijkbaar met de Hulsbergerbeek kan voor dit beekdal ervan worden uitgegaan dat de grondwaterstand wordt aangesneden, waardoor er in het beekdal bronnen ontstaan, er sprake is van diffuse kwel en de grondwaterstand aan of dicht onder maaiveld ligt. Kathagerbeemden De Kathagerbeemden liggen tussen de Benzenraderbreuk en de Heerlerheidebreuk, op het Plateau Noord. Het zuidoostelijk deel van het gebied ligt op een steilrand. De rest van het gebied ligt aan de voet van het plateau, in het dal van de Geleenbeek. De geologische opbouw bestaat uit een lössdek met daaronder achtereenvolgens de Formaties van Breda, Rupel, Tongeren, Maastricht en Vaals. De afzettingen hellen sterk af in westelijke richting en zeer beperkt in noordelijke richting. Aan de voet van de steilrand, op een relatief flauwe helling liggen de Kalkmoerassen. In het lage gedeelte is de Formatie van Breda nog ongeveer de helft van de dikte van het pakket bovenop de helling. Onder de Formatie van Breda ligt een kleilaag. In het dal van de Geleenbeek, zowel ten zuiden als ten noorden van de beek ligt het maaiveld op ongeveer 66 m +NAP. Het Kalkmoeras ligt op een hellend terrein met een hoogte van 66 à 70 m +NAP. Aan de oostzijde wordt dit gebied begrensd door een steilrand. Bovenop de steilrand bedraagt het maaiveld 80 à 85 m +NAP. Op het plateau loopt het maaiveld nog verder op tot 90 à 100 m +NAP. In het Kalkmoeras worden enkele kwelplekken en bronnetjes aangetroffen aan de voet van de steilrand. Volgens de ecohydrologische atlas worden deze bronnen gevoegd vanuit een lokaal systeem, waarvan het grondwater afstroomt over de slecht doorlatende (Oligocene) kleilagen in de ondergrond, die aan de voet van de helling dagzomen (de Mars et al., 1998). Volgens Regis ligt de bovenzijde van de bovenste kleilaag in de Formatie van Rupel (de bovenste Oligocene laag) op een niveau van 35 à 45 m +NAP, ongeveer 30 m beneden maaiveld. De in de steilrand dagzomende kleilaag zal dan ook niet de kleilaag uit de Formatie van Rupel zijn, maar waarschijnlijk een (lokale) kleilaag of kleilens in de Formatie van Breda. De omvang van het infiltratiegebied is niet bekend. Deze zal afhangen van de omvang, hoogteligging en reliëf in de top van de kleilaag en de regionale grondwaterstand en -stroming. Mogelijk stroomt alleen het regenwater dat in (het westelijk deel van) het lokale, smalle plateau bij Vaesrade infiltreert naar de bronnen af. Het is echter ook mogelijk dat ook grondwater uit het gebied verder naar het noordoosten en/of oosten naar de bronnen in de Kathagerbeemden afstroomt. Het bronwater aan de voet van de helling heeft over het algemeen een neutraal, sterk aangerijkt en gebufferd karakter. Mede gezien de aanwezige flora is het kalkrijk. Deze kalkrijkdom heeft het te danken aan de kalkrijke klei waarover het grondwater toestroomt en/of de dikke nog niet ontkalkte löss hoog op het achterliggende plateau. Wat hogerop de steile helling zijn de afzettingen vooralsnog kalkarm, waardoor het lokale grondwater dat hier in bronnen uittreedt juist weer kalkarm zal zijn. Plaatselijk treedt aan de voet van de helling getuige de roestverschijnselen sterk ijzerhoudend grondwater uit. Wellicht concept 25 bestaat hier een verband met twee oude afgedekte vuilstorten op de helling, waarvan bekend is dat ze bijdragen aan de vervuiling van het bronwater (zware metalen en sulfaat) (de Mars, et.al., 1998). Lager in het gebied treedt diffuse regionale kwel uit. Dit grondwater heeft waarschijnlijk ook een kalkarmer karakter, omdat kalkrijke lagen in de ondergrond hier ontbreken. Het diepere grondwater blijkt hoge nitraat- en sulfaatconcentraties te bevatten, wat wijst op vervuiling met meststoffen (de Mars, et.al., 1998). Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen en Oude kerk De Geleenbeek en deelgebieden liggen in dit traject ten noorden van de Benzenraderbreuk. De geologische opbouw in deze deelgebieden komt overeen met de opbouw bij de Kathagerbeemden. Uitzondering hierop is het gebied ten noordwesten van Schinnen. Hier wordt tussen de Formatie van Tongeren en het Maastrichter kalksteen nog kalksteen van Geulhem (Formatie van Houthem) aangetroffen. Dwars op het beekdal kijkend valt op dat de bovenkant van de Formatie van Rupel (met bovenin een kleilaag) bol ligt, met het hoogste punt ter hoogte in het beekdal. Door de combinatie van dalend maaiveld in het beekdal met de toenemende hoogteligging van de kleilaag, neemt de dikte van de zanden uit de Formatie van Breda sterk af. Het grondwater dat door de Formatie van Breda stroomt zal hierdoor worden opgestuwd. Het beekdal in dit traject is zeer breed. De Geleenbeek ligt ongeveer in het midden van het dal. De maaiveldhoogte in het beekdal varieert van 66 à 68 m +NAP ter hoogte van Kathagen, ten noorden van de beek en 63 m +NAP ter zuiden van de beek, tot 60 à 68 m +NAP tussen Thull en Schinnen en 61 à 63 m +NAP ter hoogte van Oude kerk. Op de plateaus loopt het maaiveld op tot 110 m +NAP ter hoogte van het Plateau Noord en 120 à 125 m +NAP op het Centraal Plateau. Ter hoogte van Heisterbrug ligt een peilbuis ten zuiden van de A76. De gemeten grondwaterstanden in deze peilbuis variëren tussen 72,3 en 73,6 m +NAP, bij een maaiveldhoogte van 76,5 m +NAP. Er is in de reeks zowel een meerjarig als een seizoensfluctuatie waar te nemen. In de diepe filter van deze peilbuis, in het Maastrichter kalksteen, bleek in de meetperiode van 1980 t/m 2008 de grondwaterstand geleidelijk te stijgen van 46 naar ongeveer 56 m +NAP. Deze stijging is in de ondiepe grondwaterstand niet terug te zien. De maaiveldhoogte in het Natura 2000-gebied varieert op deze hoogte van 63 tot 66 m +NAP. Gelet op de afstand tussen de peilbuis en het Natura 2000-gebied is te verwachten dat de grondwaterstand in het Natura 2000-gebied dicht onder of zelfs boven maaiveld staat. Er kan sprake zijn van uittredend grondwater. Van de rest van het traject zijn geen grondwaterstandsmetingen bekend. Gelet op het grondwatersysteem net net noorden van Schinnen en andere deelgebieden is het aannemelijk dat ook in de rest van dit traject in de laagste delen van het beekdal sprake is van ondiepe grondwaterstanden en kwel aan het maaiveld. Stammenderbos In afwijking op het hierboven beschreven traject is het beekdal aan de noordzijde smal, doordat de steile helling van het Plateau Noord hier dicht tegen de Geleenbeek aanligt. In dit gebied wordt de Formatie van Houthem aangetroffen boven de Maastrichter kalksteen. De Benzenraderbreuk ligt dicht tegen de Geleenbeek aan. Ten noorden van de breuk is de Formatie van Breda relatief dik. De formatie van Rupel ligt hierdoor 40 à 50 m beneden maaiveld. Ten zuiden van de breuk is de Formatie van Breda echter slechts enkele meters dik en ligt de Formatie van Rupel al op ongeveer 15 m-mv. Grondwater dat vanuit concept 26 het noorden of oosten afstroomt zal hierdoor niet door de breuk kunnen stromen en in het beekdal worden opgestuwd. Bovendien buigt de Benzenraderbreuk ten westen van het Stammenderbos af in noordelijke richting. De breuk komt hiermee dwars op de regionale grondwaterstroming te staan, waardoor het grondwater opgestuwd zal worden. Het maaiveldniveau in het deelgebied Stammenderbos varieert van 57 à 58 m+NAP bij de Geleenbeek tot 64 à 68 m +NAP aan de voet van de helling. Op het plateau neemt de maaiveldhoogte toe tot 100 à 110 m +NAP. In dit deelgebied staan geen TNO-peilbuizen. Wel staan er twee peilbuizen in de omgeving. Op het plateau bij Sweikhuizen ligt een TNO-peilbuis (B62C01146). De grondwaterstand in deze peilbuis varieerde in de periode 1995-2008 tussen 59,3 en 60,5 m +NAP. De peilbuis vertoont een meerjarige fluctuatie. Daarnaast ligt er een peilbuis ongeveer 1 km ten westen van het gebied. In deze peilbuis varieert de gemeten grondwaterstand van 72,3 tot 73,6 m +NAP. De meetreeks vertoont zowel een langjarige als een seizoensfluctuatie. Het maaiveld bij deze peilbuis bedraagt 76,5 m +NAP. Deze peilbuis ligt echter aan de andere zijde van de Benzenraderbreuk, zodat voorzichtig moet worden omgegaan met het gebruik van deze meetgegevens. De maaiveldhoogte in het Stammenderbos aan de voet van de helling ligt hoger dan de grondwaterstand onder het plateau. De verwachting is dan ook dat het grondwater op deze locatie enkele meters beneden maaiveld zal staan. Dichter naar de beek toe daalt het maaiveldniveau. Dicht bij de beek zal het grondwaterniveau daardoor dicht onder maaiveld komen te liggen en kan er zelfs sprake zijn van enige kwel. 1.7. Natuurwaarden en ecologische relaties 1.7.1. Historische natuurwaarden Het landschap van het Geleenbeekdal behoort tot één van de oudste cultuurlandschappen van Nederland en was al in de vroegste prehistorie bewoond. Het oude landgebruik en de relatie met de abiotische factoren is tot op heden in het landschap te herkennen in de vorm van bos op steilere hellingen, bouwland op de vlakkere lössplateaus en graslanden in de beekdalen (van der Ploeg, 1994). Het Imstenraderbos is waarschijnlijk altijd bebost geweest. Het huidige bos bestaat uit Beuken, die rond 1800 aangeplant zijn (www.minlnv.nl1). Vegetatieopnamen uit het begin van de vorige eeuw laten zien dat de Kathagerbeemden vroeger een botanisch waardevol kalkmoeras was. Tevens was het waarschijnlijk bryologisch van groot belang (Weeda & Keulen, 2007). De Struijver in het noorden van deelgebied Ten Esschen was tot in de jaren ’50 nat bos. Hoewel de deelgebieden Terworm en Ten Esschen momenteel ook door kwel gevoed worden, waren zij in het verleden veel natter. Zelfs hoog in de dalen moeten bronnen geweest zijn. In 1900 begonnen deze bronnen te verdrogen als gevolg van de verstedelijking in het inzijggebied en grondwaterwinning ten zuidwesten van Terworm (Gemeente Heerlen, 2004). Vroeger voerde de Geleenbeek waarschijnlijk meer water, nu zijn nog enkele landschappelijke elementen daarvan zichtbaar, zoals terrasafscheidingen. In het deelgebied Terworm stroomde de Geleenbeek tot aan de jaren ’50 in twee stromen. Van nature heeft de beek sterk gemeanderd (Gemeenten Heerlen, 2004). concept 27 1.7.2. Huidige natuurwaarden De voornaamste begroeiingen langs de beek en haar zijbeken zijn nu ruigten en bossen. Op constant natte, kwelrijke plekken wordt Elzenbroekbos aangetroffen. Een nationaal en internationaal zeer zeldzame variant van het Elzenbroekbos is gebonden aan kalkbodem. Het grootste deel van de hooguit tien hectaren die deze variant in ons land beslaat, is in het Geleenbeekdal te vinden bij de kastelen Terworm en Cortenbach (de Mars et al., 1998). Evenals de hiervoor genoemde bossen en de iets hoger in de beekdalflank gelegen loofbossen van het Elzen-Vogelkersverbond worden deze Elzenbroekbossen gerekend tot het habitattype Vochtige alluviale bossen (H91E0). Op drogere hellingen in het beekdal wordt Eiken-Haagbeukenbos (H9160) aangetroffen. Op de drogere grind- en lössgronden van vooral het Imstenraderbos staat Beuken-Eikenbos. Plaatselijk vormen hoge struiken Hulst een dichte ondergroei, waardoor sprake is van het habitattype Beuken-eikenbossen met Hulst (H9120). Het Imstenraderbos is een voor Nederlandse begrippen zeer oud bos met eiken en beuken die rond 1800 zijn aangeplant. De beuken behoren tot de hoogste exemplaren van ons land (Ministerie van LNV, 2007). De graslanden in de Hulsbergerbeemden en het deelgebied Hellenbroek zijn soortenrijke natte hooilanden waar onder andere Beemdvergeet-mij-nietje, Echte koekoeksbloem, Gewone engelwortel, Pinksterbloem en watermunt voorkomen (Weeda, 2009). Binnen het Natura 2000-gebied zijn de Kathagerbeemden één van de belangrijkste natuurreservaten. Dit moerasgebied bij Vaesrade bestaat uit een complex van bossen, ruigten en een hooiland en bevat een groot aantal bronnen en kwelgebieden. Het gebied is sinds de jaren 1960 sterk vernat, door verzakkingen ten gevolge van mijngangen in de ondergrond. De Kathagerbeemden kent een grote diversiteit aan planten en dieren doordat er op een kleine oppervlakte een grote variatie aan milieufactoren voorhanden is. De natuurlijke overstromingsdynamiek is sinds 1988 uit dit deel van de Geleenbeek verdwenen, na bedijking van de oevers. De dalen van de Kathagerbeemden worden gevoed met zowel basenrijk als basenarm grondwater, waardoor hier een begroeiing wordt aangetroffen van het Knopbies-verbond (H7230, Kalkmoerassen) met daarin een aantal extreem zeldzame plantensoorten. Voor de Schubzegge en Veenzegge is dit de enige groeiplaats in Nederland. De Gele zegge en Alpenrus zijn buiten dit gebied beperkt tot slechts enkele groeiplaatsen in ons land. In het verleden heeft hier ook Parnassia gestaan. Opvallend is de aanwezigheid van bosplanten waaronder Eenbes, Bosanemoon en Dalkruid, die duiden op een hoge luchtvochtigheid in dit grasland. Dankzij de grote variatie aan biotopen in de Kathagerbeemden zijn ook diersoorten goed vertegenwoordigd. Zo komen bijvoorbeeld bijna 40 soorten landslakken in dit terrein voor, waaronder de Zeggekorfslak, Gestreepte korfslak, Struikslak, Oorvormige glasslak en Tandeloze korfslak. Voor de Gegroefde naaldslak is dit gebied de enige vindplaats in Nederland. Naast planten en dieren komen hier ook een groot aantal soorten paddestoelen voor. Ook voor andere soorten van de Habitatrichtlijn vormt het Geleenbeekdal een belangrijk gebied. De Gaffellibel is in het deelgebied bij Voerendaal waargenomen, maar waarschijnlijk bevindt zich hier geen duurzame populatie van deze soort. Oudere bossen en bomenrijen met eiken vormen het leefgebied voor het Vliegend hert. Voor vissen van de Habitatrichtlijn speelt de Geleenbeek geen belangrijke rol. De broedvogelbevolking is rijk aan watergebonden vogels. De Grote gele kwikstaart treffen we overal langs de beek en haar zijbeken aan. In de moerassige delen komen, in het heuvelland vaak schaarse, Dodaars, Wintertaling, Waterral en Kleine karekiet voor en in de vochtige broekbossen en aan bosranden Nachtegaal, Bosrietzanger en Matkop (Ministerie van LNV, 2007). concept 28 1.7.3. Ecologische relaties Binnen het Natura 2000-gebied worden de ecologische relaties vooral bepaald door de hydrologie. Door de aanwezigheid van kalkrijke bronnen op de hellingen van het beekdal ontstaan er Vochtige alluviale bossen met op open plekken vegetaties van Moeraszegge waar de Zeggekorfslak in voorkomt. Op drogere hellingen, die ontstaan zijn na het insnijden van de beek, komen het Eiken-haagbeukenbos en de Beuken-eikenbossen met Hulst voor. De dode eiken in deze habitattypen vormen een geschikt biotoop voor het Vliegend hert. Doordat er bij de Kathagerbeemden permanent kalkrijk kwelwater aan de oppervlakte komt en door het jarenlange extensieve hooilandbeheer zijn hier bijzondere Kalkmoerassen ontstaan, waar de Zeggekorfslak zich thuis voelt. 1.7.4. Opsomming instandhoudingsdoelstellingen Het Geleenbeekdal is aangewezen voor tien instandhoudingsdoelstellingen waarvan vier habitattypen en drie habitatsoorten. Het gebied is aangewezen voor één prioritair habitattype, te weten Vochtige alluviale bossen (Ministerie van LNV, 2007). De prioritaire status houdt in dat voor dit type een bijzondere verantwoordelijkheid geldt, omdat een belangrijk deel van het natuurlijk verspreidingsgebied in het Geleenbeekdal ligt (artikel 1 Habitatrichtlijn). Habitattypen H7230 Uitbreiding van oppervlakte en verbetering van kwaliteit van Alkalisch laagveen (Kalkmoerassen). H9120 Uitbreiding van oppervlakte en behoud van kwaliteit van Zuurminnende Atlantische beukenbossen met ondergroei van Ilex of soms Taxus (Quercion robori-petraea of IliciFagion) (Beuken-eikenbossen met Hulst). H9160 Behoud van oppervlakte en verbetering van kwaliteit van Eiken-haagbeukenbossen, heuvelland (subtype B). H91E0 Uitbreiding van oppervlakte en verbetering van kwaliteit van Vochtige alluviale bossen, beekbegeleidende bossen (subtype C) (Vochtige alluviale bossen). Habitatsoorten H1014 Behoud van omvang en kwaliteit van het leefgebied voor het behoud van de populatie Nauwe korfslak. H1016 Behoud van verspreiding en omvang en verbetering van kwaliteit van het leefgebied voor het behoud van de populatie Zeggekorfslak (enige achteruitgang van het leefgebied is toegestaan indien dit ten gunste komt van het habitattype Kalkmoerassen). H1083 Behoud van omvang en kwaliteit van het leefgebied voor het behoud van de populatie Vliegend hert. Kernopgave Met een kernopgave wordt aangegeven wat de belangrijkste bijdragen van een concreet gebied zijn aan het Natura 2000 netwerk. De kernopgaven geven daarnaast een beeld van de belangrijkste knoppen concept 29 waaraan gedraaid zou moeten worden om de bijdrage te kunnen blijven leveren of op termijn te gaan leveren. De kernopgaven vormen een belangrijk hulpmiddel bij de eventueel noodzakelijke prioritering binnen de Natura 2000 beheerplannen. Voor een aantal kernopgaven geldt een wateropgave (W). Deze is aan een kernopgave toebedeeld wanneer de watercondities in meer of mindere mate niet op orde zijn. Voor kernopgave 8.06 geldt een sense of urgency (*) met betrekking tot de watercondities. Hiermee wordt richting gegeven aan het tempo van realisering van de doelen. Er is sprake van een sense of urgency, wanneer binnen nu en 10 jaar mogelijk een onherstelbare situatie ontstaat (Ministerie van LNV, 2006). Voor het Geleenbeekdal gelden de volgende kernopgaven (Ministerie van LNV, 2007): 8.04 Structuurrijke plateaubossen Herstel gevarieerde vegetatiestructuur van Beuken-eikenbossen met Hulst (H9120) (afwisseling open en dicht), verzachten bosrand en herstel natuurlijke boomsamenstelling. 8.06 Kalkmoerassen (*) Behoud en uitbreiding van moerassige brongebieden met Kalkmoerassen (H7230) door herstel van de hydrologie. Het betreft hier zowel de grondwaterstromen als het niveau en morfodynamiek van de beeklopen. 8.08 Beekdalbossen (W) Behoud en uitbreiding van Vochtige alluviale bossen (H91E0) door herstel van de hydrologie. Het betreft hier zowel de grondwaterstromen als het niveau en morfodynamiek van de beeklopen. 8.09 Zeggekorfslak (W) Vergroting van het aantal en de omvang van levensvatbare populaties van de Zeggekorfslak (H1016). Beschermd natuurmonument Het Natura 2000-gebied Geleenbeekdal omvat het beschermde natuurmonument Kathagerbeemden, waarvan de aanwijzing op 30 maart 1990 is vastgesteld op grond van artikel 7 van de Natuurbeschermingswet 1967. Conform artikel 15a, tweede lid, van de Natuurbeschermingswet 1998 vervalt de status van dit beschermd natuurmonument met de aanwijzing als Natura 2000-gebied. De doelstellingen voor het beschermd natuurmonument blijven binnen de oude begrenzing van het gebied wel gelden, naast de instandhoudingsdoelstelling van het Natura 2000-gebied. Dat betekent dat ook rekening moet worden gehouden met deze doelen. De doelen voor het beschermd natuurmonument Kathagerbeemden vallen grotendeels samen met de doelstellingen van het gebied ten aanzien van Natura 2000. Het gebied is hierbij aangewezen vanwege de bijzondere hydro-geologische omstandheden en de bijzondere gradiënten wat leidt tot een grote verscheidenheid in milieu-omstandigheden. Deze afwisseling aan milieuomstandigheden bepalen de diversiteit aan biotooptypen zoals hellingbos, bron- en broekbos, vochtige en schale hooilandjes, moeras en open water, hellingveentjes, rietveldjes en weekdieren. De genoemde biotooptypen vallen samen met de instandhoudingsdoelstelling voor het Natura 2000-gebied, waarbij de abiotische randvoorwaarden de aanwezigheid van deze doelen bepalen. Aangezien de betekenis van het gebied voor verschillende soortgroepen genoemd in het beschermd natuurmonument afhankelijk zijn van deze afwisseling in milieuomstandigheden en biotooptypen, is het beschermen van de aanwezigheid van diversiteit belangrijker dan de aanwezigheid van één of enkele individuele soort. concept 30 Hieronder staat een overzicht met daarin de overeenkomst tussen de instandhoudingsdoelstellingen Natura 2000 (vet) en de doelstelling die gelden voor het Beschermd Natuurmonument. Kalmoerassen • vochtige en schale hooilandjes; • moeras en open water; • hellingveentjes; • rietveldjes Eiken-haagbeukenbos • hellingbos; Vochtige alluviale bossen • bron- en broekbos; Zeggekorfslak • weekdieren. Hiernaast is het Beschermd Natuurmonument aangewezen voor: • groot aantal zwammen, waaronder enkele zeldzame; • ornithologische betekenis (o.a. Boomklever, Boomkruiper, Bosrietzanger, Braamsluiper en Grote bonte specht); • herpetologische betekenis (diversiteit aan amfibieën en reptielen). Veel van deze soorten zijn gebonden aan de milieu’s waarvoor het Natura 2000-gebied is aangewezen. Speciale aandacht vragen wel de vogelsoorten gebonden aan de bossen, omdat deze niet één op één te koppelen zijn aan de instandhoudingsdoelstellingen van Natura 2000. concept 2. 31 HABITATTYPEN EN -SOORTEN Per habitattype en –soort wordt allereerst een algemene beschrijving gegeven. Deze beschrijvingen zijn in eerste instantie gebaseerd op wat het Ministerie van LNV hieronder verstaat (Janssen & Schaminée, 2003; Janssen & Schaminée, 2008; Ministerie van LNV, 2008b). Deze landelijke beschrijving is nader uitgewerkt op basis van voorkomen in Limburg (Weeda et al., 2000; 2002; 2005) en toegespitst op het Geleenbeekdal. Vervolgens worden voor de habitattypen de plantengemeenschappen die tot dit habitattype behoren genoemd. Daarna wordt een beknopt overzicht van de kenmerkende soorten van dit habitattype gegeven. Onder ‘bedreigingen’ wordt beschreven waardoor dit habitattype in het Geleenbeekdal bedreigd wordt. Daarna wordt behandeld waar de habitattypen zich bevinden en in welke staat van instandhouding ze verkeren. De locaties zijn op kaart weergegeven. Dit is de nulsituatie. Tot slot wordt behandeld hoe het habitattype zich de afgelopen jaren ontwikkeld heeft en waar mogelijkheden voor behoud, herstel, verbetering en/of uitbreiding liggen. Ook voor de habitatsoorten wordt na de algemene beschrijving beschreven waar de soort in het Geleenbeekdal door bedreigd wordt. Ook hier wordt beschreven waar de soort in dit Natura 2000-gebied voorkomt en in welke staat van instandhouding de populatie(s) verkeert/verkeren. Wanneer het mogelijk is wordt aangegeven hoeveel individuën er in dit Natura 2000-gebied voorkomen of hoe groot het leefgebied van de soort is. Ook deze locaties zijn op kaart weergegeven. Dit geldt als nulsituatie. Ook hier wordt behandeld hoe de populatie(s) zich de afgelopen jaren heeft/hebben ontwikkeld en waar mogelijkheden voor behoud, uitbreiding of verbetering van het leefgebied liggen. 2.1. Kalkmoerassen (H7230) BESCHRIJVING Dit habitattype bestaat uit begroeiingen van kleine zeggen, andere schijngrassen en slaapmossen in basenrijke kwelmilieus (pH van minimaal 5,5). De standplaatsen worden gevoed door kalkrijk oppervlakte- of grondwater. De grondwaterstand is permanent hoog en schommelt rond het maaiveld. Nutriënten zijn aanwezig, maar hebben een zeer lage mobiliteit door de binding van fosfaat aan calcium of ijzer. Wanneer er venige afzettingen gevonden worden, zijn deze vaak beperkt in omvang vanwege de lage biomassa-productie en wisselen soms af met lagen van kalkneerslag. Veenvorming hoeft echter niet op te treden. Wanneer dit habitattype in brongebieden met kwel voorkomt, spoelt het organisch materiaal weg en vormt zich geen veen. Naast lage schijngrassen en mossen kunnen Moeraswespenorchis en Groenknolorchis in dit habitattype voorkomen. Vanwege de kalkrijkdom is de slakkenfauna in dit habitattype soortenrijk (Decleer, 2007). Afgezien van de veenvorming zijn Kalkmoerassen te herkennen aan het voorkomen van bepaalde basenminnende soorten. Kalkmoerassen kunnen voorkomen in complex met, of als overgang naar andere habitattypen zoals Trilvenen (H7140), Blauwgraslanden (H6410) en Vochtige alluviale bossen (H91E0). Aangrenzende greppels, sloten, poelen en vijvers zijn rijk aan kranswieren (H3140). De begroeiing van Kalkmoerassen onderscheidt zich door een dominantie van kleine zeggen, een hogere bedekking van slaapmossen en een lager aandeel van typische graslandsoorten (Ministerie van LNV, 2008b; Decleer, 2007). concept 32 In het Heuvelland komt dit habitattype voor op natte kwelplekken in beekdalen en in brongebieden op de beekdalhelling. Vanwege de grotere bodemvruchtbaarheid in dit deel van Nederland ligt de productiviteit van het habitattype hier hoger dan in de rest van Nederland. Ook komen hier meer mossen voor en is er van echte veenvorming geen sprake. Door de basenrijkdom is de bacteriële activiteit hoger, waardoor de afbraak van organisch materiaal waarschijnlijk te groot is voor het ontstaan van een dik veenpakket (Ministerie van LNV, 2008b). PLANTENGEMEENSCHAPPEN Binnen dit habitattype zijn de volgende plantengemeenschappen van belang voor het Geleenbeekdal: 9Ba 9Ba2 Knopbies-Verbond. Mits minstens één van de volgende soorten aanwezig is: Breed wollegras, Gele zegge, Schubzegge, Tweehuizige zegge, Veenzegge. Associatie van Vetblad en Vlozegge Wanneer ze in mozaïek met de hierboven genoemde zelfstandige vegetaties van dit habitattype voorkomt wordt het volgende vegetatietype tot dit habitattype gerekend: 16-RG5 Rompgemeenschap met Blauwe zegge en Blauwe knoop van het Verbond van Biezenknoppen en Pijpenstrootje. KENMERKENDE SOORTEN Voor dit habitattype karakteristieke soorten zijn Bonte paardenstaart, Breed wollegras, Gele zegge, Schubzegge en Tweehuizige zegge (Ministerie van LNV, 2008b). Daarnaast worden onder andere de planten Blonde zegge, Armbloemige waterbies, Moeraswespenorchis, Groenknolorchis, Paddenrus, Alpenrus, Parnassia, Knopbies, Teer guichelheil en de mossen Echt vetmos, Veenknikmos, Reuzenpuntmos, Sterrengoudmos en verschillende soorten schorpioenmossen in dit habitattype aangetroffen (Decleer, 2007). BEDREIGINGEN De vegetaties zijn gevoelig voor verdroging en eutrofiëring. Wanneer de invloed van kwelwater vermindert en/of regenwater stagneert treedt verzuring op. In combinatie met eutrofiëring kan dit er toe leiden dat de fosfaten niet langer gebonden kunnen worden door de calcium-ijzercomplexen in de bodem (Decleer, 2007). Hierdoor kunnen de fosfaten door planten opgenomen worden en kan de laagproductieve vegetatie overgaan in een ruige hoogproductieve begroeiing. Eutrofiëring wordt op de locaties waar dit habitattype voorkomt veroorzaakt door inspoeling van nitraat via het grondwater en atmosferische stikstofdepositie. Het laatste leidt ook tot verzuring. Voor dit habitattype begraagt de kritische depositiewaarde voor stikstof 1100 mol per hectare per jaar. De kritische depositiewaarde voor stikstof is de waarde waarboven het risico niet kan worden uitgesloten dat de kwaliteit van het habitattype significant wordt aangetast als gevolg van de verzurende en/of vermestende invloed van de atmosferische stikstof (van Dobben & van Hinsberg, 2008). Aangezien de huidige atmosferische stikstofdepositie op dit Natura 2000-gebied tussen de 1800 en 2300 mol per hectare per jaar ligt (www.mnp.nl), vormt de huidige stikstofdepositie een bedreiging voor dit habitattype. Op het nitraatgehalte in het grondwater is in paragraaf 1.6.3 ingegaan. LOCATIE concept 33 Dit habitattype komt over 1,2 ha voor in de Kathagerbeemden, waar sinds 2000 Groen schorpioenmos, Sterrengoudmos, Schubzegge, Bleke zegge en Gele zegge in een door kalkrijke kwel gevoed hooiland gevonden zijn (Weeda & Keulen, 2007). Ook wordt dit habitattype aangetroffen in het deelgebied Weustenrade. Hier zijn in 2007 op een ongeveer 300 m2 groot perceel de voor dit habitattype kenmerkende soorten Schubzegge en Bonte paardenstaart aangetroffen. De vegetatie waarin deze soorten groeien bestaat uit een soortenrijk, voedselarm grasland met soorten als Moeraszegge, Reuzenpaardenstaart, Bruin cypergras en Kleine watereppe. Het kwelwater dat hier uittreedt bevat veel calcium, magnesium, bicarbonat en sulfaat. Het laatste duidt hier op invloed van omringengde landbouwpercelen (Maris et al, 2006). Gezien de soorten en de kwaliteit van het kwelwater, dat op deze locaties uittreedt, kunnen beide locaties tot het habitattype Kalkgrasland gerekend worden. HUIDIG BEHEER De hooilanden in de Kathagerbeemden worden twee keer in het jaar gemaaid; in juni en in septemberoktober. Een deel van het maaisel wordt afgevoerd. Daarnaast wordt periodiek de opslag van wilgen verwijderd (schrift. med. Linda Wortel, Natuurmonumenten). Het deel waarop dit habitattype in het deelgebied Weustenrade aangetroffen is wordt jaarlijks gemaaid. Het maaisel wordt afgevoerd. Eventuele bosopslag wordt verwijderd. De omliggende graslanden worden jaarrond begraasd met Galloways. STAAT VAN INSTANDHOUDING Landelijk gezien verkeert dit habitattype in een zeer ongunstige staat van instandhouding. Zowel de verspreiding, oppervlakte, als de kwaliteit worden als zeer ongunstig beschouwd. De toekomst ziet er matig ongunstig uit. In de Kathagerbeemden lijkt het type steeds meer te verruigen (Ministerie van LNV, 2008b). Het lijkt erop dat de soortenrijke vegetatie verdrongen wordt door Riet. Dit is vooral het geval in het midden van het open gebied. Een ander probleem is de geringe oppervlakte. Soorten hebben weinig plekken om zich binnen het gebied uit te breiden of in slechte jaren terug te trekken. In de directe omgeving zijn geen vergelijkbare vegetaties aanwezig, die als zaadbron kunnen dienen. Ondanks de verruiging met Riet en de geringe oppervlakte, tonen de zeldzame, karakteristieke soorten, die in dit gebied voorkomen en het recent vestigen van Veenzegge aan dat het Kalkmoeras zich in de Kathagerbeemden in een redelijke staat van instandhouding bevindt. Het staat echter wel onder druk. In het deelgebied Weustenrade komen slechts twee voor dit habitattype karakteristieke soorten voor. Eén daarvan, Schubzegge, is een soort die alleen in dit habitattype voorkomt. Het oppervlakte waar dit habitattype op voorkomt is echter klein. Hoewel het kwelwater wat hier uittreedt zeer kalkrijk is, is het hoge sulfaatgehalte van dit water zorgwekkend (Maris et al., 2006). Daarnaast is de vegetatie enigsinds verruigd met Moeraszegge en groeien een aantal jonge bomen in dit Kalkmoeras, wat er op termijn toe kan leiden dat dit habitattype verdrongen wordt door bos. Langs dit gehooide lopen enkele kleine gereppeltjes, die het water versneld afvoeren. Om al deze reden kan geconcludeerd worden dat het habitattype zich hier in een matige staat van instandhouding bevindt. concept 34 ONTWIKKELINGEN EN TRENDS Landelijk gezien zijn zowel het natuurlijk verspreidingsgebied als de oppervlakte in de loop van de 20e eeuw sterk achteruitgegaan (Ministerie van LNV, 2008b). In de Kathagerbeemden is het deel waar dit habitattype voorkomt zeker sinds het begin van de vorige eeuw als onbemest hooiland gebruikt. Voor beweiding was de bodem te nat. De Kathagerbeemden bestonden toen uit een venen en slenken patroon met zeldzame soorten als Eenarig wollengras, Breed wollegras, Heidekartelblad, Moeraswespenorchis, Vlozegge, Grote muggenorchis en Teer guichelheil (Weeda & Keulen, 2007). In de jaren dertig werd de beek gekanaliseerd en verlegd en werd een zwembad in het laagste deel van het gebied aangelegd. Het grootste deel van het bos werd gekapt, in agrarisch gebruik genomen en als onbemest hooiland gebruik (Weeda & Keulen, 2007). De beek was toen sterk vervuild door afvalwater van de mijnen en het rioolwater van Heerlen. De beek trad regelmatig buiten haar oevers en zette zo vervuild slib af. Eind jaren tachtig is er opnieuw aan de beek gewerkt. De oevers werden vastgelegd, waardoor de beek niet meer kon meanderen en overstromen. Sinds de jaren negentig is het gebied door het inzakken van mijngangen 0,8 tot 1 meter gezakt (Keulen, 1999). In de jaren zestig is het agrarisch gebruik beëindigd, omdat het niet meer rendabel was. Door dit verschralende beheer en abiotische omstandigheden had het gebied zich ontwikkeld tot een zeer soortenrijk grasland, waarin veel orchideeën groeiden. In de jaren zestig is het gebied gekocht door een tandarts uit Heerlen, die het maaibeheer voortzette. Eind jaren zestig is het beheerwerk door lokale natuurbeschermingsorganisaties overgenomen. Het afvoeren van het maaisel bleek een probleem. Begin jaren tachtig werd het maaisel in het diepste punt van het terrein verbrand. De as werd door de toen nog niet gekanaliseerde Geleenbeek afgevoerd. Toen de beek eind jaren tachtig dusdanig ingericht werd dat ze het gebied niet meer kon overstromen werd het maaisel niet meer verbrand maar in de lager gelegen bosrand gecomposteerd (Keulen, 1999). Door alle ingrepen in het midden van de vorige eeuw zijn veel soorten, waaronder Rietorchis, Moeraszegge, Grote muggenorchis, Vlozegge en Teer guichelheil uit het gebied verdwenen. Parnassia heeft zich tot de jaren tachtig weten te handhaven, maar is de afgelopen jaren ook niet meer aangetroffen. Een aantal zeldzame zeggensoorten zoals Schubzegge, Bleke zegge en Gele zegge hebben zich echter weten te handhaven. In 2006 is een nieuwe soort in de Kathagerbeemden aangetroffen, namelijk Veenzegge (Weeda et al., 2006). Andere bijzondere soorten, die zich ondanks alles hebben weten te handhaven zijn Kleine valeriaan, Gevlekte orchis en Moerasstreepzaad. Mossen zijn pas sinds 1974 geïnventariseerd. Boompjesmos komt sinds die tijd in het Kalkmoeras voor. Andere soorten, die sinds 2000 in het Kalkmoeras in de Kathagerbeemden worden aangetroffen zijn Groen schorpioenmos, Wolmos, Groot varentjesmos, Geel boogsterrenmos, Sterrengoudmos, Groot vedermos en Moerasdikkopmos. In het algemeen lijken zeggen en mossen beter bestand tegen de fragmentatie van kwetsbare moerasmilieus dan Parnassia en zeldzame orchideeën. De zaden van zeggen blijven lang bewaard in de bodem. Het is moeilijk aan te geven waarom Parnassia, Breed wollegras of Moeraswespenorchis niet in kleine slenken in het Kalkmoeras groeien. Waarschijnlijk ligt dit aan de overlevingsstrategie van deze soorten en zeer kleine oppervlakte van deze slenken. Een paar ongunstige jaren zijn genoeg om de kleine populaties van deze soorten om zeep te helpen. En ze missen de zaadvoorraad om in betere tijden opnieuw te kunnen kiemen. Omdat andere groeiplaatsen in de wijde omgeving verdwenen zijn worden de zaden niet meer door de wind aangevoerd, wat met de sporen van bijzondere mossen nog wel lijkt te lukken (Weeda & Keulen, 2007). concept 35 In de periode 1991-1993 is het deelgebied bij Weustenrade door het Waterschap Roer en Overmaas op de schop genomen. De loop van de beek is bochtig gemaakt en het door greppels gedraineerde weiland is omgevormd tot een kwelmoeras. Hiervoor is de aanwezige keilaag tot op het oorspronkelijke veen afgegraven. Op enkele locaties is ook een deel van de veenlaag weggehaald om een aantal poelen te creëren. Eén van deze poelen is langzaam dichtgegroeid. Op deze locaties is het Kalkmoeras ontstaan. Voor deze herinrichting bestond de bodem van dit weiland uit een 70 tot 140 cm dikke veenlaag met een kleilaag met een 10 tot 40 cm dikke eerdlaag. Het gehele deelgebied wordt sinds 1995 jaarrond begraasd met Galloway runderen. De begrazingsdruk is laag, ongeveer één dier per 2 ha. In 1993 en 1994 is het terrein twee keer per jaar gemaaid. Het maaisel is afgevoerd. In 1995 is de exoot Braziliaans vederkruid handmatig verwijderd vanwege de vermeende snelle uitbreiding (Maris, 2006). Het ongeveer 300 m2 deel waar de Schubzegge gevonden is, is uitgerasterd en wordt sinds 2007 niet meer begraasd, maar jaarlijks gemaaid (mond. med. Robert Huynen, Provincie Limburg). DOELSTELLING De doelstelling is uitbreiding van oppervlakte en verbetering van kwaliteit. MOGELIJKHEDEN TOT BEHOUD, HERSTEL EN/OF UITBREIDING Om de kwaliteit van de aanwezige Kalkmoerassen in de Kathagerbeemden te verbeteren is het zaak om de verruiging tegen te gaan. Hiervoor moet de belasting met vermestende stoffen omlaag en moet meer maaisel afgevoerd worden. In het Kalkmoeras in het deelgebied Weustenrade kan de kwaliteit verbeterd worden door verruiging met Moeraszegge tegen te gaan. Ook hiervoor moet de belasting met vermestende stoffen in het grondwater omlaag. Ook het verwijderen van de aanwezige bosopslag zal de kwaliteit van dit habitattype hier ten goede komen. Ten zuiden van het huidige Kalkmoeras in de Kathagerbeemden liggen twee graslandpercelen die samen een oppervlakte van ongeveer 0,5 ha beslaan. Tijdens veldbezoeken op 27 maart en 3 april 2009 bleek dat hier veel kwel uittreedt. Aangezien deze locaties op een overgang van de voet van de helling naar de helling liggen is het zeer waarschijnlijk dat dit kwelwater van dezelfde kwaliteit is als het water dat in het huidige Kalkmoeras uittreedt. In het begin van de 20ste eeuw werden deze percelen door de botanist A. de Wever beschreven als natte weide op veenachtige bodem en moeras. Het vormde toen één geheel met het huidige Kalkmoeras (Weeda & Keulen, 2007). Gezien het kwelwater wat op deze locaties uittreedt en het feit dat deze percelen in het begin van de vorige eeuw onderdeel uitmaakten van het Kalkmoeras in de Kathagerbeemden zijn deze percelen geschikt voor uitbreiding van dit habitattype. Ten westen van het huidige Kalkmoeras in het deelgebied Weustenrade ligt, in dezelfde laagte waar het habitattype nu voorkomt, door Moeraszegge gedomineerde vegetatie waar enkele Essen en Zwarte elzen op groeien. Deze locatie beslaat een oppervlakte van 0,5 ha en wordt nu begraasd. Het uit diepe pakketten uittredende kwelwater kan deze locatie momenteel niet bereiken, doordat het door een afwateringssloot afgevoerd wordt. Door deze sloot dicht te maken, deze locatie uit te rasteren, mee te nemen in het maaibeheer en de bosopslag te verwijderen kan hier ook het habitattype Kalkmoeras ontstaan. concept 2.2. 36 Beuken-eikenbossen met Hulst (H9120) BESCHRIJVING Het habitattype betreft Beuken-eikenbossen, waarin Hulst plaatselijk in de struiklaag kan domineren. Deze bossen worden gerekend tot de associatie Beuken-Eikenbos (42Aa2) of Bochtige smele Beukenbos (42Aa3). In goed ontwikkelde delen is de bedekking van Hulst meer dan 5%. Van matige ontwikkeling wordt gesproken als de bedekking met Hulst tussen 1 en 5 % ligt. Hulst is een indicator voor oude bossen. Tot dit habitattypen worden alleen bossen op bosgroeiplaatsen van voor 1850 en bosopstanden van minstens 100 jaar oud die daaraan grenzen gerekend. Het gaat met name om bossen waarin Beuk de dominerende boomsoort is en waarin andere boomsoorten als Wintereik voorkomen, maar een ondergeschikte rol spelen. Door beheer in het verleden (hakhout) kunnen varianten zijn ontstaan waarin eik domineert. Deze typen gaan, bij het achterwege blijven van beheer, meestal spontaan weer over in wat meer natuurlijke varianten met veel Beuk. Gemiddeld kan voor deze bossen in een volwassen stadium uitgegaan worden van een kronenbedekking van 85% Beuk en 15% Eik. Op nattere en schrale bodems en op plekken met stagnerend grondwater kan de Beuk in belangrijkheid afnemen ten gunste van eik. Op rijkere bodems zal dit type zich ontwikkelen naar een vorm waarin de boomlaag vrijwel alleen uit Beuk bestaat (Bochtige smele-Beukenbos). Dit habitattype is van belang voor een groot aantal vogels van structuurrijke loofbossen, zoals de Fluiter, Bonte vliegenvanger, Boomklever, Zwarte specht en Bosuil. Oude, dode en kwijnende bomen zijn essentieel voor onder ander Boommarter, verschillende soorten vleermuizen, Vliegend hert, mossen en schimmels (Decleer, 2007; Ministerie van LNV, 2008b). PLANTENGEMEENSCHAPPEN Binnen dit habitattype is de volgende plantengemeenschap van belang voor het Geleenbeekdal: 42Aa2 Beuken – Eikenbos KENMERKENDE SOORTEN Voor dit habitattype kenmerkende plantensoorten zijn Dalkruid, Gewone salomonszegel, Lelietje-vandalen en Witte klaverzuring. De korstmossoort Maleboskorst is een voor dit habitattype karakteristieke soort. Van de vogels zijn Boomklever en Zwarte specht kenmerkend voor dit habitattype (Ministerie van LNV, 2008b). Andere voor dit habitattype kenmerkende plantensoorten zijn Hulst, Boshavikskruid, Schermhavikskruid, Blauwe bosbes, Wilde kamperfoelie, Hengel, Valse salie en Gladde witbol (Decleer, 2007). BEDREIGINGEN Dit bostype is gevoelig voor eutrofiëring en verzuring door atmosferische stikstofdeposities (Decleer, 2007). De kritische depositiewaarde voor stikstof voor dit habitattype is 1400 mol per hectare per jaar (van Dobben & van Hinsberg, 2008). Aangezien de huidige depositiewaarde op dit Natura 2000-gebied tussen de 1800 en 2300 mol per hectare per jaar ligt (www.mnp.nl), vormt deze depositie een bedreiging voor de Beuken-eikenbossen met Hulst. concept 37 In het Imstenraderbos bemoeilijken Zilverspar, Fijnspar en Douglasspar op sommige percelen de uitbreiding van dit habitattype. MINIMUMSTRUCTUURAREAAL Om alle ontwikkelingsstadia duurzaam te garanderen is van dit bostype minstens een oppervlakte van 40 hectare nodig (Al & Van der Jagt, 1995). Het doorlopen van een volledige verjongingscyclus kost naar schatting 250 jaar, waarbij moet worden opgemerkt dat de eiken deze cyclus gemakkelijk kunnen overleven en daarom soms twee cycli in het bos aanwezig kunnen zijn. LOCATIE Dit habitattype komt voor in het Imstenraderbos en op de hogere delen van de bossen in Landgoed Terworm. Daarnaast groeit het Beuken-eikenbos met Hulst in mozaïek met Eiken-haagbeukenbossen op de hogere delen van de Hulsbergerbeemden. De omvang van het Imstenraderbos is sinds de 18de eeuw nauwelijks gewijzigd (van den Broek, 1997). Op de topografische kaart van 1850 staan de Beukeneikenbossen met Hulst in de deelgebieden Terworm en Hulsbergerbeemden als bos aangegeven. Op alle drie de locaties wordt dus aan de eis dat de bossen minstens 150 jaar oud moeten zijn voldaan. In het oostelijke deel van het Imstenraderbos liggen enkele percelen met naaldbomen. Deze vallen uiteraard niet onder dit habitattype. STAAT VAN INSTANDHOUDING De structuur van de Beuken-eikenbossen met Hulst in het Imstenraderbos is goed ontwikkeld met een boomlaag van Beuk, Eik, Gewone esdoorn, een struiklaag van Beuk, Gewone esdoorn en Hulst en een kruidlaag met voornamelijk Klimop, maar ook Gevlekte aronskelk en Witte klaverzuring. Meer lichtminnende soorten zoals Blauwe bosbes, Valse salie en Gladde witbol komen niet of nauwelijks voor. Wel is er veel dood hout in het bos aanwezig, zowel staand als liggend. Hoewel het Imstenraderbos qua structuur en soortensamenstelling een goed voorbeeld van dit habitattype is wordt er, met een oppervlakte van 14 ha, niet aan het minimumstructuurareaal voldaan. Hierom verkeert het habitattype hier niet in een gunstige, maar in een matige staat van instandhouding. In de Hulsbergerbeemden en het deelgebied Terworm komt dit habitattype in mozaïek voor met Eikenhaagbeukenbossen. Hier is het matig tot slecht ontwikkeld. Het gaat hier om een lokale dominantie van Beuken, zonder Hulst en behalve Gevlekte aronskelk weinig tot geen andere bij dit habitattype horende soorten. Dit habitattype beslaat in de Hulsbergerbeemden een oppervlakte van 0,8 ha, in het deelgebied Terworm een oppervlakte van 1,6 ha. HUIDIG BEHEER In het beheerplan van Natuurmonumenten (van der Ploeg, 1994) wordt voor de naaldhoutopstanden in het Imstenraderbos omvormingsbeheer naar loofbos genoemd. Hierdoor kan het habitattype zich op deze locaties uitbreiden. Dit beheer wordt echter niet uitgevoerd. In de andere twee deelgebieden bestaat het beheer van dit habitattype uit nietsdoen beheer (Staatsbosbeheer, 1999; Taken Landschapsplanning bv, 2001). ONTWIKKELINGEN EN TRENDS De naam Imstenrade wordt voor het eerst vermeld in 1381. Het toevoegsel –rade duidt op de ontginning van bos. Alleen de meest marginale gronden, de hellingbossen (het huidige Imstenraderbos), bleven concept 38 gespaard. Sinds de 18de eeuw is de omvang van het Imstenraderbos nauwelijks gewijzigd. Aan de zuidkant is een deel van het bos omgezet in grasland en in het noordoosten is op het plateau een deel in gebruik geweest als bouwland en grasland. Tegenwoordig is dit weer bos (van den Broek, 1997). DOELSTELLING De doelstelling is uitbreiding van oppervlakte en behoud van kwaliteit. MOGELIJKHEDEN TOT BEHOUD, HERSTEL EN/OF UITBREIDING Een mogelijkheid tot uitbreiding van dit habitattype ligt in het Noordoostelijk deel van het Imstenraderbos. Hier groeien nu nog veel Douglas- en Zilversparren. Het betreft ongeveer 9,6 ha met in de boomlaag nog veel naaldbomen, maar voornamelijk Beuk en, in mindere mate, Gewone esdoorn, en plaatselijk een enkele Hulst in de verjonging. Douglas-, Zilver- en Fijnspar worden echter ook in de verjonging aangetroffen. Door een gericht beheer is dit deel om te vormen naar Beuken-Eikenbossen met Hulst. In de Hulsbergerbeemden en Terworm is uitbreiding van dit habitattype binnen de begrenzing niet mogelijk. De Beuken-eikenbossen met Hulst liggen hier op de hogere delen van de hellingen. De lagere delen zijn door de van nature vochtige tot natte omstandigheden ongeschikt voor dit habitattype. Hier komen de habitattype Vochtige alluviale bossen en Eiken-haagbeukenbossen voor. Uitbreiding van de Beuken-eikenbossen met Hulst moet dus in het Imstenraderbos plaatsvinden. 2.3. Eiken-haagbeukenbossen, heuvelland, subtype B (H9160) BESCHRIJVING Dit habitattype wordt vooral aangetroffen op slecht doorlatende klei- of leembodems, die al dan niet zijn afgedekt door een laag lemig zand. In Zuid-Limburg komen deze bossen ook op drogere standplaatsen voor, zoals op mergel (Schaminée & Janssen, 2003). Als gevolg van eeuwenlang hakhout- en middenbosbeheer wordt dit habitattype ook aangetroffen op plekken, die van nature waarschijnlijk begroeid zouden zijn met Beukenbos (Stortelder et al., 1999) en hebben zij een vrij open, maar complexe structuur, met een goed ontwikkelde kruid- en struiklaag (Ministerie van LNV, 2008b). Het Eiken-haagbeukenbos heeft een hoge boomlaag met Zomereik en Es en een lage boomlaag met Haagbeuk, Zoete kers en Winterlinde. In de struiklaag groeien Hazelaar, Wilde lijsterbes, Gewone vlier, Eenstijlige meidoorn en Rode kornoelje. Op lager niveau worden vaak braam en Wilde kamperfoelie aangetroffen. Klimop groeit tot hoog in de bomen en neemt ook op de grond een grote plaats in. Het bos heeft een rijke ondergroei van voorjaarsbloeiers (Schaminée & Janssen, 2003). Het Zuid-Limburgse Eiken-haagbeukenbos, behorende tot het subtype heuvelland, kent verschillende vormen, die in de zandstreken ontbreken. Het meest kalk-, warmtebehoevend en bedreigd is de orchideeënrijke vorm met Mannetjesorchis en Vingerzegge (subassociatie orchietosum). Onderaan beschutte hellingen komt het type met Bosbingelkruid, Daslook, Gele anemoon, Zwarte rapunzel en Amandelwolfsmelk voor (subassociatie allietosum). In grubben groeit de varenrijke vorm met Stijve naaldvaren als meest kenmerkende soort (subassociatie polystichetosum) (Weeda et al., 2005; Ministerie van LNV, 2008b). PLANTENGEMEENSCHAPPEN concept 39 Dit habitattype behoort tot de associatie Eiken-haagbeukenbos (43Ab1) en de associatie van Hazelaar en Purperorchis (37Ac5) (Ministerie van LNV, 2008b). De laatste maakte deel uit van de vroeger gebruikelijke kapcyclus in de hellingbossen van het Mergelland. Na het uitkappen van het middenbos beheerste het ongeveer tien jaar de begroeiing. Deze associatie komt sinds 1975 niet meer voor in het Geleenbeekdal (Weeda et al., 2005). Binnen de associatie Eiken-haagbeukenbos kunnen zes subassociaties beschreven worden. Vier zijn er voor dit beheerplan van belang (naar Stortelder et al., 1999). 43Ab1a Subassociatie polystichetosum. Op steile noordwaarts geëxponeerde wanden van diepe grubben 43Ab1b Subassociatie orchietosum. Orchideeënrijke variant 43Ab1c Subassociatie oxalidetosum. Op drogere en zuurdere standplaatsen met onder meer Witte klaverzuring 43Ab1e Subassociatie typicum. Op zware gronden (keileem), potklei, kleefaarde en löss De volgende plantengemeenschappen worden tot het habitattype Eiken-haagbeukenbossen gerekend wanneer ze in mozaïek met goed ontwikkelde vegetaties van de hierboven genoemde plantengemeenschappen voorkomen (Ministerie van LNV, 2008b). 17Aa1 Associatie van Dauwbraam en Marjolein 37Ab1 Associatie van Sleedoorn en Eenstijlige meidoorn KENMERKENDE SOORTEN In het profielendocument (Ministerie van LNV, 2008b) worden veel karakteristieke soorten voor dit habitattype genoemd. Hiervan zijn alleen de soorten Christoffelkruid, Donkersporig bosviooltje, Eenbes, Heelkruid, Lievevrouwebedstro en Muskuskruid voor dit beheerplan van belang, omdat ze in dit Natura 2000-gebied voorkomen. Andere kenmerkende soorten van de associatie Eiken-Haagbeukenbos zijn Bosanemoon, Gevlekte aronskelk, Slanke sleutelbloem, Boszegge, Grote muur, Gele dovenetel en Witte klaverzuring (Weeda et a., 2005). Daarnaast zijn de vogelsoorten Appelvink, Boomklever, Bosuil, en Matkop en de zoogdieren Eikelmuis, Grote bosmuis en Hazelmuis typische soorten voor dit habitattype (Ministerie van LNV, 2008b). BEDREIGINGEN Dit bostype is gevoelig voor een te hoge atmosferische stikstofdepositie. De kritische depositiewaarde voor stikstof begraagt 1400 mol per hectare per jaar voor het habitattype Eiken-haagbeukenbossen (van Dobben & van Hinsberg, 2008). Aangezien de huidige atmosferische stikstofdepositie op dit Natura 2000gebied tussen de 1800 en 2300 mol per hectare per jaar ligt (www.mnp.nl), vormt de huidige stikstofdepositie een bedreiging voor dit habitattype. Naast atmosferische stikstofdepositie wordt eutrofiëring in dit Natura 2000-gebied ook veroorzaakt door inspoeling van nutriënten van de hoger gelegen plateau´s. Door het gebrek aan bosdynamiek treedt in het Imstenraderbos beschaduwing op en gaat het aandeel van de typische voorjaarsbloeiers achteruit (Ministerie van LNV, 2008b). MINIMUMSTRUCTUURAREAAL concept 40 Om alle ontwikkelingsstadia duurzaam te garanderen is van dit bostype minstens een oppervlakte van 10 hectare nodig (Al & Van der Jagt, 1995). LOCATIE Dit habitattype komt over 1,2 ha voor op de hellingen bij de zuiveringsinstallatie in het deelgebied Terworm. Daarnaast wordt het, relatief hoog op de hellingen, aangetroffen in het deelgebied Ten Esschen (1 ha) en in de bossen langs de Platsbeek, Zuidwestelijke van buurtschap Driesschen (<0,5 ha). In de Hulsbergerbeemden groeit het Eiken-haagbeukenbos, op een oppervlakte van 2,8 ha, relatief hoog op de hellingen. In het Imstenraderbos wordt dit habitattype in het westelijke deel van het bos op ongeveer 6 ha aangetroffen. HUIDIG BEHEER In de bossen waar dit habitattype voorkomt vindt geen beheer plaats. In het beheerplan van Natuurmonumenten (van der Ploeg, 1994) wordt voor de Eiken-haagbeukenbossen in het Imstenraderbos een middenbosbeheer genoemd om dit habitattype in stand te houden. Dit beheer wordt momenteel niet uitgevoerd. Natuurmonumenten is van plan om dit beheer in de toekomst uit te voeren (mond. med. Maurice Mouthaan, Natuurmonumenten). Voor de andere locaties zijn er geen plannen om beheermaatregelen te treffen. STAAT VAN INSTANDHOUDING Voor een gunstige landelijke staat van instandhouding is een goede verspreiding van dit habitattype over Zuid-Limburg en Oost-Nederland verreist (Ministerie van LNV, 2008b). De bossen in Limburg dragen dus voor een belangrijk deel bij aan de landelijke staat van instandhouding. In de deelgebieden Terworm, Ten Esschen en de Hulsbergerbeemden verkeren de Eikenhaagbeukenbossen in een matig ongunstige tot ongunstige staat van instandhouding. Het gaat om kleine oppervlakten van dit habitattype in mozaïek met Vochtige alluviale bossen. Aan de eis van het minimumstructuurareaal wordt niet voldaan. Ook is de ondergroei sterk verruigd met braam en Brandnetel. In Terworm en Ten Esschen zijn geen typische soorten in de ondergroei aangetroffen. De ondergroei in de Hulsbergerbeemden is ook verruigd. Hier zijn echter nog wel de voor dit habitattype karakteristieke soorten Eenbes, Muskuskruid, Gevlekte aronskelk, Slanke sleutelbloem en Gele dovenetel aanwezig. De boomlaag wordt echter gedomineerd door Es. Haagbeuk, Zomereik en Hazelaar komen hier voor, maar spelen een ondergeschikte rol. De enige plek waar dit habitattype over een wat grotere oppervlakte aangetroffen wordt is in het westen van het Imstenraderbos. Hier groeien Slanke sleutelbloem, Eenbes, Gevlekte aronskelk, Christoffelkruid, Muskuskruid, Boszegge, Gele dovenetel, Witte klaverzuring en Donkersporig bosviooltje (www.limburg.nl1). De boomlaag bestaat hier voornamelijk uit Beuk, met slechts een geringe bedekking van Haagbeuk en eik. Plaatselijk domineert Es in de boomlaag. Met zes hectare wordt ook hier niet aan de eis van het minimumstructuurareaal voldaan. Hoewel hier meer typische soorten voorkomen dan op de andere locaties verkeert het habitattype hier in een matige stand van instandhouding. Door de toegenomen beschaduwing neemt hier het aandeel Beuk toe ten koste van Haagbeuk, Zomereik en Hazelaar. Dit heeft ook een nadelig effect op de soorten in de kruidlaag. ONTWIKKELINGEN EN TRENDS concept 41 In de tweede helft van de vorige eeuw zijn de meeste bossen van dit habitattype veranderd van hakhout met overstaanders in opgaand bos. Dat heeft geleid tot een eenvormiger wordende vegetatiestructuur en een toenemende beschaduwing van de ondergroei. Beide processen hadden een negatief effect op de soortenrijkdom van deze bossen. Door het stopzetten van hakhoutbeheer en bosbeweiding in combinatie met stikstofdepostie vanuit de lucht en de inwaai van meststoffen uit nabij gelegen landbouwpercelen is bodemverrijking opgetreden. Het is onduidelijk wat de effecten hiervan op de bosflora zijn. Landelijk gezien is de totale oppervlakte van het habitattype in goed ontwikkelde vorm de afgelopen decennia gestaag teruggelopen (Ministerie van LNV, 2008b). In het Imstenraderbos is de beschaduwing de afgelopen tijd toegenomen. Bij de provinciale vegetatiekartering van 1997 zijn Slanke sleutelbloem, Eenbes, Gevlekte aronskelk, Christoffelkruid, Muskuskruid, Boszegge, Gele dovenetel, Witte klaverzuring en Donkersporig bosviooltje aangetroffen. In het beheerplan van Natuurmonumenten wordt ingrijpen om deze soorten te behouden als maatregel genoemd, omdat de populaties achteruit gingen. Dit is echter niet gebeurd. Momenteel is dit deel van het bos door successie over aan het gaan in een Beuken-Eikenbos. De trends en ontwikkelingen van de Eiken-haagbeukenbossen op de andere locaties zijn niet bekend. DOELSTELLING De doelstelling is behoud van oppervlakte en verbetering van kwaliteit. MOGELIJKHEDEN TOT BEHOUD EN HERSTEL Mogelijkheden tot verbetering van de kwaliteit liggen in het terugdringen van de atmosferische stikstofdepositie en gericht beheer van de 6 ha in het Imstenraderbos. Door dit gerichte beheer zal de structuur toenemen en er meer ruimte voor de karakteristieke soorten, die nu onder druk staan, komen. Hier wordt in hoofdstuk 9 nader op ingegaan. 2.4. Vochtige alluviale bossen, subtype C (H91E0) BESCHRIJVING Het subtype C, beekbegeleidende alluviale bossen bestaat uit de bostypen Elzenzegge–Elzenbroekbos, Goudveil-Essenbos, en Vogelkers-Essenbos. Deze zullen hieronder beschreven worden. Het Elzenzegge – Elzenbroekbos is gebonden aan venige standplaatsen waar de vegetatie contact heeft met grond- en/of oppervlaktewater. Deze omstandigheden doen zich voor in laagten in beekdalen, waar de veenlaag niet dikker is dan één meter. De dikte van het veen kan sterk variëren; in beekdalen is de bovengrond dikwijls veraard. Het Goudveil-Essenbos komt voor in brongebieden en langs randen van daarop aansluitende bovenloopjes van beekjes. De bodem is doordrenkt met water maar er vindt geen waterstagnatie plaats. Goudveil weet te profiteren van het relatief warme bodemwater en kan daardoor vroeg in het voorjaar bloeien. De boomlaag is goed ontwikkeld in tegenstelling tot de struiklaag. De bosbodem vertoont veel reliëf, de Essen en elzen groeien niet in de bronnen zelf maar op randen en kleine verhogingen. concept 42 Het Vogelkers-Essenbos en de Essen-Iepenbossen komen overwegend voor op bodems die ’s winters kortstondig kunnen overstromen. De boomlaag is soortenrijk, naast Gewone es kunnen ook Vogelkers, Grauwe abeel, Gladde iep, Zomereik en Zoete kers voorkomen. Op hoger gelegen plekken kan successie plaatsvinden naar Eiken-Haagbeukenbos. PLANTENGEMEENSCHAPPEN Binnen dit habitattype zijn de volgende plantengemeenschappen van belang voor het Geleenbeekdal: 39Aa2 43Aa2 43Aa4 39-RG2-[39Aa] 39-RG3-[39Aa] 39-RG4-[39Aa] Elzenzegge – Elzenbroek Essen – Iepenbos Goudveil – Essenbos Rompgemeenschap met Gewone braam van het Verbond der elzenbroekbossen Rompgemeenschap met Moeraszegge van het Verbond der elzenbroekbossen Rompgemeenschap met Grote brandnetel van het Verbond der elzenbroekbossen KENMERKENDE SOORTEN In het profielendocument (Ministerie van LNV, 2008b) worden veel kenmerkende soorten voor dit habitattype genoemd. Hiervan zijn alleen de soorten Bittere veldkers, Bosereprijs, Boswederik, Groot springzaad, Hangende zegge, Knikkend nagelkruid, Paarbladig goudveil, Verspreidbladig goudveil en Reuzenpaardenstaart voor dit beheerplan van belang, omdat ze in dit Natura 2000-gebied voorkomen. De vogelsoorten Appelvink, Boomklever, Grote bonte specht, Matkop indiceren een goede biotische structuur (Ministerie van LNV, 2008b). Andere kenmerkende soorten van de hierboven genoemde associatie zijn Dotterbloem en Speenkruid (Weeda et al., 2005). BEDREIGINGEN Begreigingen voor dit habitattype zijn verdroging, vermesting en verzuring. Vermesting wordt in dit Natura 2000-gebied veroorzaakt door de toevoer van meststoffen via het grondwater en via de lucht. In paragraaf 1.6.3 is besproken dat de nitraatconcentraties in het grondwater de MTR-waarde ruim overscheiden. De kritische depositiewaarden voor atmosferische stikstof bedraagt voor dit habitattype 1860 mol per hectare per jaar (van Dobben & van Hinsberg, 2008). Dit ligt welliswaar niet zo ver onder de huidige stikstofdepositie waarde als de kritische depositiewaarden van de andere habitattypen, maar met een huidige atmosferische stikstofdepositie tussen de 1800 en 2300 mol per hectare per jaar (www.mnp.nl) wordt ook dit habitattype bedreigd door atmosferische stikstofdepositie. MINIMUMSTRUCTUURAREAAL Om alle ontwikkelingsstadia duurzaam te garanderen is van dit bostype, met uitzondering van het Goudveil – Essenbos dat zeer locaal voorkomt, minstens een oppervlakte van 10 - 20 hectare nodig (Al & Van der Jagt, 1995). Het doorlopen van een volledige verjongingscyclus kost naar schatting 30 - 100 jaar. LOCATIE concept 43 Dit habitattype komt langs de gehele beek en haar zijbeken voor, met uitzondering van enkele populieren aanplanten ter hoogte van Thull, langs de Platsbeek, bij Oude kerk en het bos in het deelgebied Hellebroek dat direct naast de snelweg ligt. Dit bos is een vochtig aangeplant loofbos, bestaande uit populieren, eiken, Haagbeuken, wilgen, Essen, Gewone esdoorns en enkele Zwarte elzen. De ondergrond wordt over het algemeen gedomineerd door brandnetel. Waar dit habitattype in dit Natura 2000-gebied voorkomt bestaat het uit de associaties ElzenzeggeElzenbroekbos en de Goudveil-Essenbos. Omdat het habitattype per deelgebied verschild wordt het hieronder per deelgebied beschreven. Terworm In het deelgebied Terworm komt dit habitattype op de vochtige delen langs de beek voor. Het betreft hier gemengde bossen met Zwarte els en Es als dominante soorten in de boomlaag. Daarnaast groeien onder andere wilg, Grauwe abeel en Gewone esdoorn in de boomlaag. De ondergroei wordt gedomineerd door brandnetel en braam, daarnaast groeien Gele lis en Moeraszegge in de ondergroei. Dood hout, met name van populieren, is hier aanwezig. Ten Esschen In het beekdal van het deelgebied Ten Esschen komen zowel vochtige Elzenbossen als Essenbossen voor. Het eerste ligt bij de Struijver en hoeve Prickenis. Het betreft hier kalkrijk ElzenzeggeElzenbroekbos met een ondergroei van Moeraszegge en Moesdistel, bij de Struijver, en doorgeschoten Elzenhakhout bij de hoeve Prickenis (www.minlnv.nl1). Bij de Struijver is dit bos doorplant met populieren en groeit redelijk veel brandnetel in de ondergroei. De Essenbossen liggen langs de overige natte delen van de Geleenbeek. Es is zowel in de boomlaag als in de verjonging dominant aanwezig. Daarnaast groeien Zwarte els en Gewone esdoorn in de boomlaag. In de struiklaag groeit Aalbes. De kruidlaag is plaatselijk verruigd met brandnetel, maar er zijn onder andere Dotterbloem en Bittere veldkers aanwezig (provinciale vegetatiekartering, 1991-1997). Op drogere delen komen Haagbeuk, Gewone Vlier en Lijsterbes in de struiklaag en Klimop en Gevlekte aronskelk in de kruidlaag voor. Dit duidt op een overgang naar het habitattype Eiken-haagbeukenbos. Cortenbacherbos In het deel ten zuiden van de spoorlijn is dit bos een nat Elzenzegge – Elzenbroek bos. In de ondergroei staan onder andere Slanke sleutelbloem, Speenkruid, Moesdistel, Moeraszegge, Grote kattenstaart, Gewone dotterbloem en Reuzenpaardenstaart (www.limburg.nl1; de Goeij et al., 2006). De boomlaag in het deel ten noorden van de spoorlijn bestaat uit Es en Zwarte els, doorplant met populieren. In de struiklaag groeien wilg, Hazelaar, Vlier en Haagbeuk. De ondergroei is verruigd met brandnetels en braam. Hulsbergerbeemden Hier komt een goed ontwikkeld Goudveil-Essenbos voor. De boomlaag wordt hier gedomineerd door Es, met Zwarte Els en enkele Zomereiken als begeleidende boomsoorten. In de ondergroei worden Bittere veldkers, Paarbladig en Verspreidbladig goudveil aangetroffen (Staatsbosbeheer, 1999; www.limburg.nl1). Naast deze bijzondere soorten groeit hier brandnetel, Zevenblad en Geel nagelkruid. Wijnandsrade concept 44 In de boomlaag groeien Zwarte els, Es, Populieren, enkele Zomer eiken en Haagbeuken. De ondergroei bestaat uit Es, Vlier, Meidoorn, Hazelaar en veel Brandnetel. Plaatselijk worden Moeraszegge, Reuzenpaardenstaart, Moerasspirea en Gewone dotterbloem op natte delen aangetroffen. Hellebroek Het bos, dat in het westen van dit deelgebied ten zuiden van industrieterrein de Reuken ligt, is een Elzenbos met een door Moeraszegge gedomineerde ondergroei. Daarnaast groeien hier Reuzenpaardenstaart, Slanke sleutelbloem, Dotterbloem en Bittere veldkers. Platsbeek In het deel ten westen van de visvijvers bestaat de boomlaag uit Es en Zwarte els met enkele Populieren, Zomer eiken en Zoete kersen. De ondergroei bestaat uit brandnetel, braam, Hazelaar, Zevenblad, Geel nagelkruid, Vlier en Lijsterbes. Op plekken waar kwelwater uittreedt staan zeer lokaal Moeraszegge en Reuzenpaardenstaart. De verjonging bestaat uit Es en Zwarte els. Het bos net ten westen van de snelweg bestaat uit Zwarte els met Hazelaar, wilgen, Kruipende en Scherpe boterbloem, Dag koekoeksbloem en Moeraszegge in de ondergroei. In het bos ten oosten van de snelweg wordt de boomlaag gevormd door Zwarte els, Es en populier. In de laagten is de situatie zeer nat en komt er veel Moeraszegge voor. Daarnaast groeien hier egelskop en Gele lis. Op de drogere delen domineert brandnetel. Kathagerbeemden In dit deelgebied bestaat dit habitattype voornamelijk uit Elzenzegge – Elzenbroek bos met onder andere Moeraszegge, Dotterbloem, Speenkruid en Bittere veldkers in de ondergroei. Plaatselijk komt het Goudveil – Essenbos voor, met Verspreidbladig goudveil in de ondergroei (www.limburg.nl1; Keulen, 1999). Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen De Vochtige alluviale bossen in dit deel van het Geleenbeekdal bestaan uit Essen- en Zwarte elzenbossen, die doorplant zijn met populieren. De ondergroei is vaak verruigd. Zeldzame soorten worden hier, in de bossen, niet aangetroffen. Stammenderbos Het habitattype bestaat hier uit doorgeschoten Elzenhakhout met hier en daar Essen in de boomlaag. Sporadisch staan er ook enkele eiken, Haagbeuken of Gewone esdoorns tussen. In de ondergroei staan Vlier, Hazelaar, Schietwilg en braam. Kruiden, die hier bij de laatste provinciale vegetatiekartering werden aangetroffen zijn Kruipend zenegroen, Gewone dotterbloem, Bittere veldkers, Verspreidbladig goudveil, Moerasspirea en Slanke sleutebloem (www.limburg.nl1). STAAT VAN INSTANDHOUDING Omdat tussen de deelgebieden sterke verschillen in dit habitattype zijn wordt de staat van instandhouding hieronder per deelgebied beschreven. Terworm concept 45 In dit deelgebied bevindt het habitattype zich in een matige staat van instandhouding. De ondergroei is verruigd en er groeien weinig karakteristieke soorten. Het komt echter wel over een oppervlakte van ongeveer 18 hectare voor. Daarmee voldoet het hier aan het minimumstructuurareaal. Ten Esschen In dit deelgebied bevinden de Vochtige alluviale bossen zich in een redelijk gunstige staat van instandhouding. De bossen zijn niet verruigd, hoewel brandnetel wel in de ondergroei voorkomt is deze soort hier niet dominant. Daarnaast groeien er enkele karakteristieke soorten. In dit deelgebied wordt met een oppervlakte van ongeveer 12 hectare net aan het minimumstructuurareaal voldaan. Cortenbacherbos Hoewel het bos ten zuiden van de spoorlijn slechts over een oppervlakte van ongeveer 7 hectare voortkomt en daarmee niet aan het minimumstructuurareaal voldoet verkeerd het habitattype hier toch in een redelijk gunstige staat van instandhouding. In dit deel van het bos groeien veel zeldzame en karakteristieke soorten en de ondergroei is niet verruigd. Ten noorden van de spoorlijn heeft het bos een hele andere aanblik. Het is verdroogd en verruigd. Met ongeveer 4 hectare voldoet het bos ook niet aan het minimumstructuurareaal. Hier bevindt het habitattype zich dan ook in een slechte staat van instandhouding. Hulsbergerbeemden Dit bos is een goed ontwikkelde vorm van dit habitattype en komt over ongeveer 9 hectare voor. Er wordt bijna aan het minimumstructuurareaal voldaan en aan de omschrijving van het habitattype. De Vochtige alluviale bossen bevinden zich hier dus in een gunstige staat van instandhouding. Wijnandsrade, Hellebroek en Platsbeek Hier bevinden de Vochtige alluviale bossen zich in een matige staat van instandhouding. Karakteristiek soorten zijn hier zowel in de boomlaag als in de kruidlaag aanwezig, maar de ondergroei is over het algemeen verruigd. Alleen in het deelgebied Platsbeek komt het habitattype over een redelijke oppervlakte voor, namelijk 19 ha. In het deelgebieden Wijnandsrade en Hellebroek beslaat uit habitattype slechts 3,5 respectievelijk 2 ha. Kathagerbeemden Het habitattype bevindt zich hier in een goede staat van instandhouding. Het komt over 12 hectare voor en de structuur en soortensamenstelling zijn goed ontwikkeld. Naast de Kalkmoerassen staat ook dit habitattype hier onder druk van vervuiling, verdroging en vernatting, door de ingrepen die hier in het verleden plaatsgevonden hebben. In hoofdstuk 6 zal hier nader op ingegaan worden. Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen De bossen bevinden zich hier een slechte staat van instandhouding. Karakteristieke soorten komen er bijna niet voor. De enige indicatoren voor dit habitattype zijn Zwarte els en Es, die hier in de boomlaag groeien. Met een oppervlakte van ongeveer 12 ha wordt hier echter wel aan het minimumstructuurareaal voldaan. Stammenderbos concept 46 Hier bevindt het habitattype zich in een matige staat van instandhouding. Zowel de structuur als de soortensamenstelling van het bos zijn goed ontwikkeld. Er wordt, met een oppervlakte van ongeveer 5 ha, echter niet aan het minimumstructuurareaal voldaan. Daarnaast is het bos verdroogd door de kanalisatie van de Geleenbeek. HUIDIG BEHEER In de Vochtige alluviale bossen in Terworm en Ten Esschen worden gefaseerd populieren verwijderd (mond. med. Maurice Mouthaan, Natuurmonumenten). In het Cortenbacherbos en de Vochtige alluviale bossen in het deelgebied Hellebroek vindt geen beheer plaats (de Goeij et al., 2006). In de bossen van de Hulsbergerbeemden zijn in het verleden populieren verwijderd. Het huidige beheer bestaat uit het verwijderen van de enkele exoten die nog aanwezig zijn (Staatsbosbeheer, 1999). Ook het bos in het deelgebied Wijnandsrade zijn in het verleden populieren verwijderd. Momenteel vindt hier geen beheer plaats (mond. med. Gemeente Voerendaal). De Vochtige alluviale bossen langs de Platsbeek en in de Kathagerbeemden worden niet actief beheerd (mond. med. Gemeente Nuth; schrift. med. Linda Wortel, Natuurmonumenten). In de Kathagerbeemden zijn in het verleden populieren verwijderd (van der Ploeg, 1994). ONTWIKKELINGEN EN TRENDS Het is moeilijk om voor elk deelgebied de ontwikkelingen en trends van dit habitattype aan te geven. Halverwege de 19de eeuw was het Cortenbacherbos een visvijver. Onduidelijk is wanneer dit gebied bebost werd. Waarschijnlijk is dit begin vorige eeuw gebeurd om het kasteel van geriefhout te voorzien (de Goeij et al., 2006). Onder het habitattype Kalkmoerassen zijn de ontwikkelingen van de Vochtige alluviale bossen in de Kathagerbeemden beknopt beschreven. Voor deze Vochtige alluviale bossen kan gezegd worden dat het tot de jaren ‘60 bijna geheel verdwenen was in dit deelgebied. De bossen waren ten behoeve van agrarisch gebruik gekapt. Omdat dit gebruik niet meer rendabel was konden delen zich weer tot bos ontwikkelen. Ook op dit habitattype hebben de slechte waterkwaliteit en de kanalisatie van de beek invloed gehad. Dit in combinatie met de bodemdaling van de afgelopen jaren heeft ertoe geleid dat het bos onder druk staat van vermesting, vervuiling, verdroging en vernatting. Hier wordt in de hoofdstukken 6 en 7 dieper op ingegaan. DOELSTELLING Uitbreiding van oppervlakte en verbetering van kwaliteit. MOGELIJKHEDEN TOT BEHOUD, HERSTEL EN/OF UITBREIDING Om de kwaliteit van dit habitattype in het Geleenbeekdal te verbeteren is het van belang dat de belasting met stikstof, met name in de vorm van nitraat omlaag gaat om verruiging en verzuring tegen te gaan. Dit moet gebeuren in de deelgebieden Terworm, het noorden van het Cortenbacherbos, Wijnandsrade, langs de Platsbeek en in het deelgebied Kathagerbeemden tot en met Schinnen. In het Stammenerbos moet de kwaliteit van het habitattype verbeterd worden door de verdroging als gevolg van de diep ingesneden Geleenbeek tegen te gaan. Ook in het Cortenbacherbos ten noorden van de spoorlijn moet de verdroging aangepakt worden om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen te verbeteren. Daarnaast kan op een aantal plaatsen de kwaliteit verbeterd worden door populieren te verwijderen. Deze boomsoort zorgt concept 47 namelijk voor interne eutrofiering en draagt zo bij aan de verruiging van enkele deelgebieden. Dit wordt in hoofdstuk 6 per deelgebied nader uitgewerkt. Belangrijk is dat de kwaliteit in het zuiden van het Cortenbacherbos, de Hulsbergerbeemden en de Kathagerbeemden bewaard blijft. Mogelijkheden tot uitbreiding van de oppervlakte van dit habitattype liggen net ten noorden van de Kathagerbeemden (4 ha), langs de Geleenbeek bij Schinnen (20 ha) en in het deelgebied Oude kerk (3 ha). De eerste locatie bestaat nu uit een sterk verruigd grasland, langs een oude meander van de Geleenbeek. Plaatselijk groeien enkele Zwarte elzen, Reuzenpaardenstaart en Speenkruid. De bodem is hier vrij nat als gevolg van uittredende kwel. Daarnaast wordt dit gebied gevoed door regenwater wat vanaf het naastgelegen industrieterrein de Horsel het gebied wordt geleid. Op het rioleringsstelsel dat dit regenwater het gebied in leidt zitten een aantal foutaansluitingen, waardoor ook rioolwater dit gebied in komt. Hierdoor wordt dit gebied extra belast met meststoffen. Daarnaast loopt er een gegraven greppel door het gebied, die het kwelwater versneld afvoert, terwijl het voor de ontwikkeling van de Vochtige alluviale bossen van belang is dat dit water langer in het gebied blijft. Wanneer het probleem van de foutaansluitingen opgelost wordt en het kwel water langer in het gebied blijft heeft het gebied zeker potentie voor het habitattype Vochtige alluviale bossen. In hoofdstuk 9 wordt hier verder op ingegaan. Langs de Geleenbeek bij Schinnen is in 2005 de beek heringericht (schrift. med. dhr de Redelijkheid, Waterschap Roer en Overmaas). Op de oevers is veel jonge opslag van Zwarte els en Schietwilg te zien. Op het moment is de vegetatie nog niet dusdanig ontwikkeld dat ze tot het habitattype gerekend kan worden, maar potentie is zeker aanwezig. Opslag van Robinia op de oevers vormt hier echter wel een knelpunt met de ontwikkeling en uitbreiding van dit habitattype. De populierenopstand bij Oude kerk bevindt zich op een locatie die, gezien de ligging langs de Geleenbeek, geschikt is voor dit habitattype. Hiervoor moet dit bos van een populieren aanplant omgevormd worden naar een natuurlijk bos. 2.5. Nauwe korfslak (H1014) BESCHRIJVING De Nauwe korfslak is een zeer klein landslakje. Het huisje is 1,6 tot 1,9 mm lang en 0,8 tot 1,0 mm breed en lichtbruin tot roodbruin gekleurd. Het huisje is linksom gewonden en heeft vijf tanden in de mondopening. De dieren planten zich geslachtelijk voort, maar zijn mogelijk ook zelfbevruchtend. Van de levenscyclus is weinig bekend. Juveniele slakken worden het hele jaar tussen adulte dieren aangetroffen. De meeste volwassen exemplaren zijn te vinden tussen maart en oktober. Dan worden ook de meeste eieren gelegd, die binnen enkele weken kunnen uitkomen. Het aantal eieren is relatief gering. Zowel de volwassen als de juveniele dieren overwinteren. Overwinterende dieren zijn vaak in slaapmosvegetaties waargenomen (Boesveld, 2005; Ministerie van LNV, 2008b). De Nauwe korfslak leeft bij voorkeur in vochtige, kalkrijke milieus, voornamelijk in de overgangszones van nat naar droog, op overgangen van bos en struweel naar een meer open vegetatie. De soort kan zowel aangetroffen worden op plekken, die kortstondig onder water staan, als op matig vochtige tot zelfs droge plekken op vrij hoog gelegen duinen, waar dan wel beschutting van vegetatie en dood hout aanwezig dient te zijn (Bruyne & Gmelig Meyling, 2007). Ze leeft daar op de bodem tussen strooisel en mos, onder concept 48 bladrozetten, dood hout en schors. Het voedsel bestaat uit afgestorven en rottend organisch materiaal van niet-houtige planten en micro-organismen zoals schimmels, die bij dit rottingsproces horen. In duingebieden wordt de soort het meest aangetroffen in duindoornstruwelen en in populierenbosjes (Decleer, 2007; Bruyne et al., 2008). De Nauwe korfslak komt in Nederland voornamelijk in het kustgebied voor, met name in de duinen van Zuid-Holland (Bruyne et al., 2008). Dichtheden kunnen daar oplopen tot 1200 individuen per vierkante meter (Gmelig Meyling & Bruyne, 2006). Buiten het kustgebied zijn momenteel alleen nog maar populaties bekend van de provincie Limburg. De biotoop in Limburg is duidelijk anders dan die in het kustgebied. Het betreft namelijk kalkrijk kwelmoeras en kalkrijk grasland. De Limburgse leefgebieden zijn klein evenals de populaties en dichtheden van de aanwezige populaties. Vanwege het beperkte voorkomen en de kritische biotoopkeuze moet de soort gezien worden als een waardevolle kwaliteitsindicator voor schoon kalkrijk kwelwater (schrift. med. Arno Boesveld, Stichting ANEMOON). BEDREIGINGEN Door zijn geringe verspreidingsvermogen is deze soort kwetsbaar voor versnippering of degradatie van zijn leefgebied. Degradatie kan optreden door verdroging, verzuring en verruiging. Ook kan de soort achteruitgaan door natuurlijke successie van populierenbossen naar eikenbossen, de kap van populierenbossen en grootschalige plagwerkzaamheden (Ministerie van LNV, 2008b; Boesveld, 2005). Vernatting kan ook negatieve effecten op deze soort hebben. Hierdoor kunnen de dieren verdrinken (Gmelig Meyling & Bruyne, 2006). Het verwijderen van populieren in het Geleenbeekdal zal naar verwachting geen negatief effect op de soort hebben aangezien de populieren in de zomermaanden vaak tot verdroging van de oppervlakkige bodem leiden, omdat deze bomen veel water opzuigen. In Zuid-Limburg vormt dit een probleem (schrift. med. Arno Boesveld, Stichting ANEMOON). Bovendien zijn de bodems van het Geleenbeekdal overwegend kalkrijk. Het beschreven effect in duingebieden heeft vooral te maken met de verzuring van de strooisellaag, doordat eik een veel zuurder strooisel heeft dan populier (Ministerie van LNV, 2008b). In basenrijke kwelgebieden treedt deze verzuring echter niet op, omdat deze door interne buffering door het basenrijke kwelwater opgeheven wordt (de Goeij et al., 2006). In kalkrijke duinen is bijvoorbeeld de specifieke binding tussen deze soort en populieren minder duidelijk (Janssen & Schaminée. 2008b). Ook in het Geleenbeekdal kan deze binding tussen de Nauwe korfslak en populieren minder duidelijk zijn. LOCATIE In het Geleenbeekdal is de Nauwe korfslak alleen aangetroffen in het deelgebied Platsbeek in een hooiland bij buurtschap Driesschen. Het oppervlak waarover de dieren voorkomen is klein en wordt geschat op 20 tot 50 m2. De soort is hier tussen 2001 en 2007 elk jaar waargenomen met drie tot zeven individuen (Keulen, 2007). In de vele met populieren doorplante bossen is deze soort niet aangetroffen. Buiten dit deelgebied is echter ook nooit intensief op het voorkomen van deze soort geïnventariseerd. HUIDIG BEHEER Het hooiland waar deze soort voorkomt is in eigendom van Natuurmonumenten en wordt één keer per jaar gemaaid. Het maaisel wordt afgevoerd (mond. med. Stef Keulen). concept 49 STAAT VAN INSTANDHOUDING Voor een landelijke gunstige staat van instandhouding van de Nauwe korfslak moeten de huidige verspreiding en populatie-dichtheden binnen Natura 2000-gebieden gehandhaafd blijven (Ministerie van LNV, 2008). Omdat weinig bekend is over deze soort en het meeste onderzoek in duingebieden in het westen van Nederland gedaan is, kan moeilijk een oordeel over de staat van instandhouding van deze soort in het Geleenbeekdal gegeven worden. Sinds 2001 is de Nauwe korfslak elk jaar op het hooiland bij buurtschap Driesschen aangetroffen (schrift. med. Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON; Keulen, 2007). De soort weet zich hier te handhaven. Geschat wordt dat er enkele honderden Nauwe korfslakken op deze locatie voorkomen. Het oppervlate waarover de dieren voorkomen is echter zeer klein, waardoor de staat van instandhouding, ondanks het hoge aantal individuën niet gunstig, maar matig tot redelijk genoemd kan worden. ONTWIKKELINGEN EN TRENDS Landelijk gezien is de verspreiding van de soort in de periode 1990-2005 afgenomen. In 1990 kwam de soort in 182 km-hokken voor. Tussen 2000 en 2005 is de soort in 145 km-hokken aangetroffen. Waarschijnlijk is in de periode 1994-2004 de achteruitgang van het verspreidingsgebied min of meer tot stilstand gekomen. De eventuele afnamen van de populatiegroottes zijn niet goed weer te geven. De soort is landelijk nooit gemonitord (Ministerie van LNV, 2008b). In het Geleenbeekdal zijn zowel de verspreiding als het geschatte aantal Nauwe korfslakken in de periode 2000 – 2005 gelijk gebleven (Gmelig Meyling & Bruyne, 2006; schrift. med. Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON). De soort lijkt zich te handhaven. Er zijn echter te weinig gegevens om een betrouwbare uitspraak over de trends en ontwikkelingen van deze soort in het Geleenbeekdal te doen. Te meer, omdat in het Geleenbeekdal nooit intensief naar deze soort gezocht is. DOELSTELLING Behoud van omvang en kwaliteit van het leefgebied voor het behoud van de populatie Nauwe korfslak. MOGELIJKHEDEN TOT BEHOUD, HERSTEL EN/OF UITBREIDING Om de omvang van de populatie te behouden moet de kwaliteit van het leefgebied bij buurtschap Driesschen behouden blijven. Hier wordt in hoofdstuk 9 nader op ingegaan. 2.6. Zeggekorfslak (H1016) BESCHRIJVING De Zeggekorfslak is met een lengte van 2,1 tot 2,9 mm en een diameter van 1,4 tot 1,7 mm de grootste korfslak van ons land. Het huisje is rechtsgewonden, heeft vier tot vijf mondtanden en heeft een buikige vorm en een donkere kleur. De mondrand is licht teruggeslagen (Janssen & Schminée, 2008). De Zeggekorfslak is een plantenbewonende soort, die een sterke voorkeur voor grote zeggensoorten, Riet en Liesgras heeft. De dieren zijn het hele jaar op de bladen van deze waardplanten te vinden, waar ze zich voeden met schimmels en algen (Bruyne et al., 2008). concept 50 De Zeggekorfslak leeft in diverse natte biotopen, zoals moerassen, broekbossen, bronbossen en oevers. Te zure leefgebieden worden gemeden. Wanneer voldoende kalkrijke kwel uittreedt kan de soort in veengebieden ook in zeggenvegetaties op het land op ruime afstand van open water aangetroffen worden. In situaties waarbij de omstandigheden in verlandingsstadia in laagveengebieden voedselrijk zijn kan de dichtheid aan individuen oplopen tot meer dan 500 individuen per vierkante meter, terwijl de dichtheden in voedselarmere laagveenmoerassen vaak niet meer dan enkele tientallen dieren per vierkante meter bedragen. In bronbossen zijn de dichtheden vaak nog lager (Boesveld, 2008; Bruyne et al., 2008). De Zeggekorfslak komt vooral voor op Moeraszegge, Oeverzegge en Pluimzegge. Uit onderzoek in de Vechtstreek is duidelijk geworden dat ook Galigaan een belangrijke rol als waardplant kan vervullen. Andere plantensoorten, die als waardplant gebruikt worden zijn Groot liesgras, Lisdodde en Riet (Boesveld & Kalkman, 2008; Boesveld, 2008). In de Limburgse broekbossen is de Zeggekorfslak vrijwel alleen op Moeraszegge in door kwelwater gevoede bossen (Vochtige alluviale bossen) aangetroffen. Vanwege het beperkte voorkomen en de kritische biotoopkeuze in de provincie Limburg kan deze soort als een kwaliteitsindicator voor deze bossen worden gezien (schrift. med. Arno Boesveld, Stichting ANEMOON). BEDREIGINGEN De Zeggekorfslak is onder andere gevoelig voor intensief, ongefaseerd maai- en begrazingsbeheer, omdat de soort een plantenbewonende soort met een laag verspreidingsvermogen is. Uit onderzoek blijkt dat een kleine populatie bij één te rigoureuze maaibeurt kan verdwijnen (Bruyne et al., 2008). Langdurig hoge waterstanden kunnen een bedreiging vormen wanneer de vegetatie onder water komt te staan. De Zeggekorfslak is namelijk een longslak. Het is echter niet duidelijk hoe hoog en hoe lang het waterpeil verhoogd kan worden zonder een negatieve invloed op de soort te hebben. Uit onderzoek bij Kinderdijk is bekend dat populaties een tijdelijke verhoging van de waterstand van meer dan anderhalve meter kunnen verdragen. Het betrof hier echter wel grote populaties met hoge dichtheden (Boesveld & Kalkman, 2007). In Limburg komen Zeggekorfslakken voor in door kwelwater gevoede bossen (Vochtige alluviale bossen) en moerassen met veel grote zeggensoorten. Verdroging van deze vegetaties is een ernstige bedreiging, omdat de soort een hoge luchtvochtigheid nodig heeft. Niet alleen de droogte zelf vormt voor de slakken een probleem. Verdroging leidt tot een snellere afbraak van dood organisch materiaal en zo tot verzuring en verruiging waardoor de zeggenvegetatie verdrongen wordt door ruigere vegetaties met onder andere brandnetel en braam. Dit proces wordt ernstig versterkt door vermesting van het inzijggebied en een hoge atmosferische stikstofdepositie (schrift. med. Stichting ANEMOON). LOCATIE In het Geleenbeekdal is deze soort aangetroffen in de deelgebieden Ten Esschen, Hulsbergerbeemden, Wijnandsrade, Hellebroek, Platsbeek, Kathagerbeemden en de Geleenbeek van de Kathagerbeemden tot en met Schinnen. In het deelgebied Platsbeek is de soort zowel ten westen als ten oosten van de snelweg (genaamd de Geitenbeemden aangetroffen). In het Cortenbacherbos is wel geïnventariseerd, maar is de soort nooit aangetroffen (schrift. med. Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON; concept 51 Inventarisatie gegevens Natuurmonumenten, 2008). De soort is aangetroffen in moerassen met veel grote zeggensoorten en open plekken in Vochtige alluviale bossen, waar Moeraszegge domineert. In het deelgebied Weustenrade zijn 15 jaar geleden lege huisjes van de Zeggekorfslak aangetroffen, deze waren echter niet vers, wat wil zeggen dat de slakken al enige tijd dood waren. Het is goed denkbaar dat de soort zich hier inmiddels gevestigd heeft, omdat de huidige vegetatie geschikt is voor deze soort en er, in vogelvlucht gezien, een populatie op een niet al te grote afstand aanwezig is (schrift. med. Stef Keulen, IVN Nuth). STAAT VAN INSTANDHOUDING In alle deelgebieden waar de Zeggekorfslak aangetroffen is lijkt hij zich te handhaven. Soms zelfs al sinds 1943. De populaties zijn vaak zeer klein in omvang en staan sterk onder druk van vermesting en verdroging van hun leefgebied (mond. med. Stef Keulen). Hoewel het door gebrek aan kennis over deze soort moeilijk is om aan te geven in wat voor staat van instandhouding hij zich bevindt, kan uit het bovenstaande voorzichtig geconcludeerd worden dat hij zich in een matig gunstige staat van instandhouding bevindt. Van de Kathagerbeemden kan met zekerheid gezegd worden dat de soort zich hier in een goede staat van instandhouding bevindt. Een grote populatie komt hier in ieder geval al sinds de jaren ‘90 van de vorige eeuw voor (Ministerie van LNV, 1991; Keulen, 1999; schrift. med. Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON). HUIDIG BEHEER In de deelgebieden Ten Esschen, het deel Platsbeek ten oosten van de snelweg en het Geleenbeekdal van de Kathagerbeemden tot en met Schinnen wordt geen specifiek beheer voor deze soort gevoerd (mond. med. Maurice Mouthaan, Natuurmonumenten; mond. med. Stef Keulen). De graslanden waar hij in de deelgebieden Wijnandsrade en Hellebroek voorkomt wordt gefaseerd gemaaid. In Wijnandsrade wordt daarnaast periodiek bosopslag verwijderd, wanneer het gebied dicht dreigt te groeien. Het perceel langs de Platsbeek ten westen van de snelweg wordt onregelmatig gemaaid. Sommige jaren wel, sommige jaren niet (mond. med. Stef Keulen). In de Kathagerbeemden komt de Zeggekorfslak zowel in de Kalkmoerassen als in de Vochtige alluviale bossen voor. De Kalkmoerassen worden twee keer per jaar gemaaid. De vegetatie met de Zeggekorfslak wordt daarbij ontzien. In de bossen vindt geen beheer plaats (mond. med. Maurice Mouthaan). In het deelgebied Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen wordt ook geen beheer voor deze soort gevoerd. Dit heeft plaatselijk een sterke achteruitgang van de zeggevegetatie en daardoor de populatie Zeggekorfslak tot gevolg gehad (schrift. med. Stef Keulen, IVN Nuth). Het grasland bij de Hulsbergerbeemden wordt momenteel niet beheerd. ONTWIKKELINGEN EN TRENDS Voor het Geleenbeekdal geldt dat de soort in de periode tussen 2000 en 2006 uit drie km-hokken verdwenen is (Boesveld et al., 2007). Toch lijkt de soort zich in een aantal deelgebieden over lange tijd te handhaven. Het betreft hier de deelgebieden Ten Esschen, Wijnandsrade, Hellebroek, Platsbeek, concept 52 Geitenbeemden, Kathagerbeemden en de Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen. In het laatste deelgebied is de soort sinds 1943 aangetroffen (schrift. med. Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON) maar het is niet helemaal zeker of de soort hier nog voorkomt. In Ten Esschen en Wijnandsrade komt de soort in ieder geval al sinds 1998 voor (Keulen, 1998), in de Kathagerbeemden in ieder geval sinds begin jaren ‘90 van de vorige eeuw voor (Ministerie van LNV, 1991). Het is echter goed denkbaar dat de soort daar al veel langer zit. In de andere deelgebieden wordt de soort in ieder geval sinds 2004 aangetroffen (schrift. med. Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON). Het lijkt erop dat de Zeggekorfslak zich in het Geleenbeekdal weet te handhaven en dat de omvang en verspreiding van de populaties stabiel is. DOELSTELLING Behoud van verspreiding en omvang en verbetering van kwaliteit van het leefgebied voor het behoud van de populatie Zeggekorfslak (enige achteruitgang van het leefgebied is toegestaan indien dit ten gunste komt van het habitattype Kalkmoerassen). MOGELIJKHEDEN TOT BEHOUD EN HERSTEL Verbetering van de kwaliteit van het leefgebied kan op alle plekken waar de soort aangetroffen is. Dit moet bereikt worden door de waterstand zo constant mogelijk te houden, variërend van net onder tot net boven het bodemoppervlak en de belasting met vermestende stoffen te verminderen. Ontwatering en vermesting leiden tot andere vegetatietypen dan die waar de Zeggekorfslak in voorkomt (schrift. med. Stef Keulen, IVN Nuth). Op het grasland perceel in de Hulsbergerbeemden moet een maaibeheer ingesteld worden en bosopslag verwijderd worden om het biotoop van de habitatsoort te verbeteren. Hier wordt in hoofdstuk 9 nader op ingegaan. 2.7. Vliegend hert (H1083) BESCHRIJVING Het Vliegend hert leeft in open, oude eikenbossen, bij ons voornamelijk in hakhout en in cultuurland in houtwallen, lanen en parken met oude bomen. Het is een houtbewonende soort die het grootste deel van haar leven, een periode van vijf tot acht jaar, als larve doorbrengt. De larven kunnen daarbij een lengte van tien cm bereiken. De volwassen kever leeft slechts enkele weken. De kever legt zijn eitjes in oude stobben van voornamelijk eik, maar soms ook andere bomen. De kever is sterk afhankelijk van (eiken)hout dat aangetast is door witrotschimmels. Ze zijn in de zomermaanden te zien in de vroege avonduren, in eikenbossen op uitvloeiende boomsappen (Ministerie van LNV, 2008b). BEDREIGINGEN Een tekort aan dode en kwijnende bomen is de grootste bedreiging voor het Vliegend hert, omdat de soort voor zijn voorplanting hiervan afhanklijk is (Decleer, 2007). LOCATIE In het Geleenbeekdal komt deze soort voor langs de Platsbeek, in de Hulsbergerbeemden en het deelgebied Wijnandsrade. Daarnaast is het Vliegend hert in de omgeving van dit Natura 2000-gebied aangetroffen bij Terworm, net buiten de Kathagerbeemden en ten noorden van Schinnen. Bij het landgoed Terworm is de dichtstbijzijnde vindplaats gelegen aan de westkant van de A76 in een tuin. Ook is de soort in Voerendaal in twee tuinen aangetroffen. Bij Vaesrade, ten noorden van de concept 53 Kathagerbeemden, is hij twee keer waargenomen. Het is onduidelijk waar de populatie precies aanwezig is, maar het is goed denkbaar dat hij zich bevindt in een bosje ten noorden van Vaesrade. Bij Schinnen is de soort waargenomen langs de Kakkert, de Krekelberg en de nabij gelegen kapel (Smit & Krekels, 2006). Het is onduidelijk of de Vliegend herten die bij Terworm, het Cortenbacherbos en de Kathagerbeemden aangetroffen zijn een relatie met het Natura 2000-gebied hebben. Gezien de soortensamenstelling van de bossen lijkt dit bij het Cortenbacherbos en de Kathagerbeemden niet het geval. Het betreft hier Vochtige alluviale bossen met weinig dood (eiken)hout. Bij het deelgebied Terworm zou dit wel mogelijk zijn. In de daar voorkomende Eiken-haagbeukenbossen en Beuken-eikenbossen met Hulst is voldoende dood (eiken)hout aanwezig. In 2005 is een exemplaar op de nabij gelegen woningboulevard terecht gekomen. Het is aannemelijk dat deze afkomstig is van de bossen op het deelgebied Terworm (Smit & Krekels, 2006). In dit beheerplan zal verder dan ook alleen ingegaan worden op de vindplaatsen Terworm, Hulsbergerbeemden, Wijnandsrade en langs de Platsbeek. STAAT VAN INSTANDHOUDING De soort verkeert in het Geleenbeekdal in een redelijke staat van instandhouding. Er komen verspreid over het gebied enkele populaties voor. Gezien de staat van de bossen in de deelgebieden Terworm, Hulsbergerbeemden, langs de Platsbeek en Wijnandsrade zal er genoeg dood hout aanwezig zijn om de populatie van het Vliegend hert te behouden. HUIDIG BEHEER In het huidige beheer van de Hulsbergerbeemden en de Eiken-haagbeukenbossen en Beukeneikenbossen met Hulst op het deelgebied Terworm, worden dode en kwijnende bomen niet weggehaald, behalve wanneer ze een risico vormen voor de veiligheid van recreanten (Staatsbosbeheer, 1999; Taken Landschapsplanning bv, 2001). Waarschijnlijk is dit langs de Platsbeek en in het deelgebied Wijnandsrade ook het geval. Bij navraag bij de gemeenten Nuth en Voerendaal bleek dat er in de bossen geen beheer uitgevoerd werd. ONTWIKKELINGEN EN TRENDS Over heel Nederland gezien is in de tweede helft van de 20e eeuw het aantal uurhokken met waarnemingen van deze soort in het huidige verspreidingsgebied met bijna 50% afgenomen (Ministerie van LNV, 2008b). In Limburg is het moeilijk om een vergelijking tussen huidige en oudere telgegevens te maken, aangezien de wijze waarop de gegevens verzameld zijn per periode verschilt. Wel is er een duidelijke afname aan voortplantingsgebieden. Zo zijn holle wegen verloren gegaan door bebouwing bij dorps- en stadsranden. De oudste waarneming in het Geleenbeekdal stamt uit de 19de eeuw en is in Wijnandsrade gedaan. In Hulsberg is in 1941 een Vliegend hert waargenomen. Bij beide waarneming is het onduidelijk waar het exemplaar precies waargenomen is (Smit & Krekels, 2006). DOELSTELLING Behoud van omvang en kwaliteit van het leefgebied voor het behoud van de populatie Vliegend hert. MOGELIJKHEDEN TOT BEHOUD concept 54 Mogelijkheden om de populatie het Vliegend hert in het Geleenbeekdal te behouden liggen bij Nuth, Wijnandsrade, de Hulsbergerbeemden het Cortenbacherbos en op het landgoed Terworm. Hier zijn in de periode 1991-2005 ongeveer 20 exemplaren gevonden. Gezien de spreiding van de waarnemingen is het duidelijk dat verschillende populaties in dit gebied aanwezig zijn. Belangrijk is dat er in de bossen in en vlakbij de vindplaatsen voldoende dood hout aanwezig blijft (Smit & Krekels, 2006). Gezien de staat van instandhouding van de bossen, langs de Platsbeek, in de Hulsbergerbeemden, in de deelgebieden Wijnandsrade en Terworm en het Cortenbacherbos zal dit in de toekomst het geval zijn en is het mogelijk om de populatie van het Vliegend hert te behouden. 2.8. Kaarten De kaarten waarop het huidig voorkomen van de habitattypen en -soorten en de uitbreidingslocaties zijn weergegeven, zijn apart bijgevoegd. concept 55 2.9. Oppervlakte en aantallen In tabel 2.1 zijn de oppervlakte van de habitattypen weergegeven. Hierbij is een verdeling gemaakt aan de hand van de instandhoudingsdoelstellingen. In tabel 2.2 zijn, voor zover mogelijk, de populatiegrootte van de habitatsoorten weergegeven. Habitattype Huidig (ha) Kalkmoerassen (H7230) Beuken-eikenbossen met Hulst (H9120) Eiken-haagbeukenbossen (H9160) Vochtige alluviale bossen (H91E0) 1,23 16 6 102 Tabel 2.1 Oppervlakte habitattypen in hectare Habitatsoort Nauwe korsfslak (H1014) Zeggekorfslak (H1016) Vliegend hert (1083) Tabel 2.2 Populatiegrootte habitatsoorten Populatiegrootte (aantal individuen) 3-7 Onbekend 20 Verbetering kwaliteit (ha) 1,23 n.v.t. 6 80 Uitbreiding oppervlakte (ha) 1,5 9,6 n.v.t 27 concept 3. 56 Visie 3.1. Korte termijn visie Door het gefaseerd verwijderen van populieren wordt de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen verbeterd. Langs de Geleenbeek tussen de Kathagerbeemden en Schinnen zal de omvang door natuurlijke successie toenemen. Gefaseerd maaibeheer houdt de populaties van de Zeggekorfslak en Nauwe korfslak in stand. Het verwijderen van de populieren zal gefaseerd en zorgvuldig gebeuren, zodat de Zeggekorfslak en Nauwe korfslak er geen nadeel van ondervinden. Door het huidige bosbeheer blijft er voldoende dood hout in de bossen aanwezig. Hierdoor kan de populatie Vliegend hert zichzelf in stand houden. Het Imstenraderbos zal eigendom worden van Natuurmonumenten. In de delen van het bos waar een voor het habitattype Eiken-haagbeukenbossen karakteristieke kruidlaag voorkomt zal middenbos beheer gevoerd worden. Hierdoor zal de kwaliteit van dit habitattype verbeteren. De opstanden, die gedomineerd worden door Douglasspar, Fijnspar, Zilverspar en andere exoten zullen omgevormd worden naar loofbos. Gezien de verjonging in deze percelen zal zich hier Beuken-eikenbossen met Hulst ontwikkelen, waardoor de oppervlakte van dit habitattype toeneemt. De successie van Eiken-haagbeukenbossen naar Beuken-eikenbos wordt tegengegaan om dit habitattype te behouden. Er wordt binnen het Imstenraderbos gekozen voor het verbeteren van de kwaliteit van de Eiken-haagbeukenbossen op de hellingen en het uitbreiden van de oppervlakte van de Beuken-eikenbossen op de plaatsen waar zich nu naaldhoutopstanden bevinden. De oppervlakte van de Kalkmoerassen zal door inrichtingsmaatregelen gevolgd door een maaibeheer in het deelgebied Weustenrade uitgebreid worden. 3.2. Lange termijn visie De Geleenbeek heeft binnen de grenzen van het Natura 2000-gebied haar natuurlijke loop en karakter weer terug. De belasting met nitraat en fosfaat vanuit de hoger gelegen landbouwgronden is afgenomen, door vermindering van bemesting en erosie. Rioolwateroverstorten zijn er niet meer op de beek waardoor de kwaliteit van het oppervlaktewater flink is verbeterd. De piekafvoeren zijn fors gereduceerd of geheel verleden tijd, waardoor de terugschreidende erosie afneemt en het water langer in de beekbegeleidende vegetaties blijft. Hierdoor wordt de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen, Kalkmoerassen en het leefgebied van de Zeggekorfslak verder verbeterd. Nu de waterkwaliteit van het water in de Geleenbeek goed is, kan er aan de beek meer ruimte gegeven worden om te meanderen en periodiek buiten haar oevers te treden. Hierdoor komt er meer dynamiek in het gebied, waar de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen van zal profiteren. De Muldersplas heeft geen visfunctie meer waardoor de kwaliteit en het oppervlak van de Vochtige alluviale bossen hier is toegenomen. Ook het Kalkmoeras is uitgebreidt door ontwikkeling van de laagste delen van het Kathagerbroek. Realisatie van de EHS rondom de Kathagerbeemden heeft ervoor gezorgd dat de kwaliteit van het kwelwater en daardoor de kwaliteit van het Kalkmoeras verbeterd is. Deze realisatie van het huidige concept 57 beleid heeft er in de omgeving van dit Natura 2000-gebied ook voor gezorgd dat de verschillende kleine gebiedjes waaruit dit Natura2000gebied bestaat, toch met elkaar verbonden zijn en een ecologische verbinding vormen voor verschillende diersoorten, met name beekgebonden soorten. De Natura 2000deelgebieden vormen hier de parels van, waar levensvatbare populaties van de Nauwe korfslak en de Zeggekorfslak voorkomen. Ook het Vliegend hert heeft een solide populatie in het Geleenbeekdal en maakt gebruik van gebieden binnen en buiten het Natura 2000-gebied. concept 4. 58 BELEID EN WETTELIJK KADER In dit hoofdstuk wordt alleen op de plannen ingegaan die direct betrekking hebben op het gebied. Voor achtergronden wordt verwezen naar het eerste deel van het beheerplan. 4.1. Limburgs provinciaal beleid Het natuur- en landschapsbeleid van de provincie Limburg is verwoord in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL). Het beschermingsregime van het natuurbeleid is vertaald in de POL-herziening EHS. De POL-herziening EHS biedt een helder onderscheid in de natuurbeleidscategorieën van rijk en provincie namelijk de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de Provinciale Ontwikkelingszone Groen (POG). De uitvoering van het natuurbeleid in de vorm van subsidiepakketten is geregeld in Programma Beheer. 4.1.1. Provinciaal Omgevingsplan Limburg Voor de natuur- en milieukwaliteit noemt het POL biodiversiteit en regeneratievermogen van de natuur, groene en open ruimte, landschap en cultureel erfgoed als cruciale aspecten. Concreet houdt dit in dat natuurgebieden aan elkaar worden gekoppeld en dat er een natuurnetwerk wordt gevormd dat bijdraagt aan de verbetering van ecosystemen. Het gaat hierbij zowel om behoud van bestaande bos- en natuurgebieden als om het creëren van voorwaarden voor nieuwe natuur. Ook moeten natuurgebieden grensoverschrijdend kunnen zijn. Het Geleenbeekdal valt in de perspectievenkaart (zie figuur 4.1) volledig in perspectief 1 (P1): Ecologische Hoofdstructuur. Dit perspectief heeft betrekking op bestaande bos- en natuurgebieden en nieuwe natuur. Bestaande bos- en natuurgebieden dienen te worden beschermd en waar nieuwe natuur is begrensd wordt gestreefd naar vergroting en onderlinge verbinding van bestaande gebieden tot robuuste eenheden. Ook veel gronden die direct aan dit Natura 2000-gebied grenzen vallen binnen dit perspectief. Daarnaast vallen veel aangrenzende gronden in perspectief 2 (P2): De Provinciale Ontwikkelingszone Groen. Op de POL-kaart is het deelgebied Kathagerbeemden aangegeven als Beschermd- en staatsnatuurmonument. De Geleenbeek zelf is aangewezen als beek met specifiek ecologische functie. Deze functie is primair toegekend aan die watersystemen waar op korte of lange termijn levensgemeenschappen aanwezig zijn of zich kunnen ontwikkelen, die overeenkomen met de potentieel aanwezige levensgemeenschappen of deze in samenstelling benaderen. Bij deze beken staan behoud en herstel van de natuurlijke waterkwaliteit en systeemeigen processen voorop. concept 59 Figuur 4.1 Provinciaal Omgevingsplan Limburg Voor bestaande natuur en de beek met specifiek ecologische functie binnen de EHS geld een nee, tenzij regime. Hiervoor geldt dat bij ontwikkelingen waarbij de wezenlijke kenmerken en waarden worden aangetast eerst het zwaarwegende maatschappelijk belang en het ontbreken van alternatieven dient te worden aangetoond. Indien waarden aangetast worden dient daarnaast natuurcompensatie plaats te vinden. Hier wordt in de volgende paragraag nader op ingegaan. 4.1.2. Natuurcompensatieregeling 1997 Deze regeling is gebaseerd op de gedachte dat de realiteit in sommige gevallen kan vergen dat natuurwaarden verloren gaan als gevolg van het toestaan van ontwikkelingen in een te beschermen gebied. Deze regeling dient ervoor te zorgen dat het areaal aan natuurgebieden en de kwaliteit van de natuur onveranderd blijft. Als door een ingreep bijvoorbeeld voor stedelijke ontwikkeling of infrastructuur natuur verloren gaat, moet deze met behulp van een compensatieplan elders worden hersteld. Eerst moet er worden bekeken of een ingreep waarbij natuurwaarden verloren gaan noodzakelijk is en of er 2 geen alternatieven zijn. Pas dan is de compensatieregeling aan de orde (www.limburg.nl ). De deelgebieden Terworm en Ten Esschen fungeren als natuurcompensatie gebied voor het zuidelijk gelegen bedrijventerrein Geleendal – Eyckholt (gemeente Heerlen, 2004). 4.1.3. Nota natuur en landschapsbeheer Deze nota is de opvolger van de beleidsnota Natuur en Landschap 1995-1999. In deze nota voor de periode 2000-2010 zijn de gewenste doelen bijgesteld en vastgelegd (Provincie Limburg, 1999). Het hoofddoel van deze nota luidt: ‘Het bevorderen van een zo groot mogelijke rijkdom aan natuurwaarden en landschapselementen’. Dit hoofddoel is uitgesplitst in een aantal subdoelen. Voor het Geleenbeekdal zijn de volgende subdoelen van belang: - Het uiterlijk per 2020 realiseren van een duurzame ecologische structuur welke aansluit bij de nationale ecologische hoofdstructuur en een grensoverschrijdende Europese ecologische structuur. concept 60 - Het scheppen van de juiste randvoorwaarden voor de realisatie van een duurzame ecologische structuur door een daarop gericht ruimtelijk beleid en milieu- en waterbeleid. - Het buiten de ecologische structuur - ook in stedelijke gebieden - behouden en zo mogelijk versterken van ten minste een basiskwaliteit aan natuurwaarden. 4.1.4. Stimuleringsplan De Stimuleringsplannen Natuur, Bos en Landschap dienen als documenten voor het vertalen van natuurdoelen naar pakketten van de provinciale subsidieregelingen voor (agrarisch) natuurbeheer. In de Stimuleringsplannen zijn de doelen voor natuur- en landschapsbeheer gebiedsgericht geformuleerd. Het Geleenbeekdal ligt zowel in het gebied Zuid-Limburg-Zuid (Provincie Limburg, 2002a) als in ZuidLimburg-Noord (Provincie Limburg, 2002b). Hier zijn pakketten opengesteld met subsidiemogelijkheden voor het realiseren van doelen zoals Bronbos, Elzenbroekbos, Vogelkers-essenbos, Eikenhaagbeukenbos, Wintereiken-beukenbos, Heuvellandbeek, Vochtig kruidenrijk grasland, Grote zeggenmoeras, Dotterbloemgrasland en Kalkmoeras. 4.1.5. Verdrogongsbeleid: Provinciaal waterplan Limburg 2010-2015 (ontwerp) In de Programmaovereenkomst ILG (Inrichting Landelijk Gebied) heeft de provincie met het Rijk afspraken gemaakt over het herstel van de natte natuur in 48 Limburgse TOP-gebieden in 2015. Daartoe zullen de waterschappen uitvoeringsplannen opstellen om te komen tot een zogeheten Gewenst Gronden Oppervlaktewater Regiem (GGOR). De inspanning in het kader van de ILG voor het herstel van de natte natuur richt zich op het bereiken van zowel kwantitatieve als kwalitatieve waterhuishoudkundige randvoorwaarden, zoals vastgelegd in het GGOR. Conform het provinciaal Kader GGOR (2006) dient het GGOR in de grondwaterafhankelijke natuurgebieden zoveel mogelijk samen te vallen met het voor de natuur Optimale Grond en Oppervlaktewater Regiem (OGOR), teneinde de gewenste natuurdoelen te kunnen behalen. Op basis van dit kader hebben de waterschappen voor de TOP-gebieden, waaronder grondwaterafhankelijke Natura 2000 gebieden, in 2008 een breed maatschappelijk gedragen GGOR opgesteld. In 2010 zal de Provincie beslissen omtrent de goedkeuring van het GGOR voor geheel Limburg. De waterschappen vertalen het GGOR in maatregelenpakketten in hun Waterbeheerplannen. De maatregelen, die voor 2015 uitgevoerd moeten zijn, kunnen zowel technisch van aard zijn (stuwbeheer, peilgestuurd draineren, herinrichten van watergangen, maaiveldophoging, e.d.) als financieel (schadevergoedingen, natschaderegeling). Ook verandering van grondgebruik (extensivering of overgang van landbouw naar natuur) of reallocatie van EHS kan aan de orde zijn. Vanuit kwaliteitsoogpunt kan het nodig zijn (diffuse) bronnen van verontreiniging van het grondwater aan te pakken. 4.1.6. Bosnota Limburg Kortweg gaat de Bosnota over beleidsdoelen voor zowel bestaand als nieuw bos. Zo heeft de provincie geïntegreerd bosbeheer gestimuleerd en wil zij Limburgse bossen aangewezen als ‘bos met accent natuur’ in de stimuleringsplannen (zie 4.2). Hieraan gekoppeld wil de provincie boseigenaren financieel ondersteunen middels Programma Beheer om de natuurfunctie te versterken. Daarnaast zijn A-locatie, Alocatie waardige en Overige waardevolle bossen aangewezen. Voor het Geleenbeekdal zijn de Hulsbergerbeemden (9 ha), het Kalk-Elzenbos op het landgoed Terworm (21 ha) en het Imstenraderbos (33 ha) A-locatie bossen. A-locatiewaardige bossen komen in het Natura 2000-gebied niet voor. In het concept 61 Stammenderbos en de bossen tussen Schinnen en het Stammenderbos komen percelen (ongeveer 7 ha) voor, die tot de Overige waardevolle bossen behoren. Ook het broekbos ten langs de Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen (16 ha) heeft de status Overige waardevolle bossen (Kapsenberg, 1999). Aanwijzing als A-locatie betekent dat het beheer in eerste instantie gericht moet zijn op de instandhouding of het herstel van oude en/of bijzondere (relicten van) bosgemeenschappen. Houtproductie en recreatie mogen niet leiden tot aantasting van de aanwezige natuurwaarden. Een bufferzone is hierbij van belang. Bosuitbreiding is vaak gewenst. Voor de habitattypen Beukeneikenbossen met Hulst en Vochtige alluviale bossen gelden uitbreidingsdoelen. Zoals in hoofdstuk 2 al genoemd is kan uitbreiding van het eerste habitattype plaatsvinden binnen het Imstenraderbos, een Alocatie bos. Deze uitbreiding is gericht op het herstellen van bijzondere bosgemeenschappen en past op die manier binnen de doelen van de bosnota. Uitbreiding van het tweede habitattype habitattype kan niet plaatsvinden binnen de hierboven genoemde categorieën. De status Overige waardevolle bossen houdt in dat het beheer gericht moet zijn op de instandhouding van de bijzondere kwaliteiten van het bos. Vaak zal het streven zijn, om na inleidend beheer te komen tot een zelfregulerend bosecosysteem. Dit laatste kan in strijd zijn met maatregelen, die genomen moeten worden ten behoeve van de Zeggenkorfslak en de Nauwe korfslak. Een zelfregulerend ecosysteem is bovendien een streven en geen verplichting. 4.1.7. Jacht, beheer en schadebestrijding Het provinciale beleid omtrent jacht enerzijds en beheer en schadebestrijding anderzijds is te vinden in de Beleidsnota uitvoering Flora- en faunawet (Provincie Limburg, 2002). Deze nota omschrijft het beleid voor beheer van dierpopulaties, bestrijding en voorkoming van schade door diersoorten en bescherming van de leefomgeving van planten- en diersoorten volgens de regels van de Flora- en faunawet. Jacht Onder jacht wordt verstaan: het opsporen, bemachtigen en doden van wild. Met wild worden hier Haas, Fazant, Houtduif, Konijn, Wilde eend en Patrijs bedoeld. Er mag alleen op Haas, Fazant, Houtduif, Konijn en Wilde eend gejaagd worden in bepaalde perioden tussen zonsopgang en zonsondergang. Op de Patrijs mag niet gejaagd worden, omdat de jacht daarop niet geopend is (www.limburg.nl3; Provincie Limburg, 2002). In de volgende categorieën natuurgebieden is in Limburg de jacht niet geopend ingevolge artikel 46, lid 3 van de Flora- en faunawet: 1. Gebieden die krachtens de Natuurbeschermingswet 1998 zijn aangewezen als beschermd natuurmonument (dan wel gebieden waarvan de aanwijzing als beschermd natuurmonument in overweging is genomen), ook wanneer die thans zijn opgenomen in een Natura 2000-gebied; 2. Vogelrichtlijngebieden. Tevens vindt in deze gebieden ingevolge het provinciaal beleid in beginsel geen bestrijding van beschermde inheemse soorten plaats. Uitzondering hierop is mogelijk op grond van artikel 68 van de Flora- en faunawet (zie verderop onder Beheer en schadebestrijding). De beoordeling van de noodzaak tot schadebestrijding wordt gedaan aan de hand van de volgende criteria: concept 62 1. buiten de natuurgebieden dienen redelijke inspanningen te worden geleverd om het betreffende belang te beschermen; 2. gebleken moet zijn dat betreffende belangen onvoldoende kunnen worden beschermd indien ingrijpen in dierpopulaties uitsluitend buiten het natuurgebied plaatsvindt; 3. ingrijpen in dierpopulaties in het natuurgebied moet een redelijke bijdrage kunnen leveren aan de bescherming van de betreffende belangen. Beheer en schadebestrijding Als uitzondering op de bescherming van dieren kan op grond van artikel 68 van de Flora- en faunawet en het Besluit beheer en schadebestrijding een aantal verboden handelingen worden toegestaan. De Floraen faunawet en het Besluit beheer en schadebestrijding sommen limitatief de belangen op, op grond waarvan ontheffing verleend kan worden. Het betreft de volgende belangen. • • • • • • • • • de volksgezondheid en de openbare veiligheid; de veiligheid van het luchtverkeer; belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren; schade aan flora en fauna; schade of belangrijke overlast veroorzaakt door Steenmarters aan gebouwen of zich daarin bevindende goederen; schade door Vossen aan niet bedrijfsmatig gehouden vee; het voorkomen en bestrijden van onnodig lijden van zieke of gebrekkige dieren van de soorten: Edelhert, Ree, Damhert en Wild zwijn. het voorkomen en bestrijden van schade veroorzaakt door Konijnen of Vossen op sportvelden of industrieterreinen; het reguleren van de populatieomvang van dieren, behorende tot de diersoorten Edelhert, Ree, Damhert of Wild zwijn, met dien verstande dat vanwege dit belang slechts ontheffing kan worden verleend indien de aanleiding is gelegen in de schadehistorie ter plaatse en van het omringende gebied of de maximale populatieomvang in relatie tot de draagkracht van het gebied waarin de dieren zich bevinden. Wanneer er geen andere bevredigende oplossing bestaat en er geen afbreuk gedaan wordt aan de instandhouding van de soort is ontheffing of vrijstelling van de bescherming van een soort aan de orde. Naast het instrument ontheffing wordt er gebruik gemaakt van de vrijstelling ex artikel 65 van de Flora- en faunawet. Dit kan op landelijk of provinciaal niveau. Op landelijk niveau gelden anno 2009 vrijstellingen voor het doden van Houtduiven, Konijnen, Zwarte kraaien en Kauwen om belangrijke schade aan gewassen te voorkomen. Voor het doden van Vossen geldt een vrijstelling om schade aan de fauna te voorkomen. Op provinciaal niveau geldt een vrijstelling voor het met klemmen doden van Woelratten en een vrijstelling voor het verontrusten van een aantal soorten om belangrijke schade aan gewassen te voorkomen (Verordening beheer en schadebestrijding dieren Limburg, 2007). Voor het doden van Mollen, Veldmuizen en Bosmuizen geldt een generieke vrijstelling op grond van artikel 75 van de Flora- en faunawet. De Huisspitsmuis mag op grond van dit artikel worden bestreden in of op gebouwen of daarbij behorende erven of roerende zaken. Zwarte rat, Bruine rat en Huismuis worden op grond van de Floraen faunawet niet beschermd. concept 63 Tot slot biedt de aanwijzing ex artikel 67 van de Flora- en faunawet de mogelijkheid personen of categorieën van personen aan te wijzen voor het doden van beschermde of onbeschermde soorten. Hierbij kan worden bepaald dat de toestemming van de grondgebruiker niet nodig is. Voor het doden van onbeschermde soorten (zoals de Nijlgans) is een aanwijzing nodig om van het geweer gebruik te mogen maken. In Limburg geldt een aanwijzing voor het doden van Muskusratten en Beverratten door waterschapspersoneel. Voor bovengenoemde categorieën natuurgebieden is het Waterschap verplicht een in overleg met de beheerder op te stellen plan te overleggen. Faunabeheerplan Zuid-Limburg Ontheffingen ex artikel 68 van de Flora- en faunawet worden in beginsel verleend op grond van een faunabeheerplan. De faunabeheerplannen zijn door de Limburgse faunabeheereenheden (thans Faunabeheereenheid Limburg) opgesteld voor de gehele provincie en in 2005 goedgekeurd door Gedeputeerde Staten. Het plan geeft aan welk beheer met betrekking tot in het wild levende dieren voor de provincie Limburg van kracht zal zijn. Het biedt inzicht in mogelijke risico’s op schade in het werkgebied Zuid -Limburg (Faunabeheereenheid Zuid-Limburg, 2005). Voor dit gebied is alleen het faunabeheer van het Ree van belang. Hiervoor wordt door middel van afschot het aantal Reeën op de gewenste stand van 3500 gebracht. Voor het Wild zwijn geld een nul-optie. Deze soort wordt in het Geleenbeekdal en de omgeving niet getolereerd. 4.1.8. Landschapsvisie Zuid-Limburg Het Geleenbeekdal valt in zijn geheel binnen het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Nationale Landschappen zijn gebieden met internationaal zeldzame of unieke en nationaal kenmerkende landschapskwaliteiten en, in samenhang daarmee, bijzondere natuurlijke en recreatieve kwaliteiten. In het kader van dit Nationaal Landschap is in 2007 de Landschapsvisie Zuid-Limburg opgesteld. Dit is een uitwerking van het rijksbeleid op concreet gebiedsniveau, zoveel mogelijk afgestemd op het hierboven beschreven vigerende POL. Het is geen plan in juridische zin, maar een advies dat fungeert als inspiratiebron voor behoud en ontwikkeling van landschappelijke kwaliteit bij ruimtelijke ontwikkelingen. De landschapsvisie omvat een analyse van de kernkwaliteiten van het Zuid-Limburgse landschap, een ontwerp van een landschappelijk raamwerk voor de ontwikkeling van het landschap en een gedetailleerde uitwerking van drie voorbeeldgebieden. Het landschappelijk raamwerk stelt voor de natuurlijke en cultuurhistorische structuur te versterken en de kenmerkende verschillen tussen plateaus en dalen te vergroten door vernatting van de dalbodems, beplanting van de dalassen, uitbreiding van de natuurlijke begroeiing op de steile hellingen en dorpsrandbeplantingen. De voorgestelde maatregelen sluiten zo veel mogelijk aan bij het vigerende beleid met betrekking tot de EHS, de erosiebestrijding, het waterbeheer en de instandhouding van kleine landschapselementen (Provincie Limburg, 2007a). Voor het Geleenbeekdal betekent dit dat er voldoende ruimte is voor de hellingbossen behorende tot de habitattypen Vochtige alluviale bossen en Eiken-haagbeukenbossen. De in het raamwerk genoemde vernatting van de dalbodems heeft een positief effect op de Vochtige alluviale bossen, de Kalmoerassen, de Zeggekorfslak en de Nauwe korfslak. concept 64 4.1.9. Herinrichting Centraal Plateau De herinrichting Centraal Plateau berust op een aanvraag tot ruilverkaveling ingediend door de Limburgse Land- en Tuinbouwbond, d.d. 15 maart 1982. In hun vergadering van februari 1986 hebben Provinciale Staten van Limburg besloten het gebied Centraal-Plateau voor te stellen voor plaatsing op het Voorbereidingsschema Landinrichting. De minister van Landbouw en Visserij heeft bij besluit van 22 december 1986 de nota inzake overwegingen en uitgangspunten voor het in voorbereiding nemen van de herinrichting Centraal Plateau vastgesteld. Er is gekozen voor herinrichting omdat naast de landbouw ook voor natuur en landschap de belangen in dit gebied groot zijn. Het doel van de herinrichting is de functies, die het gebied volgens de ruimtelijke ordening vervult, beter tot hun recht te laten komen. De herinrichting Centraal Plateau moet dit vooral gerealiseerd worden door herverkaveling; het ruilen van gronden. In de herinrichting worden bestaande natuurterreinen en ecologisch en/of landschappelijke waardevolle landschapselementen gehandhaafd. Daarnaast is uitgegaan van de veiligstelling van verschillende terreinen met belangrijke natuurwetenschappelijke, landschappelijke en cultuurhistorische waarden. In het in 1997 vastgestelde landinrichtingsplan is aangegeven dat van de oppervlakte cultuurgrond (4.900 ha) 325 ha de status beheersgebied en 306 ha de status reservaatsgebied krijgt. Daarnaast is 83 ha aan natuurontwikkelingsprojecten in het plan opgenomen. Deze 83 ha is inclusief de gronden die nodig zijn voor het realiseren van verbindingszones. Tegenwoordig wordt gesproken over beheersgebied, C, Co en Cp-gebieden). De beheers- en reservaatsgebieden en de natuurontwikkelingsprojecten zijn vrijwel geheel geprojecteerd op de noordelijke helling van het Geuldal, de zuidelijke helling van het Geleenbeekdal en in de beekdalen. De duidelijke meerwaarde van landinrichting is dat de verworven hectares mede door uitruil op de goede plek en meer aaneengesloten komen te liggen. Ook het herstel en uitbreiding van de grotere en kleinere landschapselementen en de aanpassingen aan beken dragen sterk bij aan het herstel van de ecologische structuur in het gebied. De plannen versterken de oost-westverbindingen en de verbindingen over de plateaus. Twee beekdalen, die (deels) in het Natura 2000-gebied Geleenbeekdal liggen, namelijk het Platsbeekdal en het dal van de Hulsbergerbeek ten oosten van Hulsberg hebben prioriteit bij de realisering van de herinrichting Centraal Plateau en zullen, samen met het deelgebied Weustenrade overgaan naar Staatsbosbeheer. De bronnen en bronzones komen in beheer van het Waterschap Roer en Overmaas, tenzij ze nu in eigendom of beheer van een terreinbeherende organisatie zijn (Landinrichtingsplan Herinrichting Centraal Plateau. 1997) 4.1.10. Actieplan Vliegend hert in Limburg 2006-2010 Het actieplan Vliegend hert in Limburg 2006-2010 is opgesteld in het kader van het soortenbeleid van de provincie Limburg en heeft tot doel het duurzaam behouden van de huidige populaties Vliegend hert in Limburg en het, voor zover mogelijk, onderling verbinden van de afzonderlijke populaties. Op basis van waarnemingen zijn in totaal 12 gebieden geselecteerd die aan de hand van de verspreiding en de dichtheid van de waarnemingen in drie verschillende prioriteitscategoriën zijn verdeeld. Per gebied zijn de belangrijkste populaties beschreven, evenals de (potentiële) bedreigingen en de te treffen maatregelen. Voor het Geleenbeekdal zijn de omgeving van Voerendaal, Nuth, Heerlen en Oirsbeek van belang. De omgeving van Voerendaal en Oirsbeek hebben prioriteit 1, die van Nuth prioriteit 2 en die van Heerlen concept 65 prioriteit 3. Maatregelen die in dit actieplan voor deze gebieden genoemd worden zijn voorlichting aan omwonenden over het belang van dood (eiken)hout in tuinen, kandelaberen van bomen, aanplanten van eiken, holle wegen in oude staat herstellen en leefgebieden verbinden (Smit & Krekels, 2006). 4.2. Gemeentelijk beleid: Bestemmingsplan Een bestemmingsplan beschrijft wat er met de ruimte in een bepaalde gemeente mag gebeuren. Er staat ook in waar gebieden met landschappelijke waarden, natuur en bedrijventerreinen zijn of mogen komen. Voor het Geleenbeekdal zijn de volgende plannen van belang: • • • • • • • • • • Gemeente Heerlen, Bestemmingsplan Geleendal (Noord en Zuid) 1971. Het plan is vastgesteld op 13 september 1971 en goedgekeurd op 17 april 1972. Gemeente Heerlen, Bestemmingsplan Terworm Prickenis 2004. Het plan is vastgesteld op 11 mei 2004 en goedgekeurd op 30 november 2004. Gemeente Heerlen, Bestemmingsplan Beitel Noord 2005. Het plan is vastgesteld op 10 mei 2005 en goedgekeurd op 19 juli 2005. Gemeente Voerendaal, Bestemmingsplan Buitengebied Voerendaal 1996. Het plan is vastgesteld op 1 april 1996 en goedgekeurd op 12 november 1996. Gemeente Nuth, Eerste Herziening Bestemmingsplan Buitengebied Nuth 2000. Het plan is vastgesteld op 16 mei 2000 en goedgekeurd op 12 december 2000. Gemeente Schinnen, Bestemmingsplan Regionale afvalverwerking westelijke Mijnstreek 1992. Het plan is vastgesteld op 10 december 1992 en goedgekeurd op 3 augustus 1993. Gemeente Schinnen, Bestemmingsplan Buitengebied Schinnen 1995. Het plan is vastgesteld op 14 september 1995 en goedgekeurd op 23 april 1996. Gemeente Beek, Bestemmingsplan Buitengebied Beek 1992. Het plan is vastgesteld op 11 juni 1992 en goedgekeurd op 19 januari 1993. Gemeente Beek, Bestemmingsplan Maastricht Aachen Airport 2006. Het plan is vastgesteld op 12 oktober 2006 en goedgekeurd op 6 februari 2007. Gemeente Sittard-Geleen, Bestemmingsplan Bedrijventerrein DSM-Geleen 2000. Het plan is vastgesteld op 14 december 2000 en goedgekeurd op 12 juni 2001. Bij de analyse van bestaand gebruik zal nader hierop worden ingegaan. concept 5. 66 BESTAAND GEBRUIK 5.1. Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft het huidig gebruik van het Geleenbeekdal en haar directe omgeving. Om inzicht te krijgen in de gebruiksmogelijkheden, zijn de vigerende bestemmingsplannen geraadpleegd, de beheersvisies van terreinbeherende organisaties en eigenaren doorgenomen en is het terrein bezocht. Daarnaast is gekeken naar mogelijke vergunningen in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. Definitie bestaand en huidig gebruik volgens de Natuurbeschermingswet 1998 Voor het beheerplan is het van belang om die activiteiten te beschrijven waarvan redelijkerwijs (bijvoorbeeld op basis van onderzoeksgegevens of expert-judgement) aangenomen kan worden dat ze van invloed zijn op de wettelijk beschermde waarden van een Natura 2000-gebied. Het bereiken van de instandhoudingsdoelstellingen wordt immers beschreven mede in samenhang met het bestaande gebruik. Onder “bestaand gebruik” wordt op grond van artikel 1, onder m, van de Natuurbeschermingswet 1998 het volgende verstaan: Kader Definitie Bestaand gebruik ’iedere handeling die op 1 oktober 2005 werd verricht en sindsdien niet of niet in betekenende mate is gewijzigd, en iedere handeling die na oktober 2005 is gestart en werd verricht op het moment van aanwijzing als Beschermd natuurmonument, Vogelen/of Habitatrichtlijngebied en die sindsdien niet of niet in betekenende mate is gewijzigd (Steunpunt Natura 2000 & Arcadis; Ministerie van LNV, 2007). De Natuurbeschermingswet 1998 verplicht dus om gebruik dat op 1 oktober 2005 in of, voor zover relevant, buiten een Natura 2000-gebied plaatsvond in het beheerplan te beschrijven. Deze datum geldt ook voor beschermde natuurmonumenten (in dit geval de Kathagerbeemden). Daarnaast kan het beheerplan beschrijven welke andere activiteiten en ontwikkelingen het bereiken van de instandhoudingsdoelstellingen niet in gevaar brengen. Daarmee kunnen ook activiteiten die na 1 oktober 2005 zijn aangevangen, maar nog niet eerder in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 zijn getoetst, in dit beheerplan worden beschreven. In dit beheerplan worden daarom activiteiten beschreven, die bij het vaststellen van dit beheerplan bekend zijn en in redelijke mate toetsbaar zijn binnen het kader van het beheerplan. Deze beoordeling strekt zich dus uit tot ‘bestaand gebruik’ zoals dat is gedefinieerd in de Natuurbeschermingswet 1998 en huidig gebruik zoals dat op het moment van vaststelling van het beheerplan plaatsvindt. Op deze manier wordt ook voor gebruik dat ná 1 oktober 2005 is aangevangen duidelijk of dit schade toebrengt aan de natuurwaarden van een Natura 2000-gebied en of daarvoor misschien een vergunning nodig is. 5.2. Analyse bestemmingen en huidig gebruik De gebruiksmogelijkheden zijn hieronder in beeld gebracht aan de hand van de in hoofdstuk 4 genoemde bestemmingsplannen, beheersvisies, terreinbezoeken en vergunningen. concept 67 5.2.1. Natuurbeheer Behalve een aantal percelen in de deelgebieden Terworm en Ten Esschen hebben alle gronden, die binnen de begrenzing vallen de bestemming natuur. Dit houdt in dat de gronden bestemd zijn voor het behoud, herstel en/of ontwikkeling van natuurwaarden. Omdat het gebied versnipperd is en er verschillende beheerders voor de verschillende deelgebieden zijn (zie hoofdstuk 1) wordt er geen eenduidig beheer over het gehele gebied gevoerd. Het beheer zal hieronder dan ook per deelgebied beschreven worden. Imstenraderbos Dit terrein is eigendom van de gemeente Heerlen. Het is de bedoeling dat het eigendom overgaat naar Natuurmonumenten. Om meer natuurlijke bosgemeenschappen te laten ontwikkelen kan na overdracht omvormingsbeheer naar een inheems bos plaatsvinden. Hiervoor dienen exoten te worden verwijderd (van den Broek, 1997). Op dit moment vindt er geen actief beheer plaats, omdat het bos nog niet overgedragen is (schrift. med. Linda Wortel, Natuurmonumenten). Wel worden er werkzaamheden verricht om de veiligheid in het bos te waarborgen. De graslanden ten westen van het bos (Wiste Gracht), die buiten de begrenzing vallen, zijn wel in eigendom van Natuurmonumenten. Deze worden jaarlijks gehooid en nabeweid met schapen. De overige graslanden rondom het Imstenraderbos worden begraasd met koeien van een nabijgelegen melkveehouder. Natuurmonumenten is van plan om in de toekomst delen van het bos waar een voorjaarsflora, karakteristiek voor het habitattype Eiken-haagbeukenbossen voorkomt, middenbosbeheer toe te passen (mond. med. Maurice Mouthaan, Natuurmonumenten). Terworm en Ten Esschen In de bossen, die met populieren en in mindere mate met wilg doorplant zijn, worden deze bomen gefaseerd verwijderd door ze te ringen of te kappen. Een deel van het dode hout verwijderd. Ook wordt er rekening mee gehouden dat niet te grote oppervlakten in één keer gekapt worden. Dit om ruigteontwikkeling te voorkomen. Op een aantal plekken wordt bos gekapt om moerasvegetaties te herstellen. In de overige bossen vindt practisch geen beheer plaats. In principe wordt er ruimte gelaten voor de natuurlijke verjonging, er wordt eventueel bijgestuurd door selectieve kap of ringen. Aangrenzend aan het Natura 2000-gebied liggen enkele percelen met de bestemming natuur. Deze zijn eigendom van Natuurmonumenten en bestaan uit moerassen, riet- en hooilanden. De moerassen en rietlanden worden twee tot drie keer per jaar gemaaid. Het maaisel wordt afgevoerd en opslag wordt selectief verwijderd. Hooilanden worden één tot twee keer per jaar gemaaid. Ook hier wordt het maaisel afgevoerd. Hiernaast komen er ook nog begraasde weilanden en kruidenrijke akkers voor in dit deelgebied (Taken Landschapsplanning bv, 2001). Cortenbacherbos In het zuidelijke deel van het Cortenbacherbos wil de gemeente door herstelbeheer de waterhuishouding in het gebied herstellen, zodat soorten van broekbossen en beekbegeleidende bossen weer het beeld gaan bepalen. In het bos zelf worden geen beheermaatregelen genomen (de Goeij et al., 2006). Ook in het deel van het Cortenbacherbos ten noorden van de spoorlijn vindt geen beheer plaats. Weustenrade Dit deelgebied is eigendom van het Waterschap en wordt beheerd door Stichting Ark. Tussen 1991 en 1993 is dit tracé van de Geleenbeek in het kader van natuurontwikkeling heringericht. De strakke loop concept 68 van de beek is omgevormd tot een bochtig tracé, waarbij bodem en oevers vastgelegd zijn. Het door greppels gedraineerde weiland is omgevormd tot een kwelmoeras. Voor deze herinrichting bestond de bodem van dit weiland uit een 70 tot 140 cm dikke veenlaag met een kleilaag met een 10 tot 40 cm dikke eerdlaag. Deze lagen zijn tot op het veen afgegraven en de drainagegreppels zijn dicht gemaakt. Daarnaast zijn in dit terrein vier poelen gegraven. Het wordt sinds 1995 jaarrond begraasd met Galloway runderen. De begrazingsdruk is laag, ongeveer één dier per 2 ha. In 1993 en 1994 is het terrein twee keer per jaar gemaaid. Het maaisel is afgevoerd. In 1995 is de exoot Braziliaans vederkruid handmatig verwijderd vanwege de vermeende snelle uitbreiding (Maris, 2006). Het ongeveer 300 m2 deel waar de Schubzegge gevonden is, is uitgerasterd en wordt sinds 2007 niet meer begraasd, maar jaarlijks gemaaid (mond. med. Robert Huynen, Provincie Limburg). Ook wordt eventuele bosopslag hier verwijderd. Hulsbergerbeemden Het bos wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Behalve het verwijderen van exoten vindt er geen inwendig beheer plaats (Staatsbosbeheer, 1999). De graslanden in het beekdal buiten het bos worden momenteel niet beheerd. Wijnandsrade In de bossen van dit deelgebied vindt geen beheer plaats (mond. med. Gemeente Nuth). Het open stuk, waar de Zeggekorfslak voorkomt, is een oud weiland. Dit perceel wordt ongeveer één keer in de vijf jaar gefaseerd gemaaid. Het maaibeheer wordt uitgevoerd door stichting IKL. Het is eigendom van Staatsbosbeheer en wordt bedreigd door wilgenopslag. Een aantal jaren geleden zijn hier populieren gekapt. De graslanden ten oosten van het bos en langs de Bissebeek worden extensief begraasd met runderen. Hellebroek In de bossen van dit deelgebied vindt geen beheer plaats (mond. med. Gemeente Nuth). Het grasland waar de Zeggekorfslak voorkomt wordt gefaseerd gemaaid. Dit maaibeheer is op deze soort afgestemd (mond. med. Stef Keulen). Platsbeek De bossen in dit deelgebied worden niet beheerd. Ook de percelen ten oosten van de snelweg waar de Zeggekorfslak aangetroffen is worden niet beheerd. Het hooiland waar de Nauwe korfslak voorkomt wordt één keer per jaar gemaaid, waarna het maaisel afgevoerd wordt. Het perceel net ten weste van de snelweg, waar de Zeggekorfslak aangetroffen is, wordt onregelmatig gemaaid. Kathagerbeemden In de bossen is het beheer van Natuurmonumenten gericht op het ontwikkelen van inheems bos. In de Kathagerbeemden wordt dit bereikt door een nietsdoen beheer. Ook de bossen die geen eigendom zijn van Natuurmonumenten worden niet actief beheerd. De hooilanden in dit deelgebied werden tot 2005 één keer per jaar in de nazomer gemaaid. Het maaisel werd afgevoerd (van der Ploeg, 1995; schrift. med. Linda Wortel, Natuurmonumenten; mond. med. Stef Keulen). Sindsdien wordt het gebied twee keer per jaar, één keer in juni en één keer in september-oktober, gemaaid met een vingerbalk. Het maaisel wordt op een zeil geharkt en het gebied uit gesleept (schrift. med. Maurice Mouthaan/Linda Wortel, Natuurmonumenten). concept 69 Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen De graslanden om de Muldersplas worden door Natuurmonumenten één of twee keer per jaar gemaaid. De bossen in dit deel van het Natura 2000-gebied worden niet actief beheerd (schrift. med. Linda Wortel, Natuurmonumenten). Oude kerk De populieren opstand in dit deelgebied wordt niet voor natuurdoelen beheerd. Stammenderbos In dit deelgebied geldt in principe een nietsdoen beheer (schrift. med. Linda Wortel, Natuurmonumenten). In het veleden zijn exoten, met name van Amerikaanse vogelkers, verwijderd (van der Ploeg, 1995). 5.2.2. Faunabeheer Natuurmonumenten voert een ‘nee-tenzij’ beleid waar afschot in principe niet plaats vindt, tenzij de volksgezondheid of verkeersveiligheid in gevaar komt of de agrarische sector een belangrijke economische schade ondervindt. Dit betekent voor het Geleenbeekdal dat er binnen de terreinen van Natuurmonumenten geen faunabeheer plaatsvindt. In de Hulsbergerbeemden, dat eigendom is van Staatsbosbeheer, vindt geen jacht plaats. Beheer van Ree en schadebestrijding, door middel van het afschieten van Wilde zwijnen behoren wel tot de mogelijkheden. Dit is tot nu toe echter niet voorgekomen (mond. med. dhr. Peters, Wildbeheer eenheid Voerendaal). Daarnaast zijn deze gronden verhuurd in de categorie jacht op afroep. Dit houdt in dat wanneer er in het kader van schadebestrijding jacht op één of meerdere in de Flora- en faunawet aangeduide wildsoorten plaats moet vinden, dit op afroep door Staatsbosbeheer gedaan wordt. Dit is zo afgesproken om de bejaagbaarheid van jachtvelden te kunnen realiseren. Zonder toestemming van Staatsbosbeheer mag hier niet worden gejaagd (schrift. med. Patrick Kloet, Staatsbosbeheer). Muskus- en Beverratten In het deel van de Geleenbeek net bovenstrooms van de Karthagerbeemden worden Muskusratten gevangen. De intensiteit van de bestrijding is zeer laag. In de winter vinden er speuractiviteiten plaats (schriftelijke med. M.V.P. Daemen, WRO). 5.2.3. Agrarisch gebruik Agrarische bestemmingen In tabel 5.1 staan de verschillende agrarische bestemmingen in hoofdlijnen weergegeven. Wanneer gemeenten nog aanvullingen bij deze bestemmingen hebben staat dit in de tekst vermeld. In en rondom het Geleenbeekdal is veel grond in agrarisch gebruik. Binnen het Geleenbeekdal zijn dit de akkers en weilanden in het deelgebied Ten Esschen. Zij hebben de bestemming agrarisch gebied met landschappelijke en of natuurlijke waarden (Aln) (gemeente Heerlen, 2004). Ook de gronden rondom het Imstenraderbos hebben deze bestemming (gemeente Heerlen, 1971). concept Bestemming A Al Aln 70 Toelichting Ontwikkelingsmogelijkheden voor agrarisch sector. Soms mogelijkheid tot nieuwvestiging Beperkingen ter bescherming landschappelijke en cultuurhistorische waarden en milieu woongebieden Beperkingen ter bescherming landschap en natuur Tabel 5.1 Agrarische bestemmingen In de gemeente Voerendaal hebben de dalen waar de Geleenbeek, Hoensbeek, Luiperbeek en Retersbeek door stromen en het natuurontwikkelingsgebied Weustenrade in ligt de bestemming Aln. Boven op de hellingen geldt de bestemming ‘agrarisch gebied (A)’. Ten westen van Weustenrade en rondom het dorp Retersbeek is vestiging van agrarische bedrijven mogelijk. In deze gemeente is akkerbouw de grootste agrarische sector. Daarnaast zijn fruitteelt en veehouderij andere belangrijke takken van agrarisch gebruik (gemeente Voerendaal, 1996). Het grootste deel van het buitengebied van Nuth functioneert als agrarisch gebied. Qua ruimtebeslag is het accent gelegen op de grondgebonden agrarische functie. De niet-grondgebonden functie is sterk in de minderheid. De agrarisch gronden op de plateaus en flauwe hellingen hebben de bestemming ‘agrarisch gebied’ (A) en zijn bestemd voor duurzaam agrarisch gebruik. De agrarisch gronden in de beekdalen en op steilere hellingen hebben de bestemming (Aln). Omschakeling naar minder milieubelastende productierichtingen of beheerslandbouw kan noodzakelijk zijn in de aan de natuur grenzende (buffer)zones (gemeente Nuth, 2000). In de gemeente Schinnen liggen enkele landbouwgebieden rondom het noorden van het Stammenderbos. Deze hebben de bestemming Aln en A (gemeente Schinnen, 1995). Ten zuiden van de spoorlijn bij Spaubeek heeft de landbouw voornamelijk de bestemming Agrarisch gebied met landschappelijke waarden (Al) en een klein deel Agrarisch gebied met landschappelijke en natuurlijke waarden (Aln) met wijzigingsbevoegheid in Natuurgebied (N). Het gebied ten zuiden van het Stammenderbos rondom Spaubeek heeft een wijzigingsbevoegheid in Natuurgebied. Tevens vallen enkele percelen in de bufferzone voor het Stammenderbos (gemeente Beek, 1992). Agrarische activiteiten Alle activiteiten die onder agrarisch gebruik vallen zijn in de sectornotitie (Steunpunt Natura 2000 & Arcadis, 2008) omschreven. Niet alles wat in deze notitie genoemd wordt is in en rondom het Geleenbeekdal van belang. In tabel 5.2 is een overzicht te zien van agrarische activiteiten die in en rondom dit Natura 2000-gebied plaatsvinden. Het gaat hier uitsluitend om agrarische activiteiten op gronden met een agrarische bestemming. ‘Agrarische’ activiteiten (zoals beweiden en maaien) op gronden met een natuurbestemming worden tot natuurbeheer gerekend. activiteit toelichting locatie Grondbewerking Zowel ondiepe- als diepe grondbewerking Binnen & buiten begrenzing concept 71 Gewasbewerking en - verzorging Bespuitingen; Bemesten; Bewerken grasland; Oogsten akkerbouwproducten incl. maïs. Binnen & buiten begrenzing Beweiding alle grazers Zowel buiten Natura 2000 als binnen Natura 2000, zowel op gronden met een agrarische bestemming als op gronden met overige bestemmingen, zowel met als zonder beheersovereenkomst. Binnen & buiten begrenzing Teelt ondersteunende voorzieningen (TOV) Plastic, folie, glas, gaas Binnen en buiten begrenzing Rooien erfbeplanting Binnen en buiten begrenzing Regulier onderhoud watergangen Buiten begrenzing Beregening Beregening vindt in beperkte mate plaats, verder wordt water onttrokken ten behoeve van o.a. drinkwater voor vee hiervoor geldt echter geen vergunningsplicht bij provincie. Deze onttrekkingen staan ook niet geregistreerd. Binnen en buiten begrenzing Lozingen Oppervlakkige afspoeling regenwater Binnen en buiten begrenzing Drainage en watergangen Aanleggen, vervangen en onderhoud drainage in percelen Buiten begrenzing Afrasteren percelen Binnen & buiten begrenzing Teeltroulatie en vruchtwisseling Binnen & buiten begrenzing Opslag vaste mest op kopakker, in mestzakken, in mestsilo’s buiten bouwblok Buiten begrenzing. Misschien sporadisch binnen Reguliere aan- en afvoer transportbewegingen Binnen & buiten begrenzing Be- en verwerkingsactivit eiten Binnen en buiten begrenzing Opslag vee benodigdheden, brandstoffen, chemische Binnen en buiten begrenzing concept 72 stoffen, caravans Maatregelen ter voorkoming wildschade Akoestische, mechanische en visuele maatregelen. Binnen & buiten begrenzing Tabel 5.2 Agrarische activiteiten aan de hand van sectornotitie (Steunpunt Natura 2000 & Arcadis, 2008, aangevuld door de LLTB in en rondom het Geleenbeekdal Afhankelijk van de uitkomst van de Community of Practice (COP) Ammoniak Peelvenen, waarin samen met LNV, provincies en belangenorganisaties gewerkt wordt aan een oplossing van de Ammoniakproblematiek, zal dit hoofdstuk indien noodzakelijk meer gedetailleerd worden uitgewerkt. 5.2.4. Waterbeheer Gemeentelijke bestemmingen De Geleenbeek is een beek met speciale ecologische functie. Dit houdt in dat behoud en herstel van de natuurlijke waterkwaliteit en systeemeigen processen voorop staan. In alle gemeenten zijn de Geleenbeek en haar zijbeken bestemd als watergang (gemeente Heerlen, 1971; gemeente Heerlen, 2004; gemeente Voerendaal, 1996; gemeente Nuth, 2000; gemeenten Schinnen, 1995; gemeente Beek, 1992). De bestemming ‘watergang’ is bedoeld voor opvang, (tijdelijke) berging en afvoer van water. In het deelgebied Terworm is bij de Eikendermolen een hoogwaterbuffer aanwezig (de Mars et al., 1998). Hier wordt het water tijdens hevige regenval opgevangen om piekafvoeren en de daarbij horende erosie te verminderen. Kaderrichtlijn Water maatregelen Aan KRW-maatregelen staat voor de periode tot en met 2015 voor de Geleenbeek 27,3 km beekherstel op het programma, waarvan 3,4 aan de Caumerbeek. Voorts wordt de belasting door de rwzi Heerlen aangepakt en wordt 1,3 ha verhard oppervlak afgekoppeld. In de periode 2016 tot en met 2021 staat het aanpakken van één vismigratiebarrière en 6,7 km beekherstel op het programma, waarvan 6,5 km aan de Caumerbeek. Waterbeheersplan Waterschap Roer en Overmaas In 2008 heeft het Waterschap Roer en Overmaas een waterbeheersplan voor de wateren in hun beheersgebied opgesteld voor de periode 2010-2015. Hier valt dit Natura 2000-gebied binnen. Dit waterbeheersplan is het centrale beleidsplan van het Waterschap en bevat de beleidsvoornemens voor de periode 2010-2015. Van belang voor het Geleenbeekdal is dat in het heuvelland verder wordt gegaan met het vergroten en aanleggen van regenwaterbuffers om piekafvoeren en de bijbehorende erosie tegen te gaan. De capaciteit van de rioolwaterzuiveringsinstallatie Heerlen zal verbeterd worden, waardoor er minder nutriënten in de Geleenbeek terecht komen. Het beekherstel richt zich op de Geleenbeek zelf, met name op het teniet doen van het rechtgetrokken en betegelde karakter van de beek (Waterschap Roer en Overmaas, 2008). Bij herinrichting zorgt het waterschap er altijd voor dat het kwetsbare gebieden niet kunnen overstromen met vervuild beekwater. concept 73 Naast deze voorgenomen maatregelen hebben de afgelopen 20 jaar herinrichtingsmaatregelen plaatsgevonden. Het betrof het laten hermeanderen van de beek over de tracés bron tot en met kasteel Terworm en de Kathagerbeemden tot en met Schinnen. Ook het in paragraaf 5.1 beschreven natuurontwikkelingsproject bij Weustenrade viel hieronder. Over het beektraject van de Muldersplas tot aan Schinnen is ooit mijnsteen en mijnslik gestort. Bij de herinrichting van de beek is dit materiaal langs de beek gedeponeerd (schrift. med. Marco de Redelijkheid, Waterschap Roer en Overmaas). Overstorten Bovenstrooms van de Geleenbeek bij Weustenrade lozen ongeveer 60 rioolwateroverstorten op de beek. Op de Platsbeek lozen zes rioolwateroverstorten. Afhankelijk van de plaats en de intensiteit van de bui treden de rioolwateroverstorten in werking (Maris et al., 2006). Aan de noordwest kant van de Hulsbergerbeemden ligt een bufferbasin van de rioolwateroverstort. De Hulsbergerbeek ontvangt regelmatig water uit dit basin (Staatsbosbeheer, 1999). Rioolwaterzuiveringsinstallaties In het deelgebied Terworm ligt een rioolwaterzuiveringsinstallatie (geëxclaveerd) met beperkte ondergrondse infrastructuur. Deze bestaat onder andere uit een rioolwaterpersleiding en een stamriool (gemeente Heerlen, 2004). Aan de Caumerbeek ligt ten zuiden van kasteel Hoensbroek een zuiveringsinstallatie. Beide rioolwaterzuiveringsinstallaties lozen op de Geleenbeek. 5.2.5. Recreatie De gebieden rondom het Geleenbeekdal worden vooral gebruikt voor agrarische en woondoeleinden. Recreatieve voorzieningen komen hier weinig voor. Door het gebied lopen enkele wandel- en fietsroutes, waaronder de knooppuntenroute. Hieronder worden enkele grote recreatieve voorzieningen besproken. Manege In de omgeving van het Geleenbeekdal liggen een aantal maneges. Deze liggen tussen de deelgebieden Wijnandsrade en de Hulsbergerbeemden (Hagenbeck Stables en De Blauwe Steen), ten westen van Hulsberg (Bruls-Ravenbosch manege), direct tegen de Hulsbergerbeemden aan (manege Niethuizen). bij Vaesrade (manege Houben) en ten oosten van het Stammenderbos (gemeente Schinnen, 1995). Aan de manegeweg bij Groot-Genhout (gemeente Beek) ligt een accommodatie van de landelijke rijvereniging Het Edele Ros en een stal met buitenbak, genaamd Stal Vossen (schrift. med. Roel van de Munkhof, gemeente Beek). Ten oosten van de Kathagerbeemden ligt een paardenhouder direct tegen dit deelgebied aan. Vissen Langs de Platsbeek liggen een aantal vijvers. In sommige wordt gevist, ondanks het feit dat het verboden is. Ook is er een visvijver bij het kasteel bij het sportpark ten westen van het deelgebied Wijnandsrade. De Muldersplas is een visvijver, die in eigendom is bij Natuurmonument. Zij verhuren deze aan visvereniging ons genoegen. Zij onderhouden de plas, de steigers en de paden. Camping Rondom het Natura 2000-gebied liggen enkele kampeergelegenheden. Dit zijn camping ’t Hemelke, tussen Klimmen en Hulsberg en camping de Manege, tussen Nuth en het bedrijventerrein De Horsel. concept 74 Hotel en horeca Bij de Platsbeek ligt net buiten de begrenzing tussen de A76 en de spoorweg een hotel. Bij kasteel Terworm zijn horecagelegenheden aanwezig. Ook ligt hier ten oosten van het landgoed een van der Valk hotel (gemeente Heerlen, 2004). Golfbaan In de omgeving van dit Natura 2000-gebied ligt één golfbaan, de Golf en Country Club Hoenshuis, ten noorden van Voerendaal. Sportterreinen Rondom het Geleenbeekdal liggen veel sportterreinen. Deze liggen ten oosten van het Imstenradebos, net ten zuiden van het Cortenbacherbos, ten westen van Wijnandsrade, ten zuidwesten van Terworm, bij Weustenrade, bij Sint Jansgeleen, bij Hellebroek en tussen Arengenhout en Hulsberg. 5.2.6. Verkeer Het Geleenbeekdal ligt langs de A76. De deelgebieden Imstenraderbos, Terworm en Ten Esschen liggen ingeklemd tussen de A76 en de N281. Ter hoogte van de Kathagerbeemden wordt het gebied doorkruist door de N298. Langs het Natura 2000-gebied ligt de spoorlijn Heerlen – Geleen. De stations Nuth, Schinnen en Spaubeek liggen dicht tegen de begrenzing van het gebied aan. Dit Natura 2000-gebied ligt dan ook binnen de invloedsfeer van de spoorlijn (Hille Ris Lambers et al., 2008). Het Cortenbacherbos wordt doorkruisd door de spoorlijn Maastricht-Heerlen. 5.2.7. Woondoeleinden Het Natura 2000-gebied grenst aan de woonkernen Valkenhuizen, Benzenrade, Welten, Heerlen, Ten Esschen, Hulsberg, Wijnandsrade, Swier, Nuth, Vaesrade, Thull, Schinnen en Spaubeek. De dorpen Weustenrade en Brommelen liggen dichtbij het Geleenbeekdal. Daarnaast liggen in de deelgebieden Terworm en Ten Esschen zeven gebieden met de bestemming woondoeleinden. Het gaat hier om Hoeve de Struijver, Hoeve Eyskensberg, Hoeve Prickenis, Hoeve Gitzbach, Overste Worm, Hoeve De Drieschen en een woning aan de Valkenburgerweg. Volgens het beleid van de gemeente is het hier niet wenselijk en niet toegestaan om de woningbouw uit te breiden (gemeente Heerlen, 2004). Ook rondom Oude kerk, bij het Stammenderbos liggen zes gebouwen, die de bestemming wonen hebben (gemeente Schinnen, 1994). Naast regulieren woningen ligt in het gebied een woonwagenkamp (gemeente Schinnen, 1994). Dit woonwagenkamp ligt in Schinnen, ten zuiden van de Geleenbeek. Het gaat hier om een klein woonwagenkamp met ongeveer 20 woonwagens. 5.2.8. Bijzondere doelen Kastelen en hoeves In de omgeving van het Natura 2000-gebied liggen een aantal kastelen. Deze kastelen worden gebruikt voor recreatieve doeleinden. Bij de kastelen zijn parkeerplaatsen voor de bezoekers van deze kastelen aanwezig. Het gaat hier om de kastelen Terworm, Cortenbach, Rivieren, Hoensbroek, Wijnandsrade en concept 75 Terborg. De kastelen Rivieren en Put maken deel uit van onder de Natuurschoonwet gerangschikte landgoederen. Buiten de begrenzing liggen zowel langs de Bissenbeek als ter hoogte van Schinnen twee gerangschikte landgoederen. Daarnaast ligt in het deelgebied Ten Esschen een oude woning, waar vroeger één van de Bokkenrijders gewoond zou hebben. Begraafplaatsen In de omgeving van dit Natura 2000-gebied liggen enkele begraafplaatsen. Deze liggen ten zuiden van het Imstenraderbos (gemeente Heerlen, 1971), langs de Platsbeek ter hoogte van industriegebied de Horsel en net ten zuiden van Schinnen (gemeente Schinnen, 1998). Bij de begraafplaatsen zijn parkeerplaatsen aanwezig. Asielzoekerscentrum In het Zuidoosten grenst het Imstenraderbos aan een asielzoekerscentrum. Ook in het Stammenderbos ligt (buiten de begrenzing van het Geleenbeekdal) een asielzoekerscentrum. Gezondheidszorg Ten noorden van Benzenrade ligt het De Wever Ziekenhuis met een bijbehorend stadspark (gemeente Heerlen, 1971). Hondensport terrein In het deelgebied Hellebroek worden honden getraind voor hondensport. Hiervoor is een schuur aanwezig, die binnen de begrenzing ligt. 5.2.9. Vliegveld Ter hoogte van Nuth ligt, ongeveer 6 km ten westen van het Geleenbeekdal, het vliegveld Maastricht Aachen Airport (MAA). De activiteiten van deze luchthaven zijn gericht op het transport van passagiers en vracht en het ontwikkelen van het Buisinesspark Maastricht Aachen Airport, dat aan de luchthaven grenst. De plannen voor dit Businesspark zijn in een vergevorderd stadium. Nog niet alle benodigde gronden zijn verworven. Langs de Valkerburgerweg zijn echter al wel maatregelen genomen om het bedrijven park landschappelijk in te passen. De bedrijven, die zich daar zullen vestigen zijn luchthaven gerelateerde bedrijven. Hierbij moet onder andere gedacht worden aan transportbedrijven en vliegtuig onderhoud bedrijven. In 2006 was het aantal passagiers dat gebruik maakte van deze luchthaven 293.326 en werden er 77.377 tonnen vracht vervoerd. De totale oppervlakte van het terrein is 105 ha (gemeente Beek, 2006). 5.2.10. Nutsvoorzieningen Door, langs en in het Geleenbeekdal liggen enkele nutsvoorzieningen. Over het landgoed Terworm lopen vier straalverbindingen onder andere van Eys naar Roermond en van Eys naar Studio 80 (Heerlen). Verder loopt over deze deelgebieden een AFNORTH straalverbinding komende vanuit Brunssum (gemeente Heerlen, 2004). Door de Hulsbergerbeemden en het deelgebied Wijnandsrade loopt een ondergrondse waterleiding. Van Hegge naar Puth lopen zowel bovengrondse als ondergrondse leidingen. Deze zijn bestemd voor gastransport, waterleiding, riolering en leidingen welke in leidingszones moeten worden ondergebracht (gemeente Schinnen, 1994). concept 76 In de gemeente Beek staat bij Oude kerk een elektriciteit huisje van Essent, ligt ten noorden van Beek een trafostation en loopt een hoogspanningsleiding parallel aan de A76. Daarnaast liggen er in deze gemeente twee gasontvangststation, één ten noorden van Looiwinkel en één aan de Oude kerk, noordelijk van de spoorlijn (gemeente Beek, 1992). Oude vuilstorten In de deelgebieden Platsbeek, Kathagerbeemden en de Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen liggen een aantal oude vuilstorten. Deze vuilstorten zijn niet (goed) afgedekt waardoor uitloging plaatsvindt. Hier wordt in de volgende hoofdstukken nader op ingegaan. Regionale afvalverwerking Westelijke Mijnstreek Dit afvalverwerkingsbedrijf ligt ten oosten van Spaubeek. Voor dit afvalwerwerkingsbedrijf zijn in twee groeven, Nagelbeek en Spaubeek, gefaseerd de aanwezige delfstoffen gewonnen. De door de ontginning ontstane gaten in het landschap zijn opgevuld door het storten van afval. Na beëindiging van de stortactiviteiten kan door middel van een afwerkplan de eindbestemming natuurgebied gerealiseerd worden (gemeenten Beek, 1991). Op dit moment, eind 2008, zijn voor beide groeve de delfstoffen gewonnen. Voor de groeve Spaubeek wordt aan een natuurplan gewerkt. Hierin wordt omschreven hoe de groeve afgewerkt wordt wanneer de winningen gestopt zijn (mond. med. John Lacroix, Provincie Limburg). Beukenberg Deze stortplaats ligt ingeklemd tussen de provinciale weg Sittard-Heerlen, de Boompkesweg, het dorp Oirsbeek en de weg Beukenberg. De oppervlakte bedraagt ongeveer 6,5 ha. Deze stortplaats is van 1930 tot 1969 in gebruik geweest als groeve. Hier werd klei, zand, stol en grind gewonnen. Vanaf 1969 is de groeve vervolgens gefaseerd in gebruik genomen als afvalstortplaats. Tot 1987 is er afval gestort zonder milieutechnische voorzieningen. Eind 1987 is er overgegaan op het storten volgens de Richtlijn Gecontroleerd Storten. De aangelegde stortcapaciteit was in 2000 volledig benut. Daarnaast is er nog een vergunde restcapaciteit van 4,9 miljoen m3 aanwezig (opp 22 ha). Het percolaat uit het afval wordt via een lozing op het riool afgevoerd naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Hoensbroek. Er zijn 65 stortgasbronnen aangebracht, waarmee het vrijkomend stortgas wordt opgevangen. Dit wordt voor meer dan 70% gebruikt voor energieopwekking. De grondwaterkwaliteit rondom de stort wordt met een netwerk van 22 peilbuizen bewaakt. Per 2001 is de op- en overslag van brandbaar afval op deze locatie beëindigd (www.nazorglimburg). 5.2.11. Bedrijfsdoeleinden en industrie In de omgeving van dit Natura 2000-gebied liggen een aantal kleine bedrijven, drie grote industrieterreinen en een klein (3 ha) industrieterrein. Dit kleine industrieterrein, genaamd De Reuken, ligt in het zuidoosten van de bebouwde kom van Nuth en grenst aan het deelgebied Hellebroek. Wat de kleine bedrijven betreft liggen tussen Nuth en Vaesrade een benzinestation, een groothandel in wild en gevogelte (de Naanhof, ten zuid-oosten van de Kathagerbeemden), metaalverwerkende industrie, een auto restauratiebedrijf en een groothandel in ijswaren. Ten noordwesten van het deelgebied Ten Esschen ligt het bedrijf Schiffers food bv dat frisdranken produceert. In de buurt van het deelgebied Stammenderbos liggen een vloeren- en interieurbedrijf, een veevoerhandel en een bierbrouwerij (Alfa) concept 77 (gemeente Schinnen, 1994). Tussen Kelmond en Klein Genhout ligt een betonfabriek. De drie grote industrieterreinen zullen hieronder apart behandeld worden. Leidingen Ter hoogte van Kasteel Terborg en door de deelgebieden Platsbeek en Wijnandsrade lopen ondergrondse leidingen van de Gasunie. Hierdoor wordt aardgas vervoert. Een hoofdtransport leiding loopt door de deelgebieden Kathagerbeemden en de Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen. Waarschijnlijk loopt deze in het laatste deelgebied door de ophogingen aan de oevers. Het is onduidelijk wat hierdoor vervoerd wordt. DSM Ongeveer vier kilometer ten westen van het deelgebied Stammenderbos ligt het industrieterrein van de DSM. Het bedrijf produceert producten op het gebied van onder andere voeding, farmacie en sportmateriaal. Het bedrijventerrein bij Geleen is ongeveer 72 ha groot. In het noordelijke deel van het industrieterrein bevinden zich twee ammoniakfabrieken en een aantal volgfabrieken waar onder andere vezelgrondstoffen, kunstmest en melamine geproduceerd worden. In andere delen van dit industriegebied worden etheen en propeen geproduceerd (gemeente Sittard-Geleen, 2000). De Beitel/Baaks-Soureth In het zuiden grenst aan De Beitel het bedrijventerrein Baaks-Soureth. Op het bedrijventerrein bevinden zich een aantal bedrijfswoningen (gemeente Heerlen, 2005). De Beitel ligt ten zuiden van het Imstenraderbos en is met 132 ha het grootste bedrijventerrein in de regio Parkstad Limburg. Er zijn ongeveer 60 bedrijven gevestigd, die werk bieden aan ongeveer 2500 werknemers. De bedrijven zijn hoofdzakelijk actief in de sectoren groothandel, industrie, transport en distributie. Ook bevindt zich op dit terrein opstallen van het voormalig militaire ziekenhuis, dat nu dienst doet als bedrijfshuisvesting (gemeente Heerlen, 2005). Daarnaast liggen er een aantal agrarisch bedrijven. Deze hebben de bestemming Aln en Ab(h), wat inhoud dat er een hoveniersbedrijf ligt. Op de Beitel komen de volgende nutvoorzieningen voor: - Een windmolen van Essent - Enkele nutgebouwen - Ondergrondse waterberging van WML in de vorm van een ring (gemeente Heerlen, 2005). Andere bestemmingen op de Beitel zijn waterstaatsdoeleinden in de vorm van retentiegebieden en watergangen met beschermingszones. Deze zijn respectievelijk bestemd voor de opvang en berging van water en de herinrichting, onderhoud en bescherming van de in deze gronden gelegen watergang. Zij liggen in het westen van het gebied (gemeente Heerlen, 2005). De Horsel De Horsel ligt ten noorden van Nuth en ten westen van de Kathagerbeemden, is 62 ha. groot en er werken zo’n 2300 mensen. Er zijn hier bedrijven in de industrie, bouw, handel, transport en dienstverlening gevestigd. Op het terrein is onder andere een steenfabriek gevestigd (van Antwerpen et al., 2003). concept 78 5.2.12. Grondwateronttrekkingen In tabel 5.3 staan de grootste onttrekkingen in en rondom het Geleenbeekdal. Ook lopen een aantal ondergrondse waterleidingen door het gebied. Grondwateronttrekkingen ten behoeve van de beregening van landbouwgronden rondom dit Natura 2000-gebied zijn weergegeven in tabel 5.4. Onttrekker jaar Onttrekking m3/jaar Menselijk consumptie Menselijke consumptie 2006 2006 247683 71034 Vergunde Onttrekking hoeveelheid m3/jaar m3/jaar 2009 0 600.000 2007 76.669 200.000 Menselijke consumptie 2006 1906022 2007 1881263 3.500.000 Beregening golfbanen 2006 2007 4711 18.000 Menselijke consumptie 2006 7100 300000 (vergund) 2007 243131 200.000 Toepassing Schiffers food bv Alfa bierbrouwerij Pompstation Craubeek Hoenshuis Golfclub Soft Drink International jaar Tabel 5.3 Grondwateronttrekkingen rondom het Geleenbeekdal Put Diepte (mmv) X Y Doel 1.1 1.1 1.1 1.1 70 97 95 194000,00 189939,61 190000,00 322000,00 322662,68 323000,00 60 199355,03 313440,67 60 50 193651,11 183698,96 313428,98 321087,84 160 191055,30 328304,89 Akkerbouw Beregenen Akkerbouw Druppelbevloeiïng/ nachtvorst Druppelbevloeiïng/ Nachtvorst Beregenen Beregenen akkerbouw 2.1 1.1 1.1 Hoeveelheid van de 3 inrichting (m ) Per Per Per uur maand jaar Aantal putten verbonden met de instelling 1 1 1 1 50 58 50 20 6.000 2.000 18.000 2.000 10.000 15.000 27.500 8.000 1 30 2.000 8.000 1 1 10 55 1.000 2.500 4.000 30.000 Tabel 5.4 Overzicht van alle seizoensgebonden grondwateronttrekkingen ten behoeve van de landbouw op het Centraal Plateau, Plateau van Ubachsberg en Plateau Noord (2009) Schiffers food bv is ligt ten noordwesten van het deelgebied Ten Esschen en onttrekt water voor de 3 productie van frisdranken. Op 22 januari 2009 heeft dit bedrijf een vergunning gekregen om 600.000 m 3 per jaar te mogen onttrekken. Voorheen was een onttrekking van 300.000 m per jaar vergund. De onttrekking vindt geheel plaats uit het tweede watervoerende pakket (Provincie Limburg, 2009). Alfa bierbrouwerij heeft zowel diepe als ondiepe onttrekkingen. Een deel van het onttrokken water wordt weer in de bodem geïnfiltreerd (Provincie Limburg, 2001). In 2001 zijn een aantal drinkwaterwinningen in de omgeving van Voerendaal met hun onttrekkingen gestopt namelijk de pompstations Rivieren en de Koning. Ook het Zwembad de Zeekoelen is recent, namelijk in 2006, gestopt met het onttrekken van concept 79 grondwater. Soft Drink International ligt op het industriepark De Beitel en onttrekt water voor de productie van bronwater en frisdranken. Productiemiddelen waterwinning (waterleidingen en putten) Door het Geleenbeekdal lopen een aantal ondergrondse drinkwaterleidingen. De eerste loopt van pompstation Craubeek langs de spoorlijn naar Heerlen. Hierbij komt deze leiding door het Cortenbacherbos en het deelgebied Ten Esschen. Een tweede kleine waterleiding loopt door het oosten van het deelgebied Platsbeek. Daarnaast loopt een waterleiding paralel aan de Geleenbeek vanaf de Kathagerbeemden tot en met kasteel Terborg. Tot slot kruist een waterleiding de Geleenbeek ter hoogte van dit kasteel. Waterputten komen binnen de begrenzing van dit Natura 2000-gebied niet voor. Conform de algemene exclaveringsformule in het aanwijzingsbesluit maken bestaande bebouwing, bouwwerken, tuinen, erven en verhardingen geen deel uit van het aangewezen gebied, tenzij daar in het aanwijzingsbesluit expliciet van is afgeweken. In het geval van het Natura 2000-gebied Geleenbeekdal is dit niet aan de orde. Voor productiemiddelen in het kader van de waterwinning betekent dit dat pompstations en bijbehorende, bestaande bouwwerken, de intensief onderhouden (vallende onder tuinen, verhardingen dan/wel erven) en de directe omgeving daarvan, kunstmatig verharde wegen, pleinen, parkeervoorzieningen met inbegrip van de tot die wegen behorende paden en bermen of zijkanten, niet behoren tot het Natura 2000-gebied. In deze terreinen is sprake van cultuurgroen, met intensief en semi-intensief beheerd groen (Beheersvisie WML). De grotere terreinen buiten de directe invloedssfeer van de bedrijfsgebouwen en installaties, hebben primair een beschermingsfunctie voor bodem en grondwater. Hier is het beheer gericht op het benutten van ecologische potenties en mogelijkheden voor spontane vegetatie-ontwikkelingen. De kwalificerende habitattypen en soorten zullen in veel gevallen onderdeel uitmaken van deze gebieden, en gebaat zijn bij het beheer dat hier wordt gevoerd. Door de waterleidingmaatschappijen is een gedragscode opgesteld (de Rijk & Doomen, 2007). Deze code geldt voor bestendig beheer en onderhoud. Hieronder worden activiteiten verstaan die een voortzetting zijn van een praktijk die gericht is op het behoud van de bestaande situatie. Hoewel de gedragscode een instrument is gericht op beschermde soorten volgens de Flora- en Faunawet, garandeert dit wel dat zorgvuldig met de aanwezig natuurwaarden wordt omgegaan en dat bij ingrepen met mogelijk negatieve effecten op natuurwaarden, met behulp van ecologische expertise, gezorgd wordt dat deze effecten worden voorkomen. De gedragscode geeft daarmee inzicht in de wijze waarop beheer en onderhoud plaatsvindt en hoe hierin rekening wordt gehouden met de natuurwaarden. De gedragscode geldt voor de onderstaande (tabel 5.5) beheerobjecten en werkzaamheden. In de derde kolom staat aangegeven of deze activiteit voor dit Natura 2000-gebied van toepassing is. Deelproces waterwinning Activiteit Waterwinning Uitbaggeren spoelwatervijver Van toepassing Nee Plaatsen peilbuizen, productieputten en put Nee regeneratie Onderhoud pompstation en overige Nee concept 80 bedrijfsgebouwen Beheer en onderhoud van afsluiters, brandkranen Ja en spuitpunten en terreinleidingen Leiding en kabels met toebehoren Vervanging op bestaand tracé, inbouw en reparatie Ja Het boven de leiding- en kabeltracé’s uitdunnen van Ja houtige vegetatie i.v.m. bereikbaarheid Oppervlaktewater Plaatsing en onderhouden van aanwijzingsborden Nee Onderhoud beschoeiing, steigers, dammen, sluizen Nee en duikers Opschonen van watergangen en maaien oever Nee Baggeren van waterbodems Nee Houtige vegetatie Werkzaamheden aan houtige beplantingen Nee Faunabeheer Populatie van grote grazers beheren Nee Onderhoud en plaatsen van hekken, afrasteringen Nee en wildrasters Extensief beheer natuurterreinen Gazons, borders en plantsoenen Maaien van natuurterrein Ja Maaien van rietland Nee Verwijderen van exoten Nee Maaien, verticureren en inzaaien van Nee cultuurgrasland Schoffelen en aanplanten borders en plantsoenen Infrastructuur Bestrijding van begroeiing en gladheid op wegen en Nee paden Onderhoud van paden en wegen Nee Tabel 5.5 Activiteiten in relatie tot waterwinning De gedragscode richt zich op het voorkomen van schade aan de aanwezigheid van een beschermde soort bij de uitvoering van werkzaamheden. Men dient te weten waar een beschermde soort zich bevindt, voordat eventuele werkzaamheden plaatsvinden, zodat schade kan worden voorkomen. Andere criteria uit deze gedragscode zijn onder meer: • Houd het werkterrein zo klein mogelijk. • Houd de doorlooptijd zo kort als redelijkerwijs mogelijk is. • Maak zoveel mogelijk gebruik van vaste wegen, sporen en paden. • Laat de strooisellaag, bodem en vegetatie zoveel mogelijk intact. • Gebruik een methode die zo min mogelijk verstoring geeft (geluidsoverlast, betreding en omwoelen van de bodem). • Vrijkomend hout en takken bij voorkeur afvoeren. Indien afvoer geen optie is, de takken op hopen of rillen leggen op plekken die al ruiger zijn (bijvoorbeeld met bramen of brandnetels). • Overleg met ecoloog/coördinator terreinbeheer over welke voorzorgsmaatregelen van toepassing zijn en genomen moeten worden. Indien een aannemer wordt ingeschakeld, worden afspraken gemaakt over de wijze waarop de aannemer/uitvoerder het werk dient uit te voeren. concept 81 5.2.13. Delfstoffenwinning Buiten de begrenzing ligt, ten oosten van Vaesrade, groeve de Hommert. Deze groeve is gebruikt voor delfstoffenwinning. Sinds drie december 2007 vindt hier geen winning meer plaats. De winning heeft boven het grondwater plaatsgevonden. In principe zou de groeve in december 2008 opgeleverd worden. Dit houdt in dat de groeve weer aangevuld wordt met (niet vervuilde) grond. Momenteel is de provincie echter in overleg met het ontgrondingsbedrijf Lorti om te kijken in hoeverre de afgegraven groeve ingepast kan worden in de ontwikkelingen rondom de buitenring. Daarom vinden er op dit moment geen activiteiten op het terrein plaats (mond. med. Roy Pepels, Provincie Limburg). 5.3. Toekomstige ontwikkelingen 5.3.1. Buitenring Parkstad Limburg (BPL) De Buitenring Parkstad Limburg is een ringweg om een aantal kernen in de regio Parkstad. De realisatie van deze weg moet het woon-, werk- en leefklimaat verbeteren in de regio Parkstad. Het zoekgebied van het tracé is reeds vastgelegd in het Provinciale Omgevingsplan, maar het exacte tracé moet nog nader bepaald worden. Wel is er een voorkeurstracé. Dit wordt na diverse onderzoeken vastgelegd in het Provinciaal Inpassingsplan. Dit zal naar verwachting medio 2010 plaatsvinden. De buitenring moet medio 2017 gereed zijn. Het tracé loopt vanaf de aansluiting van de N298 op de A76 tot aan de aansluiting van de N300 op de N281. Er is voor de aanleg van deze weg een passende beoordeling en MER gemaakt (Klasberg, 2008). In dit beheerplan wordt hier verder niet op ingegaan. 5.3.2. Corio-Glana Dit is een intergraal project van de gemeenten Heerlen, Voerendaal, Nuth, Sittard-Gelleen, Schinnen, Landschapspark De Graven en het Waterschap Roer en Overmaas. Het project wordt uitgevoerd door Grontmij. De algemene doelen van het Corio-Glana project zijn: - Het herstel van de Geleenbeek en het benutten van de kansen voor natuurontwikkeling - Verbeteren van recreatieve gebruiksmogelijkheden door het aanbrengen van recreatieve routes voor wandelaars, fietsers, ruiters en koetsiers - Verhogen van de landschappelijke kwaliteit in combinatie met aandacht voor cultuurhistorie - Creëren van toegevoegde waarden voor recreatiebedrijven en de landbouw Bij de (her)inrichting van de beek zal gezorgd worden voor het voorkomen van piekafvoeren en rekening gehouden worden met ecologische verbindingen. Barrières voor soorten worden zoveel mogelijk opgeheven. Rondom kasteel Hoensbroek moet weer een stadsmoeras ontstaan, waar veel aandacht besteed zal worden aan wandel- en fietsmogelijkheden en nazuivering van het water dat door de zuiveringsinstallatie in Hoensbroek wordt geloosd. Dit laatste zal een belangrijke bijdrage leveren aan het verbeteren van de waterkwaliteit in de Geleenbeek (Geraeds et al., 2008). 5.3.3. Prostitutiebedrijf de struijver Op het moment zijn er plannen om in de voormalige boerderij de Struijver een prostitutie bedrijf voor gehandicapten te realiseren. De gemeente Heerlen is op het moment bezig met een bestemmingsplanwijziging. De Struijver grenst direct aan de Vochtige alluviale bossen, waar de Zeggekorfslak voorkomt (zie hoofdstuk 2). concept 82 5.3.4. Ecologische verbinding Geleenbeek-Rode Beek Het project ‘Groenspoor ecologische verbinding Geleenbeek-Rode beek’ houdt een ecologische en recreatieve verbinding in tussen Landgoed Terworm, Brunssummerheide en stadsparken van Heerlen. Er komen recreatieve mogelijkheden in de regio Parkstad die aansluiten op reeds bestaande routestructuren, waarbij rekening wordt gehouden met de natuur. Hiervoor worden diverse maatregelen getroffen voor de natuur. Het plan houdt hoofdzakelijk het realiseren van een fietsroute in, dat deels binnen de Natura 2000-begrenzing loopt (Sijstermans et al., 2007). 5.3.5. Openmaken Keutelbeek De gemeente Beek en het Waterschap Roer en Overmaas zijn samen met dit project bezig. Het plan bevindt zich in de voorbereidingsfase. Het idee is om de Keutelbeek onder de A76 te laten stromen en aan te laten sluiten op de Geleenbeek (schrift. med. Roer van de Munkhof, gemeente Beek). concept 6. 83 KNELPUNTEN Dit hoofdstuk fungeert als een voortoets voor de toetsing van het bestaand gebruik. In dit hoofdstuk worden per deelgebied knelpunten besproken. Hiervoor wordt vanuit de instandhoudingsdoelstellingen geredeneerd. Problemen, die in het veld waargenomen zijn en uit de literatuur naar voren komen worden in dit hoofdstuk behandeld. Daarbij wordt gekeken wat de oorzaken van de knelpunten zijn. Dit wordt in het volgende hoofdstuk ‘Toetsing bestaand gebruik’ gebruikt om de effecten van vormen van bestaand gebruik te toetsen aan het effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Een aantal knelpunten zullen door middel van maatregelen en niet aan de hand van vergunningverlening opgelost worden. Hier wordt in de hoofdstukken 8 en 9 nader op ingegaan. Wanneer er in een deelgebied omtrent een habitattype of –soort geen knelpunten spelen worden deze habitattypen of -soorten hier niet genoemd. Een overzicht van de locaties waar de habitattypen zich bevinden is in hoofdstuk 2 gegeven. 6.1. Imstenraderbos In dit deelgebied komen de habitattypen Beuken-eikenbossen met Hulst en de Eiken-haagbeukenbossen voor. Voor de uitbreiding van de Beuken-eikenbossen met Hulst moeten een aantal naaldhoutopstanden omgevormd worden. Dit wordt momenteel niet gedaan. De Eiken-haagbeukenbossen in het Imstenraderbos verkeren in een matige staat van instandhouding. Door successie gaan zij in oppervlakte en kwaliteit achteruit. Ze lopen het risico om door een toegenomen aandeel Beuk als gevolg van beschaduwing hun karakteristieke voorjaarsflora te verliezen, waardoor de kwaliteit afneemt. Ook kan het habitattype door successie overgaan in een Beukenbos. Hierdoor kan de oppervlakte afnemen. De voorgenomen beheermaatregelen, die in het beheerplan van Natuurmonumenten (van den Broek, 1997) genoemd worden, worden nog niet uitgevoerd. Het betreft hier middenbosbeheer en (onregelmatige) begrazing met koeien of schapen in kuddeverband om dynamiek in het bos aan te brengen en zo de karakteristieke flora te behouden. 6.2. Terworm De Vochtige alluviale bossen zijn verruigd met brandnetel en braam als gevolg van eutrofiering. Het betreft hier interne eutrofiëring door populieren, eutrofiering door bemesting van het inzijggebied en atmosferische stikstofdepositie. Via het grondwater komt veel stikstof het gebied in. Uit metingen van de provincie Limburg blijkt dat de gehalten aan nitraat tot vijf keer de Kaderrichtlijn Water norm overschrijden. Uit metingen van het Waterschap Roer en Overmaas blijkt dat de waarden van het Maximaal Toelaatbaar Risico van totaal stikstof en fosfaat in de Geleenbeek met een factor 2 tot 5 overschreden worden (www.overmaas.nl). Het MTR is de waarde waarbij geen negatieve effecten op het ecosysteem te verwachten zijn (www.vrom.nl). Bij waarden boven die van het MTR treden negatieve effecten op de habitattypen en -soorten op. Door het strooisel van populieren en het kappen en het laten liggen van hun dode hout vindt interne eutrofiëring plaats. Dit proces verloopt als volgt. Door de kalkrijkdom van de bodem en de samenstelling van populierenhout en -strooisel breekt dit dood organisch materiaal gemakkelijk af, waarbij nutriënten vrijkomen en beschikbaar zijn voor plantengroei. Organische zuren, die geproduceerd worden bij de afbraak van organisch materiaal, verlagen de interne pH en dus de microbiële activiteit in het organisch materiaal. Hierdoor ontstaat er in zwak gebufferde bodems een negatieve terugkoppeling in de afbraak van organisch materiaal. In sterk gebufferde bodems, zoals het geval is in dit Natura 2000-gebied, treedt deze negatieve terugkoppeling niet op, omdat de interne zuurproductie wordt opgeheven. Dit leidt tot concept 84 vermesting (de Goeij et al., 2006) en zo tot een vermindering van de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen. Ook de aanwezige rioolwaterzuiveringsinstallatie en riooloverstorten uit de stad Heerlen hebben effect op de hydrologie in dit deelgebied. Door het slechte zuiveringsrendement van de rioolwaterzuiverinsinstallatie Heerlen en de riooloverstoren is de waterkwaliteit van de Geleenbeek slecht. De bedding is echter zo gedimensioneerd dat overstroming van aangrenzende kwetsbare gebieden niet of nauwelijks optreedt. Keerzijde is dat de beek, doordat deze diep is aangelegd, de omgeving draineert en er geen sprake is van beekdynamiek. 6.3. Ten Esschen De Geleenbeek is in dit deelgebied diep ingesneden. De beek vangt hier veel grondwater af dat uit het eerste en tweede watervoerende pakket toestroomt. De Geleenbeek is bij de normalisatie diep aangelegd om voldoende afvoercapaciteit te hebben en een doorlopend lengteprofiel te houden na mijnverzakkingen. Ook de bebouwing ten oosten van dit gebied heeft tot verdroging geleid. De bebouwing ligt namelijk in het inzijggebied van dit deelgebied (de Mars et al., 1998; Kiwa Water Research & EGG, 2007). Door de bebouwing komt het water wat hier valt niet ten goede aan het grondwater en zo aan de door kwel gevoede bossen, maar komt het via het riool bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie terecht. Bij hevige regenval kan dit tot piekafvoeren leiden. Uit de knelpunten en kansenanalyse van het Kiwa (Kiwa Water Research & EGG, 2007) bleek dat de verstedelijking in het oosten van het Geleenbeekdal tot een sterke vermindering van de grondwateraanvulling heeft gezorgd. In hoeverre er locaties met kwel uit de oligocene afzettingen verdroogd zijn is onbekend, omdat dit waarschijnlijk gebeurd is tijdens de verstedelijking gedurende de 20ste eeuw. Ook kanalisatie van de Geleenbeek kan hier aan bijgedragen hebben. Ondanks het feit dat de Geleenbeek diep ingesneden en de grondwateraanvulling sterk verminderd is, zijn de Elzenbroekbossen bij de hoeven Prickenis en de Struijver niet verdroogd. De andere bossen in dit deelgebied wel. Daarnaast heeft het inwerking treden van rioolwateroverstorten een negatief effect op de waterkwaliteit van de beek. Wanneer ze in werking treden komt ongezuiverd rioolwater in de beek. Dit leidt tot vervuiling met nitraat en fosfaat. 6.4. Cortenbacherbos Door het deel ten zuiden van de spoorlijn lopen enkele gegraven waterlopen en een beek, die door de vijver van kasteel Cortenbach loopt. In deze vijver is een overstort aanwezig. De beek ligt diep ingesneden. Dit bos wordt gevoed met grondwater uit de westelijk gelegen woonwijk en de oostelijk gelegen landbouwgebieden. Het bos maakt geen verdroogde of verruigde indruk (de Goeij et al., 2006). De bodem is permanent nat en de ondergroei bestaat uit Moeraszegge en Reuzenpaardenstaart. Het bos ten noorden van de spoorlijn is echter wel verdroogd en verruigd. Het bos is hier doorplant met populieren en de Hoensbeek en de Cortenbacherbeek zijn diep ingesneden. De populieren kunnen ook hier leiden tot interne eutrofiëring en verdroging. Daarnaast kan de ingesneden beek water versneld afvoeren. De verruiging in het noordelijke deel kan ook een gevolg zijn van het inwaaien en inspoelen van meststoffen uit de aangrenzende akkerbouw percelen (de Goeij et al., 2006). 6.5. Weustenrade Het natuurontwikkelingsproject van de afgelopen jaren heeft een positief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Zoals in hoofdstuk 2 vermeld is komen er Kalkmoerassen voor en heeft concept 85 een deel van dit gebied potentie om zich tot dit habitattype te ontwikkelen. Het kwelwater is hard, sterk gebufferd en heeft een laag nutriëntengehalte. Het heeft echter wel een hoog sulfaatgehalte. Dit kan een natuurlijke oorzaak hebben (sulfaat kan hier van nature in de bodem voorkomen), maar ook duiden op invloed van landbouw (Maris et al., 2006). Op de locatie waar het habitattype Kalkmoerassen zich uit kan breiden vormt het huidige beheer een knelpunt voor de uitbreiding van dit habitattype. Door achterwege blijven van maaibeheer is de vegetatie hier aan het verruigen en dreigt het gebied dicht te groeien met bomen. Ook vormt de gegraven afwateringssloot, die bovenlangs dit perceel loopt, een knelpunt. Deze sloot vangt het uit diepe pakketten uittredende kwelwater af en leidt dit naar de Geleenbeek. 6.6. Hulsbergerbeemden In dit deelgebied is een goed ontwikkeld Goudveil-Essenbos aanwezig. De Hulsbergerbeek is echter diep ingesneden en rechtgetrokken. Aan de oostkant van het gebied ligt een bufferbasin van een rioolwateroverstort. Hier ontvangt de Hulsbergerbeek regelmatig water uit (Staatsbosbeheer, 1999). Dit kan tot vermesting leiden. Bij waterkwaliteitsmetingen in 2001 van het Waterschap Roer en Overmaas bleek dan ook dat de Kaderrichtlijn Water norm voor nitraat overschreden werd. Het bos is echter niet verruigd, de graslanden in dit deelgebied wel. Ook kan piekbelasting uit de rioolwateroverstort door verdieping van de Hulsbergerbeek voor verdroging zorgen. Wanneer de beek in één keer heel veel water af moet voeren stroomt dit water snel door de beek, waardoor het veel substraat van de bodem en de wanden meeneemt. Hierdoor snijdt de beek zich dieper in het landschap in. Doordat de beek dieper komt te liggen snijdt ze meer lagen in de bodem aan. Wanneer de piekafvoer voorbij is en de beek weer minder water afvoert kan er door de aangesneden bodemlagen water uittreden, wat door de beek afgevoerd wordt. Hierdoor verdroogd de omgeving van de beek. 6.7. Wijnandsrade De ondergroei van het bos wordt over het algemeen gedomineerd door Brandnetel. In het bos ligt één open plek waar Moeraszegge en Reuzenpaardenstaart de vegetatie domineren. Deze plek is veel natter dan de rest van het bos, omdat hier dieper, schoner en sterker gebufferd, carbonaat rijk kwel water uittreedt. Waarschijnlijk is dit water minder vervuild met nitraat (mond. med. Stef Keulen). Hier komt ook de Zeggekorfslak voor. Een belangrijk knelpunt voor deze soort is het dichtgroeien van deze open plek. In het huidige beheer wordt wilgenstruweel periodiek teruggezet om dit knelpunt op te lossen. De verruiging in de rest van het bos is het gevolg van vermesting en verdroging. Hoewel meetgegevens ontbreken is het gezien de dominantie van brandnetel aannemelijk dat dit bos geëutrofiëerd is. De helft van dit bos grenst aan een akkerbouw perceel. Waarschijnlijk spoelt nitraat via het grondwater het gebied in en komt fosfaat door inwaai bij droog weer in het gebied terecht. Interne eutrofiëring door populieren, invloed van de overstort bij Hulsberg en het illegaal dumpen van tuinafval versterken dit probleem. Ook kan verdroging voor verruiging zorgen. Door verdroging gaat de karakteristieke en van vocht afhankelijke ondergroei achteruit, waardoor andere soorten, zoals brandnetel een kans krijgen. De diep ingesneden beek en de verminderde toevoer van grondwater als gevolg van bebouwing zijn hier oorzaken voor verdroging. 6.8. Hellebroek De Zeggekorfslak komt in dit deelgebied voor aan de rand van Nuth, namelijk in het Elzenbroekbos (Vochtige alluviale bossen) aan de Pastorijstraat. Tot de jaren ’60 was dit een Zeggemoeras. In de jaren ’60 is een deel van dit gebied als vuilstort gebruikt. Het is mogelijk dat dit nog steeds tot vervuiling leidt. De locatie waar de Zeggekorfslak voorkomt is niet als vuilstort gebruikt. concept 86 Door successie is het kronendak van het bos op dit moment dicht aan het groeien, hierdoor kan de ondergroei van Moeraszegge en zo het leefgebied van de Zeggekorfslak achteruitgaan. Het natte grasland waar de Zeggekorfslak voorkomt wordt gefaseerd gemaaid, waardoor dit deel open en zo geschikt blijft voor deze soort. Een ander knelpunt is het feit dat dit gebied voor illegale activiteiten zoals vuilstort en (gedoogde) hondensport gebruikt wordt. Deze activiteiten kunnen het gebied vervuilen en zo de kwaliteit van de Vochtige aluviale bossen en het leefgebied van de Zeggekorfslak aantasten (mond. med. Stef Keulen). 6.9. Platsbeek Deze beek is diep ingesneden en vervuild met nitraat (Kiwa Water Research & EGG, 2007; www.overmaas.nl). Er zijn zes rioolwateroverstorten, die op deze beek uitkomen. Dit en bemesting (nitraat) van het inzijggebied leiden tot deze vervuiling. Bij metingen in 2001 werd de Kaderrichtlijn Water norm voor nitraat tot drie keer overschreden. In dit deelgebied spelen knelpunten omtrent het habitattype Vochtige alluviale bossen en de habitatsoorten Zeggekorfslak en Nauwe korfslak. In dit deelgebied ligt, bij hoeve Drieschen, de enige vindplaats van de Nauwe korfslak in het Geleenbeekdal. Bedreigingen voor deze soort zijn hier een grote populier aan de rand van het preceel, het oprukkende Elzenbroekbos en de verbossing met populieren aan de andere kant van de beek. De bomen, met name de populieren, onttrekken veel water, waardoor dit hooiland verdroogt. Ook de diep ingesneden Platsbeek en een poel onttrekken water uit het perceel. Dit heeft negatieve effecten op deze habitatsoort. Het maaibeheer dat hier door Natuurmonumenten uitgevoerd wordt vormt geen knelpunt. De Zeggekorfslak is aan de oostkant van dit deelgebied aangetroffen, aan beide zijden van de A76. Door de toenemende bosopslag wordt het perceel aan het westen van de snelweg beschaduwd waardoor Moeraszegge uit de vegetatie verdwijnt en zo het leefgebied van de Zeggekorfslak verslechtert. Daarnaast wordt het perceel momenteel onregelmatig gemaaid. Ook dit leidt tot verruiging van de vegetatie en een toename aan bosopslag. Ook spelen ingrepen uit het verleden hier een belangrijke rol. Dicht tegen de autoweg zijn een aantal paden opgehoogd met sintels, dit vormt een diffuse bron van verontreinigingen (mond. med. Stef Keulen). Ten oosten van de snelweg is het bos doorplant met populieren en opgehoogd met zand, puin en vuilnis (Provincie Limburg, 2007b). Hierdoor zijn de Vochtige alluviale bossen en het leefgebied van de Zeggekorfslak verruigd, verdroogd en vervuild. De Vochtige alluviale bossen in dit deelgebied hebben een verruigde ondergroei met brandnetel en braam. Ook hier speelt het knelpunt van een te hoge nitraatbelasting in het grondwater en interne eutrofiëring door populieren. Daarnaast onttrekt de diep ingesneden Platsbeek ook in dit deelgebied water aan de beekbegeleidende vegetaties. Een ander knelpunt in dit deelgebied is de grote onduidelijkheid over het eigendom en het beheer. Bij navraag bij de gemeente Nuth kwam naar voren dat niemand precies weet wat er in dit deelgebied gedaan wordt. Tijdens een veldbezoek kwam naar voren dat veel tuinen tot aan de beek liggen. In sommige lopen paarden, pony’s en soms Damherten. In het kader van de Herinrichting Centraal Plateau worden in 2009 veel gronden in dit deelgebied overgedragen aan het Waterschap Roer en Overmaas en de terreinbeheerende organisaties. Wanneer dit afgerond is moet er nog een keer goed gekeken worden naar het eigendom en beheer van dit deelgebied. concept 87 6.10. Kathagerbeemden In dit deelgebied spelen knelpunten omtrent de Vochtige alluviale bossen en Kalkmoerassen. De Vochtige alluviale bossen bestaan hier uit Elzenzegge-Elzenbroek bossen en komen langs de randen van het gebied voor. Het habitattype Kalkmoerassen ligt op de oosthelling van het gebied op een oppervlakte van ongeveer 1,5 ha. Naast deze habitattypen is ook de Zeggekorfslak in dit gebied aangetroffen (zie hoofdstuk 2). De knelpunten worden hieronder per habitattype beschreven. Kalkmoerassen Hoewel veel zeldzame plantensoorten in dit deel voorkomen wordt de vegetatie gedomineerd door Riet. Het lijkt erop dat het gebied verruigd is en de zeldzame, voor dit habitattype karakteristieke plantensoorten, onder druk staan. Oorzaken hiervan zijn inspoeling van meststoffen via het grondwater en atmosferische stikstofdepositie. Dit hooiland perceel wordt door zowel diep grondwater als meer regionale kwel gevoed. Het diepe grondwater had in 1998 hoge nitraat- en sulfaatconcentraties wat duidt op vervuiling met meststoffen (de Mars et al., 1998). Uit metingen van de waterkwaliteit in 2007 en 2008 bleek dat de nitraatgehalten zeer hoog waren. Uit verhoudingen tussen nitraat en andere in het grondwater aangetroffen stoffen bleek dat het grondwater belast is met meststoffen (Provincie Limburg, 2009). Aan de overkant van de Geleenbeek liggen in dit deelgebied oude vuilstorten. Omdat grondwater van deze vuilstorten niet naar de Kalkmoerassen, maar naar de tussenliggende Geleenbeek stroomt, hebben deze vuilstorten geen effect op het habitattype Kalkmoerassen. Hoewel de Kathagerbeemden een prioritair verdrogingsbestrijdingsgebied is, vormt verdroging voor het habitattype Kalkmoerassen geen knelpunt. Uit veldbezoek en literatuur (de Mars et al., 1998; Provincie Limburg, 2005; Provincie Limburg, 2009) blijkt dat dit deel van de Kathagerbeemden niet verdroogd is. Vochtige alluviale bossen Wat betreft dit habitattype vormen vermesting, vervuiling en zowel verdroging als vernatting een knelpunt. Vermesting en vervuiling zijn ook hier een gevolg van de inspoeling van nutriënten door sterke bemesting van het inzijggebied en oude vuilstorten. Als oorzaak van verdroging wordt de gekanaliseerde Geleenbeek genoemd (de Mars et al., 1998, Provincie Limburg, 2005). De beek ligt hier diep in het landschap. De bossen in het zuiden van dit deelgebied bleken bij een veldbezoek in het kader van het opstellen van het ontwerp OGOR-meetnet in 2006 sterk verdroogd en verruigd (Provincie Limburg, 2007b). De beek is in dit gebied in 1987 en 1988 gekanaliseerd. Hierdoor treedt de beek niet meer buiten haar oevers en worden de omringende bossen niet meer geïnundeerd (de Mars et al., 1998). Het ongedaan maken van deze kanalisatie kan tot gevolg hebben dat plekken, die nu gevoed worden door sterk gebufferd kwelwater overstroomd worden met sterk door nitraat, fosfaat en sulfaat vervuild beekwater (Provincie Limburg, 2007b). De Geleenbeek is hier vervuild door het slechte rendement van de rioolwaterzuiveringsinstallaties Heerlen, die op de Geleenbeek loost. Daarnaast loost de rioolwaterzuiveringsinstallatie Hoensbroek jaarlijks ongeveer 30 Mm3 water op de Caumerbeek, die in de Geleenbeek uitmondt. Het zuiveringsrendement van deze rioolwaterzuiveringsinstallatie voor stikstof en fosfaat is ongeveer 75% (Kiwa Water Research & EGG, 2007). De Caumerbeek is hierdoor sterk vervuild met nitraat, fosfaat en sulfaat (www.overmaas.nl). Vernatting speelt aan de noordzijde van de beek. De dalvlakte is hier als gevolg van mijnverzakkingen sinds 1965 aanzienlijk gedaald, waardoor grote delen van het terrein nu permanent onder water staan. Met de kanalisatie van de Geleenbeek in 1987/1988 is ook hier een einde gekomen aan de periodieke concept 88 overstromingen van de lagere delen van het moerasgebied (de Mars et al., 1998). Ook hier kan het ongedaan maken van de kanalisatie negatieve effecten op de bossen hebben. 6.11. Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen In dit gebied vormen verdroging en vervuiling de belangrijkste knelpunten (Kiwa Water Research & EGG, 2007; de Mars et al., 1998). Het betreft hier vervuiling met zowel nitraat als sulfaat. De afgelopen jaren is dit deel van de Geleenbeek door het Waterschap Roer en Overmaas opnieuw ingericht. Hierbij is vervuild mijnslib op de oevers terecht gekomen. In de ecohydrologisch atlas (de Mars et al., 1998) wordt aangegeven dat in greppels langs de verhogingen op de zuidelijke oever van dit deel van de Geleenbeek zowel sterk ijzerhoudend grondwater als neutraal, zeer sterk aangerijkt en basenrijk grondwater uittreden. Dit wijst op sterke vervuiling van dit grondwater. Het hele gebied rond de Muldersplas is een voormalig mijnsteendepot. Dit verklaart de vervuiling van het grondwater. Deze vervuilingen hebben een negatief effect op de kwaliteit van de hier voorkomende Vochtige alluviale bossen. Daarnaast wordt het gebied net ten noorden van de Kathagerbeemden vervuild door lozing van rioolwater vanuit bedrijventerrein de Horsel. Vanuit dit terrein moet afgekoppeld regenwater in een oude tak van de Geleenbeek uitkomen, die door één van de locaties waar de Vochtige alluviale bossen zich moeten ontwikkelen loopt. In dit rioolstelsel zitten echter een aantal foutaansluitingen waardoor er rioolwater in plaats van regenwater op deze oude tak wordt geloosd. Het bodemfilter dat dit tegen moet houden werkt niet goed. Daarnaast loopt door dit grasland een gegraven greppel, die het kwelwater versneld afvoert. Verdroging is het gevolg van de populierenaanplant, die ook hier voor interne eutrofiëring zorgt (de Mars et al., 1998). Ook kunnen de verhogingen op de zuidelijke oever de grondwaterstromingen negatief beïnvloeden. Het is niet bekend in hoeverre dit het geval is. Deze verhogingen zijn ten behoeve van de mijnbouw aangelegd om vervoer van de gedolven stoffen mogelijk te maken. Hiervoor zijn sintels uit de mijnbouw gestort, waardoor de ondergrond hier sterk vervuild is. De oevers van de beek zijn na de herinrichting begroeid geraakt met Zwarte els en Robinia. Zoals in hoofdstuk 2 beschreven is heeft dit gebied potentie om zich tot het habitattype Vochtige alluviale bossen te ontwikkelen. Voor een goede ontwikkeling van dit habitattype staat de opslag van Robinia echter in de weg. 6.12. Oude kerk In dit deelgebied is momenteel een aangeplant populierenbos. Gezien de ligging langs de Geleenbeek is het echter mogelijk dit populierenbos om te vormen tot het habitattype Vochtige alluviale bossen. De beek is in dit deelgebied sterk gekanaliseerd en ligt diep ingegraven, hierdoor is het populierenbos verdroogd. De ondergroei is, waarschijnlijk als gevolg van interne eutrofiëring verruigd. Verdroging en interne eutrofiering zijn hier twee knelpunten, die de ontwikkling van de Vochtige alluviale bossen in de weg staan. 6.13. Stammenderbos Ook hier is de Geleenbeek sterk gekanaliseerd en ligt ze diep ingegraven, hierdoor zijn de omliggende Vochtige alluviale bossen verdroogd. Deze verdroging vormt een knelpunt met de verbetering van de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen. concept 89 6.14. Conclusie en knelpunten voor het hele gebied In onderstaande tabel is beknopt weergegeven wat de knelpunten van de verschillende deelgebieden zijn. Ook is aangegeven welk bestaand gebruik daarbij een rol speelt. Deelgebied Knelpunt Imstenraderbos - Successie Eikenhaagbeukenbossen - Omvorming naaldhout - Verruiging - Verdroging Terworm Ten Esschen - Verdroging Cortenbacherbos - Verruiging - Verdroging Weustenrade - Verruiging Hulsbergerbeemden - Verdroging Wijnandsrade - Vermesting - Verdroging Hellebroek - Verdroging - Vermesting - Vervuiling - Successie - Verdroging - Vermesting - Vervuiling - Versnipperd eigendom Platsbeek Kathagerbeemden - Verdroging - Vernatting - Vermesting Bijbehorend bestaand/historisch gebruik - Natuurbeheer - Interne eutrofiëring - Agrarisch gebruik - Rioolwaterzuiveringsinstallaties - Riooloverstorten - Rioolwaterzuiveringsinstallaties - Bebouwing - Riooloverstorten - Waterbeheer (historisch) - Agrarisch gebruik - Bebouwing - Waterbeheer (historisch) - Interne eutrofiëring - Verdroging door populieren - Agrarisch gebruik - Natuurbeheer - Rioolwateroverstorten - Bebouwing - Interne eutrofiëring - Agrarisch gebruik - Illegaal dumpen tuinafval - Rioolwateroverstorten - Bebouwing - Interne eutrofiëring - Verdroging door populieren - Illegale activiteiten - Vuilstort (historisch) - Interne eutrofiëring - Verdroging door populieren - Rioolwateroverstorten - Vuilstort (historisch) - Agrarisch gebruik - Waterbeheer - Waterbeheer - Vuilstort (historisch) - Agrarisch gebruik concept 90 - Vervuiling Kathagerbeemden tot en met Schinnen - Verdroging - Vervuiling Oude kerk - Verdroging - Verruiging Stammenderbos - Verdroging - Illegale/ongewenste activiteiten - Rioolwaterzuiveringsinstallties - Bebouwing - Agrarisch gebruik - Mijnstort/Vuilstort (historisch) - Lozingen riool de Horsel - Interne eutrofiëring - Verdroging door populieren - Waterbeheer - Interne eutrofiëring - Verdroging door populieren - Waterbeheer Tabel 6.1 Samenvatting hoofdstuk 6 Uit bovenstaande tabel blijkt dat verdroging en verruiging als gevolg van vermesting en verzuring een knelpunt voor dit gehele Natura 2000-gebied vormen. Een ander probleem wat op de schaal van het hele Geleenbeekdal speelt is het gebrek aan natuurlijke dynamiek. Meer natuurlijke dynamiek zou de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen en het leefgebied van de Zeggekorfslak ten goede komen. Hierdoor kunnen open plekken in de beekbegeleidende bossen ontstaan waar karakteristieke soorten zich kunnen vestigen. Daarnaast draagt periodieke overstroming van de beek bij aan zaadverspreiding. In een sterk versnipperd gebied als het Geleenbeekdal is dit zeer belangrijk. Momenteel is het beekwater echter van een dusdanige kwaliteit dat door overstroming sterk vervuild water in de beekbegeleidende habitattypen en leefgebieden van habitatsoorten zal komen. Hierdoor zal de kwaliteit van deze vegetaties eerder afdan toenemen. De slechte kwaliteit van het beekwater is dan ook een knelpunt wat in het hele Natura 2000-gebied speelt. concept 7. 91 TOETSING BESTAAND GEBRUIK Op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 is het verboden om zonder vergunning projecten of andere handelingen te verrichten die de kwaliteit van beschermde habitats of soorten kunnen aantasten. Gebruik dat, al dan niet onder voorwaarden, geen significante schade toebrengt aan de natuurwaarden, wordt als zodanig benoemd in dit beheerplan. Hiervoor is geen natuurbeschermingswetvergunning noodzakelijk. In dit verband wordt een toetsing bestaand gebruik uitgevoerd. Toetsing bestaand gebruik wordt uitgevoerd om te beoordelen welke activiteiten binnen een gebied uitgevoerd kunnen worden zonder dat zij schade berokkenen aan beschermde habitattypen of –soorten. Tevens is het van belang te kijken welke activiteiten gereguleerd moeten worden, zodanig dat zij geen schade meer veroorzaken. Dat wil zeggen dat er beperkende voorwaarde aan die activiteit gesteld worden, bijvoorbeeld een wegafsluiting in de avonduren of het regelen van maaidata bij het onderhoudt aan wegbermen. Daarnaast is het ook van belang om te bepalen voor welke activiteiten een vergunningsprocedure opgestart dient te worden, omdat bij voorbaat niet kan worden uitgesloten dat significante schade optreedt. Als laatste bestaat er nog een categorie die niet wenselijk is, omdat deze activiteit zo schadelijk is dat hiervoor in beginsel geen vergunning kan worden verleend. Het gaat hierbij dus expliciet niet om nieuwe activiteiten en autonome ontwikkelingen. Om te beoordelen welke effecten bestaand gebruik heeft zijn de bestaande activiteiten toebedeeld aan één of meerdere categorieën. Deze categorieën zijn hieronder weergegeven (Steunpunt Natura 2000, 2008): 1) Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen Dit zijn bestaande gebruiksvormen waarvan aangenomen kan worden dan wel vaststaat dat ze geen noemenswaardig negatieve effecten hebben op de huidige Natura 2000-instandhoudingsdoelstellingen. Er hoeven geen wijzigingen of aanvullende mitigerende maatregelen plaats te vinden ten opzichte van regelingen en voorwaarden in de huidige situatie. 2) Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen Dit zijn bestaande gebruiksvormen die kunnen leiden tot negatieve effecten op bestaande Natura 2000waarden en waarvoor wijzigingen of aanvullende mitigerende maatregelen nodig zijn. Negatieve effecten bestaan bijvoorbeeld uit verslechtering van de kwaliteit van de aangewezen habitattypen of de natuurlijke habitats van de aangewezen soorten, of zijn een verstorende factor voor de soorten waarvoor de Natura 2000-gebieden zijn aangewezen. Een verslechtering of een verstoring kan worden gemitigeerd wanneer aan gebruiksvormen algemene mitigerende voorwaarden in beheerplannen kunnen worden verbonden, waardoor deze gebruiksvormen niet structureel inwerken op de bestaande Natura 2000-waarden van het gebied. Dit kunnen zijn: tijdelijkheid van de activiteiten, ruimtelijke zonering, seizoensperiode en vermindering van intensiteit van de activiteiten. 3) Gebruiksvorm niet in beheerplan, vergunningsprocedure Dit zijn bestaande gebruiksvormen waarbij de negatieve effecten niet met algemene regels in beheerplannen gemitigeerd kunnen worden. Indien de effecten van bestaande gebruiksvormen concept 92 onvoldoende bekend zijn wordt de gebruiksvorm in eerste instantie ook in deze categorie geplaatst. Dit volgt uit het voorzorgsbeginsel: als niet bekend is welk effect een gebruiksvorm heeft, dan moet deze eerst getoetst worden. Op basis van nader onderzoek kan de gebruiksvorm toch mogelijk (al dan niet met mitigerende maatregelen) in het beheerplan opgenomen worden (categorie 2). 4 ) Gebruiksvorm niet in beheerplan Het betreft illegale of ongewenste activiteiten. Dit zijn bestaande gebruiksvormen, die ongewenste negatieve effecten hebben en/of überhaupt niet gewenst en/of verboden zijn. Op basis van de aanwezige kennis en gebruik makend van bestaande protocollen zijn de verschillende vormen van huidig gebruik uit hoofdstuk 5 beoordeeld. De beoordeling is zowel afhankelijk van het effect, als ook van de omvang. Bijvoorbeeld: Als één Vliegend hert dat zich in het leefgebied langs een weg bevindt doodgereden wordt, zal dit nog geen significant negatief effect hebben op de gehele populatie, hiervoor zijn andere sleutelfactoren veel belangrijker. Ligt deze weg echter tussen een migratieroute van een soort en wordt een groot aantal dieren doodgereden dan is verkeer wel een belangrijke factor in het voortbestaan van de populatie. Per habitattype en per habitatsoort zijn andere factoren/of knelpunten van belang. Voor het Geleenbeekdal zijn alle knelpunten samengevat in een effectenindicator. Daarom zijn hieronder de gevoeligheden weergegeven voor de belangrijkste vormen van gebruik, ontleend aan de data van de effectenindicator van Alterra/LNV (www.minlnv.nl2). Dit zijn algemene beschrijvingen van mogelijke verstoringfactoren, die niet specifiek in en rondom het Geleenbeekdal hoeven te gelden. De effecten worden weergegeven in figuur 7.1. Bij het bepalen in welke categorie een activiteit valt is wel gebruik gemaakt van deze verstoringsfactoren maar niet iedere activiteit is per factor uitgewerkt. Daarnaast is nog als belangrijke toets of iets wel of geen negatieve effecten voor een soort heeft gebruik gemaakt van de Sectornotities voor de verschillende sectoren. Hierin wordt per sector uitgewerkt welke activiteiten in welke categorie thuishoren zodat makkelijk te beoordelen is of een activiteit in een beheerplan thuishoort of dat er een vergunningplicht bestaat voor die activiteit (Steunpunt Natura 2000, 2008). 19 bewuste verandering soortensamenstelling 18 verandering in populatiedynamiek 17 verstoring door mechanische effecten 16 optische verstoring 15 verstoring door trilling 14 verstoring door licht 13 verstoring door geluid 12 verandering dynamiek substraat 11 verandering overstromingsfrequentie 10 verandering stroomsnelheid 9 vernatting 8 verdroging 7 verontreiniging 6 verzilting 5 verzoeting 4 vermesting 3 verzuring 2 versnippering Storende factor 93 1 oppervlakteverlies concept Kalkmoeras 2 2 1 2 3 2 2 1 3 4 2 4 4 4 4 2 2 2 Beuken-eikenbossen met Hulst 2 2 3 2 3 1 2 3 2 4 4 4 4 4 4 2 2 2 2 2 Eiken-haagbeukenbossen 2 2 2 2 3 1 2 3 2 4 4 4 4 4 4 2 2 2 2 Vochtige alluviale bossen Nauwe korfslak 2 2 2 2 3 1 2 1 3 2 2 4 4 4 4 2 2 2 2 1 1 2 2 5 5 2 1 3 4 4 5 5 5 5 5 2 2 2 Zeggekorfslak 1 1 2 2 4 2 2 1 1 2 1 2 5 5 5 5 2 2 5 Vliegend hert 1 1 3 3 4 3 2 3 3 4 4 3 5 5 5 2 3 2 2 1 zeer gevoelig 2 gevoelig 3 niet gevoelig 4 n.v.t. 5 onbekend 2 Figuur 7.1 Gevoeligheden per habitattypen en -soorten (www.minlnv.nl ) Naast de toetsing van het huidige gebruik aan de habitattypen en –soorten moet huidig gebruik ook getoetst worden aan de doelen van het beschermd natuurmonument Kathagerbeemden dat binnen de begrenzing van het Natura 2000-gebied ligt. In hoofdstuk 1 is beschreven hoe deze overeenkomen met de habitattypen en –soorten. Daar is ook vermeld dat alleen de broedvogels niet direct te koppelen zijn aan een Natura 2000 doel. De afgelopen twaalf jaar is het aantal soorten dat tijdens de provinciale broedvogelkartering waargenomen is gelijk gebleven. Sommige soorten zijn echter verdwenen, maar andere zijn daarvoor in de plaats gekomen. Van de soorten die zowel in 1996 als in 2008 aangetroffen zijn is het aantal broedparen over het algemeen toegenomen. Gezien deze ontwikkelingen zijn er geen negatieve effecten van huidig gebruik rondom de Kathagerbeemden op de broedvogels. De broedvogels zullen daarom in de rest van dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten worden. 7.1. Natuurbeheer Door het kappen van populieren en het laten liggen van dit dode hout kan interne eutrofiëring optreden. Dit proces is in paragraaf 6.2 behandeld. Door beheermaatregelen kunnen de habitattypen en -soorten verstoord worden door mensen (optische verstoring) en het gebruik van machines (verstoring door mechanische effecten). Alleen de Kalkmoerassen in de Kathagerbeemden en een deel van het natuurontwikkelingsproject Weustenrade worden intensief beheerd (gemaaid). Bij dit beheer worden echter geen grote en zware machines gebruikt. Negatieve effecten als gevolg van verstoring door het natuurbeheer treden dan ook niet verwacht. Imstenraderbos Zoals in het vorige hoofdstuk besproken is vormt het huidige beheer een knelpunt met de instandhoudingsdoelstellingen voor het habitattype Eiken-haagbeukenbossen. De oppervlakte en kwaliteit gaan als gevolg van het niet uitvoeren van het middenbos beheer achteruit, omdat door het concept 94 toenemende aandeel Beuk de karakteristieke voorjaarsflora dreigt te verdwijnen en de Eikenhaagbeukenbossen door successie over gaan in een Beukenbos. Uitvoeren van het voorgenomen beheer is nodig om dit knelpunt op te lossen. Hier wordt in hoofdstuk 8 nader op ingegaan. Voor het habitattype Beuken-eikenbossen met Hulst geldt de doelstelling uitbreiding van oppervlakte. Hiervoor moeten de naaldhoutopstanden omgevormd worden. Dit wordt in het huidige beheer niet gedaan, alhoewel het wel het voorgenomen beheer van Natuurmonumenten is. Ook voor dit habitattype geldt dat uitvoeren van het voorgenomen beheer nodig is om de instandhoudingsdoelstellingen te halen. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Terworm en Ten Esschen In het huidig beheer vindt omvorming van populieren opstanden naar meer natuurlijk bos plaats (Taken Landschapsplanning BV, 2001). Daarbij wordt rekening gehouden met ruigte-ontwikkeling door de lichtinval en wordt per situatie gekeken of het goed is om dood hout te laten liggen. Binnen deze landgoederen liggen, buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied, gronden, die in agrarisch gebruik zijn. Het betreft hier akkers, schraalgraslanden en weilanden. Deze worden extensief gebruikt en zijn eigendom van Natuurmonumenten (Taken Landschapsplanning BV, 2001). Bemesting vindt behalve op de akkers niet plaats. De akkers worden echter niet met kunstmest bemest. Bestrijdingsmiddelen worden op geen van deze terreinen gebruikt. Negatieve effecten door het agrarische beheer van deze terreinen op de instandhoudingsdoelstellingen treden dan ook niet op. Het huidig natuurbeheer in deze twee deelgebieden en het agrarische beheer van de hierboven genoemde gronden heeft dan ook geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen en kan zonder wijzigingen of maatregelen in dit beheerplan opgenomen worden. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) Cortenbacherbos Het bos ten zuiden van de spoorlijn bevindt zich in een redelijk gunstige staat van instandhouding. Het huidige niets doen beheer leidt ertoe dat de Vochtige alluviale bossen hier zich verder kunnen ontwikkelen en heeft dan ook geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. In het deel van dit bos ten noorden van de spoorlijn vindt geen beheer plaats. Dit deel is doorplant met populieren en mede daardoor verdroogd en verruigd. Om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen te verbeteren zijn maatregelen nodig die de verdroging en verruiging tegen gaan. Deze worden in hoofdstuk 9 besproken. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Weustenrade Sinds het natuurontwikkelingsproject van begin jaren ’90 heeft het maaibeheer op het uitgerasterde deel gewenste resultaten opgeleverd. Inmiddels komen hier Schubzegge en andere zeldzame soorten voor. Om de kwaliteit van dit Kalkmoeras te verbeteren moet de aanwezige bosopslag verwijderd worden. Dit wordt in het huidige beheer gedaan. Ook moet de dominantie van Moeraszegge tegen gegaan worden. In het huidige beheer wordt dit door jaarlijks maaien en afvoeren van de vegetatie gedaan. Op de locatie die potentie heeft tot het ontwikkelen van het habitattype Kalkmoerassen vindt momenteel een extensief begrazingsbeheer plaats. De begrazingsintensiteit is echter te laag om verruiging en concept 95 verbossing tegen te gaan. Dit vomt een knelpunt met de instandhoudingsdoelstelling van dit habitattype. Om de oppervlakte van het habitattype Kalkmoerassen uit te breiden moet het huidige beheer dus aangepast worden. Hier wordt in hoofdstuk 9 verder op ingegaan. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Hulsbergerbeemden In dit bos vindt, behalve het verwijderen van enkele exoten, geen inwendig beheer plaats. In de loop van de tijd hebben de lagere delen zich kunnen ontwikkelen tot een Goudveil-Essenbos. Dit vegetatietype behoort tot de goed ontwikkelde vorm van het habitattype Vochtige alluviale bossen. In de hogere delen komen overgangen naar het Eiken-haagbeukenbos voor (zie hoofdstuk 2). Er wordt hier niet verwacht dat dit laatste zich zal ontwikkelen richting een Beuken-eikenbos, omdat de dominantie van Es in de boomlaag en de aanwezige flora in de kruidlaag wijzen op een te nat milieu. Daarnaast is er bijna geen Beuken verjonging aanwezig. In dit bos komt het Vliegend hert voor. In het huidige beheer worden dode en kwijnende bomen in het bos gelaten. Dit vormt een belangrijk leefgebied voor deze soort (Smit & Krekels, 2006). Het huidige bosbeheer heeft dus geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen. Het grasland waar de Zeggekorfslak voorkomt wordt momenteel niet beheer. Om de kwaliteit van het leefgebied van deze soort hier te verbeteren moet een (gefaseerd) maaibeheer ingesteld worden en bosopslag verwijderd worden. Hier wordt in hoofdstuk 9 nader op ingegaan. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Wijnandsrade De verruiging van de Vochtige alluviale bossen is onder andere een gevolg van interne eutrofiëring. Het weghalen van de populieren is nodig om de kwaliteit van dit habitattype te verbeteren. Dit wordt in het huidige beheer van de bossen niet gedaan. Aanvullingen op het huidig beheer zijn dus noodzakelijk om de instandhoudingsdoelstelling voor het habitattype Vochtige alluviale bossen te halen. Het gefaseerde maaibeheer en het periodiek terugzetten van de wilgenopslag in het Zeggemoeras heeft een gunstig effect op de aanwezige Zeggekorfslak populatie (mond. med. Stef Keulen). Dit beheer kan dan ook zonder wijzigingen of maatregelen voortgezet worden. Op de graslanden ten oosten van dit bos en langs de Bissenbeek liggen geen instandhoudingsdoelstellingen. Ook heeft de extensieve begrazing van deze graslanden geen invloed op de aangrenzende bossen. Daarom heeft dit beheer geen effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusies: - Bosbeheer: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) - Beheer Staatsbosbeheer: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) - Beheer graslanden: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) Hellebroek concept 96 Het gefaseerd maaien van het grasland waar de Zeggekorfslak voorkomt heeft geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Door dit maaibeheer blijft het leefgebied van deze habitatsoort in stand. Door successie is het kronendak in de Vochtige alluviale bossen in het westen van dit deelgebied zich steeds verder aan het sluiten. Hierdoor komt er minder licht op de bodem, waardoor het aandeel Moeraszegge in de vegetatie achteruit gaat. Dit heeft een negatief effect op de kwaliteit van het leefgebied van de Zeggekorfslak. In het huidige beheer worden geen maatregelen genomen om het kronendak (half)open te houden. Aanpassen van het huidige beheer is nodig om het leefgebied van de Zeggekorfslak te behouden. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Platsbeek In de Vochtige alluviale bossen vindt geen beheer plaats. De aanwezige populieren spelen door middel van interne eutrofiëring een rol bij de verruiging van het gebied. Hoewel er bij de meest recente provinciale vegetatiekartering zeldzame soorten als Gewone dotterbloem, Bittere veldkers en Kruipend zenegroen aangetroffen zijn (www.limburg.nl1) duidt de dominantie van Brandnetel op eutrofiëring. Ook hier ligt dit niet alleen aan de interne eutrofiëring. In de bossen rondom de Platsbeek komt het Vliegend hert voor (Ministerie van LNV, 2008a; Smit & Krekels, 2006). In het huidige beheer is genoeg ruimte voor dode en kwijnende bomen. Negatieve effecten van het beheer op deze habitatsoort worden dan ook niet verwacht. Het maaibeheer van Natuurmonumenten op het hooiland waar de Nauwe korfslak voorkomt (zie paragraaf 2.8) heeft geen negatieve effecten op deze soort (mond. med. Stef Keulen, IVN Nuth). Door dit maaibeheer blijft het gebied open en geschikt voor deze soort. Wel vormt het oprukkende Elzenbosje, dat eigendom is van Natuurmonumenten, een bedreiging voor deze habitatsoort. Extra maatregelen om deze verbossing tegen te gaan zijn nodig. Net ten westen van de A76 komt de Zeggekorfslak voor. Dit perceel is eigendom van de gemeente Nuth. De vegetatie waarin deze soort voorkomt wordt ongefaseerd gemaaid. Omdat de soort een laag verspreidingsvermogen heeft kan ongefaseerd maaien ertoe leiden dat de populatie uit dit deelgebied verdwijnt (zie paragraaf 2.6 ‘bedreigingen’). Het huidige beheer op deze locatie vormt dus een knelpunt met het instandhoudingsdoel voor de Zeggekorfslak. Conclusies: - Bosbeheer: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) - Maaibeheer Natuurmonumenten: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) - Beheer Nauwe korfslak: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) - Beheer Zeggekorfslak: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Kathagerbeemden Om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen ten zuidwesten van de beek te verbeteren kunnen hier een aantal populieren verwijderd worden. Dit wordt in het huidige beheer niet gedaan. Het Kalkmoeras wordt twee keer per jaar gemaaid. Een deel van het maaisel wordt afgevoerd. Om de negatieve effecten van vermesting door inspoeling van nitraat en atmosferische stikstofdepositie enigzins teniet te doen concept 97 moet meer maaisel afgevoerd worden. De Zeggekorfslak wordt in dit gebied aan de randen van het Kalkmoeras en in de Vochtige alluviale bossen aangetroffen. Bij het maaien van het Kalkmoeras worden de delen waar de Zeggekorfslak voorkomt ontzien. Hierdoor heeft het huidige natuurbeheer geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstelling voor deze habitatsoort. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen Om de kwaliteit van de hier aanwezige Vochtige alluviale bossen te verbeteren is het van belang dat de aanwezige populierenopstanden omgevormd worden tot een meer natuurlijk bos. In het huidige beheer wordt dit echter niet gedaan. Hierbij moet rekening gehouden worden met het hierboven genoemde probleem van interne eutrofiëring. In hoofdstuk 9 wordt hier nader op ingegaan. Het nietsdoen beheer in de bossen ter hoogte en ten westen van de Muldersplas na de herinrichting in 2005 heeft ertoe geleid dat er nu Elzenbroek bos in ontwikkeling is. Zoals in het vorige hoofdstuk vermeld is vormen de aanwezige Robinia een knelpunt. Natuurmonumenten heeft op dit moment geen plannen om deze opslag te verwijderen (mond. med. Maurice Mouthaan, Natuurmonumenten). Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) Oude kerk In dit deelgebied vindt geen natuurbeheer plaats. Stammenderbos Het nietsdoen beheer heeft in dit deelgebied geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen. Het hier voorkomende habitattype Vochtige alluviale bossen bevindt zich in een matige staat van instandhouding. Het enige knelpunt wat hier speelt is verdroging als gevolg van de diep ingegraven Geleenbeek. Dit saat los van het huidige natuurbeheer. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.2. Faunabeheer Zoals in hoofdstuk 5 vermeld komen, schadebestrijding, beheer en jacht op afroep in de praktijk niet voor in het Geleenbeekdal (schrift. med. Linda Wortel, Natuurmonumenten; mond. med. dhr. Peters, Wildbeheereenheid Voerendaal). Bij de bestrijding van Muskusratten of Beverratten kunnen effecten op de instandhoudingsdoelen worden verwacht wanneer kwetsbare habitattypen worden betreden of wanneer er bij de vangmethoden onvoldoende rekening wordt gehouden met het mogelijk bijvangen van andere watergebonden fauna. Op grond van de door de waterschappen ingediende beheerplannen, waarin is beschreven dat rekening wordt gehouden met de kwetsbaarheid van het gebied en dat verstoring zoveel mogelijk wordt voorkomen, kan geconcludeerd worden dat er geen effecten op de instandhoudingsdoelen zijn. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) concept 98 7.3. Agrarisch gebruik Deze vorm van bestaand gebruik is uitgesplitst in verschillende manieren waarop de in hoofdstuk 5 (tabel 5.2) genoemde activiteiten een effect op de instandhoudingsdoelstellingen kunnen hebben. In tabel 7.1 wordt van alle activiteiten aangegeven in welke categorie ze zitten. Tot slot is er een subparagraaf over ammoniak en nitraat opgenomen. 7.3.1. Verstoring De landbouwkundige activiteiten grondbewerking, beweiding alle grazers, rooien erfbeplanting, regulier onderhoud watergangen, teeltroulatie en vruchtwisseling, be- en verwerkingsactiviteiten, opslag veebenodigdheden, brandstoffen, chemische stoffen en caravans en maatregelen ter voorkoming wildschade kunnen voor optische verstoring en verstoring door mechanische effecten zorgen. Aangezien deze activiteiten niet in de buurt van hiervoor gevoelige habitattypen en –soorten plaatsvinden worden hiervan geen effecten op de instandhoudingdoelen verwacht. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.3.2. Vervuiling Door de activiteit gewasbescherming kunnen bestrijdingsmiddelen in het grond- en oppervlaktewater terecht komen en zo een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen hebben. In de periode 2004-2006 zijn door het Waterschap Roer en Overmaas metingen naar bestrijdingsmiddelen gedaan. Hierbij zijn geen overschrijdingen van het MTR gemeten. Negatieve effecten als gevolg van deze activiteit treden dan ook niet op. Conclusie: Activiteit in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.3.3. Beregening Grondwateronttrekkingen ten behoeve van beregening kunnen voor verdroging zorgen. Dit wordt later dit hoofdstuk onder grondwateronttrekkingen behandeld. 7.3.4. Waterhuishouding Drainage van landbouwpercelen kan tot verdroging leiden. Binnen de begrenzing van dit Natura 2000gebied worden geen agrarische percelen gedraineerd. Ook buiten de begrenzing komt drainage nauwelijks voor, omdat de landbouwgronden hoog in het landschap liggen. Er zijn dan ook geen negatieve effecten als gevolg van drainage van landbouwgronden op de instandhoudingsdoelstellingen. Daarnaast stroomt over verharde agrarische percelen die grenzen aan het Natura 2000-gebied regenwater oppervlakkig af. Omdat dit slechts op een aantal locaties gebeurt, heeft dit geen effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusie: Activiteiten in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.3.5. Migratie Landbouwgebieden kunnen voor versnippering van het leefgebied van de habitatsoorten zorgen. Ook kunnen een aantal activiteiten (afrasteren percelen, teelt ondersteunende voorzieningen, reguliere aanen afvoer en maatregelen ter voorkoming van wildschade) barrières voor de verspreiding van de habitatsoorten opwerpen of soorten door verkeersbewegingen in hun verspreiding belemmeren. Voor de concept 99 Nauwe Korfslak en de Zeggekorfslak is dit niet het geval. De landbouwgebieden liggen relatief hoog in het landschap op gronden die sowieso ongeschikt zijn voor deze soorten, omdat ze door hun ligging te droog zijn. Ook hebben deze soorten een dusdanig lage verspreidingscapaciteit dat ze hier in hun verspreiding eerder door gehinderd worden dan door het agrarisch gebruik. Ook het Vliegend hert heeft een beperkte verspreidingscapaciteit. De belangrijkste beperking voor de soort is in en rondom het Geleenbeekdal echter een gebrek aan dood hout in de bossen (Smit & Krekels, 2006). Dit staat los van het agrarisch gebruik. Conclusie: Activiteiten in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) Activiteit Categorie Grondbewerking 1 - Gewasbewerking en - verzorging Bemesten: ? Overig: 1 Beweiding alle grazers 1 Teelt ondersteunende voorzieningen (TOV) 1 Rooien erfbeplanting 1 Regulier onderhoud watergangen 1 Beregening Wordt in paragraaf 7.12 behandeld Lozingen 1 Drainage en watergangen 1 Afrasteren percelen 1 Teeltroulatie en vruchtwisseling 1 Opslag vaste mest op kopakker, in mestzakken, in mestsilo’s buiten bouwblok ? Reguliere aan- en afvoer 1 Be- en verwerkingsactiviteiten 1 Opslag vee benodigdheden, brandstoffen, chemische stoffen, caravans ? Maatregelen ter voorkoming wildschade Akoestische, mechanische en visuele maatregelen. Tabel 7.1 Activiteiten agrarisch gebruik en hun categorieën concept 7.3.6. 100 Bemesting Nitraat Uit het vorige hoofdstuk blijkt dat in iets meer dan de helft van alle deelgebieden de habitattypen onder druk staan van te hoge nitraatconcentraties in het grondwater. In paragraaf 1.6.3 is beschreven dat de nitraatgehaltes in het bodemvocht (het ondiepe grondwater dat direct onder invloed van bemesting staat) beginnen te dalen of het maximum bereikt is. Dit neemt echter niet weg dat de nitraatgehaltes in het bodemvocht nog steeds (ver) boven de Kaderrichtlijnwater norm en de waarde Maximaal Toelaatbaar Risico liggen. Uit onderzoek naar de herkomst van het nitraat bleek dat bemesting van het inzijggebied hier de oorzaak van is (de Mars et al., 1998; Vermulst, 2002; Hendrix & Meinardi, 2004; Kiwa Water Research & EGG, 2007; Provincie Limburg, 2009). Voor Vochtige alluviale bossen en de Kalkmoerassen geldt dat de kwaliteit van deze habitattypen verbeterd moet worden. Ook het leefgebied van de Zeggekorfslak moet in kwaliteit verbeterd worden (zie paragraaf 1.7.4). In hoofdstuk 2 is beschreven dat hiervoor de belasting met vermestende stoffen in het grondwater af moet nemen. In paragraaf 1.6.3 is beschreven dat de nitraatgehaltes in het bodemvocht langzaam afnemen als gevolg van verminderde bemesting van het inzijggebied. Ondanks deze verminderde mestgift staat vast dat bemesting van het inzijggebied nog steeds leidt tot nitraatgehaltes in het grondwater die ver boven de MTR-waarde en de Kaderrichtlijnwater norm liggen, terwijl het voor het halen van de instandhoudingsdoelstellingen van belang is dat de nitraatgehaltes tot onder deze waarde dalen. Behalve door agrarische gebruik wordt het inzijggebied ook bemest door sportvelden en de golfbaan. Dit zal hieronder in paragraaf 7.5 behandeld worden. Ook heeft intensieve akkerbouw geleid tot bodemverdichting en snellere afvoer van over het maaiveld afstromend regenwater. In de zijbeken van de Geleenbeek (Cortenbacherbos, Hulsbergerbeemden en Wijnandsrade) leidt dit tot grote piekafvoeren (Kiwa Water Research & EGG, 2007). Dit kan tot erosie en verdroging leiden. Wanneer er bemeste grond naar de beekdalen afspoelt leidt dit tot belasting van de beekdalen met fosfaat. Atmosferische stikstofdepositie (Ammoniak) Naast inspoeling van nitraat speelt hier ook het probleem van een te hoge atmosferische stikstofdepositie, met name in de vorm van ammoniak. Dit kan naast landbouw (bemesten, opslag van mest, houden van vee) mede veroorzaakt worden door de uitstoot van industrie en verkeer. De atmosferische stikstofdepositie op het Geleenbeekdal lag in 2007 tussen de 1800 en de 2300 mol per hectare per jaar (www.mnp.nl). Uit cijfers van het Planbureau voor de leefomgeving (voorheen het Milieu en Natuur Planbureau) blijkt dat Nederlands agrarisch gebruik tussen de 20 en 40 procent van de totale stikstofdepositie op dit Natura 2000-gebied voor haar rekening neemt. Tussen de 50 en 60 procent van de totale stikstofdepositie is afkomstig uit het buitenland. Dit betekend dat nog tussen de 10 en 30 procent uit overige Nederlandse bronnen, zoals verkeer en industrie, afkomstig is (Noorbeek, 2008). In tabel 7.2 is weergegeven hoeveel mol per hectare per jaar uit verschillende bronnen op het Geleenbeekdal neerkomt. concept Bronnen Totaal Bijdrage Nederlandse landbouw (20-40%) Bijdrage buitenland (50-60%) Overige (10-30%) 101 Stikstofdepositie 1800-2300 360-920 900-1380 180-690 Tabel 7.2 Atmosferische stikstofdepositie (mol/ha/jaar) uit verschillende bronnen op het Geleenbeekdal (www.mnp.nl; Noorbeek, 2008) In tabel 7.3 zijn voor alle habitattype de kritische depositiewaarden voor stikstof weergegeven. In tabel 7.4 is hetzelfde gedaan voor de habitatsoorten. Omdat er voor habitatsoorten geen kritische depositiewaarden bekend zijn is de waarde van het meest kritische habitattype waar ze in voorkomen genomen. Voor de Nauwe korfslak en de Zeggekorfslak is dit de waarde van Kalkmoerassen en voor het Vliegend hert de waarde van Eiken-haagbeukenbossen/Beuken-eikenbossen met Hulst. De kritische depositiewaarde voor stikstof is de waarde waarboven het risico niet kan worden uitgesloten dat de kwaliteit van het habitattype significant wordt aangetast als gevolg van de verzurende en/of vermestende invloed van de atmosferische stikstof (van Dobben & van Hinsberg, 2008). Uitstoot van stikstofverbingen uit de landbouw, voornamelijk in de vorm van ammoniak, dragen bij aan deze depositie. Habitattype Kritische depositiewaarde voor stikstof (moll/ha/jaar) Kalkmoerassen Beuken-eikenbossen met Hulst Eiken-haagbeukenbossen Vochtige alluviale bossen 1100 1400 1400 1860 Tabel 7.3Kritische depositiewaarden habitattypen, naar 'van Dobben & van Hinsberg, 2008' Habitatsoort Kritische depositiewaarde voor stikstof (moll/ha/jaar) Nauwe korfslak Zeggekorfslak Vliegend hert 1100 1100 1400 Tabel 7.4 Kritische depositiewaarden habitatsoorten (aan de hand van kritische depositiewaarden habitattypen) Kalkmoerassen is in dit gebied het habitattype dat het meest gevoelig is voor atmosferische stikstofdepositie, Vochtige alluviale bossen is het voor atmosferische stikstofdepositie minst gevoelige habitattype. Voor alle habitattypen (en -soorten) wordt de kritische depositiewaarde echter overschreden. concept 102 Agrarisch gebruik draagt tussen de 20 en 40% bij aan de atmosferische stikstofdepositie op het Geleenbeekdal en heeft op deze manier een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. In de Community Of Practice (COP) Ammoniak Peelvenen wordt een methode voor de toetsing van bestaand gebruik in relatie tot ammoniak nader uitgewerkt. Conclusie: Activiteiten niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.4. Waterbeheer Voor zowel het habitattype Kalkmoerassen als het habitattype Vochtige alluviale bossen geldt de doelstelling om de oppervlakte uit te breiden en de kwaliteit te verbeteren. Uit de vorige hoofdstukken blijkt dat zowel de huidige waterkwaliteit als -kwantiteit een knelpunt vormen met de realisatie van deze doelen. Daarnaast vormt verdroging een bedreiging voor het behoud van de Zeggekorfslak. De slechte waterkwaliteit is het gevolg van lozingen van de twee rioolwaterzuiveringsinstallties, bemesting van het inzijggebied, het inwerking treden van rioolwateroverstorten en uitloging uit oude vuilstorten en mijndepots. Verdroging is het gevolg van de diep aangelegde beek, piekafvoeren en bebouwing van het inzijggebied, waardoor minder regenwater infiltreert en ten goede komt aan het grondwater. In het huidige waterbeheer worden maatregelen genomen om deze problemen aan te pakken. Er worden maatregelen genomen om de intensiteit van piekafvoeren te verminderen, het rendement van de rioolwaterzuiveringsinstallaties te verbeteren en het rechtgetrokken en betegelde katakter van de beek te niet te doen (Waterschap Roer en Overmaas, 2008). Dit zal een positief effect op zowel de waterkwaliteit als –kwantiteit hebben. Deze maatregelen zullen echter pas op lange termijn effect hebben op de instandhoudingsdoelstellingen. Om in de eerste beheerplanperiode de verdroging tegen te gaan wordt momenteel in het kader van het Gewenst Grond en Oppervlaktewater Regime (GGOR) een pakket maatregelen samengesteld die een aanvulling op het huidige waterbeheer vormen. Wanneer deze maatregelen bekend zijn zullen ze in dit beheerplan opgenomen worden. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) (extra maatregelen moeten via het GGOR geregeld worden) 7.5. Recreatie Wandelen, fietsen en paardrijden Er zijn geen aanwijzingen dat de habitattypen te leiden hebben van deze vormen van recreatie. In het veld zijn geen sporen van intensieve betreding aangetroffen. Veel van de waardevolle gebieden, zoals de Kathagerbeemden en andere delen waar de Zeggekorfslak en de Nauwe korfslak voorkomen zijn zo nat dat mensen deze gebieden niet zullen betreden. Hoewel cijfers ontbreken wordt alleen in de deelgebieden Terworm en Ten Esschen intensieve, maar natuurgerichte recreatie verwacht. Recreatie vindt op een dusdanige wijze plaats dat de instandhoudingsdoelstellingen hier geen negatieve effecten van ondervinden. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) concept 103 7.5.1. Manege Maneges dragen bij aan de atmosferische stikstofdepositie en hebben zo invloed op het Natura 2000gebied. De meeste maneges liggen (redelijk) ver van het gebied af. Hiervan zal geen invloed door betreding op de instandhoudingsdoelstellingen zijn. Twee maneges liggen echter direct tegen het Natura 2000-gebied aan, namelijk bij de Kathagerbeemden en de Hulsbergerbeemden. Hier liggen het voor betreding gevoelige habitattype Kalkmoerassen (Kathagerbeemden) en komt de voor betreding gevoelige habitatsoort Zeggekorfslak voor (beide deelgebieden). Omdat de locaties waar dit habitatype en deze habitatsoort voorkomen niet vrij toegankelijk zijn zullen er van deze maneges ook geen negatieve effecten als gevolg van betreding op de instandhoudingsdoelstellingen zijn. Tijdens veldbezoek is bij de manege bij de Kathagerbeemden waargenomen dat stro/groenafval aan de rand van de steile helling naar de Kalkmoerassen in de Kathagerbeemden ligt. De kans is groot dat dit de Kathagerbeemden inwaait/invalt en zo voor een verrijking van het daar aanwezige Kalkmoeras zorgt. Dit heeft een negatief effect op de instandhoudingsdoelstelling om de kwaliteit van dit habitattypen te verbeteren. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.5.2. Vissen Aangezien voor dit gebied geen instandhoudingsdoelstellingen voor vissoorten en amfibieën zijn zal deze activiteit geen directe invloed op de instandhoudingsdoelstellingen hebben. Deze activiteit brengt echter wel verstoring door mensen (optische verstoring) met zich mee, maar vindt plaats waar de habitattypen en -soorten niet voorkomen. In de Mulsdersplas worden bij het uitvoeren van deze activiteit vissen gevoerd. Dit heeft een negatief effect op de kwaliteit van het oppervlaktewater, omdat op deze manier extra nutriënten toegevoegd worden. Aangezien het beekwater de Vochtige alluviale bossen op het moment niet kan innunderen heeft voeren van de vissen in de huidige situatie geen effect op de Vochtige alluviale bossen langs dit deel van de Geleenbeek. Om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen op lange termijn te verbeteren is het van belang dat de waterkwaliteit van de Geleenbeek dusdanig verbetert dat inundatie mogelijk is. Het voeren van vissen vormt een knelpunt met dit lange termijn doel. Een aanpassing van de gebruiksvorm (het staken van het voeren van vissen) is nodig om de instandhoudingsdoelstellingen te halen. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan met wijzigingen/maatregelen (categorie 2) 7.5.3. Camping, hotel en horeca De campings, hotel en horeca gelegenheden zijn niet zo groot dat ze vele recreanten trekken. Ze bieden slechts diensten voor de al aanwezige recreanten. De gebieden liggen op een dusdanige afstand van de habitattypen en -soorten, dat er geen effecten van verstoring door mensen (optische verstoring) zijn. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) concept 104 7.5.4. Golfbaan De golfbaan ligt in het inzijggebied van zowel de Retersbeek als de Hoensbeek. Beide zijn zijbeken van de Geleenbeek. De Hoensbeek stroomt door het noordelijke deel van het Cortenbacherbos. Hier zijn geen habitatsoorten waargenomen, wel is het habitattype Vochtige alluviale bossen hier aanwezig. Wanneer de Golfbaan kunstmest gebruikt kan dit in het water en zo bij dit habitattype terecht komen. Er wordt niet verwacht dat op de Golfbaan dusdanige hoeveelheden kunstmest gebruikt worden dat dit op zichzelf negatieve effecten op dit habitattype heeft, uit te sluiten is dit echter niet. Het is echter zeker dat de gehele belasting met meststoffen in het grondwater een negatief effect heeft op de instandhoudingsdoelstellingen van de Vochtige alluviale bossen. Bemesting van de golfbaan draagt hier zeker aan bij en heeft op die manier een negatief effect op de instandhoudingsdoelstelling van dit habitattype. Ook kunnen beregeningsonttrekkingen een verdrogend effect op het Natura 2000-gebied hebben. Hier wordt in paragraaf 7.12 ‘Grondwateronttrekkingen’ veder op in gegaan. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.5.5. Sportterreinen Sportterreinen dragen door het gebruik van kunstmest bij aan belasting met meststoffen in het grondwater en hebben op deze manier een negatieve invloed op de instandhoudingsdoelstellingen. Gezien de ligging van de sportterreinen rondom dit Natura 2000-gebied kunnen ze invloed hebben op de instandhoudingsdoelstellingen voor de Vochtige alluviale bossen, Kalkmoerassen en de Zeggekorfslak. Net als bij de Golfbaan wordt niet verwacht dat hier dusdanige hoeveelheden kunstmest gebruikt worden dat dit op zichzelf negatieve effecten op de habitattypen heeft. Ook hier is dit niet uit te sluiten, maar is het wel zeker dat de gehele belasting met meststoffen in het grondwater een negatief effect heeft op de instandhoudingsdoelstellingen. Wat betreft beregeningsonttrekkingen geldt hetzelfde als bij de Golfbaan beschreven is. Dit negatieve effect van het gebruik van sportterreinen was bij het deelgebied Hellebroek goed merkbaar. Daarom zijn in mei 2009 maatregelen getroffen om dit effect teniet te doen. Op de kruising van de Pastorijstraat en de Pingerweg te Nuth zijn een grondwaterscherm en een buffer geplaatst om de locatie waar de Zeggekorfslak aangetroffen is te beschermen tegen inspoeling van door de sportterreinen geëurtrofiëerd en vervuild kwel- en oppervlaktewater. Door de toestroom van dieper grondwater zal dit niet tot extreme verdroging leiden. Dit sportterrein, gelegen aan de Eijkenderweg, heeft door deze maatregel geen negatief effect meer op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.6. Verkeer Verkeer en vervoer kan op verschillende manier invloed hebben op Natura 2000-gebieden. Zo leveren de uitlaatgassen die het verkeer uitstoot een bijdrage aan de totale depositie van voornamelijk stikstof. Landelijk gezien draagt verkeer momenteel 8% bij aan de totale depositie aan verzurende en vermestende stoffen op natuur (Klasberg, 2008). Verkeer heeft door deze bijdrage aan de atmosferische concept 105 stikstofdepositie een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Verder kan het verkeer bijvoorbeeld invloed hebben via geluid, beweging en versnippering. Net als bij de landbouw wordt er niet verwacht dat het verkeer door versnippering van de leefgebieden bijdraagt aan de verandering in de populatiedynamiek van de habitatsoorten. Ook hier geldt dat de verspreiding van deze soorten voornamelijk beperkt wordt door hun geringe dispersievermogen (zie paragraaf 7.2 Agrarisch gebruik). Hoewel er in Limburg veel uitval onder Vliegende herten als gevolg van verkeer (aanrijdingen) is, zullen er in het Geleenbeekdal geen negatieve effecten van het verkeer op deze habitatsoort zijn. De vindplaatsen van deze soort liggen niet in de buurt van drukke wegen en spoorwegen. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.7. Woondoeleinden Uit het vorige hoofdstuk is bebouwing als één van de oorzaken van verdroging naar voren gekomen. Daar is ook het proces van verdroging door veranderende stroomsnelheid en overstromingsfrequentie besproken. Op bebouwd oppervlakte kan minder neerslag in de bodem infiltreren en zo ten goede komen aan het grondwater (zie hoofdstuk 6). Dit leidt tot verdroging van de habitattypen. Op deze manier heeft bebouwing een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Daarnaast kan bebouwd oppervlakte voor versnippering van het leefgebied van de habitatsoorten zorgen en zo hun populatiedynamiek negatief beïnvloeden. Deze soorten worden echter sterker bedreigd door hun geringe verspreidingsvermogen. De woonkernen liggen, net als de landbouwgronden, op terreinen, die door hun ligging in het landschap ongeschikt zijn voor de Zeggekorfslak en Nauwe korfslak (zie § 6.2). Het Vliegend hert wordt regelmatig in woonkernen aangetroffen, omdat hier veel dood eikenhout in de vorm van bilzen aanwezig is (Smit & Krekels, 2006). Negatieve effecten op de populatiedynamiek van de habitatsoorten als gevolg van versnippering door woondoeleinden doen zich dus niet voor. Aan de rand van de Kathagerbeemden liggen aan aantal tuinen aan de rand van het Kalkmoeras. Tijdens veldbezoek bleek dat in deze tuinen groenafval aan de rand van de steile hellingen van dit Kalkmoeras neergelegd wordt. De kans is groot dat dit afval het gebied in valt en zo voor een toevoer van nutriënten zorgt. Dit heeft een negatief effect op de doelstelling om de kwaliteit van het Kalkmoeras te verbeteren. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.8. Bijzondere doelen 7.8.1. Kastelen en hoeves De kastelen en hoeves liggen niet in de buurt van habitattypen of vindplaatsen van habitatsoorten. Er is dan ook geen effect van het feit dat de kastelen en hoeves in het landschap liggen op de instandhoudingsdoelstellingen. Het effect van recreanten, die deze kastelen en hoeves en het Natura 2000-gebied bezoeken, is in paragraaf 7.6 besproken. concept 106 Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.8.2. Begraafplaatsen, asielzoekerscentra en gezondheidszorg Het gebruik in en rondom deze bijzondere doelen zou door verstoring (optische verstoring) een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen kunnen hebben. Omdat ze in het concrete geval van het Geleenbeekdal niet in de buurt van voor verstoring gevoelige habitattypen of –soorten liggen treedt dit negatieve effect niet op. Conclusie: Gebruiksvormen in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.8.3. Hondensportterrein Omdat de honden hier los door het terrein lopen kunnen ze van de paden af door het deel waar de Zeggekorfslak voorkomt lopen. Hierdoor worden de Zeggekorfslakken vertrapt. Dit heeft een negatief effect op de instandhoudingsdoelstelling van deze habitatsoort. Ook de mest die honden het gebied in brengen leidt tot verzuring en vermesting en zo achteruitgang van het leefgebied van de Zeggekorfslak. Ook dit heeft een negatief effect op de instandhoudingsdoelstelling. Hoewel het gebruik van dit perceel als hondensportterrein de afgelopen jaren gedoogd is vormt het een knelpunt met de opgave de kwaliteit van het leefgebied van de Zeggekorfslak te verbeteren. Het betreft hiet dan ook een ongewenste activiteit. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan (categorie 4) 7.9. Vliegveld Vliegverkeer draagt door de uitstoot van stikstofverbindingen bij aan de achtergronddepositie van stikstof en zorgt zo voor verzuring en vermesting. Het is onduidelijk hoeveel dit vliegveld en het bijbehorende bedrijventerrein hieraan bijdragen. Het vliegveld en bedrijventerrein liggen niet in het inzijggebied van het Geleenbeekdal en op een dusdanige afstand van de habitattypen en –soorten dat er geen negatieve effecten als gevolg van verstoring of verdroging op de instandhoudingsdoelstellingen zijn. Het enige negatieve effect is dus de bijdrage aan de atmosferische stikstofdepositie. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.10. Nutsvoorzieningen 7.10.1. Kleine nutsvoorzieningen en ondergrondse leidingen Van electriciteitshuisjes, straalverbindingen en ondergrondse leidingen gaan, gezien hun omvang en de frequentie waarmee onderhoud gepleegd wordt geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen uit. Door het gebied lopen leidingen met brandbare en giftige stoffen, wanneer deze dreigen te lekken zal er ingegrepen moeten worden. Dit kan negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen hebben. Op dit moment lekken geen van deze leidingen. De hier genoemde nutsvoorzieningen hebben dus geen effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusie: Gebruiksvormen in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) concept 107 7.10.2. Regionale afvalverwerking westelijke mijnstreek De afgravingen in de groeven Nagelbeek en Spaubeek gebeuren boven het grondwater. Hierdoor zal er geen verdroging ten gevolge van het afgraven in deze groeve zijn. Nadat de groeves afgegraven zijn worden ze gebruikt als vuilstort. Het gestorte materiaal wordt in principe dusdanig afgedekt dat er geen uitloging van afval plaats kan vinden. Bij de groeve Nagelbeek is dit echter niet goed gebeurd. Hierdoor zijn stoffen uit deze vuilstort uitgeloogd en in het milieu terecht gekomen. Omdat deze vuilstort in het inzijggebied van dit Natura 2000-gebied ligt, heeft dit een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Momenteel wordt de stort opnieuw waterdicht afgewerkt om dit probleem tegen te gaan. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.10.3. Beukenberg Omdat deze stortplaats waterdicht afgedekt is kan er geen uitloging van afval plaatsvinden. Hierom heeft deze stortplaats geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.10.4. Oude storten In het vorige hoofdstuk zijn een aantal locaties genoemd waar oude vuilstorten een knelpunt met of bedrijging voor de instandhoudingsdoelstellingen zijn. Deze storten hebben door uitloging allemaal een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.11. Bedrijfsdoelen en industrie 7.11.1. DSM Dit industrieterrein ligt niet in het inzijggebied van dit Natura 2000-gebied. Negatieve effecten als gevolg van invloed op de waterhuishoudingen treden niet op. Door uitstoot van stikstofverbindingen draagt het bedrijventerrein bij aan de atmosferische stikstofdepositie. Op deze manier heeft het wel een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.11.2. De Beitel/Baaks-Soureth Dit industrieterrein ligt in het inzijggebied van het Geleenbeekdal. Bedrijven op de Beitel zijn hoofdzakelijk gescheiden gerioleerd. Hierdoor kan het neerslagwater in de bodem infiltreren en zo ten goede komen aan het grondwater. Langs de Beitel bevinden zich nog enkele bedrijven, die gemengd zijn aangesloten. Het is in de toekomst de bedoeling om het regenwater van deze bedrijven te gaan scheiden. Het is de bedoeling dat het vuile rioolwater van het industrieterrein de Beitel stroomt naar de afvalwaterzuivering concept 108 Hoensbroek (gemeente Heerlen, 2005). Op het rioleringsstelsel zitten echter een aantal foutaansluitingen. Hierdoor wordt vervuild rioolwater geloosd op de Eyserbeek en de Sourethbeek. Beide beken stromen niet naar het Geleenbeekdal maar naar het Geuldal. Daarom hebben deze foutaansluitingen geen negatief effect op het Natura 2000-gebied Geleenbeekdal, maar mogelijke wel op het Natura 2000-gebied Geuldal. Daarnaast dragen bedrijven op dit terrein bij aan de atmosferische stikstofdepositie. Op deze manier hebben ze wel een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen van het Natura 2000-gebied Geleenbeekdal. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.11.3. De Horsel Dit industriegebied ligt in het inzijggebied van zowel de Platsbeek als de Geleenbeek. Hierdoor draagt het industrieterrein bij aan verdroging en piekafvoeren, zoals in het vorige hoofdstuk beschreven is. Daarnaast zitten in de riolering van dit industrieterrein foutaansluitingen waardoor ongezuiverd rioolwater in een oude tak van de Geleenbeek in het deelgebied Geleenbeekdal van Kathagerbeemden tot en met Schinnen terecht komt. Op deze locatie moeten de Vochtige alluviale bossen zich uitbreiden. De foute in de riolering van dit industrieterrein hebben dus een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Daarnaast kunnen bedrijven bijdragen aan de atmosferische stikstofdepositie. De transportbedrijven dragen bij aan de verkeersintensiteit en zo aan de atmosferische stikstofdepositie. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.11.4. Overige bedrijven De overige in hoofdstuk 5 beschreven bedrijven in de omgeving van het Natura 2000-gebied en het industrieterrein De Reuken hebben geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen. De oppervlakte is niet dusdanig groot dat ze bijdragen aan verdroging doordat er minder neerslagwater kan infiltreren. Van deze bedrijven onttrekken alleen Alfa en Soft Drink International grondwater. De invloed hiervan wordt in paragraaf 7.12 besproken. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1). Voor Alfa en Soft Drink International zie paragraaf 7.12 7.12. Grondwateronttrekkingen Grondwateronttrekkingen kunnen tot verdroging leiden. In het verleden is bij het verlenen van vergunningen voor grondwateronttrekkingen gekeken naar de effecten van deze onttrekkingen op waterstanden in de omgeving. Aan de hand van deze vergunningen zal gekeken worden wat de effecten van de onttrekkingen op de instandhoudingsdoelstellingen zijn. Hieronder wordt het effect van de in hoofdstuk 5 genoemde onttrekkingen besproken. concept 109 7.12.1. Schiffers food Deze onttrekking vindt geheel plaats uit het tweede watervoerende pakket. De locatie van de onttrekking bevindt zich geomorfologisch gezien binnen een geïsoleerd blok tussen de Benzenraderbreuk en de Heerlerheidebreuk. Ook de deelgebieden Terworm en Ten Esschen liggen tussen deze twee breuken. Omdat er tussen de grondwaterstromen, die voor de kwel in deze deelgebieden zorgen, en het watervoerende pakket waar grondwater uit onttrokken wordt een slecht doorlatende kleilaag zit, heeft deze grondwateronttrekking geen effect op de freatische grondwaterstanden in deze deelgebieden (Provincie Limburg, 2009). Verdroging is in dit deelgebied eerder een oorzaak van bebouwing en de diep aangelegde Geleenbeek. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.12.2. Alfa bierbrouwerij Bij de vergunningaanvraag in 2001 is onderzocht of deze onttrekking een negatief effect op de hydrologisch gevoelige natuurwaarden in de omgeving heeft. In dit gebied komt dit overeen met het habitattypen Vochtige alluviale bossen en Kalkmoerassen en het leefgebied van de Zeggekorfslak. Uit onderzoek in het kader van eerdere vergunningverlening bleek dat er geen negatieve effecten van de onttrekkingen hierop waren. De grondwaterstanden bleken ten westen van de beek iets te stijgen en ten oosten van de beek iets te dalen door onttrekking en infiltratie (Provincie Limburg, 2001). Dit is echter niet van een dusdanige aard dat het gebied verdroogd en de kwaliteit of oppervlakte van de hier aanwezige habitattypen (Vochtige alluviale bossen en Kalkmoerassen) en het leefgebied van de Zeggekorfslak achteruit gaan. Metingen die in 2007 en 2008 in het kader van het OGOR gedaan zijn wezen namelijk uit dat de grondwaterstanden in de Kathagerbeemden het hele jaar door constant zijn en rond het maaiveld liggen. Hierdoor komt uitbreiding van het habitattype Kalkmoerassen dan ook niet in gevaar. Verbetering van kwaliteit de habitattypen en het leefgebied van de Zeggekorfslak moet hier plaatsvinden door verbetering van de grondwaterkwaliteit en niet van de –kwantiteit (Provincie Limburg, 2009). Er kan dus geconcludeerd worden dat deze onttrekking geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen heeft. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) In en rondom het Geleenbeekdal is veel grond in agrarisch gebruik. Binnen het Geleenbeekdal zijn dit de akkers en weilanden in het deelgebied Ten Esschen. Zij hebben de bestemming agrarisch gebied met landschappelijke en of natuurlijke waarden (Aln) (gemeente Heerlen, 2004). Ook de gronden rondom het Imstenraderbos hebben deze bestemming (gemeente Heerlen, 1971). 7.12.3. Pompstation Craubeek Hoewel deze winning in de quick scan effecten winningen WML niet genoemd wordt als een winning, die effect heeft op dit Natura 2000-gebied (schrift. med. van Diepenbeek & Putters, WML) meldt de ecohydrologische atlas dat deze winning mogelijk effect heeft op de waterstanden in de Cortenbacherbeek (de Mars et al., 1998). Uit een studie naar de effecten van dit pompstation bleek dat de stijghoogten in het diepe kalksteenpakket (Maastrichter Kalksteen) als gevolg van deze onttrekking 0,5 tot 1 m dalen in de directe omgeving van de Cortenbacherbeek en de Hoensbeek (Dijkman, 2003). Uit onderzoek voor het verlenen van de vergunning (op basis van de Grondwaterwet) voor dit pompstation is geconcludeerd dat de onttrekking geen permanente daling van de grondwaterstand in de hydrologisch concept 110 gevoelige natuurgebieden, in dit geval het Cortenbacherbos, veroorzaakt. Dit is het gevolg van slecht doorlatende kleiige lagen van enige tientallen meter dik uit de Formatie van Tongeren die het grondwater in het kalksteenpakket scheiden van het freatisch grondwater (Provincie Limburg, 2007d). Het feit dat het Cortenbacherbos ten noorden van de spoorlijn verdroogd is, is het effect van verdroging door populieren en ontwatering door de diep liggende de Hoensbeek. Ook spelen onttrekkingen uit het verleden een rol bij de verdroging van dit gebied. Tot 2001 onttrok pompstation In de Koning gemiddeld ongeveer 3000 m3 per jaar. Sinds 2001 lijken de grondwaterstanden in dit deelgebied te stijgen, alhoewel het niet helemaal zeker is dat er daadwerkelijk sprake is van een stijging in de gemiddelde grondwaterstand of dat dit wordt veroorzaakt door de meerjaarlijkse fluctuatie. Het is goed denkbaar dat de verdroogde indruk die dit terrein nu wekt een gevolg is van onttrekking door het pompstation In de Koning. De vegetatie reageert immers niet altijd direct op veranderingen in de omgeving. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.12.4. Productiemiddelen waterwinning (waterleidingen en putten) Zoals aangegeven maken pompstations en dergelijke op grond van de exclaveringsformule geen deel uit van het Natura 2000-gebied. In deze terreinen is sprake van cultuurgroen, met intensief en semi-intensief beheerd groen (Beheersvisie WML) en derhalve bevinden zich geen instandhoudingsdoelstellingen op deze terreinen. De terreinen buiten de directe invloedssfeer van de bedrijfsgebouwen en installaties, hebben primair een beschermingsfunctie voor bodem en grondwater. De kwalificerende habitattypen en soorten maken in veel gevallen onderdeel uit van deze gebieden. Het beheer dat hier wordt gevoerd is gericht op het behoud van deze natuurwaarden. De aanwezigheid van de instandhoudingsdoelstellingen in deze terreinen houdt direct verband met het op natuurwaarden gericht beheer wat in deze gebieden wordt uitgevoerd. Aanvoerwegen, leidingen, en dergelijke kunnen eveneens liggen binnen de begrenzing van Natura 2000. Negatieve effecten op natuurwaarden worden nu al door middel van een gedragscode zo veel mogelijk vermeden. De gedragscode is niet specifiek gericht op de bescherming van habitattypen en zich kwalificerende soorten, omdat deze als zodanig in de Flora- en Faunawet (vaak) geen beschermde status hebben. De gedragscode garandeert, samen met het natuurbeheer in waterwingebieden, wel dat de negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen minimaal zijn. Wel dient men aanvullend aan deze gedragscode te weten waar de instandhoudingsdoelstellingen zich bevinden, zodat per locatie ook negatieve effecten aan instandhoudingsdoelstellingen kunnen worden voorkomen. In het geval van dit Natura 2000-beheerplan dient men specifiek rekening te houden met het voorkomen van Vochtige alluviale bossen, omdat deze op of nabij pijpleidingen voorkomen. Er zijn geen aanleidingen om aan te nemen dat deze leidingen een negatief effect op dit habitattype hebben. De leidingen hebben een geringe omvang en zijn waterdicht, waardoor ze geen effect op de hydrologie van het gebied hebben. Conclusie: Gebruiksvorm in het beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) concept 111 7.12.5. Golfbaan, sportcomplexen en andere beregeningsonttrekkingen Beregeningsonttrekkingen kunnen vermindering van de hoeveelheid kwelwater tot gevolg hebben en zo een negatief effect op de habitattypen hebben. Ook hier speelt de complexe hydrologie een belangrijke rol in het bepalen van de effecten van beregeningonttrekkingen. Door de sterke stijghoogtegradiënten tussen de plateaus en de beekdalen hebben onttrekkingen op de plateaus hoogstwaarschijnlijk geen invloed op de grondwaterstanden in de beekdalen, maar wel op de bron- en kwelmilieus (Vermulst, 2002) en zo op de Vochtige alluviale bossen en de Kalkmoerassen. Conclusie: Gebruiksvorm niet in beheerplan. In het volgende hoofdstuk wordt nader op de eventuele vergunningplicht ingegaan 7.12.6. Soft Drink International Deze grondwateronttrekking heeft een daling van de grondwaterstanden in het eerste watervoerende pakket in het Imstenraderbos tot gevolg. Dit bos is, door de hoge ligging in het landschap, echter niet afhankelijk van dit grondwater (Provincie Limburg, 2007c). Effect op de deelgebieden Cortenbacherbos, Terworm en Ten Esschen treden niet op, omdat er tussen deze gebieden en de onttrekking enkele breuken liggen, waarbij telkens andere pakketten met elkaar in verbinding komen. Daarom heeft deze onttrekking dan ook geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Conclusie: Gebruiksvorm in beheerplan zonder wijzigingen/maatregelen (categorie 1) 7.13. Delfstoffenwinning In het vorige hoofdstuk is ingegaan op effecten van de mijnbouw uit het verleden. Hier zal alleen ingegaan worden op huidige delfstoffenwinning zoals die in hoofdstuk 5 beschreven zijn. Momenteel vinden hier geen activiteiten plaats. Deze vorm van bestaand gebruik heeft dan ook geen negatieve effecten. 7.14. Toekomstige ontwikkelingen Nieuwe plannen, projecten en activiteiten moeten altijd getoetst worden aan de instandhoudingsdoelstellingen. Dit zal niet in het beheerplan gebeuren, omdat er voor deze handelingen en/of activiteiten een aparte vergunningenprocedure gestart wordt in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. In deze procedure wordt getoetst (Passende beoordeling/MER) of er significante negatieve effecten optreden of kunnen optreden voor de aangewezen habitattypen en soorten. 7.15. Samenvattende conclusies In onderstaande tabel (tabel 7.5) zijn de effecten van de getoetste activiteiten weergegeven. Ook is er genoemd of en waarmee ze cumulatieve effecten hebben en op welke habitattypen en -soorten de activiteiten hun weerslag hebben. Bestaand gebruik NATUURBEHEER -Imstenraderbos (categorie 2) Negatieve effecten/knelpunten Cumulatieve effecten Op habitattypen en/of –soorten en/of broedvogels -Successie n.v.t. -Eiken- concept 112 -Naaldbomen -Terworm en Ten Esschen (categorie 1) -Cortenbacherbos (categorie 2) Geen n.v.t. -Vermesting (interne eutrofiëring) -Verdroging -Weustenrade (categorie 2) -Verruiging -Hulsbergerbeemden (categorie 2) -Achteruitgang leefgebied Zeggekorfslak -Vermesting (interne eutrofiëring) -Verdroging Agrarisch gebruik, verkeer, industrie, vliegveld, golfbaan, sportterrein, woondoeleinden, waterbeheer, beregeningsonttrekkingen Agrarisch gebruik, verkeer, industrie, vliegveld, golfbaan, sportterrein n.v.t. -Wijnandsrade (categorie 2) -Hellebroek (categorie 2) -Platsbeek (categorie 2) -Successie -Vermesting (interne eutrofiëring) -Successie -Verdroging -Kathagerbeemden (categorie 2) -Vermesting (interne eutrofiëring) -Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen (categorie 2) -Opslag Robinia -Vermesting (interne eutrofiëring) -Verdroging -Oude kerk (categorie 2) -Populieren aanplant Agrarisch gebruik, verkeer, industrie, vliegveld, sportterrein, woondoeleinden, waterbeheer n.v.t Agrarisch gebruik, verkeer, industrie, vliegveld, woondoeleinden, waterbeheer Agrarisch gebruik, verkeer, industrie, vliegveld Agrarisch gebruik, verkeer, industrie, vliegveld, woondoeleinden, waterbeheer, beregeningsonttrekkingen n.v.t. FAUNABEHEER AGRARISCH GEBRUIK Geen n.v.t. haagbeukenbossen -Beukeneikenbossen met Hulst n.v.t. -Vochtige alluviale bossen -Kalkmoerassen -Zeggekorfslak -Vochtige alluviale bossen -Zeggekorfslak -Vochtige alluviale bossen -Zeggekorfslak -Nauwe korfslak -Vochtige alluviale bossen -Vochtige alluviale bossen -Vochtige alluviale bossen n.v.t. concept - Bemesten, opslag van mest, houden van vee (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningplicht ingegaan) -Overige activiteiten (categorie 1) WATERBEHEER (categorie 2) RECREATIE -Wandelen, fietsen en paardrijden (categorie 1) -Maneges (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningplicht ingegaan) -Manege Kathagerbeemden (categorie 4) -Vissen (categorie 2) -Campings, hotels en horeca (categorie 1) -Golfbaan en sportterreinen (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningplicht ingegaan) VERKEER (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningplicht ingegaan) WOONDOELEINDEN (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningplicht ingegaan) BIJZONDERE DOELEN -Kastelen en hoeves (categorie 1) -Hondensport terrein (categorie 4) VLIEGVELD (gebruiksvorm niet in 113 -Vermesting -Verzuring Verkeer, industrie, golfbaan, sportterreinen, natuurbeheer Alle habitattypen en -soorten Geen Verdroging n.v.t. Natuurbeheer, woondoeleinden, beregeningsonttrekkingen n.v.t. -Kalkmoerassen -Vochtige alluviale bossen -Zeggekorfslak Geen n.v.t. n.v.t -Vermesting -Verzuring Agrarisch gebruik, golfbaan, sportterreinen, natuurbeheer Alle habitattypen en -soorten -Vermesting Agrarisch gebruik. Golfbaan, Sportterreinen, verkeer, industrie, vliegveld Agrarisch gebruik, oude vuilstorten, sportterreinen n.v.t. Kalkmoerassen -Vermesting agrarisch gebruik, natuurbeheer -Verzuring -Vermesting Agrarisch gebruik, industrie, vliegveld, -Vochtige alluviale bossen -Kalkmoerassen -Zeggekorfslak Alle habitattypen en -soorten -Verdroging -Vermesting Kathagerbeemden door groenafval manege bij Kathegerbeemden, natuurbeheer, waterbeheer, beregeningsonttrekkingen -Vochtige alluviale bossen -Kalkmoerassen -Zeggekorfslak Geen -Vermesting -Verzuring -Verstoring -Vermesting n.v.t. Agrarisch gebruik, verkeer, industrie, vliegveld Agrarisch gebruik, n.v.t. -Vochtige alluviale bossen -Zeggekorfslak Alle habitattypen -Vermesting -Verzuring Geen -Vochtige alluviale bossen n.v.t. concept 114 beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningverlening ingegaan) NUTSVOORZIENINGEN -Kleine nutsvoorzieningen (categorie 1) -Groeve Nagelbeek, Oude vuilstorten (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningverlening ingegaan) -Beukenberg en groeve Spaubeek (categorie 1) BEDRIJFSDOELEN EN INDUSTRIE -DSM (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningverlening ingegaan) -De beitel/baaks-soureth (categorie 1) -De Horsel (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningverlening ingegaan) -Kleine bedrijven (categorie 1) GRONDWATERONTTREKKINGEN -Schiffersfood BV (categorie 1) -Alfa bierbrouwerij (categorie 1) -Pompstation Craubeek (categorie 1) -Productiemiddelen waterwinning (categorie 1) -Beregenings-onttrekkingen (gebruiksvorm niet in beheerplan. In volgend hoofdstuk wordt op vergunningverlening ingegaan) -Verzuring verkeer, industrie en -soorten Geen n.v.t. n.v.t. Vervuiling n.v.t. -Vochtige alluviale bossen -Kalkmoerassen -Zeggekorfslak Geen n.v.t. n.v.t. -Verzuring -Vermesting Agrarisch gebruik, maneges, verkeer, vliegveld Alle habitattypen en -soorten Geen n.v.t. n.v.t. -Verzuring -Vermesting Agrarisch gebruik, maneges, verkeer, vliegveld Alle habitattypen en -soorten Geen n.v.t. n.v.t. Geen Geen Geen n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Geen n.v.t. n.v.t. -Verdroging -Verzuring -Vermesting -Vochtige alluviale bossen -Kalkmoerassen -Zeggekorfslak -Nauwekorfslak -Soft drink international (categorie 1) Delfstoffenwinning Geen Agrarisch gebruik, recreatie (golfbaan, sportterreinen), natuurbeheer, woondoeleinden, waterbeheer n.v.t. Geen n.v.t n.v.t. Tabel 7.5 Samenvatting hoofdstuk 7 n.v.t. concept 8. 115 BEOORDELING VERGUNNINGVERLENING In hoofdstuk 7 is beschreven welke effecten bestaande activiteiten op de instandhoudingsdoelstellingen hebben. Op basis van deze informatie wordt in dit hoofdstuk aangegeven welke activiteiten wel, niet, of onder voorwaarden vergunningplichtig zijn in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. Dit beheerplan is echter niet bedoeld als sluitende beoordeling wat betreft een vergunningplicht voor alle mogelijke toekomstige activiteiten. Voor toekomstige activiteiten geldt dat deze voor aanvang zullen moeten worden beoordeeld op mogelijke (significant) negatieve effecten. In het geval dat significante effecten niet zijn uit te sluiten, zal een passende beoordeling moeten worden uitgevoerd en is mogelijk een vergunningprocedure aan de orde. 8.1. Niet vergunningplichtige plannen en/of handelingen Niet vergunningplichtig zijn handelingen en/of projecten waar op basis van hoofdstuk 7 ‘Toetsing bestaand gebruik’ op voorhand kan worden gesteld dat een nadere effectenanalyse niet nodig is omdat de zekerheid bestaat dat zich als gevolg van dit gebruik geen significante effecten voordoen. Deze handelingen en/of projecten zijn dus niet vergunningplichtig in het kader van de Natuurbeschermingwet 1998 wanneer deze op de beschreven wijze plaatsvinden. In sommige gevallen zijn er voorwaarden of maatregelen aan de wijze van uitvoering van een activiteit verbonden. Deze voorwaarden zijn beschreven in hoofdstuk 9 ‘Instandhoudingsmaatregelen’. In deze gevallen geldt dat het gebruik bij voorbaat niet vergunningplichtig is wanneer het wordt uitgevoerd onder de voorwaarden zoals die genoemd zijn in dit beheerplan. Wordt niet aan deze voorwaarden voldaan, dan is mogelijk wél sprake van een vergunningplicht op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. Voor het Geleenbeekdal zijn de volgende vormen van bestaand gebruik niet vergunningplichtig omdat het optreden van significante effecten bij voorbaat is uit te sluiten: Faunabeheer Faunabeheer heeft, wanneer dit plaatsvindt op de wijze zoals omschreven in hoofdstuk 5, geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen en is daarom in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 niet vergunningplichtig. 8.2. Beoordeling vergunningverlening projecten en handelingen In het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 zijn projecten en handelingen die mogelijk een significant negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen hebben vergunningplichtig. Gesteld kan worden dat nieuwe projecten en andere handelingen, waaronder bijvoorbeeld de intensivering van bestaande activiteiten, te allen tijde getoetst moeten worden aan de instandhoudingsdoelstellingen. Voor het Geleenbeekdal kunnen een aantal vormen van huidig bestaand gebruik (significant) negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen hebben of een knelpunt met verbeter- en uitbreidingsopgaven vormen. In deze paragraaf zal benoemd worden onder welke omstandigheden deze vergunningplichtig zijn. In het geval dat er maatregelen genomen kunnen worden waardoor een vergunningplicht niet aan de orde is, worden deze maatregelen in het volgende hoofdstuk nader uitgewerkt. Het gebruik is dan niet vergunningplichtig wanneer het conform dit beheerplan wordt uitgevoerd. concept 116 Nauurbeheer In het vorige hoofdstuk zijn een aantal knelpunten met betrekking tot het huidige natuurbeheer en het halen van de instandhoudingsdoelstellingen naar voren gekomen. In het volgende hoofdstuk zullen een aantal maatregelen genoemd worden om deze knelpunten op te lossen. Omdat natuurbeheer plaatsvindt in het kader van het beheer van het gebied en de instandhoudingsdoelstellingen is het echter niet vergunningplichtig. Agrarisch gebruik Agrarisch gebruik draagt, door de uitstoot van ammoniak, bij aan de atmosferische stikstof depositie. Hiervoor dient een oplossing gevonden te worden. In de COP Ammoniak Peelvenen wordt er naar een oplossing gezocht voor de ammoniakproblematiek in relatie tot Natura 2000. Daarnaast wordt gewerkt aan een handreiking ammoniak die voor heel Nederland toegepast kan worden (Klein Gebbink & Brunt, in prep.). De discussies die tot een oplossing moeten leiden in de Peelvenen, zullen in deze handreiking toegepast worden. Belangrijk is dat LNV verantwoordelijk blijft voor de technische berekeningen die moeten worden uitgevoerd om de depositiewaarden per gebied in beeld te brengen. De handreiking biedt inzicht in hoe de ammoniakproblematiek kan worden uitgewerkt in het beheerplan. Over deze werkwijze bestaat overeenstemming tussen de verschillende belangenorganisaties, en zal ook voor dit plan leidraad zijn. Het is mogelijk dat lokale omstandigheden verschillende consequenties hebben voor vergunningverlening. In afwachting van bovengenoemde handreiking/werkwijze wordt het agrarisch gebruik in relatie tot ammoniak niet verder uitgewerkt in dit beheerplan. De bedoeling is om dit voor de definitieve vaststelling op te nemen, omdat anders overgegaan dient te worden tot individuele toetsing. Naast atmosferische stikstofdepositie is in dit Natura 2000-gebied de belasting met nitraat en fosfaat vanuit de landbouw gebieden een grote bedreiging voor de habitattypen Vochtige alluviale bossen en Kalkmoerassen en de habitatsoort Zeggekorfslak. In de afgelopen jaren zijn er veel maatregelen genomen om dit effect teniet te doen. Ook worden de komende jaren via het actieprogramma nitraat maatregelen genomen om de belasting met nitraat te verminderen. Onduidelijk is echter of dit voldoende is om het negatieve effect op de instandhoudingsdoelstellingen teniet te doen. De provincie Limburg is in het kader van de Kaderrichtlijn Water bezig een model op te stellen om hier duidelijkheid over te krijgen. Verwacht wordt dat dit model in de loop van 2010 klaar is. Met deze kennis zullen zeer gericht maatregelen genomen worden om de nitraatbelasting op de Natura 2000-gebieden te verminderen (mond. med. Frans Maas, Provincie Limburg). In afwachting van dit model wordt agrarisch gebruik in relatie tot nitraat niet verder uitgewerkt in dit beheerplan. De bedoeling is om dit voor de definitieve vaststelling op te nemen, omdat anders overgegaan dient te worden tot individuele toetsing. Wat betreft de te hoge concentraties fosfaat kan gezegd worden dat dit niet het gevolg is van in- en uitspoeling van fosfaat. Het lost namelijk niet of nauwelijks op in het grondwater. De te hoge concentratie fosfaat in het beekwater is onder ander het gevolg van bodemerosie. Een maatregel tegen bodemerosie is niet kerende bodembewerking. Er lopen momenteel projecten om deze vorm van bodembewerking te stimuleren. In 2013 wordt deze vorm van bodembewerking verplicht en moet dit gecombineerd worden met het inzaaien van een bodembedekker of groenbemester, zodat de grond s’ winters niet braak ligt concept 117 (schrift. med. L.Jongen, Arvalis). Hierdoor zal bodemerosie en de daarbij horende belasting met fosfaat afnemen. Uit het vorige hoofdstuk is gebleken dat overige agrarische activiteiten, zoals beschreven in de sectornotitie (Steunpunt Natura 2000 & Arcadis, 2008) geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen hebben. Zij zijn in het kader van dit beheerplan dus niet vergunningplichting. Waterbeheer Uit vorige hoofdstukken blijkt dat in de huidige situatie de waterkwaliteit en –kwantiteit een knelpunt vormen met de instandhoudingsdoelstellingen. Het betreft hier een bestaande situatie en geen project of handeling. Daarmee valt de huidige situatie buiten de reikwijdte van de vergunningplicht zoals die wordt voorgeschreven door de Natuurbeschermingswet 1998. In hoofdstuk 5 is het waterbeheerplan 2010-2015 genoemd. Maatregelen die in het waterbeheerplan genoemd worden hebben geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Hierom is het waterbeheer niet vergunningplichting. Om op korte termijn knelpunten omtrent verdroging aan te pakken moeten een aantal extra waterbeheermaatregelen genomen worden. Deze zullen in het GGOR opgesteld worden en vervolgens in dit beheerplan opgenomen worden. Omdat het waterbeheer plaatsvindt in het kader van het beheer van het gebied en de instandhoudingsdoelstellingen is het niet vergunningplichtig. Recreatie De recreatieve activiteiten wandelen, fietsen en paardrijden en de in dat verband aanwezige voorzieningen hebben geen significant negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen en zijn daarom niet vergunningplichtig in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. Ook de bestaande horeca- en verblijfsvoorzieningen hebben geen significant negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen en zijn daarom niet vergunningplichtig in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. Uit het vorige hoofdstuk blijkt dat maneges bijdragen aan de atmosferische stikstofdepositie. Hiervoor geldt hetzelfde als onder agrarisch gebruik beschreven is. De opslag van stro en hooi bij de manege van de Kathagerbeemden heeft een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Hoewel deze activiteit niet illegaal is, is deze situatie wel ongewenst. Daarom kan deze vorm van bestaand gebruik niet vergunningplichtig gesteld of in het beheerplan geregeld worden. In het volgende hoofdstuk wordt beschreven hoe dit probleem opgelost moet worden. Ook het voeren van vissen heeft een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Wanneer dit onderdeel van de hele activiteit vissen gestaakt wordt is deze activiteit niet vergunningplichtig in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. De Golfbaan en sportterreinen dragen door bemesting bij aan het nitraatgehalte van het grondwater. Hierdoor geldt hetzelfde als bij agrarisch gebruik beschreven is. In afwachting van het nitraat model wordt dit punt niet nader uitgewerkt in het beheerplan. concept 118 Verkeer Voor normaal gebruik van wegen is vooraf geen toestemming vereist. Verkeersbewegingen zijn daarom geen handelingen die door een vergunning kunnen worden gereguleerd. Ook de toename van verkeer op een weg, zonder dat de inrichting van de weg wijzigt of er sprake is van een verbreding of andere wijziging, is niet aan te merken als een handeling en evenmin als project en valt dus buiten de reikwijdte van de vergunningplicht van de Natuurbeschermingswet 1998. Verkeersbewegingen zijn daarmee dus niet vergunningplichtig. Wijzigingen aan bestaande wegen en de aanleg van nieuwe wegen dienen wel te worden getoetst aan de bepalingen van de Natuurbeschermingswet en zijn vergunningplichtig wanneer deze significante gevolgen kunnen hebben voor het Natura 2000-gebied. Wanneer sprake is van een verslechtering van de kwaliteit van het Natura 2000-gebied moeten passende maatregelen worden genomen om deze verslechtering te voorkomen. Deze verplichting geldt ook voor effecten als gevolg van wegverkeer. Het terugdringen van de uitstoot van verkeer wordt in de eerste plaats door landelijk generiek beleid opgepakt, bijvoorbeeld door het op Europese schaal aanscherpen van eisen aan auto’s (Wing & IAR, 2008). Derhalve zullen in het beheerplan geen aanvullende maatregelen worden opgenomen om de stikstofdepositie die aan bestaande verkeersbewegingen gerelateerd is, terug te dringen. Woondoeleinden De aanwezigheid van bestaande bebouwing zonder dat daarbij sprake is van wijzigingen is niet aan te merken als een handeling en evenmin als project. Daarmee valt de bestaande bebouwing buiten de reikwijdte van de vergunningplicht op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. Bijzondere doeleinden Van de bijzondere doelen heeft alleen het gebruik van het deelgebied Hellebroek een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Omdat dit een gedoogde/illegale activiteit betreft wordt dit niet geregeld via vergunningverlening. De activiteit is ongewenst en moet voor het behalen van de instandhoudingsdoelstelling van de Zeggekorfslak gestaakt worden. De andere bijzondere doeleinden hebben geen negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen en zijn dus niet vergunningplichtig op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. Vliegveld Voor vliegbewegingen geldt dat deze niet zijn aan te merken als een handeling en evenmin als een project. Daarmee vallen vliegbewegingen buiten de reikwijdte van de vergunningplicht op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. Het terugdringen van de atmosferische stikstof depositie is een zaak van landelijk beleid. Nutsvoorzieningen Uit het vorige hoofdstuk blijkt dat uit de groeve Nagelbeek en een aantal oude vuilstorten in dit Natura 2000-gebied verontreinigingen lekken. Het feit dat deze groeve en vuilstorten rondom en in het gebied liggen is echter niet aan te merken als een handeling en evenmin als een project. Daarmee vallen ze buiten de reikwijdte van de vergunningplicht op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. concept 119 Bedrijfsdoelen en industrie Deze vorm van bestaand gebruik heeft door de bijdrage aan atmosferische stikstofdepositie een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Het tegengaan hiervan wordt via landelijk beleid geregeld. Dit valt dus buiten het kader van dit beheerplan. Daarnaast leiden de foutaansluitingen op het industrieterrein De Horsel ertoe dat ongezuiverd rioolwater het Natura 2000-gebied instroomt. Dit heeft een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Ook dit is geen project of handeling en valt dus buiten de reikwijdte van de vergunningplicht op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. Grondwateronttrekkingen De grondwateronttrekkingen van Schiffers food BV, Alfa, Pompstation Craubeek en Soft Drink International hebben geen negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen en zijn daarom niet vergunningplichtig op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. Beregeningsonttrekkingen Het is onduidelijk wat de invloed van beregeningsonttrekkingen op de instandhoudingsdoelstellingen is, maar (significant) negatieve effecten zijn niet uit te sluiten. In 2009 wordt in het kader van het Optimale Grond- en Oppervlaktewater Regime (OGOR) een hydrologisch meetnet opgezet. Dit zal gebruikt worden om het Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime (GGOR) vast te stellen. Dit meetnet zal meer inzicht bieden in de invloeden van beregeningsonttrekkingen. Omdat dit inzicht op dit moment ontbreekt zijn beregeningsonttrekkingen vergunningplichtig totdat het GGOR is vastgesteld. Productiemiddelen waterwinningen (waterleidingen en putten) Indien rekening wordt gehouden met de in hoofdstuk 5 genoemde gedragscode is geen vergunningsplicht aan de orde voor beheer en onderhoud in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. Calamiteiten Wanneer in verband met calamiteiten, in het belang van de algemene veiligheid of het veiligstellen van drinkwatervoorziening, werkzaamheden moeten plaatsvinden die geen uitstel kunnen velen, wordt daarbij zoveel als redelijkerwijs mogelijk zorgvuldig gewerkt zoals in de gedragscode wordt gedefinieerd (gedragscode WML). Het gaat bijvoorbeeld om de volgende situaties: • Het verhelpen van storingen bij de drinkwaterproductiemiddelen indien die storing de leveringszekerheid van drinkwater in gevaar brengt. Het kan hierbij onder andere gaan om calamiteiten bij putten, lekkende leidingen en het spuien van leidingen bij calamiteiten. • Maatregelen die geen uitstel kunnen velen omdat bij uitstel de functie van het terrein ernstig in het geding komt. • Het verhelpen van lekkage aan bedrijfsgebouwen zoals reinwaterkelders. • Het opruimen van stormhout, of van stervende of dode bomen langs wegen en paden of in de nabijheid van gebouwen en parkeerplaatsen, waarbij vallend hout schade kan veroorzaken. • Het opruimen van strooisel en plantenresten na brand. • Het herstel van hekwerk na schade door storm, brand of vandalisme, mits acuut herstel noodzakelijk is vanwege ontsnappingsgevaar voor bijvoorbeeld vee of voor bescherming van eigendommen. Zoals in het vorige hoofdstuk aangegeven is, is de kans aanwezig dat activiteiten bij calamiteiten aantasting van de habitattypen en -soorten met zich meebrengen. Die kans lijkt echter minimaal te zijn. concept 120 De uitgangspunten van de gedragscode waarborgen bovendien minimale schade. Niet ingrijpen kan echter leiden tot grote maatschappelijke schade en gevaar voor de volksgezondheid. De Natuurbeschermingswet 1998 verbiedt echter werkzaamheden zonder vergunning uit te voeren als deze mogelijke effecten hebben op de instandhoudingsdoelstellingen. Verder brengt de vergunningprocedure uit de wet een aantal (wacht)termijnen met zich mee, waarvan, als het gaat om calamiteiten, niet reëel is dat ze in acht genomen worden. Het opstarten van een reguliere vergunningsprocedure is in dergelijke gevallen niet reëel. Indien dergelijke situaties zich voordoen, zal de initiatiefnemer zo spoedig mogelijk beoordelen of ingrepen noodzakelijk zijn in gebieden met habitattypen en -soorten. Inititiefnemer schakelt in dit geval een ecoloog in om de effecten te bespreken en neemt contact op met het bevoegd gezag in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998. In gezamenlijkheid zal dan worden bekeken hoe onder andere, met inachtneming van de zorgplicht uit artikel 19L van de Natuurbeschermingswet 1998 en de bepalingen van de Habitatrichtlijn, de werkzaamheden zo spoedig mogelijk en zoveel mogelijk met respect voor de geest van de wetgeving kunnen worden uitgevoerd. Toekomstige ontwikkelingen Alle toekomstige ontwikkelingen, projecten en plannen zullen voor uitvoering eerst getoetst moeten worden op mogelijke significant negatieve effecten op de aangewezen habitattypen en -soorten. Aan de hand van deze habitattoets zal gekeken worden of er een vergunning verleend kan worden. 8.3. Samenvatting vergunningverlening In tabel 8.1 is samengevat welke activiteiten een vergunning nodig hebben. Ook is zeer beknopt weergegeven waaraan de activiteiten moeten voldoen om een vergunning te krijgen. In het volgende hoofdstuk worden deze voorwaarden verder uitgewerkt. Bestaand gebruik Natuurbeheer Faunabeheer Agrarisch gebruik Vergunning nodig Nee Nee Voorlopig nog onduidelijk Waterbeheer Nee Recreatie Nee Verkeer Woondoeleinden Bijzondere doeleinden Nee Nee Nee Opmerkingen In afwachting van handreiking LNV en nitraat model blijft dit een open eind Extra maatregelen GGOR moeten uitgevoerd worden Huidige situatie bij de Kathagerbeemden moet opgelost worden; Het voeren van vissen moet gestaakt worden; In afwachting van nitraat model wordt er vooralsnog niet verder ingegaan op effecten Golfbaan en Sportterreinen Hondensport moet gestaakt worden concept 121 Vliegveld Nutsvoorzieningen Bedrijfsdoelen en industrie Nee Nee Nee Grondwateronttrekkingen -Schiffers food -Pompstation Craubeek -Alfa bierbrouwerij -Soft Drink International -Beregeningsonttrekkingen Nee Nee Nee Nee Ja Tabel 8.1 Samenvatting vergunningverlening Probleem met foutaansluitingen moet opgelost worden. In ieder geval tot vaststellen GGOR concept 9. 122 MAATREGELEN In dit hoofdstuk worden de maatregelen, die nodig zijn om de instandhoudingsdoelstellingen te halen, besproken. Eerst zullen maatregelen, die voor het hele Natura 2000-gebied gelden besproken worden. Daarna worden per deelgebied maatregelen genoemd. Dit wordt zowel aan de hand van de knelpunten (zie hoofdstuk 6) als aan de hand van bestaand gebruik dat negatieve effecten heeft (zie hoofdstuk 7) gedaan. Wanneer bestaand gebruik in categorie 2 valt, worden de wijzigingen/maatregelen hier genoemd. Extra maatregelen die nodig zijn om uitbreidings- en verbeteringsdoelen te behalen staan ook in dit hoofdstuk. Behalve voor de Beuken-eikenbossen met Hulst, geldt voor alle habitattypen de opgave om de kwaliteit te verbeteren. Voor de Zeggekorfslak geldt het doel om de kwaliteit van het leefgebied te verbeteren. Dit zal met name moeten gebeuren door natuurbeheer en het verbeteren van de waterkwaliteit. Voor de andere habitatsoorten moet de omvang en de kwaliteit van het leefgebied behouden blijven voor het behoud van de populatie. Tot slot wordt per habitattype en -soort in een tabel weergegeven wat de doelen zijn, of de doelen gehaald kunnen worden en welke maatregelen daarvoor nodig zijn. Opmerking: De maatregelen worden niet uitgewerkt tot op het niveau van bestekken. Er zal dus geen globale kostenraming worden opgenomen. De provincies en het Ministerie van LNV zijn hierover nog in gesprek. 9.1. Maatregelen voor het hele Natura 2000-gebied Waterkwaliteit en –kwantiteit Om instandhoudingsdoelstellingen voor de Kalkmoerassen, Vochtige alluviale bossen, de Zeggekorfslak en de Nauwe korfslak te halen moet de kwaliteit van het grondwater en het water in de beken verbeteren en verdroging tegengegaan worden. Hiervoor moeten de belasting met nitraat, fosfaat en in mindere mate sulfaat naar beneden. Wat betreft nitraat wordt dit in het beheerplan (voorlopig) niet verder uitgewerkt. Momenteel werkt de provincie Limburg aan een model waar maatregelen om het nitraatgehalte in het grondwater te verminderen, zoals het op bepaalde plekken verminderen van de mestgift en het aanleggen van bufferzones, uit voort komen. In 2013 wordt niet kerende grondbewerking verplicht. Dit wordt gecombineerd met het inzaaien van een bodembedekker of groenbemester zodat de grond s’winters niet braak ligt. Deze maatregelen zullen leiden tot een aanzienlijke afnamen van bodemerosie en de bijbehorende inspoeling met fosfaat. Het terugdringen van de belasting vanuit rioolwateroverstorten en rioolwaterzuiveringinstallaties wordt via het in hoofdstuk 5 beschreven waterbeheerplan en de Kaderrichtlijnwater maatregelen geregeld (Waterschap Roer en Overmaas, 2008). Ook maatregelen om verdroging tegen te gaan worden hier genoemd. Het betreft het terugdringen van de frequentie waarmee rioolwateroverstorten in werking treden door het afkoppelen van regenwater en het aanleggen van regenwaterbuffers (Waterschap Roer en Overmaas, 2008). In 2009 wordt naar verwachting het Optimale Grond- en Oppervlaktewater Regime (OGOR) van het Geleenbeekdal opgesteld. Het OGOR is die situatie, waarbij de hydrologische situatie van de bodem, de beoogde gebruiksfunctie optimaal ondersteunt. Dat geldt zowel voor de waterkwaliteit als de -kwantiteit. Als functies met een (totaal) verschillend optimaal grond- en oppervlaktewaterregime, bijvoorbeeld concept 123 landbouw en natte natuur, elkaar raken of met elkaar verweven zijn, moet een compromis worden gezocht dan wel een keuze worden gemaakt. Er wordt dan een maatschappelijk afgewogen doel gerealiseerd. Dit is het Gewenst Grond- en Oppervlaktewaterregime (GGOR) die de maatschappelijk gewogen situatie weergeeft. Het streven van de GGOR is om de OGOR zo goed mogelijk te benaderen voor het jaar 2015. Maatregelen die consequenties kunnen hebben voor omliggende gebieden, zoal het ophogen van de beek en het stoppen van beregeningsonttrekkingen, worden in het GGOR behandeld. De effecten van het GGOR worden getoetst aan de instandhoudingsdoelstellingen door middel van een habitattoets. Hierbij wordt ook rekening gehouden met waterkwaliteit. Voor het Geleenbeekdal geldt dat het overzicht van GGOR maatregelen nog niet uitgewerkt is. Wanneer deze maatregelen uitgewerkt zijn moet hierbij aangesloten worden om de instandhoudingsdoelstellingen te behalen. 9.2. Maatregelen per deelgebied Hieronder worden de maatregelen die nodig zijn om de instandhoudingsdoelstellingen te realiseren per deelgebied genoemd. Wanneer er bovenop het huidige natuurbeheer extra maatregelen nodig zijn worden deze in een tabel beschreven. Hierin staat wat de maatregel precies inhoudt, voor welk habitattype de maatregel uitgevoerd moet worden, wie de maatregel uit moet voeren en wanneer deze maatregel uitgevoerd moet worden (eerste beheerplan periode of daarna). 9.2.1. Imstenraderbos Maatregel 1 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 2 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Instellen middenbosbeheer Eiken-haagbeukenbossen Behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit 6 ha Op de habitattypenkaart aangegeven Eiken-haagbeukenbossen in het Imstenraderbos Om de kwaliteit van het habitattype Eiken-haagbeukenbossen te verbeteren is het van belang dat de delen van het bos, waar zich een karakteristieke voorjaarsflora bevindt, open blijven. Dit kan door middenbosbeheer. Hierdoor komt er meer licht op de bodem en wordt de structuur van het bos verbeterd. Licht is gunstig voor de karakteristieke voorjaarsbloeiers. Een hoge mate aan structuur is ook karakteristiek voor dit habitattype en gunstig voor de bijbehorende fauna. In de eerste beheerplanperiode moet er een begin gemaakt worden met het middenbosbeheer. Na de eerste beheerplan periode moet dit beheer gecontinueerd worden Natuurmonumenten Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Omvormen naaldbos Beuken-Eikenbossen met Hulst concept Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 124 Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit 9,6 ha Op de habitattypenkaart aangegeven uitbreidingslocatie voor Beukeneikenbossen met Hulst in het Imstenraderbos De doelstelling voor dit habitattype is uitbreiding van de oppervlakte. Dit kan binnen het Geleenbeekdal alleen in het Imstenraderbos gerealiseerd worden. Tijdens veldbezoek bleek dat onder de opstanden met naaldbomen Beuken en eiken verjonging en plaatselijk Hulst stond. Deze locaties zijn geschikt om dit habitattype uit te breiden. Verjonging van deze naaldbomen bemoeilijkt echter de verjonging van Beuken. Hierom is het noodzakelijk om de naaldbomen te verwijderen. In de eerste beheerplanperiode moet er een begin gemaakt worden met het verwijderen van naaldhout. Na de eerste beheerplan periode moet dit beheer gecontinueerd worden Natuurmonumenten Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) 9.2.2. Terworm en Ten Esschen Maatregelen Vochtige alluviale bossen en Zeggekorfslak Huidig natuurbeheer Uit hoofdstuk 6 blijkt dat de aanwezige populieren voor interne eutrofëring zorgen en op die manier een negatief effect op de Vochtige alluviale bossen en Zeggekorfslak hebben. In het huidige natuurbeheer worden voldoende maatregelen genomen om dit probleem op te lossen. Belangrijk bij het verwijderen van populieren is dat het gefaseerd gebeurd om de aanwezige populatie Zeggekorfslakken niet dusdanig te verstoren dat deze maatregel meer kwaad dan goed doet. In één keer alle populieren weg halen zou er toe kunnen leiden dat het leefgebied van de soort zo snel verandert dat hij geen tijd heeft om zich aan te passen. Dit zou fataal kunnen zijn voor deze soort. Het is aan te bevelen om voordat er met deze ingrepen begonnen wordt een deskundige geraadpleegd wordt. Dit geldt ook voor de andere deelgebieden waar dit knelpunt speelt. Maatregelen Eiken-haagbeukenbossen en Beuken-eikenbossen met Hulst Huidig beheer Momenteel worden de Eiken-haagbeukenbossen en Beuken-eikenbossen met Hulst in deze deelgebieden niet beheerd. Omdat deze habitattypen hier over een zeer geringe oppervlakte voorkomen is het instellen van een specifiek op deze habitattypen gericht beheer practisch niet mogelijk. Verbetering van de kwaliteit van de Eiken-haagbeukenbossen moet in dit deelgebied plaatsvinden door het terugdringen van de atmosferische stikstofdepositie. Gezien de vochtigheid van de standplaatsen waarop dit habitattype in dit deelgebied voorkomt kan geconcludeerd worden dat het zich hier niet tot een Beuken-eikenbos zal ontwikkelen. Maatregelen Vliegend hert Huidig beheer In het huidige beheer wordt voldoende ruimte gelaten voor dode en kwijnende eiken en andere loofbomen. Het wordt gezien de in hoofdstuk 2 besproken ecologie van deze soort niet verwacht dat het concept 125 kappen van populieren en het verwijderen van dit dode hout een negatief effect op het Vliegend hert heeft. Deze bomen staan op permanent natte standplaatsen. De larve van het Vliegend hert leven in ondergronds door witrotschimmels aangetast dood hout en komen niet voor in stammen op zulke natte locaties. 9.2.3. Cortenbacherbos Maatregel 3 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 9.2.4. Weustenrade Maatregel 4 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Verwijderen populieren Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit 4 ha Cortenbacherbos ten noorden van de spoorlijn In het deel dat ten noorden van de spoorlijn ligt kan het habitattype Vochtige alluviale bossen in kwaliteit verbeterd worden door natuurbeheer. De verdroging en verruiging kunnen door het kappen en uitlieren van de populieren tegengegaan worden. Daarnaast kunnen er nog hydrologische maatregelen en maatregelen om de belasting met nitraat en fosfaat tegen te gaan genomen worden. Hier wordt in dit beheerplan (voorlopig) nog niet op ingegaan. Eerste beheerplanperiode Eigenaar (waarschijnlijk is dit Staatsbosbeheer) Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Afgraven voedselrijke bovenlaag, verwijderen bosopslag, verwijderen greppel en uitbreiden maaibeheer Kalkmoerassen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit 2 300 m huidig Kalkmoeras en 0,5 ha uitbreiding Kalkmoeras Weustenrade Om de kwaliteit van het huidige Kalkmoeras in dit deelgebied te behouden moet het huidige maaibeheer voortgezet worden en bosopslag verwijderd worden. Voor kwaliteitsverbetering moet de belasting met vermestende stoffen uit de lucht en het water omlaag. Hier wordt in dit beheerplan (voorlopig) niet op ingegaan. Voor uitbreiding van het oppervlakte Kalkmoeras moet in het deel wat ten westen van het huidige Kalkmoeras ligt een deel van het veen afgegraven worden, zodat het maaiveld op ongeveer gelijke hoogte met het huidige Kalkmoeras komt te liggen. Ook het huidige Kalkmoeras is op deze manier ontstaan. De bodem van de uitbreidingslocatie bestaat voor een deel uit grond die opgebracht is toen de poel waar het huidige Kalkmoeras uit ontstaan is gegraven werd. Hoe groot het oppervlakte concept Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 126 wat afgegraven moet worden is moet nader bepaald worden. In het verleden zijn in dit deelgebied namelijk lege huizen van de Zeggekorfslak aangetroffen. Het is denkbaar dat deze soort hier nu voorkomt. Het wachten met afgraven van de locatie waar de soort leeft, totdat de soort zich in het nieuw ontstane Kalkmoeras gevestigd heeft kan uitkomst voor zowel het habitattype als de habitatsoort bieden. Wanneer dit technisch niet haalbaar blijkt zal gezien de instandhoudingsdoelstelling (zie paragraaf 1.7.4) en de sense of urgency van de Kalkmoerassen op deze locatie gekozen moeten worden voor het habitattype. Om te zorgen dat meer kwelwater het gebied kan bereiken moet de greppel die bovenlangs dit deelgebied loopt gedempt worden. Voor de verdere ontwikkeling van de Kalkmoerassen moet de uitbreidingslocatie uitgerasterd worden waarna er een maai- en afvoerbeheer ingesteld moet worden. Eerste beheerplanperiode Waterschap Roer en Overmaas Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) 9.2.5. Hulsbergerbeemden Maatregelen Beuken-eikenbossen met Hulst, Eiken-haagbeukenbossen en Vochtige alluviale bossen Huidig beheer en algemene maatregelen Om de doelstellingen voor deze habitattypen te halen zijn het huidige beheer en het verminderen van de atmosferische stikstofdepositie en het verbeteren van de grondwaterkwaliteit voldoende. Het huidig beheer heeft ertoe geleid dat hier een goed ontwikkeld Goudveil-Essenbos (Vochtige alluviale bossen) voorkomt. Kwaliteitsverbetering van de Eiken-haagbeukenbossen moet ook hier gebeuren door het verminderen van de atmosferische stikstofdepositie. Ook hier geldt dat het, gezien de oppervlakte waarover dit habitattype hier voorkomt, practisch niet mogelijk is beheermaatregelen specifiek voor dit habitattype te treffen. Gezien de vochtigheid van de standplaatsen waar dit habitattype in dit deelgebied op voorkomt kan geconcludeerd worden dat het zich niet naar een Beuken-eikenbos zal ontwikkelen. Maatregelen Vliegend hert Huidig beheer en voorlichting In het huidige bosbeheer is voldoend ruimte voor dood (eiken)hout en zo voor voldoende leefgebied voor het Vliegend hert binnen de begrenzing. De populatie van het Vliegend hert zich beperkt echter niet tot de bossen van het Natura 2000-gebied. Daarom is het van belang dat ook in de omgeving voldoende voortplantingsplekken aanwezig blijven. In het actieplan Vliegend hert in Limburg (Smit & Krekels, 2005) wordt voor dit deelgebied dan ook voolichting over de waarde van dood eikenhout in tuinen als maatregel genoemd. Maatregel 5 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Instellen maaibeheer en verwijderen bosopslag Zeggekorfslak Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied concept Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 9.2.6. Wijnandsrade Maatregel 6 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 127 voor behoud populatie 4,8 ha Grasland Hulsbergerbeemden, zoals aangegeven op de maatregelen kaart Om de kwaliteit van het leefgebied van de Zeggekorfslak te verbeteren moet op dit grasland bosopslag verwijderd worden en een (gefaseerd) maaibeheer ingesteld worden waarbij het maaisel afgevoerd moet worden. Eerste beheerplanperiode Terreineigenaar/beheerder (waarschijnlijk gemeente of Staatsbosbeheer) Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Gefaseerd verwijderen populieren Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit 3,5 ha Vochtige alluviale bossen Wijnandsrade, zoals aangegeven op de habitattypen kaart Om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen te verbeteren moet de interne eutrofiëring als gevolg van de aanwezige populieren tegengegaan wordt. Hiervoor moet in ieder geval een deel van de aanwezige populieren uit het gebied verwijderd worden Eerste beheerplanperiode Terreineigenaar/beheerder (waarschijnlijk gemeente of Staatsbosbeheer) Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Maatregelen Zeggekorfslak Huidige beheer en maatregel nr. 6 Voor de Zeggekorfslak moet het huidige beheer, op het deel waar hij aangetroffen is, voortgezet worden om de omvang van de populatie te behouden. Het verwijderen van populieren om de interne eutrofiëring tegen te gaan heeft ook een positief effect op de kwaliteit van het leefgebied van de Zeggekorfslak, mits dit gefaseerd en met enige voorzichtigheid gebeurt. Daarnaast is het ook hier van belang dat de kwaliteit van het kwelwater verbetert. Hier wordt in dit beheerplan (voorlopig) niet op ingegaan. Maatregelen Vliegend hert Huidig beheer concept 128 In het huidige beheer wordt voldoende ruimte gelaten voor dode en kwijnende eiken en andere loofbomen. 9.2.7. Hellebroek Maatregel 7 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 8 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 9.2.8. Platsbeek Maatregel 9 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel (Half) Open houden kronendak en gefaseerd maaien Zeggekorfslak Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud populatie 2 ha Locatie waar Zeggekorfslak aangetroffen is (zie habitattypen kaart) Voor de Zeggekorfslak is het van belang het kronendak boven de plekken in het bos waar deze soort voorkomt open blijft en dat de kwel die hier aan de oppervlakte komt schoon blijft. Het eerste kan door dunningen. Om de dominantie van Moeraszegge op het natte grasland te behouden is het belangrijk dat deze vegetaties periodiek gefaseerd gemaaid worden. Dit gebeurd in het huidige beheer al en moet voortgezet worden. Eerste beheerplanperiode Terreineigenaar/beheerder (waarschijnlijk gemeente) Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Verwijderen hondensportterrein Zeggekorfslak Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud populatie n.v.t. Hellebroek Het huidige deels illegale gebruik van dit deelgebied als hondensportterrein leidt ertoe dat de populatie Zeggekorfslakken in dit deelgebied onder druk komt te staan en de kwaliteit van het leefgebied hier achteruit gaat. Om dit tegen te gaan moet deze activiteit gestaakt worden Eerste beheerplanperiode Gemeente Nuth n.v.t. Informeren particulieren Vochtige alluviale bossen en Zeggekorfslak Vochtige alluviale bossen: Uitbreiding oppervlakte en verbetering concept Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 10 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting 129 kwaliteit Zeggekorfslak: Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud populatie n.v.t. Deelgebied Platsbeek In hoofdstuk 6 is aangegeven dat het eigendom van de gronden rondom de Platsbeek versnipperd is. Momenteel (zomer 2009) worden veel gronden langs deze beek in het kader van de Herinrichting Centraal Plateau overgedragen aan het Waterschap Roer en Overmaas en Staatsbosbeheer. Wanneer deze overdracht gerealiseerd is moet er gekeken worden welke terreinen nog in particulier bezit zijn en welke niet. Terreineigenaren die dan nog niet op de hoogte zijn van de maatregelen die op hun gronden getroffen moeten worden, moeten dan op de hoogte gesteld worden van de maatregelen die nodig zijn om de instandhoudingsdoelen te realiseren, zodat hier afspraken over gemaakt kunnen worden. Eerste beheerplanperiode Provincie Limburg n.v.t. Populieren verwijderen, maaien Zeggekorfslak en Nauwe korfslak Zeggekorfslak: Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Nauwe korfslak: Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Ongeveer 1 ha Platsbeek Om de kwaliteit van het leefgebied van de Zeggekorfslak te verbeteren moet het maaibeheer op de lokatie waar de Zeggekorfslak voorkomt, ter hoogte van de Slagboomsweg, aangepast worden. Momenteel wordt dit perceel zeer onregelmatig gemaaid. Het instellen van een gefaseerd maaibeheer en het tegengaan van verbossing is hier nodig om het leefgebied van de Zeggekorfslak te verbeteren om de populatie te behouden. Om het leefgebied van de Nauwe korfslak te behouden moeten het huidige maaibeheer gehandhaafd blijven, verbossing tegengegaan worden, de aangeplante populieren aan de andere kant van de beek en de grote populier bij hoeve de Drieschen verwijderd worden. Deze populieren onttrekken veel water waardoor het gebied s’ zomers verdroogd (mond. med. Stef Keulen, IVN Nuth). Het tegengaan van de ontwikkeling van Elzen-broekbos kan in strijd zijn met de doelstelling om het habitattype Vochtige alluviale bossen uit te concept Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 11 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 12 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting 130 breiden. Uitbreidingsmogelijkheden zijn echter voldoende aanwezig in het deelgebied Geleenbeekdal van Kathagerbeemden tot en met Schinnen. Ook op de andere plaatsen in dit deelgebied waar de Zeggekorfslak aangetroffen zijn het verwijderen van populieren en het gefaseerd maaien van de vegetatie, waar mogelijk, maatregelen om verdroging en interne eutrofiëring tegen te gaan en zo Moeraszegge in de vegetaties te behouden. Eerste beheerplanperiode Gemeente Nuth, Natuurmonumenten Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Opheffen detailontwatering Zeggekorfslak en Nauwe korfslak Zeggekorfslak: Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Nauwe korfslak: Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Aantal vierkante meter Platsbeek Het betreft hier met name het dicht laten groeien van poelen op plaatsen waar de Zeggekorfslak en de Nauwe korfslak aangetroffen zijn, zoals bij buurtschap Driesschen. Wanneer deze poelen dicht groeien blijft het water langer in de bodem en blijft de vegetatie, met name in de zomer, vochtiger. Hierdoor verbeterd de kwaliteit van het leefgebied van de Zeggekorfslak en in dit deelgebied ook van de Nauwe korfslak, aanzienlijk (mond. med. Stef Keulen, IVN Nuth; Keulen, 2007). Eerste beheerplanperiode Natuurmonumenten (Nauwe korfslak), overige terreinbeheerders (Zeggekorfslak) n.v.t. Gefaseerd verwijderen populieren Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit Nader te bepalen door eigenaar/beheerder Platsbeek Om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen te verbeteren moet de interne eutrofiëring als gevolg van de aanwezige populieren tegengegaan wordt. Hiervoor moet in ieder geval een deel van de aanwezige populieren uit het gebied verwijderd worden. concept Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 131 Eerste beheerplanperiode Terreineigenaar/beheerder (waarschijnlijk gemeente) Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Maatregelen Vliegend hert Huidig beheer en voorlichting Door het huidige beheer is er voldoende ruimte voor dood hout in de Eiken-haagbeukenbossen, wat ten goede komt aan de kwaliteit van het leefgebied van het Vliegend hert. Ook hier geldt, net als bij de Hulsbergerbeemden dat de populatie niet alleen binnen de begrenzing voorkomt. Daarom heeft het actieplan Vliegend hert in Limburg (Smit & Krekels, 2006) ook hier voorlichting over het belang van dood (eiken)hout in tuinen als maatregel opgenomen. 9.2.9. Kathagerbeemden Maatregel 13 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 14 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Gefaseerd verwijderen populieren Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit Nader te bepalen door eigenaar/beheerder Kathagerbeemden Om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen te verbeteren moet de interne eutrofiëring als gevolg van de aanwezige populieren tegengegaan worden. Hiervoor moet waar mogelijk in ieder geval een deel van de aanwezige populieren uit het gebied verwijderd worden. Eerste beheerplanperiode Natuurmonumenten Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Maaien en afvoeren Kalkmoerassen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit 1,2 ha Kathagerbeemden In het huidige beheer wordt de vegetatie twee keer per jaar gemaaid. Een deel van het maaisel wordt afgevoerd. Om de negatieve effecten van de belasting met stikstof tegen te gaan moet meer van het maaisel afgevoerd worden. Voor het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen is het zeer belangrijk dat hier de negatieve effecten van verzuring en vermesting, als gevolg van atmosferische stikstofdepositie en te hoge nitraat gehaltes in het grondwater, tegengegaan worden. In het beheerplan worden (voorlopig) nog geen maatregelen voor genomen. concept 132 Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Eerste beheerplanperiode Natuurmonumenten Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Maatregel 15 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Realiseren EHS Kathagerbeemden Kalkmoerassen Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 16 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit Ongeveer 1 ha Uitbreidingslocatie Kalkmoerassen Kathagerbeemden In het begin van de vorige eeuw maakten deze percelen deel uit van een door basenrijk kwelwater gevoed hooiland waar het huidige Kalkmoeras een restant van is. Momenteel zijn deze locaties particulier bezit en worden ze gebruikt als tuin of bemest weiland. In het POL zijn ze begrensd als nieuwe natuur. Dit betekent dat op deze gronden de EHS gerealiseerd moet worden voor 2018. Gezien de sence of urgency voor het habitattype Kalkmoerassen moeten deze gronden al in de eerste beheerplanperiode omgevormd worden naar natuur, zodat de oppervlakte van het habitattype Kalkmoerassen zich hier uit kan breiden. En er de komende tien jaar geen onherstelbare situatie ontstaat. Eerste beheerplanperiode Provincie Limburg/Natuurmonumenten Investeringsbudget Landelijk Gebied Contact opnemen omwonenden en manege om inwaai hooi/stro en groenafval te voorkomen Kalkmoerassen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit Steile randen Kathagerbeemden Aan de rand van het Kalkmoeras liggen een aantal tuinen en een manege waar groenafval bewaard wordt. Waarschijnlijk valt een deel hiervan in het Kalkmoeras wat vermesting van dit habitattype als gevolg heeft. Om dit op te lossen moeten deze mensen geïnformeerd worden over de waarde van het natuurgebied waar ze naast wonen en afspraken met ze gemaakt worden over de opslag van groenafval. Eerste beheerplanperiode Provincie Limburg/Natuurmonumenten n.v.t. concept 133 9.2.10. Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen Maatregel 17 Repareren foutaansluitingen rioolwater industrieterrein de Horsel Voor habitattype(n) en/of – Vochtige alluviale bossen soort(en) Doel Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit Hoeveelheid n.v.t. Locatie Net ten noorden van de Kathagerbeemden Toelichting Momenteel loost als gevolg van foutaansluitingen op de riolering van bedrijventerrein de Horsel ongezuiverd rioolwater op een oude meander van de Geleenbeek. De locatie waar dit water terecht komt is in principe geschikt voor uitbreiding van het habitattype Vochtige alluviale bossen. Om deze uitbreiding te realiseren moet ervoor gezorgd worden dat het ongezuiverde rioolwater naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie gebracht wordt en het regenwater van bedrijventerrein de Horsel naar de oude meander gebracht wordt. Termijn Eerste beheerplanperiode Uitvoerder/voortouwnemer Gemeente Nuth Maatregel 18 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 19 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Ontwikkelen Vochtige alluviale bossen op grasland Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit 4 ha Langs de Geleenbeek net ten noorden van de Kathagerbeemden Langs dit deel van de Geleenbeek liggen potenties om de oppervlakte het habitattype Vochtige alluviale bossen uit te breiden. Belangrijk hiervoor is dat de gegraven waterlopen die het kwelwater versneld afvoeren afgedamd of dichtgemaakt worden. Door natuurlijke processen zal het oppervlakte van het habitattype hier dan toenemen. Eerste beheerplanperiode en lange termijn Adreasstichting Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Verwijderen populieren en Robinia Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit 20 ha Langs de Geleenbeek ter hoogte van Thull en van Schinnen Langs dit deel van de Geleenbeek liggen potenties om de kwaliteit het habitattype Vochtige alluviale bossen te verbeteren en de oppervlakte te vergroten. De oppervlakte van het habitattype zal hier door natuurlijke processen langs de heringerichte beek toenemen. Door het verwijderen concept Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden Maatregel 20 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer 9.2.11. Oude kerk Maatregel 21 Voor habitattype(n) en/of – soort(en) Doel Hoeveelheid Locatie Toelichting Termijn Uitvoerder/voortouwnemer Financieringsmogelijkheden 134 van exoten zoals Robinia en populieren zal de kwaliteit van de al aanwezige Vochtige alluviale bossen verbeteren. Eerste beheerplanperiode Natuurmonumenten (ter hoogte van Schinnen) en eigenaar Vochtige alluviale bossen ter hoogte van Thull Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) Staken voeren vissen Muldersplas Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit n.v.t. Muldersplas In de Mulsdersplas worden vissen gevoerd. Dit heeft een negatief effect op de kwaliteit van het oppervlaktewater, omdat op deze manier extra nutriënten toegevoegd worden. Om de kwaliteit van de Vochtige alluviale bossen op lange termijn te verbeteren is het van belang dat de waterkwaliteit van de Geleenbeek dusdanig verbetert dat inundatie mogelijk is. Het voeren van vissen vormt een knelpunt met dit lange termijn doel. Het staken van het voeren van vissen is dan ook nodig om dit doel te bereiken. Eerste beheerplanperiode Hengelsportvereniging Omvormen populierenbos Vochtige alluviale bossen Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit 3 ha Oude kerk Om de oppervlakte van het habitattype Vochtige alluviale bossen uit te breiden moet dit deelgebied omgevormd worden. Gezien de ligging langs de Geleenbeek is deze locatie geschikt voor het habitattype Vochtige alluviale bossen. Voor een gunstige staat van instandhouding is het naast deze maatregel van belang dat er hier wat gedaan wordt aan de diep aangelegde Geleenbeek. Hier wordt in het beheerplan (voorlogig) niet op ingegaan. Lange termijn Eigenaar Middels regulier beheer (Programma beheer/Index Natuur en Landschap) concept 135 9.2.12. Stammenderbos Maatregelen Vochtige alluviale bossen Huidig beheer en algemene maatregelen Het huidig beheer heeft hier een gunstig effect op de instandhoudingsdoelstellingen. Er is geen extra beheer nodig. Om hier de kwaliteit van het habitattype Vochtige alluviale bossen te verbeteren zijn vooral algemene maatregelen om de waterkwaliteit en –kwantiteit te verbeteren nodig. Hier wordt in dit beheerplan (voorlopig) niet op ingegaan. 9.3. Onderzoeksmaatregel Maatregel 22 Onderzoek naar saneren oude vuilstorten Voor habitattype(n) en/of – Vochtige alluviale bossen en Zeggekorfslak soort(en) Doel Vochtige alluviale bossen: Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit Zeggekorfslak: Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Hoeveelheid n.v.t. Locatie Hellebroek, Platsbeek, Kathagerbeemden, Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen Toelichting In de deelgebieden Hellebroek, Platsbeek, de Kathagerbeemden, en de Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen liggen oude vuilstorten onder de Vochtige alluviale bossen en/of het leefgebied van de Zeggekorfslak. Hoewel saneren van deze locaties het probleem van vervuiling van het grondwater op zou lossen kan dit er ook toe leiden dat de Vochtige alluviale bossen en de populaties Zeggekorfslak dusdanig verstoord worden dat de instandhoudingsdoelstellingen in gevaar komen. Door het afgraven van de grond om bij de vuilstort te komen kunnen bijvoorbeeld alle nog aanwezige Zeggekorfslakken omkomen. Onderzoek naar de mogelijkheid van het saneren van deze locaties is daarom gewenst. Termijn Korte termijn Uitvoerder/voortouwnemer Provincie Limburg Financieringsmogelijkheden Investeringbudget Landelijk Gebied 9.4. Samenvattende conclusies In tabel 9.1 zijn voor alle habitattypen en -soorten hun doelstellingen nog een keer kort weergegeven. Ook is aangegeven of deze doelstellingen te behalen zijn en hoe dit moet gebeuren. Met algemene maatregelen wordt het terugdringen van belasting met stikstof en waterkwaliteits en –kwaniteits maatregelen bedoeld. Deze zijn vooralsnog niet meegenomen in het beheerplan, omdat er nog een GGOR opgesteld moet worden, er een nitraat model opgezet wordt en er nog geen duidelijkheid over ammoniak en overige atmosferische stikstofdepositie is. Dit zijn dus open einden. Wat niet weg neemt dat hier wel duidelijkheid over moet komen voordat bepaald kan worden of de instandhoudingsdoelstellingen gehaald worden. concept 136 Habitattype/soort Kalkmoerassen Doelstelling > opp. > kwaliteit Te halen? ? In deelgebied > opp. Weustenrade > opp. > kwal. Kathagerbeemden Beuken-eikenbossen met Hulst Eikenhaagbeukenbossen Vochtige alluviale bossen > opp. = kwaliteit Ja Imstenraderbos = opp. > kwaliteit Ja Imstenraderbos > opp. > kwaliteit ? Nauwe korfslak Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud van de populatie ? > opp. Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen en Oude kerk > kwal. Terworm. Cortenbacherbos noord, Wijnandsrade, Platsbeek, Geleenbeek van Kathagerbeemden tot en met Schinnen, Stammenderbos Platsbeek Zeggekorfslak Behoud verspreiding, behoud omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor behoud ? Op alle vindplaatsen Maatregelen -Huidig beheer -Afgraven deel Weustenrade -Maaien en afvoeren Kathagerbeemden -Realiseren EHS Kathagerbeemden -Contact opnemen omwonende Kathagerbeemden -Algemene maatregelen -Omvormen naaldbos -Middenbosbeheer -Algemene maatregelen -Staken voeren vissen Muldersplas -Repareren foutaansluitingen -Ontwikkelen Vochtige alluviale bossen grasland -Omvormen Oude kerk -Verwijderen populieren en Robinia -Huidig beheer -Algemene maatregelen -Verwijderen populieren -Opheffen detailontwatering -Algemene maatregelen -Verwijderen hondensportterrein Hellebroek -Verwijderen concept 137 populatie Vliegend hert Behoud omvang, kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Tabel 9.1 Samenvatting doelen en maatregelen Ja Op alle vindplaatsen populieren -Opheffen detailontwatering -Huidig beheer -Open houden bos -Instellen maaibeheer Platsbeek ter hoogte van Slagboomsweg -Instellen maaibeheer grasland Hulsbergerbeemden -Huidig beheer -Voorlichting belang dood (eiken)hout in tuinen concept 10. 138 MONITORING 10.1. Verplichtingen monitoring Nederland heeft net als elke lidstaat elke zes jaar (artikel 17 Habitatrichtlijn) een monitorings- en rapportageverplichting volgens de Europese regelingen. Hierbij moet de lidstaat rapporteren over de toepassing van genomen maatregelen ter bescherming van de Natura 2000-gebieden. Vooral de effecten van deze maatregelen op de staat van instandhouding van habitattypen en -soorten, met speciale aandacht voor de prioritaire habitattypen en –soorten, zijn van belang. Uitkomsten uit onderzoeken naar habitattypen en -soorten moeten uitgewisseld worden met andere lidstaten (art. 18, lid 1 Habitatrichtlijn). Monitoring is zowel een taak van het Ministerie als van de provincie. LNV is momenteel bezig (in overleg met andere betrokken partijen) met het opstellen van een Programma van Eisen met betrekking tot monitoring. Dit Programma van Eisen zal zowel voor de landelijke monitoring als voor de gebiedsgerichte monitoring (ten behoeve van de monitoringsparagraaf in het beheerplan) worden opgesteld. Hierbij wordt ook gezocht naar aansluiting bij het gezamenlijke Rijk-provincie programma "Waarborgen Natuurkwaliteit". In dat traject wordt er gewerkt aan één monitoringsprotocol dat de eisen en verplichtingen zo efficiënt mogelijk aan elkaar probeert te koppelen (schrift. med. M. van Meerloo, Steunpunt LNV). In afwachting van de Programma’s van Eisen is het nog onduidelijk welke verantwoordelijkheden de provincie en het Ministerie omtrent monitoring hebben. In de handreiking beheerplannen (Ministerie van LNV, 2005) Staat dat het Ministerie van LNV verantwoordelijk is voor de monitoring van de staat van instandhouding van habitattypen en -soorten. De provincie is verantwoordelijk voor het monitoren van de maatregelen en de effectiviteit daarvan en veranderingen (gebruik) in en rondom het gebied. Het Ministerie zal naar verwachting een landelijke rapportage opstellen en dus niet gebiedsspecifiek ingaan op de staat van instandhouding. De rapportage moet gebeuren op basis van de huidige beschikbare gegevens. Er wordt gebruik gemaakt van landelijke verspreidingsbeelden (per habitattype en -soort). De informatie van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) over populaties van soorten en de omvang ervan worden gebruikt met een eventuele uitbreiding. De eerste algemene rapportage in het kader van de Habitatrichtlijn was in 2007. In 2013 dient opnieuw gerapporteerd te worden over de staat van instandhouding van habitattypen en -soorten op basis van de gerichte monitoring zoals beschreven in dit beheerplan. Ook hiervoor is het Ministerie van LNV verantwoordelijk. 10.2. Monitoring natuurwaarden Om te bepalen in hoeverre de instandhoudingsdoelstellingen gehaald zijn, is monitoring van de habitattypen en -soorten noodzakelijk. Dit zal met een frequentie van tenminste één keer in de zes jaar gebeuren, dit vanwege de maximale looptijd van het beheerplan. In opdracht van LNV werkt Wageningen Universiteit en Research Centre (WUR) momenteel aan een algemeen monitoringsprogramma; het WOT IN. Dit betekent dat uit de verschillende onderzoeks- en monitoringsprogramma’s van onder andere Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO’s), terreinbeherende organisaties en overheden, één methodiek gevormd wordt in het kader van de instandhoudingsdoelstellingen. Het WOT IN moet aansluiten op de Europese wensen en eisen. concept 139 Een overzicht van de huidige monitoring van de natuurwaarden in het Geleenbeekdal wordt in tabel 10.1 gegeven. Daarin staat ook vermeld of er nog aanvullende monitoring nodig is. De vegetatie worden om de 10-15 jaar door de provincie vlakdekkend gekarteerd. De verkregen gegevens geven een beeld van eventuele veranderingen in het terrein, die mogelijk het gevolg zijn van het gevoerde beheer of het terreingebruik. Natuurmonumenten hanteert een gebiedsdekkend monitoringssysteem dat afgestemd is op de interne cyclus van kwaliteitstoetsen van zes jaar. Hierin worden ook de soorten van programma beheer in meegenomen. Door middel van dit systeem wordt de ontwikkeling van flora, en de bosstructuur gemonitord. Deze monitoring wordt elke zes jaar herhaald door middel van een kwaliteitstoets. Bedreigde soorten van verschillende soortgroepen zoals vogels, amfibieën, reptielen en dagvlinders worden jaarlijks of één keer in de drie jaar gemonitord. Om de verspreiding van onder andere de Nauwe en de Zeggekorfslak in kaart te brengen voert stichting ANEMOON sinds 2004 het HabSlak project uit. In het kader van dit project is onder andere het Geleenbeekdal een aantal keer onderzocht op het voorkomen van deze twee habitatsoorten. Hoewel er sinds de start van dit project al meer bekend is geworden over de verspreiding en ecologie van deze soorten, zijn er nog steeds veel zaken onbekend. Zo ontbreken er op dit moment gegevens over de omvang van populaties en zijn er geen duidelijke uitspraken te doen over trends en ontwikkelingen van deze populaties. Dit is wel nodig om de effectiviteit van de in hoofdstuk 9 genoemde maatregelen te bepalen en om te weten of de populaties behouden blijven (wat voor beide soorten het doel is). Daarom is het belangrijk dat er in samenwerking met stichting ANEMOON een monitoringsprogramma opgezet wordt. Habitattypen Kalkmoerassen Beuken-eikenbossen met Hulst Eiken-haagbeukenbossen Vochtige alluviale bossen Habitatsoorten Nauwe korfslak Zeggekorfslak Huidige monitoring Aanvullende monitoring Provinciale vegetatie kartering, kartering Natuurmonumenten Provinciale vegetatie kartering, kartering Natuurmonumenten Provinciale vegetatie kartering, kartering Natuurmonumenten Provinciale vegetatie kartering, kartering Natuurmonumenten Niet van toepassing HabSlak project Stichting ANEMOON HabSlak project Stichting ANEMOON Niet van toepassing Niet van toepassing Niet van toepassing Niet van toepassing Niet van toepassing concept Vliegend hert Overig Waterkwaliteit Waterkwantiteit 140 Geen biotoopgerichte inventarisatie en in kaart brengen van individuen -Chemische kwaliteit beken (WRO) -KRW model (zie hoofdstuk 8) - Fysische kwaliteit beken (WRO) OGOR-meetnet OGOR-meetnet Tabel 10.1 Monitoringsplan Natura 2000 Voor het Vliegend hert is er geen structurele monitoring aanwezig. In 2005 is de verspreiding van het Vliegend het in Limburg in kaart gebracht (Smit & Krekels, 2006). Voor deze habitatsoort is echter geen doorlopend monitoringsprogramma. Om een goed beeld te krijgen en te houden van de staat van instandhouding en de ontwikkeling van de populatie van deze soort is het belangrijk dat er een monirotingsprogramma voor het Vliegend hert komt. Uit deze gegevens kan ook afgeleid worden hoe deze soort op beheermaatregelen reageert. 10.3. Monitoring waterkwaliteit en –kwantiteit In het Geleenbeekdal is nog geen hydrologisch meetnet aanwezig. Het Optimale Grond- en Oppervlaktewaterregime-meetnet (OGOR) wordt waarschijnlijk in 2009 opgezet (mond. med. Carlijn van Tijen, Provincie Limburg). Het Waterschap Roer en Overmaas meet de fysisch-chemische kwaliteit van de Geleenbeek, Platsbeek en Caumerbeek. Het gaat met name om eventuele Maximaal Toelaatbare Risico-overschrijdingen (MTRoverschrijdingen) en verontrustende microverontreinigingen. Hierbij wordt onder andere gekeken naar totaal stikstof (N), totaal fosfaat (P), bestrijdingsmiddelen en zware metalen. De instandhoudingsmaatregelen met betrekking tot de waterhuishouding worden gecontroleerd door het Waterschap Roer en Overmaas (WRO). Zij rapporteert vervolgens de effectiviteit van deze maatregelen aan de provincie. De tweede beheerplanperiode zal daarom een beter beeld kunnen schetsen van de staat van instandhouding en maatregelen die nodig zijn hiervoor. 10.4. Evaluatie monitoring Tegen het einde van de planperiode van dit beheerplan evalueert het bevoegd gezag om te bepalen of het plan voor de volgende periode nog voldoet (Ministerie van LNV, 2005). De evaluatie gaat in op de mate van realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen en de realisatie van de maatregelen. Uit de evaluatie moet blijken of het beheerplan nog voldoet of dat het plan op onderdelen moet worden herzien. Als het plan nog voldoet kan het voor een volgende tijdsperiode van zes jaar gebruikt worden. Voor de evaluatie wordt gebruik gemaakt van de resultaten uit de monitoring, die hierboven beschreven is. concept 11. 141 TOEZICHT EN HANDHAVING Zonder een adequaat toezicht en handhaving kan een goede implementatie van de Natuurbeschermingswet 1998 of van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn bemoeilijkt worden. Toezicht en handhaving zien zowel toe op de controle op de naleving van vergunningen als op het opsporen van en optreden (in het veld) tegen overtredingen van een aantal artikelen van de Natuurbeschermingswet 1998. 11.1. Strafrecht Toezicht wordt uitgevoerd door hiertoe bevoegde ambtenaren, over het algemeen hiertoe benoemde Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA’s). Deze kunnen in dienst zijn bij verschillende organisaties. Deze ambtenaren zijn bevoegd op te treden in het kader van de Wet op de Economische Delicten, waaronder overtredingen van de Natuurbeschermingswet 1998 vallen. Daarmee vallen overtredingen van de Natuurbeschermingswet 1998 onder het strafrecht. Overtreders kunnen, nadat een proces verbaal is opgemaakt, dan ook rekenen op vervolging door het Openbaar Ministerie. 11.2. Bestuursdwang In het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 kan in bepaalde gevallen bestuursdwang worden toegepast. Deze bevoegdheid is toebedeeld aan de minister, daar waar het gaat om door hem genomen besluiten. Daarnaast kan de minister aan GS verzoeken om op te treden. Op grond van de provinciewet kan ook de provincie zelfstandig bestuursdwang uitoefenen, met betrekking tot de taken waarvan zij op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 bevoegd is. Naast het toepassen van bestuursdwang biedt de Natuurbeschermingswet 1998 aan het bevoegd gezag de mogelijkheid om een aantal maatregelen te nemen ter voorkoming van schade aan natuurwaarden in een beschermd gebied. Zo kan het bevoegd gezag verleende vergunningen intrekken of wijzigen als de situatie daartoe noopt. Ook kan het bevoegd gezag maatregelen treffen om te voorkomen dat schade aan de natuurwaarden van het gebied optreed; in dergelijke gevallen zijn eigenaren verplicht deze maatregelen te tolereren. Verder kan het bevoegd gezag besluiten de toegang tot een beschermd gebied te beperken. 11.3. Uitvoering De Natuurbeschermingswet 1998 wordt vooral door handhavers gecontroleerd die in dienst zijn van de provincie Limburg. Jaarlijks worden door de afdeling Handhaving en Monitoring handhavingsplannen gemaakt waarin de doelstellingen voor dat jaar worden vastgelegd. Afhankelijk van de prioriteiten kan de nadruk van de handhaving gelegd worden op bepaalde wetgeving. Daarnaast kan in samenwerkingsprojecten met andere handhavingsdiensten gekozen worden voor samenwerking of koppeling van handhavingsacties. Naast geplande handhavingsprioriteiten wordt door de handhavers gereageerd op handhavingsverzoeken of meldingen van derden. Indien een melding van een mogelijke overtreding binnenkomt wordt deze opgepakt door een provinciale handhaver of door de Groene Brigade. De concept 142 provincie Limburg heeft een centraal punt ingesteld waar een ieder terecht kan met mogelijke overtredingen. Milieuklachten, waaronder ook overtredingen van groene wetten zoals de Natuurbeschermingswet 1998 wordt verstaan, kunnen gemeld worden via de Milieuklachtenlijn of via de website van de provincie Limburg. Voor het toepassen van bestuursdwang en het benutten van wettelijke mogelijkheden om schade aan natuurwaarden in gebieden te voorkomen is moeilijk vooraf aan te geven of en hoe deze instrumenten ingezet worden. Het betreft in hoge mate maatwerk waarbij van geval tot geval bekeken moet worden welk instrument ingezet kan of moet worden. 11.4. Juridische afdwingbaarheid maatregelen P.M. wachten op standpunt LNV hierover concept 12. 143 COMMUNICATIE Met het inzetten van instrumenten als communicatie, educatie en voorlichting kunnen verschillende doelen gediend worden. Te denken valt aan het verkrijgen van draagvlak bij een groter publiek dan de eigenaren en beheerders, voor de instandhoudingsmaatregelen die in het gebied worden uitgevoerd. Ook kan men denken aan het geven van informatie over het (internationaal) belang van het gebied, en over de ter plaatse voorkomende natuurwaarden (habitattypen, -soorten en broedvogels) in het gebied. Voor deze communicatiemaatregelen is LNV verantwoordelijk. 12.1. Huidige communicatie Om de Natura 2000-doelen op een zo transparant mogelijke wijze te kunnen verwezenlijken, stelt de Provincie Limburg zich ten doel om de werkzaamheden die voortkomen uit dit beheeerplan in alle openheid te communiceren met direct betrokken partijen, zoals beheerders, grondeigenaren, het waterschap etcetera. Daarnaast is het ook van belang belangengroepen (boeren- en natuurorganisaties) en het bredere publiek (bewoners en recreanten) te informeren over bereikte resultaten. De huidige communicatie omtrent het Geleenbeekdal wordt door het Waterschap gedaan door middel van informatie boorden bij de beekherstel projecten. Omdat het gebied zo versnipperd is en er in verhouding tot andere natuurgebieden weinig beheeringrepen plaatsvinden, wordt er behalve via deze informatie boorden niet over beheermaatregelen gecommuniceerd. 12.2. Communicatie Natura 2000 In dit beheerplan is het vooral belangrijk om na te denken over de vorm van en de communicatiemiddelen die ingezet worden bij de uit te voeren maatregelen, omdat deze tot weerstand bij de plaatselijke bevolking kunnen leiden. Het is vooral nodig dit in te zetten bij maatregelen die in het oog springen, zoals het kappen van bomen, en beekherstelmaatregelen. 12.3. Communicatie per maatregel In dit beheerplan wordt twee maatregelen genoemd, waar omwonende, bezoekers en andere partijen bezwaar tegen kunnen hebben. Dit zijn het kappen van bomen en het herinrichten van de beek. 12.3.1. Kappen bomen Kappen van bomen kan nodig zijn voor het omvormen van populieren opstanden naar Vochtige alluviale bossen, het verbeteren van de kwaliteit van het leefgebied van de Zeggekorfslak, het omvormen van naaldhoutopstanden naar Beuken-eikenbossen met Hulst en het verbeteren van de kwaliteit van de Eiken-haagbeukenbossen. Kappen van bomen blijft een gevoelige zaak bij veel recreanten. Belangrijk is het publiek met vragen of opmerkingen te overtuigen dat het om het beheer en de bescherming van zeldzame, waardevolle habitattypen en -soorten gaat. 12.3.2. Herinrichten van de beek Zoals in paragraaf 12.1 al vermeld is voort het Waterschap Roer en Overmaas de nodige communicatie om de nut en noodzaak van hun acties uit te leggen. concept 13. 144 FINANCIERING In dit hoofdstuk worden mogelijkheden aangereikt om de beoogde maatregelen te financieren. Een aantal belangrijke subsidiemogelijkheden worden kort beschreven. 13.1. Provinciale subsidies 13.1.1. Provinciale subsidieverordening inrichting landelijk gebied Limburg Alle mogelijkheden voor de inrichting van het landelijk gebied zijn opgenomen in deze Subsidieverordening. De voor de beheerplannen van belang zijnde onderdelen zijn te vinden in de bijlage van deze verordening. Van deze bijlage zijn de hoofdstukken 4, 5.1 en 6 van belang. Hierin staan de mogelijkheden voor natuur, landschap en water beschreven. Deze subsidieverordening is te vinden op de provinciale website www.limburg.nl4. Ook staan onder platteland in uitvoering de verschillende (beleids-) plannen, programma’s en wetten beschreven die van toepassing zijn of waar naar verwezen wordt in de verordening. 13.1.2. Investeringsbudget Landelijk Gebied Het Investeringsbugdet Landelijk Gebied (ondergebracht in het Groenfonds) bevat de budgetten, die horen bij de doelstellingen van de Agenda Vitaal Platteland (AVP) en het bijbehorend Meerjaren Programma. Het is een bundeling van procedures, subsidies en budgetten voor het bevorderen van een integrale inrichting en aanpak van het platteland. Alle gebiedsgerichte rijksdoelen uit het Meerjaren programma Vitaal Platteland worden via het ILG uitgevoerd. De volgende thema’s zijn in het ILG ondergebracht: - natuur (waaronder de ecologische hoofdstructuur); - recreatie (onder meer recreatie om de stad); - landschap; - landbouw; - milieu; - de reconstructie van de zandgebieden. Rijksoverheid, Interprovinciaal Overleg (IPO), de Vereniging van Nederlandse Gemeente (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW) hebben samen afspraken gemaakt over een nieuwe (bestuurlijke) samenwerking en de wijze waarop het beschikbare geld voor het platteland wordt verdeeld. Kern van het ILG is dat elke provincie zelf afspraken maakt met de rijksoverheid over de doelen die over zeven jaar bereikt moeten zijn. Provincie en rijksoverheid leggen deze afspraken en de bijbehorende budgetten voor een periode van vijf of zeven jaar vast in een convenant. De provincies regisseren de uitvoering van de regionale plannen. In overleg met de gemeenten en waterschappen verdelen zij het beschikbare budget over de regio’s. 13.1.3. Programma Beheer In de provinciale subsidieregelingen (agrarisch) natuurbeheer (SN en SAN) kunnen subsidies worden verkregen voor de inrichting en het beheer van natuurgebieden en agrarische terreinen. Ook kan subsidie verkregen worden voor het omzetten van landbouwgrond naar natuur, de functieverandering. Dit is doorgaans 80 tot 85% van de waardedaling van de grond, afhankelijk van de getaxeerde waarde van de concept 145 grond. Deze subsidie kan aangevraagd worden bij Dienst Regelingen. Dienst Regelingen zorgt voor de uitvoering van de provinciale regelingen SN en SAN. Staatsbosbeheer kan geen aanspraak maken op Programma Beheer. De financiering van het beheer op hun terreinen loopt via het beheerbudget dat zij van LNV krijgen. 13.2. Landelijke subsidieregelingen Effectgerichte maatregelen Deze subsidieregeling is onderdeel van het Kennisnetwerk Ontwikkeling + Beheer Natuurkwaliteit. Dit Kennisnetwerk is een pakket maatregelen gericht op het tegengaan van de effecten van verzuring, vermesting en verdroging. Hiervoor verleent het Rijk subsidies via de regeling Effect Gerichte Maatregelen in bossen en natuurterreinen (regeling EGM). Het gaat hier om tijdelijke, aanvullende maatregelen om de ecosystemen binnen bossen en natuurterreinen te herstellen. Informatie omtrent de maatregelen is te vinden op www.natuurbeheer.nu. Een terreinbeheerder kan in aanmerking komen voor een bijdrage in de kosten van werkzaamheden, die effecten van verzuring, vermesting en verdroging tegengaan. Ook gemeenten, waterschappen en waterleidingmaatschappijen kunnen in aanmerking komen voor subsidie. Vanwege goede resultaten is de regeling in 1996 voortgezet tot tenminste 2010. Op de website www.minlnv.nl3 staat aan welke voorwaarden voldaan moet worden om in aanmerking te komen voor subsidie. 13.3. Europese subsidieregelingen 13.3.1. POP2 Het Plattelandsontwikkelingsprogramma 2007-2013 (POP2) is een Europees subsidieprogramma dat gericht is op: • de versterking van de concurrentiekracht van de land- en bosbouwsector; • het verhogen van de kwaliteit van natuur en landschap; • de verbetering van de leefbaarheid op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie. Het POP2-programma is het vervolg op POP1, 2000-2006. Het maakt onderdeel uit van het Investeringsbudget Landelijk Gebied en het provinciaal Meerjarenprogramma Plattelandsontwikkeling 2007-2013 (PMJP). Het POP2 bestaat uit drie 3 assen. Voor de natuurbescherming is vooral as 2 van belang. As 2 heeft als doel het verhogen van duurzaam gebruik van landbouwgrond. Beheerders van landbouwgrond worden gestimuleerd om hun land dusdanig te beheren dat natuur, milieu, landschap en klimaat er baat bij hebben. Verder wordt het verbeteren van de milieu- en watercondities ten behoeve van de natuurdoelen gestimuleerd, moet het POP2 bijdragen aan het behoud en de versterking van de waardevolle cultuurlandschappen en een bijdrage leveren aan de klimaatsverbetering. Voor de subsidiëring van de Natura 2000-maatregelen zullen voornamelijk in het kader van as 2 van het POP2 projecten ingediend worden. concept 146 De provincie Limburg heeft de mogelijkheden die het POP biedt opgenomen in de Provinciale subsidieverordening inrichting landelijk gebied, die in paragraaf 12.1 is beschreven. Op www.limburg.nl4 staan, onder het hoofdstuk documenten, alle formulieren met betrekking tot het aanvragen van subsidie. In het kader van verdrogingsbestrijding voor de Natura 2000 gebieden en de overige gebieden aangewezen in de TOP-lijst kan via het POP subsidie verkregen worden. Deze vallen onder maatregelcode 216. Voor verder informatie kan gekeken worden in de bij de Europese Commissie ingediende en goedgekeurde versie van de regeling. 13.3.2. LIFE+ De subsidies van het LIFE+-programma zijn bestemd voor: • nationale, regionale en lokale overheden; • internationale en private organisaties en • non-gouvernementele organisaties (ngo’s). LIFE+ bestaat uit drie onderdelen te weten: Natuur en Biodiversiteit; Milieubeleid en Bestuur en Informatie en Communicatie. De algemene doelstelling van LIFE+ is bij te dragen aan de uitvoering, actualisering en ontwikkeling van het communautaire milieubeleid en de communautaire milieuwetgeving met inbegrip van de integratie van het milieu in de andere beleidssectoren en aldus bijdragen tot duurzame ontwikkeling. Verder zijn er specifieke doelstellingen gesteld voor de verschillende onderdelen van LIFE+. Onderstaande doelstellingen zijn gesteld voor LIFE+ Natuur en Biodiversiteit. • Bijdragen aan de uitvoering van communautair beleid en wetgeving over natuur en biodiversiteit in het bijzonder de Vogel- en Habitatrichtlijn en de verdere ontwikkeling en uitvoering van het Netwerk Natura 2000; • Bijdragen aan de consolidering van de kennisbasis voor de ontwikkeling, beoordeling, monitoring en evaluatie van communautair beleid en wetgeving over natuur en biodiversiteit; • Ondersteuning van het ontwerpen en de uitvoering van beleidbenaderingen en – instrumenten voor monitoring en evaluatie van de kwaliteit en kwantiteit van de natuur en de biodiversiteit en de factoren milieudruk en reactiemechanismen die hun beïnvloeden. Met name voor de verwezenlijking van de doelstelling om de achteruitgang van de biodiversiteit te stoppen voor 2010 en de bedreiging van de klimaatsverandering op de natuur en de biodiversiteit; • Zorgen voor ondersteuning van een beter milieubestuur, met brede participatie van de belanghebbende partijen in het overleg over en de uitvoering van beleid en wetgeving inzake natuur en biodiversiteit. Een LIFE+ project voldoet aan de volgende criteria: • is gericht op demonstratie, ‘best practice’ of innovatie; • heeft een looptijd tussen de twee en vijf jaar; • heeft minimaal één aanvrager (aangeraden wordt met niet meer dan vijf partners een voorstel in te dienen); • bevat geen fundamenteel onderzoek; • voert het project uit binnen het grondgebied van de lidstaten; • heeft een projectvoorstel dat niet in aanmerking komt voor andere Europese financierings-instrumenten. concept 147 De Europese Commissie heeft een voorkeur voor grootschalige en ambitieuze LIFE+ voorstellen met een gemiddelde begroting van rond de twee miljoen euro. Daarnaast gaat 50% van het Europese LIFE+ budget naar projecten binnen de Natuur en Biodiversiteit pijler. Ook wordt er bij de selectie gestreefd om 15% van het totale LIFE+ budget te reserveren voor transnationale projecten. concept 148 Literatuurlijst - Al, E.J. & Jagt, J.L., van der, 1995. Criteria voor A-locaties bos. Werkdocument IKC Natuurbeheer nr. W-76. IKC Natuurbeheer. Wageningen. - Antwerpen, van, J., Gils, van, J., Helms, J., Müller, E., 2003. Revitaliseringsvisie de Horsel. Inbo Adviseurs Vastgoed & Ruimte in opdracht van de gemeente Nuth. Woudenberg. - Bal, Dick, Henk Beije, Han van Dobben & Arjen van Hinsberg, (in prep). Overzicht van kritische stikstofdeposities voor habitattypen en Natura 2000-gebieden. Wageningen, Alterra, Alterra-rapport 1515. - Beekdalen magazine, oktober 2007. - Boesveld, A., 2005. Inventarisatie van landslakken van de Zeeuwse kust, met de nadruk op de Nauwe korfslak (Vertigo angustior). EIS-Leiden. - Boesveld, A., Gmelig Meyling, A.W., Bruyne, R.H., 2007. Inhaalslag Verspreidingsonderzoek Mollusken van de Europese Habitatrichtlijn. Resultaten van het inventarisatiejaar 2006. Zeggekorfslak Vertigo moulisiane. Stichting ANEMOON in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Bennebroek, 2007. - Boesveld, A. & Kalkman, V.J., 2007. Verspreiding en habitat van de Zeggekorfslak in Zuid-Holland. EIS2007-04. EIS-Leiden. - Broek, van den, T.G.Y., 1997. Beheerplan Imstenraderbos. O&B rapport no. 97-81. Vereniging Natuurmonumenten. ’s-Graveland. - Bruyne, de, R.H., & Gmelig Meyling, A.W., 2007. Inhaalslag Verspreidingsonderzoek Mollusken van de Europese Habitatrichtlijn. Resultaten van het inventarisatiejaar 2006. Nauwe korfslak Vertigo angustior. Stichting ANEMOON in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Bennebroek, 2007. - Bruyne, R.H., Gmelig MEyling, A.W., Boesveld, A., 2008. De soorten van het Leefgebiedenbeleid. Pp. 108-144. EIS, NMV, BLWG en Stichting ANEMOON. - Centrale Landinrichtingscommissie, 1996. Ontwerp-Landinrichtingsplan ex artikel 86 van de Landinrichtingswet voor de herinrichting Centraal Plateau gelegen in de gemeenten Beek, Meerssen, Nuth, Schinnen, Valkenburg aan de Geul en Voerendaal. Vastgesteld door de Centrale Landinrichtingscommissie d.d. 28 juni 1996. - Coelen, van der, J.E.M. (red), 1992. Verspreiding en ecologie van amfibieën en reptielen in Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht en Stichting RAVON, Nijmegen. - Crombaghs, B.H.J.M., Akkermans, R.W., Gubbels, R.E.M.B., Hoogerwerf, G., 2000. Vissen in Limburgse beken. De verspreiding van vissen in stromende wateren in Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht. 2000 - Decleer, K. (red), 2007. Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen / Dier- en plantensoorten. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. - DGC-TNO, 1980. Grondwaterkaart van Nederland, Maastricht 61, Heerlen 62 West, 62 Oost, Inventarisatierapport. Dienst Grondwaterverkenning TNO Delft. - DHV Ruimte en Mobiliteit BV, 2006. Pan-MER Uitbreiding mergelwinnig in groeve ’t Rooth. - Dijkman, E.J.W., 2003. Grondwatermeetnet Pompstation Craubeek (Voerendaal. Royal Haskoning in opdracht van NV Waterleiding Maatschappij Limburg. Arnhem concept 149 - Dobben, van H. & Hinsberg, van, A., 2008 Overzicht van kritische depositiewaarden voor stikstof, toegepast op habitattypen en Natura 2000-gebieden. Alterra-rapport 1654. Alterra, 2008. Wageningen. - Faunabeheereenheid Zuid-Limburg, 2005. Faunabeheerplan 2005-2009. Faunabeheereenheid ZuidLimburg, Roermond. - Gemeente Beek, 1992. Bestemmingsplan Regionale afvalverwerking westelijke Mijnstreek. Beek - Gemeente Beek, 1992. Bestemmingsplan Buitengebied Beek. Beek - Gemeente Beek, 2006. Bestemmingsplan Maastricht Aachen Airport. Beek - Gemeente Heerlen, 1971. Bestemmingsplan Geleendal (Noord en Zuid). Heerlen - Gemeente Heerlen, 2004. Bestemmingsplan Terworm Prickenis. Heerlen - Gemeente Heerlen, 2005. Bestemmingsplan Beitel Noord. Heerlen - Gemeente Nuth, 1998. Bestemmingsplan Buitengebied Nuth. Nuth - Gemeente Schinnen, 1995. Bestemmingsplan Buitengebied Schinnen. Schinnen. - Gemeente Sittard-Geleen, 2000. Bestemmingsplan Bedrijventerrein DSM-Geleen. Geleen - Gemeente Voerendaal, 1996. Bestemmingsplan Buitengebied Voerendaal. Voerendaal - Geraeds, R., Jansen, J., Thijs-Spee, P., 2008. Corio-Glana. Ontwikkeling van het Geleenbeekdal van Benzenrade tot de Muldersplas. Grontmij, Roermond. - Gmelig Meyling, A.W., Bruyne, R.H., de, 2006. Inhaalslag Verspreidingsonderzoek Mollusken van de Europese Habitatrichtlijn. Inventarisatieperiode 2004-2005. Nauwe korfslak Vertigo angustior. Stichting ANEMOON in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Bennebroek, 2006. - Goeij, de, S., Lucassen, E., Verbeek, P., 2006. Vooronderzoek bossen Cortenbach en Haeren. Vegetatie en hydrologie. Natuurbalans – Limes Divergens BV, Nijmegen. Onderzoekcentrum B-ware, Nijmegen. - Hendrix, W.P.A.M. & Meinardi, C.R., 2004. Bronnen en bronbeken van Zuid-Limburg; kwaliteit van grondwater, bronwater en beekwater. RIVM rapport 500003003/2004. Bilthoven. - Hille Ris Lambers, I., Brekelmans, F., Lensink, R., Smit, G.F.J., 2008. Bestaand gebruik van rijksinfrastructuur en Natura 2000-gebieden. Verkenning van effecten van rijkswegen, spoorwegen en rijkskanalen als gevolg van bestaand gebruik, beheer en onderhoud en autonome ontwikkeling. Bureau Waardenburg bv in opdracht van Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart, Culemborg. - IVN, 1978. Ontdek het mergelland – Nederlandse landschappen. Instituut voor Natuurbeschermingseducatie. - Janssen, J.A.M., & Schaminée, J,H.J., 2008. Europese Natuur in Nederland. Soorten. KNNV Uitgeverij, Utrecht. - Kapsenberg, F.P., 1999. Bosbeleid in Limburg. Onderzoek waardevolle bossen. Provincie Limburg, Maastricht. - Keulen, S.M.A., 1998. De Zeggekorfslak (Vertigo moulinsiana) in het dal van de Geleenbeek. Stichting ANEMOON in opdracht van Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen, Roermond, 1998. - Keulen, S.M.A., 1999. De Kathager Beemden. Natuurhistorisch maandblad, jaargang 88, september/oktober. Maastricht. concept 150 - Kiwa Water Research & EGG, 2007. Knelpunten- en kansenanalyse Natura 2000-gebieden. Kiwa Water Research, Nieuwegein / EGG, Groningen. - Klein Gebbink & Brunt, in prep. Stikstof en Natura 2000. In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit. Wing, Wageningen. - Mars, de, H., 1998. Verdrogingsonderzoek Limburg, Ecohydrologische Atlas Limburg 1989-1996. Band II Atlasbladteksten. Provincie Limburg. - Maris, M., Peters, B. en Kurstjens, G., 2006 (ongepubliceerd). Het kwelmoeras ‘Weustenrade’ langs de Geleenbeek in Voerendaal. Ervaringen met natuurlijke inrichting en begrazingsbeheer. Waterschap Roer en Overmaas & Stichting Ark. Sittard. - Ministerie van LNV, 1991. Beheersvisie voor het beschermde natuurmonument Kathagerbeemden 1991-2001. Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Consulentschap Natuur, Milieu en Faunabeheer in Limburg. Roermond, 1991. - Ministerie van LNV, 2005. Handreiking Beheerplannen Natura 2000-gebieden. Den Haag. - Ministerie van LNV, 2006. Natura 2000 doelendocument, Samenvatting. Ando bv Den Haag, 2006. - Ministerie van LNV, 2007. Concept gebiedendocument Geleenbeekdal. - Ministerie van LNV, 2007b. Informatiemap Steunpunt Natura 2000, Ede. - Ministerie van LNV, 2008a. Ontwerp aanwijzingsbesluit. Den Haag, 2008. - Ministerie van LNV, 2008b (ongepubliceerd). Profielendocument. Ministerie van LNV, Den Haag. - Ministerie van LNV, 2008c. Stikstof/ammoniak in relatie tot Natura 2000. Een verkenning van oplossingsrichtingen. Rapport van een taskforce onder voorzitterschap van C. Trojan in opdracht van Ministerie van LNV, Den Haag. - Ouden, den, J.B., 1995. A-locatie bossen in Limburg. Kenschets, beoordeling en adviezen met betrekking tot behoud en ontwikkeling van bosrelicten in de provincie Limburg. IBN-rapport 136. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek (INB-DLO) Wageningen, 1995. - Ploeg, van der, N, 1994. Beheersvisie 1994 Geleenbeekdal. Vereniging Natuurmonumenten. ’sGraveland. - Provincie Limburg, 1999. Nota Natuur en Landschapsbeheer 2000-2010. Een kader voor samenwerking en tijdige realisatie van natuurdoelen, Maastricht - Provincie Limburg, 2001. Besluit vergunning Grondwaterwet Meens Bierbrouwerij BV, nummer CD 5569. Maastricht - Provincie Limburg, 2002a. Stimuleringsplan Natuur, Bos en Landschap. Tevens Natuurgebieds-, Landschapsgebieds- en Beheersgebiedsplan. Zuid-Limburg-Zuid, Maastricht. - Provincie Limburg, 2002b. Stimuleringsplan Naruur, Bos en Landschap. Teven Natuurgebieds-, Landschapsgebieds- en Beheersgebiedsplan, Zuid-Limburg-Zuid, Maastricht. - Provincie Limburg, 2002c. Beleidsnota uitvoering Flora- en Faunawet, Maastricht - Provincie Limburg, 2004. Reconstructieplan Noord- en Midden-Limburg (Deel A, B en C). Nieuw Elan voor Noord- en Midden-Limburg, Maastricht. - Provincie Limburg, 2005. Voortgangsrapportage Verdrogingsbestrijding Limburg 1989-1998-2003. Stand van zaken uitgevoerde maatregelen in 42 gebieden. Afdeling Landelijke Leefomgeving, Maastricht, - Provincie Limburg, 2007a. Landschapsvisie Zuid-Limburg. Maastricht - Provincie Limburg, 2007b. Tweede evaluatie OGOR-meetnet.14 gebieden. Meetgegevens en interpretatie 2003-2006. Maastricht concept 151 - Provincie Limburg, in voorbereiding. Derde evaluatie OGOR-meetnet. Provincie Limburg, Maastricht. - Provincie Limburg, 2007c. Besluit vergunning Grondwaterwet Soft Drink International, nummer 07/123. Maastricht - Provincie Limburg, 2007d. Besluit vergunning Grondwaterwet Pompstation Craubeek, nummer 07/7716. Maastricht - Renes, J. 1988. De Geschiedenis van het Zuidlimburgse Cultuurlandschap. De Stichting Maaslandse Monografieën, Maastricht. Uitgeversmaatschappij Limburgs Dagblad B.V., Heerlen, 1988. - Rijk, de, S. & Doomen, A., 2007. Gedragscode Flora- en Faunawet voor drinkwaterbedrijven, KIWA, Nieuwegein - Schaminée, J.H.J. & J.A.M. Janssen, 2003. Europese Natuur in Nederland, Habitattypen. KNNV Uitgeverij, Utrecht. - Sijstermans, T., Geraeds, R., Hornman, M., Vercoulen, R., 2007. Projectplan Groenspoor ecologische verbinding Geleenbeek – Rode Beek. Grontmij in opdracht van gemeente Heerlen. Roermond - Smits, J.T. & Krekels, R.F.M., 2006. Vliegend hert in Limburg. Actieplan 2006-2010. EIS-Nederland en Bureau Natuurbalans-Limes divergens, Leiden-Nijmegen. - Staatsbosbeheer, 1999. Uitwerkingsplan Den Ouden Bosch 1999-2009. Tilburg - Steunpunt Natura 2000 & ARCADIS, 2008. Quick scan bestaand gebruikt & Natura 2000. Sectornotities. - Stortelder, A.H.F., Schaminée, J.H.J., Homme;, P.W.F.M., 1999. De vegetaties van Nederland. Deel 5. Plantengemeenschappen van ruigten, struwelen en bossen. Opulus press, Leiden. - Taken Landschapsplanning bv, 2001. Inrichtings- en beheersplan Natuurpark Terworm. In opdracht van gemeente Heerlen, Natuurmonumenten, van der Valk Hotels, Roermond. - UVA, 1984. Bodemkaart Zuid-Limburg, schaal 1:50.000. Fysisch-geografisch en bodemkundig laboratorium van de Universiteit van Amsterdam. - Verhagen, F.Th., Krikken, A. & Swierstra, W., 2006. Proefdraaien KRW monitoring Grondwater Maas.’sHertogenbosch. - Waterschap Roer en Overmaas, 2008. Concept Waterbeersplan Roer en Overmaas 2010-2015. - Vermulst, J.A.P.H., 2002. Stroomgebiedsvisie Geleenbeek – Roode Beek – Worm. Royal Haskoning, in opdracht van Waterschap Roer en Overmaas, Zuiveringschap Limburg, Provincie Limburg. Maastricht, 2002. - Waterschap Roer en Overmaas, 2008. Concept Waterbeersplan Roer en Overmaas 2010-2015. - Weeda, E.J., 2009. Weidevergeet-mij-nietje blijkt Beemdvergeet-mij-nietje. Myosotis scorpioides subsp. nemorosa nog steeds in Zuid-Limburg. Natuurhistorisch maandblad 2009, jaargang 98 (2). Maastricht. - Weeda, E.J., Keulen, S.M.A., Koelink, J.W., 2006. Maaibeheer in de Kathager Beemden beloond: Veenzegge (Cares davalliana) nieuw voor Nederland. Natuurhistorisch maandblad 2006, jaargang 95 (12). Maastricht. - Weeda, E.J., Keulen, S.M.A., 2007. Veranderingen in de plantengroei in de Karthagerbeemden. Natuurhistorisch Maandblad 2007, jaargang 96 (2). Maastricht. concept 152 - Weeda, E.J., Schaminée, J.H.J., van Duuren, L. met medewerking van Hennekens, S.M., Hoegen, A.C., Jansen, A.J.M., 2000. Atlas van Plantengemeenschappen in Nederland. Deel 1: Wateren, moerassen en natte heiden. KNNV Uitgeverij, Utrecht, 2000. - Weeda, E.J., Schaminée, J.H.J., van Duuren, L. met medewerking van Hennekens, S.M., Hoegen, A.C., Jansen, A.J.M., 2005. Atlas van Plantengemeenschappen in Nederland. Deel 4: Bossen, struwelen en ruigten. KNNV Uitgeverij, Utrecht, 2005. - Willems, W.J., Fraters, B., Meinardi, C.R., Reijnders, H.F.R., van Beek, C.G.E.M., 2002. Nutriënten in bodem en grondwater: Kwaliteitsdoelstellingen en kwaliteit 1984-2000. RIVM rapport 718201004/202. - Wing & IAR (red.), 2008. Eindvies Plan van aanpak reductie ammoniakdepositie op de Peelvenen. Einddocument. In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Wing, Wageningen. concept 153 Websites: - www.limburg.nl: 1) http://www.limburg.nl/nl/html/algemeen/beleid/natuur/Natuurgegevens/natuurgegevens.asp 2) http://www.limburg.nl/nl/html/algemeen/beleid/natuur/natuurcompensatieregeling/natuurcompensatie regeling.asp 3) http://www.limburg.nl/nl/html/algemeen/beleid/natuur/floraenfaunawet/Floraenfaunawet.asp 4) http://www.limburg.nl/nl/html/algemeen/beleid/Plattelandinuitvoering/plattelandinuitvoering.asp - www.minlnv.nl : 1) http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=n2k&groep=12&id=n2k154&t opic=detailinfo 2) http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/effectenindicator.aspx?subj=effectenmatrix 3) http://www.hetlnvloket.nl/portal/page?_pageid=122,1&_dad=portal&_schema=PORTAL - www.mnp.nl: http://www.mnp.nl/nl/themasites/gcn/kaarten/jpeg/depo_totN_2007.html - www.natuurbeheer.nu: http://www.natuurbeheer.nu/Subsidies/Nederland/Effect_Gerichte_Maatregelen_%28EGM%29/ - www.nazorglimburg.nl: http://www.nazorglimburg.nl/voormalige_stortplaatsen/beukenberg.html - www.overmaas.nl: www.overmaas.nl/algemene_onderdelen/downloads - www.vrom.nl: http://www.vrom.nl/pagina.html?id=6970&term=MTR
