Conclusie: meer valuta`s zijn beter dan één valuta

DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Geld voor en door de mensen
Gemeenschapsvaluta's ontwerpen, ontwikkelen en ontplooien
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Contents
Geld voor en door de mensen ................................................................................................................................. 1
Partners van CCIA ............................................................................................................................................. 2
Woord van dank...................................................................................................................................................... 4
Voorwoord .............................................................................................................................................................. 5
Inleiding .................................................................................................................................................................. 7
Wat staat er in het boek? .................................................................................................................................... 8
Deel één: Hoe kan geld beter aan onze doelen voldoen? ...................................................................................... 11
Hoofdstuk 1 // Wedergeboorte van een oude technologie .................................................................................... 12
De erfenis van het verleden .............................................................................................................................. 15
Oorsprong van de moderne basisbeweging ...................................................................................................... 16
De nieuwe millennia......................................................................................................................................... 19
Huidige fusie tussen sectoren ........................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 2 // Waarom – Gemeenschapsvaluta's: geld met een doel .................................................................. 24
Diensten en organisaties democratiseren [PS] ................................................................................................. 25
Voldoen aan behoeften van de gemeenschap ................................................................................................................. 25
Een nieuwe manier van dienstverlening: coproductie .................................................................................................... 26
De MKB-economie ondersteunen [SME] ........................................................................................................ 29
Cashflow verbeteren....................................................................................................................................................... 29
Krachtige bedrijfsnetwerken maken ............................................................................................................................... 31
Reservecapaciteit gebruiken ........................................................................................................................................... 32
Zorgen dat geld lokaal blijft circuleren .......................................................................................................................... 33
Consumenten opvoeden en de loyaliteit van klanten vergroten ..................................................................................... 35
Bedrijven en hun klanten nieuwe transactiemogelijkheden bieden ................................................................................ 37
Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan .................................................................................................. 38
Sociale participatie ......................................................................................................................................................... 38
De kerneconomie ondersteunen ..................................................................................................................................... 41
Ongelijkheden aanpakken .............................................................................................................................................. 41
Individueel welzijn en gezondheid verbeteren ............................................................................................................... 43
Milieuproblemen aanpakken ............................................................................................................................ 43
Duurzaam gedrag bevorderen ........................................................................................................................................ 44
Natuurlijke hulpbronnen waarderen: geld en natuur aan elkaar koppelen ...................................................................... 45
Duurzame bedrijfspraktijken ondersteunen .................................................................................................................... 46
Hoofdstuk 3 // Wie – Valuta's voor de mensen, door de mensen .......................................................................... 48
Belanghebbenden in een valutasysteem ........................................................................................................... 48
a) Partners ...................................................................................................................................................................... 49
b) Sponsors..................................................................................................................................................................... 49
c) Gebruikers .................................................................................................................................................................. 49
Niveaus van betrokkenheid .............................................................................................................................. 50
Leiding geven ................................................................................................................................................................. 50
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Integreren ....................................................................................................................................................................... 51
Medepartner zijn ............................................................................................................................................................ 54
Diagram 03..................................................................................................................................................................... 55
Sponsor zijn ................................................................................................................................................................... 56
Deelnemen ..................................................................................................................................................................... 56
Promoten ........................................................................................................................................................................ 57
Uitdagingen voor projecten met meerdere belanghebbenden .......................................................................... 57
Gevoelens van risico ...................................................................................................................................................... 57
Langzame besluitvorming .............................................................................................................................................. 58
Verschillende ambities ................................................................................................................................................... 58
Coproductie van een valuta .............................................................................................................................. 59
Deel twee: Geld innoveren – een handleiding. ..................................................................................................... 60
Hoofdstuk 4 // Het ontwerpproces van een valuta ................................................................................................ 61
Niet-lineair ....................................................................................................................................................... 62
Fase A: Planning .............................................................................................................................................. 64
Fase 1: Verkenning ........................................................................................................................................................ 64
Fase 2: Conceptualisering .............................................................................................................................................. 65
Fase 3: Haalbaarheid ...................................................................................................................................................... 65
Fase 4: Planning ............................................................................................................................................................. 65
Fase B: Opbouwen – Pilots .............................................................................................................................. 65
Fase 5: Opbouwen .......................................................................................................................................................... 65
Fase 6: Pilots .................................................................................................................................................................. 66
Fase C: Continuïteitsopties ............................................................................................................................... 66
Fase 7: Evaluatie ............................................................................................................................................................ 66
Fase 8: Voortzetting ....................................................................................................................................................... 66
Hoofdstuk 5: Wat – De hoofdkenmerken van een gemeenschapsvaluta kiezen ................................................... 70
Functie .............................................................................................................................................................. 70
Denominatie en transactiemedium ................................................................................................................... 71
Uitgifte ............................................................................................................................................................. 75
De regels die de uitgifte bepalen .................................................................................................................................... 75
De geldhoeveelheid ........................................................................................................................................................ 76
Geld in omloop brengen ................................................................................................................................................. 76
Geld uit omloop nemen .................................................................................................................................................. 77
Ondersteuning .................................................................................................................................................. 79
Ontwerpdetails ................................................................................................................................................. 80
Demurrage...................................................................................................................................................................... 80
Bonus/malus ................................................................................................................................................................... 81
Converteerbaarheid in de nationale valuta ..................................................................................................................... 83
Veiligheid ......................................................................................................................................................... 84
Markt ................................................................................................................................................................ 85
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 6 // Hoe – Een valuta implementeren en beheren................................................................................ 87
Organisatiestructuur en beheer ......................................................................................................................... 88
Financiën .......................................................................................................................................................... 89
Bedrijfsplan en budgettering .......................................................................................................................................... 90
Aanloopfase ................................................................................................................................................................... 90
Uitvoerfase ..................................................................................................................................................................... 90
Fondsenwerving ............................................................................................................................................................. 91
Juridisch en naleving ........................................................................................................................................ 96
Fiscaliteit ........................................................................................................................................................................ 96
Sociale zekerheid en werkgelegenheid ........................................................................................................................... 98
Financiële regelingen ..................................................................................................................................................... 98
Verzekeringen .............................................................................................................................................................. 100
Gegevensbescherming.................................................................................................................................................. 100
Aanvaarding door de openbare sector van gemeenschapsvaluta's ................................................................................ 100
ICT ................................................................................................................................................................. 101
Hoofdstuk 7: Het belang van goede communicatie ............................................................................................ 106
Doelgroepen ................................................................................................................................................... 106
Primaire doelgroep ....................................................................................................................................................... 106
Secundaire doelgroepen ............................................................................................................................................... 107
Belangrijkste boodschappen ........................................................................................................................... 108
Breng de boodschap naar buiten .................................................................................................................... 109
Beeldmateriaal en andere materialen............................................................................................................................ 109
Online........................................................................................................................................................................... 111
Colporteren, bijeenkomsten en evenementen ............................................................................................................... 112
Pers en openbare zaken ................................................................................................................................................ 113
Een netwerk onderhouden .............................................................................................................................. 114
Hoofdstuk 8: Evaluatie: impact definiëren en meten .......................................................................................... 116
Aanloopfase.................................................................................................................................................... 116
Wat er moet worden gemeten ......................................................................................................................... 117
Wanneer er moet worden gemeten ................................................................................................................. 118
Wie erbij moeten worden betrokken .............................................................................................................. 119
Hoe er moet worden gemeten ......................................................................................................................... 119
De juiste indicatoren kiezen ........................................................................................................................... 120
Gegevens verzamelen ..................................................................................................................................... 120
Gebruikersenquêtes ...................................................................................................................................................... 120
Focusgroepen ............................................................................................................................................................... 121
Prestatiegegevens en boekhoudsystemen ..................................................................................................................... 122
Conclusie: meer valuta's zijn beter dan één valuta ............................................................................................. 124
Aanbevolen literatuur en informatiebronnen ...................................................................................................... 125
Online kennis gateway ................................................................................................................................... 125
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Tijdschriften ................................................................................................................................................... 125
Aanbevolen literatuur ..................................................................................................................................... 126
Praktische gidsen voor gemeenschapsvaluta's ................................................................................................ 126
Verklarende woordenlijst.................................................................................................................................... 128
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
1
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Geld voor en door de mensen is het resultaat van een project dat heeft gelopen van 20112015, Community Currencies in Action (CCIA). CCIA, dat deels gefinancierd wordt door het
Interreg-project van de Europese Unie, is het grootste transnationale project op het gebied
van gemeenschapsvaluta's en brengt experts uit heel Noordwest-Europa als partners bij
elkaar. CCIA coördineert momenteel zes pilotprojecten over valuta's in Groot-Brittannië,
België, Nederland en Frankrijk.
Voortbouwend op de bevindingen van deze pilotprojecten en de bredere beweging voor de
innovatie van valuta's voorziet dit boek beleidsmakers en experts van informatie en adviezen
om een valutaproject binnen hun gemeenschap door te voeren. Indien gebaseerd op de juiste
kennis en ondersteuning kunnen deze valuta's leiden tot aanzienlijke economische, sociale en
ecologische voordelen voor de gebruikers ervan.
Hoewel gemeenschapsvaluta's vaak een marginaal verschijnsel zijn, hebben ze wel degelijk
het potentieel een vast onderdeel te worden van het dagelijkse economische leven. CCIA
hoopt dat dit boek de aanzet zal geven tot een nieuwe generatie gemeenschapsvaluta's en zal
bijdragen aan de algemene acceptatie ervan.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
2
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Partners van CCIA
Gemeente Amsterdam Oost: een lokale instantie die diensten verleent aan de 112.000
inwoners van een langdurig achtergesteld deel van Amsterdam. Amsterdam Oost, dat zich
inzet voor sociale, stedelijke en economische kwesties, ondersteunt de Makkie. Dit is een
door CCIA ondersteunde pilotvaluta die erop is gericht buurtbewoners meer bij hun
gemeenschap te betrekken en burgers middelen in handen te geven om bij te dragen aan de
door henzelf gewenste veranderingen in de gemeenschap.
Crédit Municipal de Nantes: een overheidsbedrijf met een economische en sociale missie
dat ingezetenen van de stad Nantes spaar- en kredietmogelijkheden biedt. Crédit Municipal
de Nantes speelt een strategische rol voor de verbetering van de leefkwaliteit van de
gemeenschap en beheert de SoNantes, een door CCIA ondersteunde valuta.
Lambeth Council: een lokale overheidsinstantie in Zuid-Londen. In samenwerking met
CCIA en de Brixton Pound probeert Lambert Council een gemeenschapsvaluta op te nemen
in de diensten die de gemeenteraad aanbiedt en een breed gebruik ervan te stimuleren. Deze
samenwerking is een centraal aspect van het doel van Lambert om de eerste coöperatieve
gemeenteraad van Groot-Brittannië te worden, wat inhoudt dat de raad gaat samenwerken
met de plaatselijke bevolking om gezamenlijk diensten te ontwerpen, beheren en ontplooien.
Limburg.net: een intergemeentelijke overheidsdienst voor afvalverwerking die zich
bezighoudt met afvalpreventie en -verzameling in de Belgische provincie Limburg en de stad
Diest. Limburg.net heeft in samenwerking met de CCIA een lokaal geldsysteem, de EPortemonnee, ontplooid om ecologisch duurzame praktijken van personen en bedrijven in de
hele regio te bevorderen.
New Economics Foundation (NEF): een Britse denktank die gerechtigheid op sociaal,
economisch en ecologisch gebied bevordert. De NEF is de meest toonaangevende
onderzoeksinstelling in Groot-Brittannië op het gebied van geld, krediet en aanvullende
geldsystemen. Binnen CCIA heeft de NEF het voortouw genomen op het gebied van
evaluatie- en communicatiemethoden, onderzoek gedaan naar juridische en
nalevingskwesties en een online tool voor samenwerking ontwikkeld, communitycurrency.info.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
3
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Qoin: een Nederlandse sociale onderneming gespecialiseerd in het ontwerpen en
implementeren van gemeenschapsvaluta's. Als onderdeel van CCIA heeft Qoin een veelzijdig
en functioneel softwareplatform ontwikkeld, Qoinware. Dit platform wordt momenteel
gebruikt voor verschillende gemeenschapsvaluta\'s, waaronder de SoNantes en de Brixton
Pound. Qoin heeft in coöperatief eigendom ook een door CCIA ondersteunde business-tobusiness (B2B) pilotvaluta gelanceerd: TradeQoin.
Spice: een sociale onderneming die oorspronkelijk in Wales is opgericht, maar nu in heel
Groot-Brittannië actief is. Spice ontwikkelt tijdkredietsystemen voor gemeenschappen en
openbare en vrijwilligersorganisaties. De programma's van Spice zijn zeer succesvol
gebleken voor het oplossen van ongelijkheden, het opbouwen van krachtigere
gemeenschappen en het verlenen van invloed aan burgers. De programma's van Spice worden
in samenwerking met CCIA uitgebreid.
Wales Council for Voluntary Action (WCVA): de spreekbuis van de vrijwilligerssector in
Wales die vrijwilligersorganisaties, individuen en gemeenschappen vertegenwoordigt en er
campagne voor voert. De WVCA is leidend partner voor CCIA en heeft toezicht gehouden op
de activiteiten van het partnerschap en de aangesloten organisaties gecoördineerd.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
4
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Woord van dank
Dit boek zou niet mogelijk zijn geweest zonder de inzet en bijdragen van onze CCIA-partners
en de vele externe experts die jarenlang aan dit onderwerp hebben gewerkt. De financiering
door de Europese Unie via het Interreg 4b-programma voor Noordwest-Europa is uiteraard
ook van groot belang.
We willen bovenal onze dank betuigen aan de personen die hebben geholpen bij het schrijven
van Geld voor en door de mensen, en dan met name aan Leander Bindewald, Alice Martin,
Duncan McCann, Tony Greenham en Duncan Thomas.
Dit boek bouwt ook voort op recente handboeken over gemeenschapsvaluta's in het
Nederlands en Frans die zijn geschreven door onze collega's in België en Nederland:
-
-
Guide pratique de monnaies complémentaires (2013) door Antoine Attout, Léone Clerc,
Amandine Cloot, Antoine Fain, Lise Disneur, Arnaud Marchand en Laurence Roland en
uitgegeven door het Réseau Financement Alternatif in Brussel dankzij de steun van de Waalse
regering.
Maak je buurt uitmuntend! (2014) door Bernard Lietaer, Anne Snick en Edgar Kampers,
uitgegeven door de Vlaamse regering.
Dit boek bouwt ook voort op het CCIA Community Currency Implementation Framework,
waarin de ervaring en kennis zijn samengebundeld van onze partners en degenen op wier
schouders wij staan. We zijn in dit opzicht met name veel verschuldigd aan Henk van Arkel
van de Social Trade Organisation (NL), John Rogers (Groot-Brittannië/Duitsland), Arthur
Brock van het Metacurrency Project (VS), Ludwig Schuster en wijlen Margrit Kennedy van
het Money Network Alliance (Denemarken), om er maar een paar te noemen.
Ook Nigel Dodd en Molly Scott Cato zijn we zeer dankbaar voor de voorwoorden die ze
hebben geschreven. De steunbetuigingen van deze bekende en gerespecteerde personen
onderstrepen hoezeer de beweging voor gemeenschapsvaluta's aan erkenning en
geloofwaardigheid heeft gewonnen binnen de economische wetenschappen en het openbaar
beleid.
En last but not least willen we Philipp Degens, Jens Martignoni, Ken Barlow, Susan Steed,
Julia Slay, Lucie Stephens, Carlos De Freitas en Brett Scott bedanken. Zij hebben feedback
en ondersteuning van onschatbare waarde gegeven. Hierdoor hebben we het onderwerp van
dit boek niet alleen zo uitgebreid kunnen behandelen, maar het ook op toegankelijke en
stimulerende wijze kunnen schrijven en presenteren.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
5
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Voorwoord
Net zoals vissen het water niet zien waarin ze zwemmen, leven wij elke dag in een wereld
waarin geld onze levens vormgeeft en controleert, en nemen wij dat als volledig
vanzelfsprekend aan. We vragen ons niet af wie dat geld gemaakt heeft of waarom sommige
mensen er zoveel van hebben en anderen er altijd te weinig. Dat is een schande omdat het
ontwerpen en uitgeven van geld een van de sleutels is om economische onrechtvaardigheid
goed te begrijpen, en het onszelf bevrijden van het op schulden gebaseerde geldsysteem een
essentiële stap is om een rechtvaardige, duurzame wereld te creëren.
Daarom ben ik blij met de publicatie van Geld voor en door de mensen, een boek geschreven
door een paar toonaangevende experts op het gebied van het ontwerpen en implementeren
van gemeenschapsvaluta's. Community Currencies in Action (CCIA), dat wordt ondersteund
door de Europese Unie, is de grootste transnationale coalitie die werkt aan de opbouw van
een betere theoretische en praktische basis voor de ontwikkeling van initiatieven op het
gebied van lokale valuta's.
Dit boek bouwt voort op de ervaring die is opgedaan in deze belangrijke pilotprojecten naar
gemeenschapsvaluta's en op de innovaties van de bredere beweging voor de innovatie van
valuta's. Het boek voorziet beleidsmakers en experts van informatie en adviezen om een
valutaproject succesvol binnen hun lokale gemeenschap door te voeren. Het idee van
gemeenschapsvaluta's is niet langer een marginaal verschijnsel. Het is nu het juiste moment
om deze initiatieven algemeen gangbaar te maken.
Zoals ik uit eigen ervaring weet, geeft het opzetten van een lokale valuta een onovertroffen
inzicht in de manier waarop een lokale economie werkt en in de manier waarop geld vorm
geeft aan economische macht. Ik ben er trots op een van de meest succesvolle lokale valuta's,
de Bristol Pound, onder mijn politieke verantwoordelijkheid te hebben. Dit boek zal
bijdragen aan het delen van het begrip van deze en andere valuta's die velen bevrijden van
economische onderdrukking en hen helpen levendige en veerkrachtige economieën op te
bouwen.
Molly Scott Cato - Lid van het Europese Parlement voor Zuidwest-Engeland en
voormalig hoogleraar economie aan de Roehampton Universit
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
6
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Dit is een belangrijk boek dat precies op het juiste moment verschijnt. We zijn nu al enkele
jaren getuige van een monetaire revolutie, die bestaat uit een ware explosie van nieuwe
vormen van geld. Ze verschillen aanzienlijk van elkaar en omvatten digitale
valutatechnologieën zoals Bitcoin, nieuwe manieren van sociaal lenen zoals Zopa,
innovatieve mobiele betalingssystemen zoals de M-Pesa en gemeenschapsvaluta's zoals de
SoNantes in Frankrijk, de Makkie in Nederland en de Brixton Pound in Groot-Brittannië.
Tegelijk met deze groeiende monetaire innovatie is de belangstelling voor de aard van geld
zelf sterk toegenomen omdat mensen van allerlei achtergronden beginnen te beseffen dat het
tijdperk waarin er maar één dominante vorm van geld was (door de staat goedgekeurd geld)
voorbij is, terwijl anderen nog steeds bezig zijn te doorgronden hoe het oude systeem feitelijk
werkte. In veel opzichten is dit een terugkeer naar het verleden: tot het einde van de 19e eeuw
bestonden er in feite meerdere munteenheden en buiten de Westerse wereld is dat zo
gebleven. Ondanks dat is wat we nu zien gebeuren, ook nieuw in termen van schaal,
diversiteit en technologie. De auteurs argumenteren dat er nooit eerder een beweging van
deze omvang en betekenis is geweest om geldsystemen te onderzoeken en van de grond af op
te bouwen. Maar hoe opwindend en intrigerend deze ontwikkelingen ook zijn, ze roepen ook
een paar dringende vragen op: wat is de precieze aard van geld in een tijdperk van monetair
pluralisme? Hoe kunnen we de efficiëntie van nieuwe vormen van geld beoordelen? Welke
vorm van reglementering (als die al nodig is) is vereist door de opkomst ervan? En wat zijn
de consequenties voor onze dagelijkse levens? CCIA (Community Currencies in Action)
heeft experts uit zes Europese landen bijeen gebracht en met hen onderzoek van onschatbare
waarde gedaan naar één zeer belangrijke vorm van monetaire innovatie, namelijk
gemeenschapsvaluta's.
De
in
dit
boek
gepresenteerde
resultaten
van
het
samenwerkingsproject bouwen voort op belangrijke lessen die zijn geleerd uit programma's
die al worden uitgevoerd, en bevatten nuttige adviezen voor mensen die overwegen nieuwe
initiatieven in hun eigen gemeenschap te lanceren. Naast het bieden van praktische adviezen
is de centrale boodschap van dit boek dat geld echt een positief verschil kan uitmaken voor
onze levens, en de gemeenschappen waarin we leven en werken daadwerkelijk kan verrijken.
Geld is een instrument: het wordt tijd dat we het ten eigen bate gaan gebruiken.
Nigel Dodd, hoogleraar sociologie, London School of Economics en auteur van The
Social Life of Money (Princeton University Press, 2014)
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
7
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Inleiding
Geld is in veel opzichten een geheimzinnig iets. Waar komt het vandaan? Hoe heeft het zich
ontwikkeld? Wie maakt en reguleert het? Waarom lijken we er nooit genoeg van te hebben?
In dit boek worden een paar geheimen van geld ontrafeld en wordt uitgelegd hoe
gemeenschappen hun eigen geld kunnen maken.
Dat kan vreemd lijken voor mensen die geen ervaring hebben met de beweging voor
gemeenschapsvaluta's. De diepte van de historische ervaring en de breedte van de huidige
praktijk getuigen echter van het potentieel dat valutavernieuwingen hebben om van de wereld
een betere plaats te maken.
De overvloed aan concepten en terminologie die voortkomt uit de wereld van het ontwerpen
van valuta, kan intimiderend zijn voor nieuwelingen op dit gebied. Eén manier om hier
doorheen te breken is geld (in de breedste zin des woords) te zien als een sociale technologie.
Zoals voor iedere technologie geldt, wordt geld ontwikkeld en ontplooid om bepaalde doelen
te bereiken. In het geval van conventioneel geld, zoals nationale of transnationale valuta's,
zijn die doelen onduidelijk geworden. Dat is paradoxaal genoeg zo omdat het medium en het
gebruik ervan zo vertrouwd en onopvallend zijn.
Geld kan echter nooit 'neutraal' zijn en is niet alleen de olie waarmee transacties gesmeerd
verlopen. Deze opvatting wordt steeds meer onder vuur genomen door kritische economen,
die negatieve gevolgen voor de economie, het milieu en de maatschappij zien ten gevolge van
de manier waarop conventionele monetaire systemen zijn ontworpen en worden beheerd.
Van de eerste incarnaties tot de meest eigentijdse systemen kunnen valuta's worden gezien als
een vorm van transactiebescheiden. Terwijl deze bescheiden voorheen werden vastgelegd op
kleitabletten en later in boeken, gebeurt dat tegenwoordig meestal elektronisch in een puur
digitale vorm. In feite wordt er alom voorspeld dat de nieuwe communicatietechnologieën het
'einde van contant geld' inluiden. In plaats van een stuk papier of een munt als
uitwisselingsbewijs te overhandigen, kunnen transacties nu veel efficiënter met computers
worden bijgehouden.
Hoewel een papierloze economie in veel delen van de wereld nog ver weg lijkt, gaat dat
dankzij de voortschrijdende digitale revolutie steeds gangbaarder worden. Veel aspecten van
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
8
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
geld lijken inderdaad al in een staat van transformatie te verkeren die vergelijkbaar is met de
veranderingen die de transport- en productiesector hebben doorgemaakt nadat de
stoommachine de industriële revolutie in gang had gezet. Deze diepgaande veranderingen
gaan gepaard met grote risico's en opwindende kansen om opnieuw na te denken over geld en
het opnieuw te ontwerpen zodat het beter ten dienste komt te staan van de maatschappij en
ons natuurlijke leefmilieu.
Gemeenschapsvaluta's spelen in op deze kansen en hebben, in tegenstelling tot conventionele
geldsystemen, duidelijke doelen. Het zijn technologieën die zijn ontworpen om bepaalde
gemeenschappen te helpen samen te werken aan gewenste, door iedereen begrepen doelen. In
plaats van alleen een rol te spelen als alternatieve media die het bredere systeem van
economische uitwisseling en sociale relaties ongemoeid laten, zijn gemeenschapsvaluta's in
de allereerste plaats vectoren van verandering en empowerment.
Wat staat er in het boek?
Het boek bestaat uit twee delen. Deel één is een niet-technisch overzicht van de potentiële
voordelen en belangrijkste praktische overwegingen die gelden voor
gemeenschapsvalutaprojecten. Dit kan erg nuttig zijn voor beleidsmakers of nieuwkomers op
dit gebied.
Hoofdstuk 1 gaat over de rijk geschakeerde voorlopers van complementaire valuta's en
schetst een historische achtergrond voor de volgende hoofdstukken. Hoofdstuk 2 behandelt
de doelen van gemeenschapsvaluta's en benadrukt het belang van een resultaatgerichte
aanpak van het ontwerpen ervan. We richten ons op vier gebieden die voor valuta's vaak aan
de orde komen: de kwaliteit van openbare diensten verbeteren, kleine bedrijven en de lokale
economie ondersteunen, sociale inclusie en sociale structuur bevorderen en opbouwen, en
ecologische duurzaamheid verbeteren.
Hoofdstuk 3 bevat een overzicht van de belanghebbenden waarmee projecten voor
gemeenschapsmunten meestal te maken krijgen en welk niveau van inzet en bijdragen van
elk kan worden verwacht. Ook worden enkele van de uitdagingen besproken waarmee zo'n
omvangrijk en complex project met meerdere partners wordt geconfronteerd.
Deel twee gaat vervolgens dieper in op de bijzonderheden van valutaontwerp en de
implementatie ervan. Hoewel dit gedeelte noodzakelijkerwijs meer technisch van aard is,
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
9
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
hopen we dat het materiaal voor zowel nieuwkomers als specialisten waardevol en
toegankelijk zal zijn.
Hoofdstuk 4 vat de belangrijkste overwegingen bij het ontwerpen van een valuta samen en
bevat een set basisprincipes die opgaan voor ieder valutaontwerpproces (waarbij wordt
benadrukt dat elke gemeenschapsvaluta uniek is).
Daarna gaan we in hoofdstuk 5 dieper in op de technische ontwerpkenmerken die
gemeenschapsvaluta's meestal hebben. Hoofdstuk 6 gaat verder dan de ontwerpkenmerken
van gemeenschapsvaluta's en behandelt de bredere uitdagingen om een valutaproject
succesvol te maken. Een valutaproject kan er op papier fantastisch uitzien, maar zonder
degelijke organisatiestructuur of zekere financieringskanalen kan het moeilijk zijn het project
van de grond te krijgen.
Hoofdstuk 7 richt zich op het ontwikkelen van een effectieve communicatiestrategie, iets wat
essentieel is om een valutaproject van de grond te krijgen en tijdens elke fase de vereiste
personen aan boord te krijgen. Tot slot wordt in hoofdstuk 8 de evaluatie van een
valutaproject besproken. Het is voor afzonderlijke gemeenschapsvaluta's en voor het veld in
zijn geheel van groot belang rigoureus bewijsmateriaal op te bouwen om te weten wat wel en
niet werkt, welke ontwerpkenmerken effectief of ineffectief zijn onder verschillende
omstandigheden en hoe projecten kunnen worden verfijnd en verbeterd.
We hebben te gespecialiseerde terminologie vermeden, maar een zekere hoeveelheid
technisch vocabulaire is onvermijdelijk. We hebben een verklarende woordenlijst met alle
gebruikte technische termen samengesteld. Alle termen in de lijst zijn in de lopende tekst van
het boek onderstreept, zodat u ze gemakkelijk kunt opzoeken. In het hoofdstuk 'Aanbevolen
literatuur' vindt u boeken, publicaties en online informatiebronnen om u verder te verdiepen
op het gebied van gemeenschapsvaluta's.
We hebben ook een paar casestudy's van 'valuta's in actie' opgenomen. We hopen daarmee
het boek minder abstract te maken en de lezer praktische voorbeelden te geven zonder deze te
overstelpen met technische details. Om dingen gemakkelijk na te kunnen zoeken is elke
casestudy gemarkeerd met een of meer symbolen die de belangrijkste doelen aangeven. De
volgende symbolen worden in het hele boek gebruikt:
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
10
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Diensten en organisaties democratiseren [PS]
De MKB-economie ondersteunen [SME]
Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan [SI]
Milieuproblemen aanpakken [E]
CCIA-valuta [CCIA]
De index helpt lezers de weg te vinden in de casestudy's naar meer dan 30 valuta's en verdere
vermeldingen ervan in het boek. Meer informatie over elke valuta en de bijbehorende
concepten en termen vindt u op: community-currency.info.
Hoewel het opnieuw opbouwen van geld niet simpel is, hopen we dat deze voorbeelden (en
inderdaad het boek in het algemeen) eraan zullen bijdragen het ontwerpen en implementeren
van geld voor meer mensen tot iets concreets, aantrekkelijks en haalbaars te maken.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
11
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Deel één: Hoe kan geld beter aan onze doelen voldoen?
Complementaire en gemeenschapsvaluta's zijn voor velen vrij onbekende begrippen. Het
eerste deel van dit boek richt zich vooral op volledige nieuwkomers op dit gebied en op hen
die zich alleen vaag bewust zijn van de gebruiksmogelijkheden, doelen en potentiële
voordelen van deze baanbrekende monetaire tools.
We laten nieuwkomers kennismaken met de theoretische argumenten en geven concrete
voorbeelden van hoe en waarom verschillende soorten complementaire valuta's, die waren
ontworpen als aanvulling op conventioneel geld, in de loop der jaren zijn ontstaan. Door eerst
een historische context te verschaffen voor de verdere, meer praktijkgerichte inhoud van het
boek, hopen we dat het idee om nieuwe valuta te creëren minder vreemd op de lezer zal
overkomen. Door geld (alle soorten geld) te beschouwen als een instrument om bepaalde
doelen te bereiken, hopen we de lezer in staat te stellen na te denken over hoe geld beter zou
kunnen (en inderdaad, beter kan) functioneren om te voldoen aan de behoeften van de
maatschappij.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
12
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 1 // Wedergeboorte van een oude technologie
Gemeenschapsvaluta's hebben in de afgelopen decennia een forse bloei doorgemaakt. Deze
eigentijdse projecten komen echter voort uit een rijk historisch verleden dat nieuwe ideeën en
inzichten blijft voortbrengen. Door dit verleden te onderzoeken hopen we een deel van de
mysteries rondom geld weg te nemen en de weg te bereiden voor nieuwe
gebruiksmogelijkheden en ontwerpen die beter afgestemd zijn op de economische, sociale en
ecologische doelen van gemeenschappen.
In een recent artikel van de Bank of England dat gaat over de aard van geld, wordt een
'valuta' heel krap en simplistisch gedefinieerd als papieren biljetten en munten.i Die definitie
is echter alleen maar van toepassing wanneer het gaat over één soort geld, in dit geval het
Britse pond. Als we de realiteit en diversiteit van gemeenschapsvaluta's willen begrijpen
(waarvan er veel geen fysieke bestaansvorm hebben), dan moeten we ruimer denken. Door de
definitie van valuta's te verruimen (en door verder terug te gaan in de economische en sociale
geschiedenis), kunnen we ons richten op de sociale rol die geld uiteindelijk heeft en gaan
nadenken over nieuwe manieren waarop het kan worden ontworpen.
Van schelpen en reusachtige stenen tot tabak, kleitabletten en graan, er zijn talloze middelen
die hebben gediend als valuta. Dat is met inbegrip van regionale munten in de middeleeuwen,
de arbeidscoupons van het eind van de 19e eeuw en de vele vormen van scrip-geld dat in de
Verenigde Staten en Europa werd gebruikt, met name in het decennium tussen beide
wereldoorlogen en de Grote Depressie.ii Wanneer we nadenken over geld en valuta's (wat dat
zijn, wat ze doen, waar ze vandaan komen), is het moeilijk ergens een lijn te trekken.
[currency box: scrip money]
'Scrip'-geld
Scrip-geld of 'zegelcertificaat' verwijst naar een aantal op papier gebaseerde
complementaire valuta's die tijdens de Grote Depressie met name in de Verenigde
Staten, Oostenrijk en Duitsland bekendheid kregen.
In een poging om onbenutte productiecapaciteit af te stemmen op niet-voldane
behoeften in een periode waarin de conventionele geldhoeveelheid inkromp. werd
op scrip-geld een vorm van 'demurrage' of negatieve rente toegepast. Hiervoor
moesten met regelmatige tussenpozen zegels worden gekocht om de nominale
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
13
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
waarde van het geld te behouden. De waarde van de zegelcertificaten nam na
verloop van tijd af, zodat het uitgeven ervan werd aangemoedigd en oppotten
ontmoedigd.
[end box]
De geschiedenis van complementaire valuta's is complex en nauw verbonden met
maatschappelijke ontwikkelingen, de sociale wetenschappen en technologie. Zowel qua vorm
als doelen gaat de ontwikkeling van valuta's inderdaad veelal gelijk op met maatschappelijke
veranderingen. Zoals vaak het geval is, kent de geschiedenis van deze ontwikkeling ups en
downs, met terugkerende elementen, herontdekkingen en vergeten voorbeelden.
De brede categorie van complementaire valuta's (met andere woorden, valuta's die een
dominante vorm complementeren of aanvullen) vereist uiteraard de dominantie van één
centrale, officiële valuta waarop alle andere valuta's een aanvulling zijn. We moeten echter
ook af van de algemene aanname dat hedendaagse economieën draaien om één soort geld.
Dominante valuta's zijn altijd en overal aangevuld door andere valuta's.
[currency box: Gemeenschaps- en complementaire valuta's]
Gemeenschaps- en complementaire valuta's
Hoewel de termen 'gemeenschapsvaluta' en 'complementaire valuta' vaak door
elkaar worden gebruikt, verwijzen ze strikt genomen naar twee subtiel van elkaar
verschillende begrippen
Complementaire valuta's zijn ontworpen om te bestaan naast conventioneel geld
om doelen te realiseren die met het conventionele geldsysteem niet kunnen
worden bereikt.
Gemeenschapsvaluta's (het hoofdonderwerp van dit boek) zijn een subset van de
complementaire valuta's die gebonden zijn aan een specifieke, duidelijk
afgebakende en beperkte gemeenschap. De gemeenschap kan bijvoorbeeld
geografisch (lokale valuta's), bedrijfsgebonden (wederzijds-krediet-systemen) of
zelfs online (digitale valuta's) zijn. Een gemeenschapsvaluta is bedoeld om te
voldoen aan de behoeften van een bepaalde gemeenschap, gewoonlijk op nonprofitbasis.
[end box]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
14
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
In feite is wat in het verleden gold, ook nu nog waar: veel mensen gebruiken in hun
dagelijkse levens formeel en informeel verschillende soorten valuta's. Dat is niet alleen zo
wanneer we naar het buitenland gaan en bijvoorbeeld euro's omwisselen voor dollars of
ponden. maar ook wanneer we loyaliteitskaarten, cadeaubonnen, air miles, kredieten voor
online gaming enzovoort gebruiken: ook dat zijn valuta's, al worden ze meestal niet zo
genoemd. De valuta's waarmee we tegenwoordig te maken hebben (hier louter begrepen als
een transactiemiddel) zijn talrijk en gevarieerd.
Hoewel de vroegste vormen van complementaire valuta's in de jaren '20 van de vorige eeuw
zijn ontstaan, is er pas van de jaren '80 theoretisch onderzoek naar gedaan en is er pas vanaf
dat moment meer in de praktijk mee geëxperimenteerd.
Mede omdat we leven in een wereld die via internet verbonden is, zijn de algemene
belangstelling voor en de kennis van valutaontwerp in de afgelopen dertig jaar voortdurend
gegroeid. Het ziet er daarom naar uit dat dit in de toekomst een meer stabiele en
systematische discipline zal worden. De formele studie van complementaire en
gemeenschapsvaluta's staat nog in de kinderschoenen en is nog maar zeer recentelijk onder de
aandacht van universiteiten en overheidsinstanties gekomen.
De grote aandacht die Bitcoin in de media heeft getrokken, is de meest opvallende en
populaire uitdaging voor ons begrip van geld en financiën in de afgelopen jaren geweest.
Deze ontwikkeling heeft het bewustzijn van valutaontwerp sterk gestimuleerd. Verder zijn
het bestaan van dit boek, het door de EU gefinancierde project waaruit het is voortgekomen
en, niet in de laatste plaats, iedereen die dit boek leest, tekenen van een sterk toenemende
belangstelling voor valuta-innovatie.
Mede door de vorderingen op het gebied van informatietechnologie is er een groeiend
bewustzijn dat geld geen neutraal en vaststaand bestanddeel van de maatschappelijke
structuur is. Dit besef opent de deur voor veel nieuwe mogelijkheden om kwesties op het
gebied van welvaart, duurzaamheid en welzijn via monetair ontwerp aan de orde te stellen.
We gaan nu enkele van de belangrijkste ontwikkelingen bespreken die ons hebben gebracht
waar we nu zijn.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
15
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
De erfenis van het verleden
[currency box: Het wonder van Wörgl]
Het 'wonder van Wörgl'
In 1932-1933 heeft zich in het Oostenrijkse plaatsje Wörgl het 'wonder van
Wörgl' voorgedaan. Het is een van de best bekende voorbeelden van de manier
waarop een gemeenschapsvaluta de lokale economie kan stimuleren. Op het
dieptepunt van de monetaire contractie tijdens de Grote Depressie heeft de
nieuwe burgemeester van het plaatsje, Michael Unterguggenberger, een
stadsvaluta uitgegeven waarop het begrip demurrage.van toepassing was.
De omloop van dit geld werd sterk gestimuleerd en het stadje Wörgl kon de
effecten van de wereldwijde crisis afwenden: de werkeloosheid daalde sterk, de
straten werden opnieuw geplaveid, er werden nieuwe huizen gebouwd en er
werden infrastructuurprojecten gerealiseerd. Alles werd gefinancierd met het
'vrije geld' van de stad. Toen het voorbeeld van Wörgl bekend werd, greep de
Oostenrijkse centrale bank in. Gemeenschapsvaluta's werden verboden en de
Depressie sloeg opnieuw toe.
[end box]
[currency box: WIR Bank]
WIR Bank
De Zwitserse WIR Bank (afkorting van Wirtschaftsring of 'bedrijvenkring') is
opgericht in 1934 toen het bedrijfsleven werd gedecimeerd door de financiële
crisis tussen de beide wereldoorlogen. De WIR Bank heeft tegenwoordig een
omzet van in de tien cijfers en meer dan 60.000 leden, vooral kleine en
middelgrote bedrijven (MKB's) in de bouw, de horeca, de productie-industrie en
de detailhandel. De bank verstrekt haar leden vrijwel renteloze leningen, schept
marketingkansen en biedt een clearingsysteem waarmee goederen en diensten
kunnen worden uitgewisseld door de eigen valuta van de bank te gebruiken: de
WIR franc, die à pari gekoppeld is, maar niet kan worden omgewisseld voor
gewone Zwitserse francs.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
16
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Tekorten van de nationale valuta hebben dus geen invloed op de feitelijke
economische activiteit, omdat de WIR Bank een anticyclisch effect heeft, dat wil
zeggen groeit tijdens recessies en krimpt tijdens periodes van economische
opleving. Hierdoor kunnen MKB's overleven en zelfs bloeien wanneer de
conventionele geldeconomie tijden van onzekerheid doormaakt. [MKB]
[end box]
Een paar van de meest genoemde voorbeelden van succesvolle valutaprogramma's (zoals het
'wonder van Wörgl' en de WIR Bank in Zwitserland) dateren uit het begin van de 20e eeuw
en zijn nog steeds lichtende voorbeelden voor valutadeskundigen over de hele wereld. Met
name de WIR Bank, een business-to-business valuta die coöperatief wordt beheerd en het
MKB ondersteunt, wordt vaak genoemd als een succesvolle onderneming die zowel
economische als sociale doelen behartigt. Het meer dan 80-jarige bestaan en het
aanpassingsvermogen ervan zijn een inspiratiebron en aanmoediging voor huidige
valutaontwerpers. Het is uit de ervaringen van dergelijke succesvolle systemen in het heden
en verleden dat lessen kunnen worden geleerd en nieuwe ideeën en ontwikkelingen sneller
kunnen worden omarmd.
Oorsprong van de moderne basisbeweging
De moderne geschiedenis van gemeenschapsvaluta is echt van start gegaan aan het begin van
de jaren '80 dankzij de opkomst van de informatietechnologie en als reactie op de
economische problemen van de jaren '70. Michael Linton uit British Columbia in Canada
staat aan de wieg van het valutaconcept Local Exchange Trading Systems (LETS) en heeft ter
ondersteuning daarvan een netwerkcomputerprogramma ontwikkeld. Met de software van
Linton konden gemeenschapsleden hun aanbiedingen en behoeftes eenvoudig vastleggen en
delen en ook onderlinge transacties registreren. Dit innovatieve model sloeg wereldwijd aan,
vooral in de jaren '90. LETS zijn sindsdien voor velen het vlaggenschip van de
gemeenschapsvaluta's geworden.iii
[currency box: LETS]
LETS (Local Exchange Trading Systems)
LETS zijn tegenwoordig hoofdzakelijk eerder wederzijds-krediet-systemen voor
personen dan voor bedrijven. Leden van een LETS bieden hun vaardigheden en
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
17
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
diensten aan en wisselen deze uit met andere leden in ruil voor kredieten. LETS
zijn bedoeld om de latente capaciteit van een gemeenschap te mobiliseren door
een platform en een uitwisselingsmedium buiten de conventionele
markteconomie te bieden.
De netwerken worden coöperatief beheerd, ze zijn zelfregulerend en worden vaak
in verband gebracht met de idealen van empowerment, lokalisatie en
gemeenschapsvorming. Anders dan tijdbanken hebben ze geen centrale broker en
onderhandelen de leden zelf over de prijzen van diensten. Hierbij worden
kredieten gewoonlijk één-op-één gewaardeerd met de nationale valuta en niet op
basis van tijd. [PS] [SI]
[end box]
Met de groei van deze 'doe-het-zelf' valuta's bleek de aanname dat monetaire en financiële
innovatie het exclusieve voorrecht van overheden is of onverbrekelijk gekoppeld is aan de
behoeften en wensen van grote bedrijven en banken, onwaar te zijn In plaats daarvan werden
er valuta-experimenten ten bate van mensen, lokale bedrijven en bredere gemeenschappen
opgestart.
Binnen deze innovatie van onderaf ontstonden rond dezelfde tijd de eerste moderne
experimenten met tijdgebaseerde valuta's Tijdgeldsystemen, die zich expliciet richten op
sociale uitwisselingen, werden begin jaren '90 gepopulariseerd door Edgar Cahn, die als
eerste het woord 'tijddollar' gebruikte. Cahn verankerde de praktijken en het ethos van de
daarop volgende golf van valuta's in de waarden solidariteit, gelijkheid en respect.
Tijdbanken en tijdkredieten zijn de twee soorten gemeenschapsvaluta die deze waarden het
meest direct weerspiegelen.
[currency box: tijdgebaseerde valuta's]
Tijdgebaseerde valuta's
De gemeenschapsvaluta's die het meest gebruikt worden om de waarde van de
activiteiten te erkennen die door de conventionele economie worden
verwaarloosd, zijn tijdbanken. Het principe achter dergelijke valuta's is simpel:
één uur werk staat gelijk aan één tijdseenheid. Uitwisselingen tussen leden
worden doorgegeven door een broker, die de aanvragen van het ene lid afstemt op
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
18
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
de vaardigheden die door anderen worden aangeboden. Dit stimuleert mensen
andere leden van hun gemeenschap te helpen. Het kan geïsoleerde of economisch
buitengesloten personen (zoals ouderen) de kans geven diensten te 'kopen' die zij
anders niet zouden kunnen betalen en het kan hen het gevoel geven dat hun
vaardigheden gewaardeerd worden door en nuttig zijn voor anderen.
Een tweede model dat nuttig is om de sociale inclusie te versterken en is afgeleid
van het traditionele tijdbankieren, is het model van tijdgebaseerde valuta's
waarnaar vaak wordt verwezen als tijdkredietsystemen. Hoewel ze gebaseerd zijn
op hetzelfde principe van één uur = één krediet, overwint dit model bepaalde
beperkingen van tijdbanken. Het belangrijkste verschil is dat uitwisselingen niet
langer beperkt zijn tot uitwisselingen tussen individuen of moeten worden
doorgegeven door een broker. In plaats daarvan geeft de valuta (die fysiek of
elektronisch kan zijn) zelf de uitwisselingen door en circuleert de valuta vrij
tussen de individuen of organisaties die bereid zijn de valuta uit te geven of
accepteren.
Terwijl tijdbanken functioneren binnen zeer lokale geografische gebieden en
meestal beperkt zijn tot leden die hun vaardigheden onderling uitwisselen, bieden
volledig ontwikkelde tijdkredietvaluta's veel meer mogelijkheden tot deelname
door bedrijven en meer grootschalige gemeenschapsprojecten
[box ends]
LETS en tijddollars zijn de basis van veel huidige gemeenschapsvalutaprojecten die
wereldwijd in netwerken van verschillende omvang worden uitgevoerd. Er is nog geen
betrouwbare consensus over alle momenteel gebruikte systemen. Dat komt voor een deel
door de wisselende terminologie die in verschillende talen wordt gebruikt. Verder zijn veel
projecten extreem lokaal, wat inhoudt dat systemen voortdurend komen en gaan.
De valuta's die aan de oorsprong van deze ontwikkelingen stonden en zijn gelanceerd door
individuen en kleine groepen geëngageerde burgers, kwamen opnieuw in de belangstelling te
staan toen de 'Trueque'-gemeenschapsvaluta's in Argentinië na de crash van de nationale
munteenheid de Peso het leven van zo'n tien miljoen mensen ondersteunden. Meer recentelijk
heeft de eurocrisis geleid tot andere voorbeelden van valuta-initiatieven (zoals de TEM in
Volos in Griekenland en veel andere in Italië en Spanje) die de kwestie van valutapluralisme
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
19
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
opnieuw onder de politieke aandacht hebben gebracht. Hoewel de TEM ('Alternatieve
Monetaire Eenheid' in het Grieks) op de lokale markten en in de internationale media als iets
volledig nieuws werd gepresenteerd, was dat beslist niet geval, zoals we in dit hoofdstuk
hebben gezien. Pogingen om anticyclische valuta's te ontwerpen die de tekortkomingen
opvullen wanneer er problemen zijn met nationale valuta's, zullen ongetwijfeld blijven
bestaan.
[currency box: Trueque]
De Redes de Truque (ruilhandelnetwerken) ontstonden midden jaren '90 in
Argentinië als reactie op de economische crisis en de ineenstorting van de
nationale munteenheid, de Peso. Het netwerk creëerde in het hele land een keten
van gemeenschapsnetwerken die hun eigen valuta, de 'Credito', gebruikten om de
uitwisseling van goederen en diensten te vergemakkelijken. Credito's van andere
markten werden vrijwillig geaccepteerd, terwijl de algemene administratie en
structuur van het netwerk en de valuta volledig gedecentraliseerd waren.
Hoewel de valuta hierdoor, en ook door de grotendeels spontane aard van het
ontstaan ervan, gevoelig was voor fraude, hebben talloze mensen dankzij de
trueques en de Credito's een zware economische crisis kunnen overleven. Het
ledental bereikte in 2001 zijn hoogtepunt met 2,5 miljoen individuen verspreid
over 4600 centra.
De trueque-netwerken van Argentinië laten enerzijds zien dat
gemeenschapsvaluta's tijdens economische crises kunnen functioneren als
alternatieve uitwisselingsmedia, en anderzijds dat er behoefte is aan de
ontwikkeling van meer betrouwbare en veerkrachtige netwerken als waarborg
tegen dergelijke eventualiteiten [SME] [SI]
[end box]
De nieuwe millennia
In de eerste jaren van het nieuwe millennium deed zich een andere innovatiegolf voor met
valuta's zoals de Chiemgauer in Duitsland, de Banco Palmas in Brazilië, de Berkshares in de
VS en de Transition Pounds en de EKO in Groot-Brittannië. Deze systemen zijn anders in die
zin dat ze worden ondersteund door hun respectieve nationale valuta's. Hierdoor kunnen ze
worden omgewisseld voor contanten als er geen geschikte uitgavemogelijkheden zijn. Deze
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
20
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
valuta's worden ondersteund door formele organisatiestructuren en financieringsvereisten die
dichter staan bij initiatieven uit de vrijwilligerssector dan bij de oorspronkelijke interventies
het geval was.
Ecologische duurzaamheid is ook een steeds belangrijkere drijfveer geworden voor veel
valutaprojecten. Voorbeelden zoals het Duitse Regiogeld en transitievaluta's zijn erop gericht
duurzame ontwikkeling te stimuleren, milieuvriendelijke activiteiten aan te moedigen en
CO2-emissies te reduceren.
[currency box: Regiogeld]
Regiogeld
Regiogeld verwijst naar meerdere gemeenschapsvaluta's in Duitsland, Oostenrijk
en Nederland. Zoals de naam al zegt, dient 'regionaal geld' een grotere
geografische gemeenschap dan de meeste gemeenschapsvaluta's die lokaal
gebonden zijn. Ze bieden meer mogelijkheden voor ecologisch duurzame
productie en toevoerketens omdat ze breed worden uitgebracht in de volledige
lokale regio.
Terwijl ze gebaseerd zijn op uiteenlopende modellen (zoals op papier gebaseerde
of elektronische systemen waarin demurrage wordt gehanteerd, en bepaalde
vormen van lokale kredietsystemen), zijn Regiogeld-valuta's bedoeld als
tegenwicht voor de negatieve effecten van mondialisering door lokale MKBeconomieën te stimuleren. De bekendste Regiogeld-valuta is de Chiemgauer die
sinds 2003 in Beieren wordt gebruikt. [SME] [E]
[box ends]
Huidige fusie tussen sectoren
De overheid en regelgevende instanties hebben valuta-innovatie niet altijd ondersteund: van
de beruchte stopzetting door de Oostenrijkse centrale bank van de zeer succesvolle lokale
valuta in Wörgl in de jaren '30 tot het hedendaagse gebrek aan duidelijkheid in veel
rechtsgebieden aangaande de gevolgen die inkomsten via LETS en tijdbanken hebben voor
belastingen en sociale uitkeringen. Deze onzekerheid kan de samenwerking met regelgevende
instanties of de openbare sector belemmeren.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
21
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Omgekeerd echter zijn sommige lokale autoriteiten, gemeenteraden, regionale overheden en
recentelijk de Europese Unie begonnen zich te verdiepen in gemeenschapsvaluta's. Deze
groeiende belangstelling is grotendeels te danken aan de vastberadenheid van diverse NGO's
die valutaprogramma's uitvoeren en aan publieke financiers sterke argumenten hebben
gepresenteerd om dergelijke programma's te ondersteunen. De ondersteuning van
valutaprojecten door overheidsorganen is niet alleen een potentiële remedie tegen de talrijke
bezuinigingen waarmee landen sinds de financiële crisis van 2008 te kampen hebben gehad,
maar is ook een verbetering voor publieke diensten en beleidsregels die verder gaat dan wat
er met geld kan worden gekocht.
CCIA is in 2011 gelanceerd om het potentieel van valutaprogramma's te demonstreren aan
een transnationaal publiek van beleidsmakers, overheidsmedewerkers en de gemeenschappen
die zij van dienst zijn in Nederland, België, Frankrijk en Groot-Brittannië.
Sindsdien zijn er met steun van lokale overheidsinstanties diverse projecten van de grond
gekomen. De gemeenteraad van Lambeth in Londen, een CCIA-partner, werkte mee met de
Brixton Pound en stond deelnemende bedrijven toe belastingen te betalen in de lokale valuta.
De gemeenteraad van Bristol haakte daarop in toen de Bristol Pound in 2012 werd gelanceerd
en zij MKB's onmiddellijk de gelegenheid gaf tal van zaken met Bristol Pounds te betalen.
In 2011 verhuurde de stad Gent tuinruimtes tegen betaling met een nieuw gecreëerde sociale
valuta, het Toreke, dat kan worden verdiend via allerlei activiteiten die erop zijn gericht de
aandacht voor het milieu en de gemeenschapszin te versterken in een van de minst
bevoorrechte gebieden van het land.
De stad St. Gallen in Zwitserland lanceerde een tijdkredietprogramma, het Zeitvorsogeinitiatief, als aanvulling op de steeds verder opgerekte pensioen- en
gezondheidszorgsystemen. Binnen dit programma kunnen mensen kredieten verdienen en
sparen door zorgdiensten aan oudere medeburgers te verlenen. Deze kredieten kunnen
vervolgens in de toekomst worden omgewisseld voor zorgdiensten wanneer de verdieners
zelf hulp nodig hebben. De kredieten worden gegarandeerd door het stadsbestuur en
demonstreren overtuigend hoe systemen voor sociale zekerheid kunnen worden versterkt
zonder veel extra financiële middelen of kortingen op publieke diensten elders.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
22
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
De stad Nantes in Frankrijk heeft zijn instelling voor openbare leningen, het Crédit
Municipal, gemachtigd een valuta te ontwikkelen voor de stad en de grootstedelijke regio. De
SoNantes is in samenwerking met CCIA in 2015 gelanceerd als een baanbrekend model voor
regionale valuta's dat MKB's rentevrije liquiditeit biedt.
[currency box: the SoNantes]
De SoNantes
De op de Zwitserse WIR geïnspireerde SoNantes is een valuta die in het voorjaar
van 2015 is gelanceerd, financieel wordt ondersteund door de EU en wordt
beheerd door de openbare bank van Nantes. Dankzij dit innovatieve model
kunnen bedrijven zaken doen binnen een gesloten-lus-systeem voor wederzijds
krediet. Individuele consumenten kunnen het systeem ook gebruiken door zich in
het programma in te kopen en tegen betaling van euro's kredieten aan te schaffen.
De volledig digitale kredieten kunnen worden uitgewisseld tegen goederen en
lokale diensten, waaronder het openbaar vervoer via een magneetstripkaart.
[SME] [E] [PS] [CCIA]
[end box]
Deze voorbeelden zijn een nieuwe mijlpaal voor valutaprojecten waaruit blijkt dat specifiek
ontworpen valuta's in toenemende mate worden besproken als financiële oplossing voor
grotere entiteiten en overheidsinstanties de voordelen ervan inzien. Er is een opkomende
behoefte aan een democratisch bepaalde economie waarin optimaal gebruik wordt gemaakt
van alles wat geld als instrument te bieden heeft, zoals blijkt uit de tientallen voorstellen die
in de afgelopen jaren zijn gedaan voor een tweede, nationale Griekse valuta om het land
binnen de Eurozone te houden.iv Er zijn complementaire systemen voorgesteld om op allerlei
manieren de binnenlandse Griekse markt te versterken, die ondanks alle
bezuinigingsmaatregelen beslist niet is ingestort. Met de overwinning van Syriza tijdens de
algemene verkiezingen en de benoeming van de nieuwe minister van financiën Yanis
Varoufakis, zijn er begin 2015 diverse ideeën voor een complementaire valuta's voorgesteld.v
Natiestaten zijn echter niet de enige grote spelers die hun ogen hebben geopend voor
complementaire valutamodellen. Linden-dollars (de valuta van de virtuele wereld Second
Life) en Bitcoin zijn geïntegreerd in banksystemen. Grote bedrijven hebben ook
valutasystemen opgezet (met als doel meer winst te maken), zoals Amazon Point, Google
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
23
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Wallet en Apple Pay. Uit de snelle ontwikkeling van digitale betalingssystemen blijkt verder
dat geld een instrument is waaraan vorm moet worden gegeven en dat moet worden gebruikt.
Geld is feitelijk gewoon een sociale technologie en de manier waarop het wordt ontworpen,
geproduceerd en gecontroleerd (op een manier die verre van neutraal of afhankelijk van
gepredetermineerde factoren is), beïnvloedt de effecten ervan op de maatschappij in haar
geheel. De onderkenning hiervan is de eerste stap op weg naar het creëren van valuta's als
instrumenten ten bate van specifieke gemeenschappen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
24
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 2 // Waarom – Gemeenschapsvaluta's: geld met een doel
Gemeenschapsvaluta's kunnen worden gebruikt voor verschillende doelen. We geven
hier een overzicht van de meest gangbare doelen.
Op grond van de complexe geschiedenis van en het hedendaagse experimenteren met
valutaontwerp waarvan we leren wat tegenwoordig als geld wordt gezien, zijn we begonnen
gemeenschapsvaluta's te definiëren als een specifieke categorie. Er zijn twee hoofdredenen
waarom ze verschillen van andere soorten complementaire valuta's:
(1) Het expliciete doel ervan is een meer gelijkwaardige, verbonden en duurzame
maatschappij te ondersteunen en creëren
(2) Ze worden ontworpen voor een specifieke groep
Projecten met gemeenschapsvaluta's worden vaak opgezet in reactie op tekortkomingen van
het monetaire systeem (bijvoorbeeld gebrek aan beschikbaar krediet voor kleine bedrijven of
bezuinigingen in de openbare sector) en proberen op verschillende manieren de
reservecapaciteit van sommige leden te koppelen aan de niet-voldane behoeften van anderen.
Wat deze valuta's grofweg gemeen hebben is dat ze de manier willen verbeteren waarop geld
inspeelt op de complexe problemen van maatschappijen.
Ontworpen voor impact
Met als uitgangspunt het idee dat een project ideaal gesproeken een positieve impact moet
hebben, kunnen met goed ontworpen valuta's tal van doelen worden nagestreefd.
Resultaatgerichtheid staat centraal bij het ontwerpen van gemeenschapsvaluta's. Er moet dus
voor worden gezorgd dat modellen niet worden gemaakt als doel op zich, maar als
instrumenten om een bepaalde verandering teweeg te brengen.
Het onderverdelen van gemeenschapsvaluta's in termen van hun beoogde gebruik is een
nuttig uitgangspunt om te vergelijken hoe verschillende benaderingen kunnen worden
gevolgd om verschillende problemen aan te pakken. De volgende vier gebieden dekken
grofweg de sociale, economische en ecologische doelen die in projecten voor
gemeenschapsvaluta's vandaag de dag wereldwijd worden nagestreefd:
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
25
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
1. Diensten en organisaties democratiseren [PS]
2. De MKB-economie ondersteunen [SME]
3. Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan [SI]
4. Milieuproblemen aanpakken [E]
Elk valutamodel is in de praktijk uniek, richt zich meestal op meerdere van de voorgaande
doelen en past dus bijna nooit precies in één categorie. Om het bereik en de combinatie van
de doelen van bestaande valutaprojecten duidelijk te maken, worden de volgende vier
symbolen in het boek naast de relevante valutavoorbeelden weergegeven.
Diensten en organisaties democratiseren [PS]
In de afgelopen paar jaar zijn valuta-initiatieven erkende beleidsinstrumenten voor lokale
overheden geworden. Omdat monetaire transacties steeds gangbaarder worden bij de levering
van financiële diensten, zien mensen deze diensten (op het gebied van vrijetijdsbesteding,
onderwijs of gezondheidszorg) steeds meer als consument dan als actieve burger. Specifiek
ontworpen valuta's kunnen de dynamiek van deze steeds meer gemonetariseerde relaties
veranderen en de sociale betekenis ervan nieuw leven inblazen.
Voldoen aan behoeften van de gemeenschap
Vooral sinds 2008 hebben veel landen in Europa en elders de politieke beslissing genomen
om de budgetten van lokale overheden te verminderen. De behoeften van de gemeenschappen
waarvoor deze budgetten bedoeld waren, zijn echter niet verdwenen. De tekortkomingen
veroorzaakt door een gereduceerde overheidspot hebben de discussie van burgers die 'dingen
voor zichzelf willen doen' een nieuwe, politiek geladen betekenis gegeven.
Wanneer mensen verplicht zijn om met hun eigen tijd en middelen de tekortkomingen aan te
vullen die door overheidsbezuinigingen zijn veroorzaakt, ontstaat er een grotere ongelijkheid.
Gebieden waar bewoners meer vrije tijd en geld hebben, worden onmiddellijk boven andere
bevoordeeld. Bezuinigingen zonder voorzieningen om sociale initiatieven en belangrijke
openbare diensten in leven te houden, hebben negatieve gevolgen voor de
gemeenschapsvorming gehad. Er kunnen echter meer proactieve stappen voor
gemeenschapsvorming worden gezet wanneer burgers meer actief zijn en het heft meer in
eigen hand nemen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
26
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Omdat lokale overheidsinstanties onder druk staan om nieuwe manieren te vinden om
diensten te leveren, werkt een groeiend aantal valutaontwerpers samen met vooruit denkende
overheidsorganen aan manieren om aan de complexe behoeften van deze laatsten te voldoen.
Valuta-initiatieven zijn praktische antwoorden op een reeks beleidskwesties waarvan het doel
niet is openbare diensten te vervangen of in hun oude vorm te herstellen, maar eerder om ze
te transformeren in iets dat meer nut heeft en meer waarde voor het geïnvesteerde geld
oplevert. Hoewel een aanzienlijke investering vooraf vereist is voor duurzaam succes in
termen van economische leefbaarheid en input van deskundigen en eindgebruikers, kunnen
gemeenschapsvaluta's op langere termijn de belofte inhouden van een kosteneffectief
instrument dat mensen actief betrekt bij het vinden van oplossingen voor de behoeften binnen
hun gemeenschap.
Een nieuwe manier van dienstverlening: coproductie
[quote box]
‘Coproductie is een relatie waarin professionals en burgers macht delen
om samen te ontwerpen, te plannen en steun te leveren, in de wetenschap dat beide
partners
wezenlijk kunnen bijdragen om de leefkwaliteit van mensen
en gemeenschappen te verbeteren.’
uit Commissioning for outcomes and co-production: a practical guide for local authorities vi
[end box]
Valuta's kunnen de relatie tussen openbare diensten en de mensen waarvoor deze bedoeld
zijn, in positieve zin veranderen. In de context van de openbare sector wordt coproductie
steeds vaker gebruikt om diensten te laten verrichten, ontwerpen en leveren. In plaats van te
proberen de behoeften van mensen te 'regelen', wordt er bij coproductie gekeken naar de
activa van mensen (hun tijd, expertise en vaardigheden) en wordt er een meer gelijkwaardige
samenwerking met mensen opgebouwd om openbare diensten te ontwerpen en leveren. Dit is
de tegenoverstelde benadering van (en inderdaad ontstaan als kritiek op) de traditionele, topdown en gecentraliseerde dienstverleningsmodellen waarin gebruikers gezien worden als
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
27
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
passieve 'ontvangers'. Omdat de traditionele modellen door bezuinigingen onder steeds meer
druk werden gezet, zijn beleidsmakers coproductie gaan zien als een mogelijk alternatief.
[currency box: Zeitvorsoge]
Een goed voorbeeld van het gebruik van een gemeenschapsvaluta om de
coproductie van openbare diensten te vergemakkelijken, is het ‘Zeitvorsoge’initiatief (letterlijk 'tijdprovisie') dat is gelanceerd en wordt gefinancierd door de
stad St. Gallen in Zwitserland. Het hoofddoel ervan is gepensioneerde, maar
meestal gezonde medeburgers de gelegenheid te geven om tijdkredieten te sparen
als beloning voor het helpen van anderen die basiszorg nodig hebben. Diverse
ouderenzorgorganisaties geven vrijwilligers de gelegenheid om tijdkredieten te
verdienen. De stad zelf staat garant en zorgt ervoor dat de kredieten in de
toekomst te allen tijde kunnen worden omgewisseld voor soortgelijke
zorgdiensten wanneer de verdiener deze zelf nodig heeft via een
ouderenzorgorganisatie of een vrijwilliger. Dit geeft mensen de
verantwoordelijkheid voor hun eigen zorg, zodat ze zelf hun eigen behoeften
kunnen definiëren en eraan voldoen. Een cruciaal aspect is dat dit gebeurt met de
professionele en financiële ondersteuning van openbare instanties. [SI] [PS]
[end box]
Gemeenschapsvaluta's functioneren als hefboom om het potentieel van coproductie te
realiseren. Ze stellen lokale overheidsinstanties, professionele organisaties of bedrijven in
staat om de bijdrage van het grote publiek aan hun diensten te waarderen en daardoor aan te
moedigen. Een goed ontworpen en geïmplementeerde gemeenschapsvaluta kan nieuwe
ideeën en input opleveren om openbare diensten op een kosteneffectieve manier te leveren,
onafhankelijke, gemeenschapsgebaseerde initiatieven te versterken, talenten en niet door de
conventionele markteconomie gewaardeerde activiteiten te erkennen en een eigen dynamiek
van interactie en uitwisseling te creëren.
Mensen kunnen op verschillende manieren in zee gaan met aanbieders van zorg, onderwijs en
ontspanning, zoals gezondheidsdiensten, gemeentelijke programma's, scholen of
liefdadigheidsinstellingen. Tijdbanken zijn een uitstekend voorbeeld van valutamodellen die
zijn ontworpen om dit soort problematiek aan te pakken omdat zij de tijd van mensen gelijk
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
28
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
waarderen en programma's aanmoedigen die leiden tot sociaal en ecologisch wenselijk
gedrag.
[currency box: Makkie]
De Makkie
De Makkie, die in 2012 is gelanceerd in het gebied rond het Makassarplein in de
Indische Buurt in Amsterdam, is een voorbeeld van een tijdvaluta en een
loyaliteitsprogramma. De valuta, die recentelijk in een groter gebied in gebruik is
genomen, wordt uitgegeven in de vorm van een soort bankbiljetten, waarbij één
Makkie overeenkomt met één uur dienstverlening of gemeenschaps/vrijwilligerswerk. Makkies kunnen worden omgewisseld voor producten,
diensten, vrijetijdsactiviteiten of kortingen in lokale winkels.
De Makkie is erop gericht burgers een actieve rol in hun gemeenschap te geven
en het welzijn van inwoners te vergroten. Activiteiten worden ontwikkeld en
ondersteund door lokale woningbouwverenigingen, welzijnsinstellingen en de
gemeente in reactie op behoeften die uit onderzoek en contacten met de lokale
bevolking naar voren zijn gekomen. [PS] [SI] [CCIA]
[end box]
Het is essentieel te benadrukken dat coproductie geen lapmiddel of een excuus is om
individuen en gemeenschappen op onrealistische manier verantwoordelijk te stellen voor hun
eigen welzijn. Het is evenmin een wondermiddel tegen de gevolgen van bezuinigingen op
overheidsfinanciering. Hoewel sommige voordelen van coproductie eenvoudig kunnen
worden doorgerekend als directe besparingen voor de staat, worden veel van de voordelen
pas op middellange of lange termijn gerealiseerd, terwijl andere (zoals welzijn of
empowerment) moeilijk kwantitatief meetbaar zijn..
Valutaprojecten kunnen gemeenteraden de gelegenheid geven samen te werken met andere
lokale belanghebbenden, zoals onafhankelijke bedrijven, bewonersgroepen en
liefdadigheidsinstellingen. Ze zijn een instrument waarmee deelnemers hun hulpbronnen
proactief kunnen samenballen om een lokale economie en gemeenschap te versterken in
plaats van dit reactief te doen zoals het geval is wanneer gemeenteraden met bezuinigingen
worden geconfronteerd. Het globale doel van dit scenario is de overtollige hulpbronnen van
gemeenschappen (met inbegrip van ondergewaardeerde vaardigheden van leden en lokale
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
29
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
faciliteit) met elkaar in verbinding te brengen op een manier die beter voldoet aan de
behoeften en wensen van de betreffende groep en de bredere gemeenschap.
De MKB-economie ondersteunen [SME]
Een gediversifieerd financieel systeem dat tegemoet komt aan de unieke behoeften van
regionale en lokale economieën is essentieel voor een gezonde nationale economie.
Winkelstraten met een gediversifieerde combinatie van bedrijven vormen lokale economieën
die beter bestand zijn tegen externe veranderingen en aantrekkelijker zijn voor bewoners en
bezoekers. Deze bedrijven voldoen in toenemende mate aan de groeiende voorkeur van
consumenten voor online winkelen en vormen, zoals ze soms genoemd worden, 'virtuele
winkelstraten' met onafhankelijke bedrijven die een antwoord zijn op de online websites van
grote ondernemingen zoals Amazon en verschillende supermarkten.
De gewenste toestand van commerciële diversiteit wordt bedreigd door het conventionele
groeimodel van de detailhandel, dat vaak de logica van 'groter is beter' volgt. Naast het feit
dat de ongebreidelde verspreiding van supermarkten en andere grote ketens vaak leidt tot de
sluiting van lokale bedrijven, is de kans groot dat deze supermarkten en ketens in economisch
zwaardere tijden een gebied verlaten en alle banen en lokale voorzieningen meenemen. Nu
echter veel grote detailhandelaren recentelijk hun slechtste verkoopcijfers in jaren hebben
gekend, speculeren sommigen dat het einde van het 'groter is beter'-model nabij is. En dat
vergroot de kansen voor MKB's om hun marktpositie te heroveren.
Valutasystemen kunnen worden ontworpen om de dominantie van grote bedrijven tegen te
gaan door de diversiteit van MKB-economieën te ondersteunen en consumenten te
informeren over de keuzes die ze kunnen maken. Sommige bedrijfsgeoriënteerde valuta's
helpen bedrijven met operationele aspecten, zoals de aanschaf van voorraden, het stimuleren
van de verkoop en het betalen van personeel. Dat helpt ze productiever te worden en beter
bestand te zijn tegen veranderingen in de bredere economie. De doelgebruikers van
verschillende modellen wisselen. Sommige business-to-business-valuta's zijn alleen gericht
op MKB's, terwijl andere ook op consumenten zijn gericht.
Cashflow verbeteren
De financiële sector van veel Europese landen (waarvan Groot-Brittannië een uitstekend
voorbeeld is) wordt gedomineerd door een paar internationale commerciële banken. Zij staan
daardoor gemakkelijk bloot aan de kritiek dat zij alle contact hebben verloren met de
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
30
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
productieve sectoren en de MKB's, die de steunpilaar zijn van regionale en lokale
economieën. Sinds de financiële crisis in 2008 zijn banken minder gaan lenen aan MKB's,
waardoor veel bedrijven en startende ondernemingen op zoek zijn gegaan naar alternatieve
financieringsbronnen.
Initiatieven voor complementaire valuta's kunnen MKB's helpen elkaar financieel te
ondersteunen door binnen het valutanetwerk krediet, goederen en diensten te lenen en
ontvangen, waardoor zij minder afhankelijk zijn van liquiditeit en banken. Bijvoorbeeld
dankzij business-to-business (b2b) handelssystemen kunnen leden inkopen en verkopen
realiseren met handelskredieten of 'punten', zodat zij een groter deel van hun reguliere
cashflow kunnen reserveren voor operationele kosten.
[currency box: TradeQoin]
TradeQoin is een Nederlands handelsnetwerk voor MKB's waarmee bedrijven
elkaar voor goederen en diensten kunnen betalen met hun eigen digitale valuta,
die wordt gecreëerd op het moment van uitwisseling. Dit helpt bedrijven hun
uitgaven in euro te reduceren en biedt MKB's een snel en goedkoop werkkapitaal
in TradeQoin. De online marktplaats die door leden wordt verzorgd, stimuleert de
zakelijke activiteit tussen deelnemende MKB's [SME] [CCIA]
[end box]
Complementaire valutasystemen zijn historisch gezien ontstaan als vervangers van
conventioneel geld in tijden waarin er onvoldoende conventioneel geld circuleerde. Dit kan
zijn in de vorm van een grotere cashflow voor bedrijven (zoals eerder besproken), maar ook
als een vervangend transactiemedium wanneer de reguliere optie, bijvoorbeeld de nationale
valuta, is opgedroogd.
[currency box: Bangla-Pesa]
De Bangla-Pesa is een wederzijds-kredietsysteem voor MKB's in een verarmde
wijk van Mombasa in Kenya waarmee leden goederen en diensten onderling
kunnen verhandelen ongeacht hoeveel conventioneel geld zij bezitten.
Meer dan 200 MKB's nemen momenteel deel aan het netwerk, dat op zich slechts
één facet is van een breder programma voor armoedebestrijding. De valuta is
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
31
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
geïntroduceerd door Koru Kenya, een lokale NGO die zich inzet voor
economische steun en stabilisatie.
Omdat 75% van de MKB's in het gebied in handen van vrouwen is, is de BanglaPesa ook een nuttig instrument om naast economische ongelijkheden, ook
ongelijkheden tussen mannen en vrouwen te verkleinen. Volgens een onderzoek
dat is uitgevoerd in 2014, is het 'typische' netwerklid een moeder van 35 jaar die
zichzelf aanduidt als de belangrijkste kostwinner voor 2-3 kinderen.vii [SME] [SI]
[end box]
Krachtige bedrijfsnetwerken maken
Veel valutaprogramma's bieden bedrijven de gelegenheid om onderling netwerken te vormen,
die functioneren als platform om hun werk bij de rest van het netwerk bekendheid te geven.
Dit kan leiden tot meer verkopen aan kopers die op zoek zijn naar handelskansen binnen het
valutanetwerk. Bedrijven kunnen zich met elkaar identificeren op grond van de ethische
dimensie binnen het handelsgebied waarin zij actief zijn of gewoon de commerciële
voordelen onderkennen van meer wederzijdse uitwisselingen. Valutanetwerken kunnen
bedrijven in contact brengen met nieuwe klanten met dezelfde waarden, zoals het verkleinen
van de CO2-voetafdruk of het bevorderen van lokale productie.
[currency box: Berkshares]
BerkShares zijn de gemeenschapsvaluta van de regio Berkshire in Massachusetts
(VS).
De valuta wordt bij lokale banken gekocht voor Amerikaanse dollars. Er zijn
sinds 2006 naar schatting 4,3 miljoen BerkShares uitgegeven en er zijn er op
ieder willekeurig moment circa 130.000 in omloop. Het belangrijkste doel van de
BerkShare is, net zoals bij andere geografisch gebonden valuta's, welvaart binnen
het gebied te houden en lokale productie en consumptie aan te moedigen. [SME]
[end box]
Verder moedigen krachtige bedrijfsnetwerken een zelfhulpmodel voor uitwisseling en
wederzijdse ondersteuning langs toevoerketens aan. Door de interactie tussen bedrijven te
vergemakkelijken, moedigen ze langetermijnrelaties tussen MKB's binnen hetzelfde gebied
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
32
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
of dezelfde sector aan. Dit kan bijvoorbeeld geschieden door het opbouwen van banden
tussen een dienstverlener (zoals een restaurant) en lokale leveranciers (zoals cash-andcarrybedrijven of drankenproducten.
[currency box: the Palmas]
Banco Palmas is een gemeenschapsbank in Fortaleza in Brazilië. Sinds 2000
verstrekt de bank rentevrije microkredietleningen in de lokale valuta, de Palmas.
Het doel van de bank is lokale productie en consumptie te bevorderen en, via de
Palmas, meer welvaart binnen het gebied te houden, wat meer werkgelegenheid
en inkomsten moet genereren. Banco Palmas is door zijn optreden als vertrouwd
ondersteuner van de lokale gemeenschapsvaluta, een voorbeeld van de voordelen
van een krachtige lokale banksector voor lokale economieën
Het voorbeeld wordt nu toegepast op meer dan 100 locaties in heel Brazilië en
wordt door de centrale bank erkend als een waardevol initiatief. [SME] [SI]
[end box]
Reservecapaciteit gebruiken
De meeste bedrijven functioneren niet op 100% van hun volledige capaciteit. De
commerciële voordelen van het benutten van ondergebruikte activa voor niet-voldane
behoeften (een van de hoofddoelen van complementaire valuta's) zijn duidelijk. Een
beloningsvalutaprogramma kan bedrijven in staat stellen bepaalde activa met loyale klanten
goedkoper uit te wisselen tegen punten. Of een handelsnetwerk kan anders ondergebruikte
diensten tegen krediet uitwisselen met andere bedrijven. Ongebruikte plaatsen in een
bioscoop kunnen bijvoorbeeld in ruil voor kredieten worden aangeboden als prijs voor een
wedstrijd of als bonus voor het personeel van andere bedrijven. Deze kredieten kunnen
vervolgens elders in het netwerk worden uitgegeven.
[case study: TradeQoin]
Casestudy:
Manoushka Botts, de oprichter van CarCleaners.nl in Amsterdam, is lid van
TradeQoin. Over de voordelen zegt Manoushka het volgende:
"We hebben een paar schoonmakers in vaste dienst en tijdens het laagseizoen
hebben zij minder te doen. Ik heb daarom besloten schoonmaakdiensten aan te
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
33
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
bieden in ruil voor TradeQoin-kredieten, die ik vervolgens kan uitgeven om
dingen te kopen die ik voor het bedrijf nodig heb. Waar ik naar zoek, is een
bedrijf of freelancer om me te helpen met een nieuwe website."
Het TradeQoin-netwerk levert Manoushka niet alleen een andere bron van
inkomsten op, maar brengt haar ook in contact met andere lokale MKB's, wat
goed is voor de algehele economie van het gebied.
[end box]
Zorgen dat geld lokaal blijft circuleren
Geld in een gebied pompen is nutteloos als het meteen naar elders verdwijnt. Toch is dat
precies wat er gebeurt met nationale valuta's of internationale valuta's zoals de euro. Dit
weglekken gebeurt omdat wanneer winkelstraten worden gedomineerd door multinationals
zonder lokale toevoerketens en er geen geografische beperkingen zijn op de plaats waar het
geld kan worden besteedt, de winst naar elders wordt weggesluisd.
[box: quote]
"De SoNantes komt ten goede aan iedereen die lokaal produceert en consumeert.
Het is geen vervanging van de euro, maar eerder een intelligente aanvulling. De
SoNantes bevordert lokale handel en korte productie- en toevoerketens, waardoor
MKB's die lid zijn minder hoeven te betalen in euro's, die ze kunnen gebruiken
om hun liquiditeit te behouden. De SoNantes biedt elk van ons een nieuwe manier
om iets voor onze regio, de ontwikkeling daarvan en de werkgelegenheid te doen.
Het is een instrument dat we delen om iedereen ervan te laten profiteren".
Pascal Bolo, eerste locoburgemeester van Nantes
[end box]
Lokale valuta's die specifiek bedoeld zijn voor een bepaald geografisch gebied, bieden
manieren om meer geld binnen dat gebied te houden. Ze kunnen helpen weglekken te
voorkomen doordat er minder winst verdwijnt naar het hoofdkantoor van grote bedrijven en
meer gaat naar de mensen die voor die bedrijven werken.viii Waarom is dit belangrijk? Omdat
het behouden van geld voor circulatie binnen een lokaliteit of MKB-netwerk via bijvoorbeeld
salarissen of toevoerketens, de mogelijkheden tot herinvestering binnen die gemeenschap
vergroot en de lokale infrastructuren op economisch en sociaal gebied versterkt.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
34
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
[currency box: Chiemgauer]
Chiemgauer
De Beierse Chiemgauer is het eerste en grootste Regiogeld-initiatief van
Duitsland. De valuta werkt met demurrage of negatieve rente: de nominale
waarde van Chiemgauer-biljetten blijft alleen geldig als om de drie maanden een
zegel wordt gekocht die op het biljet moet worden geplakt. Dit moedigt besteding
aan en ontmoedigt oppotten. Hierdoor circuleert de Chiemgauer sneller en vaker
dan de euro. De 600 MKB's in het netwerk voorzien in circa 50% van de
behoeften van de lokale bevolking. Ongeveer 2500 gebruikers en 250
vrijwilligers gebruiken de Chiemgauer eveneens. [MKB]
[end box]
[currency box: Eusko]
De Eusko is een regionale valuta die in 2013 in Bayonne, een stad in het Franse
Baskenland, is gelanceerd. Sinds oktober 2013 is het de belangrijkste
complementaire valuta in Frankrijk, met meer dan 466 zakelijke leden, 2300
individuele gebruikers en 170.000 Eusko's in omloop.
De Eusko heeft als doel de economie te relokaliseren door lokale handel aan te
moedigen, sociale banden en solidariteit te ontwikkelen, de waarde van de
Baskische taal en cultuur te vergroten, lokale projecten van algemeen belang te
ondersteunen en de impact op het milieu van de economie te verminderen.
De Eusko wordt ondersteund en één-op-één gewaardeerd met de euro. [SME] [E]
[end box]
Als een bepaalde kritische massa van bedrijven en personen wordt bereikt die een
gemeenschapsvaluta gebruiken, ontwikkelt zich een wederzijds versterkende relatie tussen de
voordelen voor lokale kopers en verkopers. Naarmate meer lokale MKB's de valuta
accepteren, worden meer individuen aangemoedigd om ermee te winkelen. Lokale bedrijven
recycleren de in de gemeenschapsvaluta gemaakte winsten vervolgens terug in de economie
via bijvoorbeeld uitwisselingen met andere MKB's en bonussen voor stafleden. Hierbij wordt
geld gebruikt dat alleen opnieuw binnen de plaatselijke economie kan worden uitgegeven.
Hiermee wordt een effectieve cirkel van bestedingen en herinvesteringen gecreëerd.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
35
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Omdat productie en toevoer momenteel zo sterk geglobaliseerd zijn, is het onwaarschijnlijk
dat deze ideale situatie onmiddellijk wordt gerealiseerd. Deskundigen op het gebied van
gemeenschapsvaluta's proberen daarom actief gaten in de lokale economie te identificeren en
dichten. Eén manier om dat te doen is gebruik te maken van het overschot aan nationale
valuta (dat is opgebouwd wanneer individuen en bedrijven de lokale valuta kopen zonder
deze later in te wisselen) om rentevrije leningen te verstrekken aan lokale bedrijven die
voldoen aan lokale toevoer- en productiebehoeften, en vervolgens geleidelijk een lokale
economie op te bouwen die commercieel en ecologisch duurzaam is en weglekken voorkomt.
[currency box: EKO]
De EKO is de gemeenschapsvaluta van het ecodorp Findhorn in Noordwest
Schotland. De EKO is gekoppeld aan het Britse pond en functioneert in
combinatie met het LETS van het dorp om een sterk en veerkrachtig lokaal
geldsysteem te creëren.
De EKO biedt leningen tegen een lage rente voor diverse gemeenschapsprojecten.
Tot op heden gaat het om een jongerenproject, een lokale coöperatie en een
windpark voor de gemeenschap. Een duurzaam woningbouwproject gaat ook
binnenkort via de EKO worden gefinancierd. De valuta draagt bij aan de
algemene visie van het ecodorp om de waarde te laten zien van een economisch,
ecologisch en sociaal duurzaam ontwikkelingsmodel binnen een gemeenschap.
[E] [SI] [PS]
[end box]
Consumenten opvoeden en de loyaliteit van klanten vergroten
Valutaprojecten kunnen het nadenken en de discussie over hoe geld functioneert en een
lokale economie beïnvloedt bevorderen. Het vergroten van het bewustzijn van mensen van de
sociaaleconomische dimensies van hun consumentengedrag kan directe voordelen hebben
voor lokale economieën omdat er meer klandizie voor deelnemende bedrijven ontstaat.
Omdat klanten met bedrijfseigenaren praten over de redenen waarom ze deelnemen aan een
gemeenschapsvalutaprogramma en over de voordelen voor beide partijen, worden er sterkere
banden tussen lokale personen en bedrijven gesmeed. Dit kan leiden tot een meer sociale
winkelstraat, waarin klanten en eigenaren elkaar leren kennen en klantloyaliteit ontwikkelen
rond de gedeelde waarden die de valuta representeert. Beide aspecten kunnen de omzet van
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
36
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
deelnemende MKB's vergroten of stabiliseren omdat klanten deelnemende bedrijven
uitkiezen om hun lokale geld te besteden.
Lokale overheidsinstanties kunnen als belangrijke leveranciers van diensten en producten
ontvankelijk zijn voor de voordelen van een gemeenschapsvaluta. Het gebruik van een
gemeenschapsvaluta is bijvoorbeeld een actieve manier om steun voor onafhankelijke
bedrijven te laten blijken.
[currency box: Brixton Pound]
De Brixton Pound is een gemeenschapsvaluta die wordt gebruikt in Zuid-Londen.
Hoewel de Brixton Pound is ontwikkeld om lokale MKB's te ondersteunen, is
deze valuta ook bedoeld om een gevoel van sociale samenhang binnen de
gemeenschap te bevorderen en voort te bouwen op de geschiedenis van sociaal
activisme van het gebied.
De Brixton Pound, die een één-op-één waarde ten opzichte van het pond sterling
heeft, kan alleen worden uitgegeven bij lokale MKB's en is daarom bedoeld om
welvaart binnen de gemeenschap te behouden. Veel deelnemende bedrijven
bieden kortingen aan iedereen die met Brixton Pounds betaalt. Het gaat hierbij
dus feitelijk om een loyaliteitsprogramma dat de betrokkenheid bij de lokale
economie bevordert en de klandizie voor bedrijven vergroot. Door de frequentere
langetermijnrelaties tussen MKB's in Brixton worden de toevoer- en
productieketens zoveel mogelijk gelokaliseerd om een meer duurzame en
veerkrachtige economie in het gebied te creëren.
De Brixton Pound heeft geleid tot steun voor onafhankelijke bedrijven door
luidruchtig verzet tegen plannen om veel bekende lokale bedrijven in een van de
bekendste winkelstraten van Brixton (Atlantic Road) tot sluiting te dwingen en
naar elders te verhuizen. Door de grote bekendheid van de Brixton Pound bij het
publiek heeft de campagne veel aandacht in de media getrokken en zijn er voor
een petitie tegen de uitzettingen 13.000 handtekeningen verzameld. De campagne
was nog bezig op het moment dat dit boek werd geschreven. Dit laat zien hoe
valuta-initiatieven deel kunnen uitmaken van het bredere gemeenschaps-, sociale
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
37
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
en politieke leven en dat ze voor een gemeenschap ook andere voordelen hebben
dan alleen monetaire waarde.
[SME] [E] [SI] [CCIA]
[end box]
[currency box: Bristol Pound en de sociale winkelstraat]
Uit onderzoek door de universiteit van Bristol en de Brunel-universiteit in Londen
blijkt dat gemeenschapsvaluta's die in eerste instantie zijn ontwikkeld om de MKBeconomie te ondersteunen, ook belangrijke sociale effecten kunnen hebben. Volgens
het onderzoek zetten transacties met dergelijke valuta's (in dit geval de Brixton Pound)
mensen ertoe aan banden aan te gaan met anderen, met hun gemeenschappen, met de
omgeving waarin zij zich verplaatsen en met wat zij consumeren, terwijl er zich
tegelijkertijd gevoelens van vertrouwen en openheid voor nieuwe vormen van interactie
ontwikkelen. Met andere woorden, de bewuste keuze van bedrijven en consumenten om
economische uitwisselingen te voeren via een medium dat het lokale gebied en de
lokale MKB's expliciet waardeert en ondersteunt, kan leiden tot een aanzienlijk betere
cohesie binnen de gemeenschap en sociale relaties een andere vorm geven.ix
[end box]
Bedrijven en hun klanten nieuwe transactiemogelijkheden bieden
Valuta's kunnen bedrijven point-of-sale opties bieden die ze anders mogelijk niet hadden
kunnen betalen. Een valuta-initiatief waarin wordt gewerkt met digitale systemen zoals apps
voor mobiele telefoons of betaling per sms, maakt het voor deelnemende bedrijven mogelijk
elektronische betalingen te accepteren en biedt klanten nieuwe en vaak handigere manieren
om goederen te kopen. Kleine bedrijven kunnen daardoor bijblijven met of zelfs vooruitlopen
op de technologieën waarmee grote bedrijven werken, terwijl het grotere gemak voor de klant
kan leiden tot meer omzet.
[case study/quote box: Brixton Pound]
Voor de Brixton Pound is geëxperimenteerd met nieuwe betalingsopties voor
lokale handelaren. Toen voor de Brixton Pound het systeem voor betaling per sms
werd gelanceerd, verzocht Alicia Reynolds (een senior HR-medewerker bij de
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
38
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
gemeente Lambeth) of zij een deel van haar salaris in haar lokale valuta kon
ontvangen. In haar worden:
"Het scheelde me een tochtje naar de bank. Soms ga ik winkelen en vergeet ik
contant geld mee te nemen. Maar dan besef ik dat ik mijn Brixton Pounds heb.
Betalen per sms betekent dat je niet in de rij hoeft te staan en niet hoeft te
wachten op je wisselgeld."
Het succes van betalen per sms leidde tot een verdere stap voorwaarts in 2014: de
introductie van de 'tikken en betalen'-technologie en een bijbehorende app. Het
nieuwe systeem is gebaseerd op NFC-technologie (Near-Field Communication)
waarmee smartphones en soortgelijke apparaten radioverbindingen met elkaar
kunnen maken door ze tegen of vlakbij elkaar te houden.
Uit de evaluatie van de Brixton Pound komen de mogelijkheden naar voren die
gemeenschapsvaluta's hebben om gedrag en houdingen te beïnvloeden. Van
degenen die de valuta gebruikten, zei 70% dat ze de lokale bedrijfseigenaren
beter hadden leren kennen, 55% dat winkelen handiger verliep, 88% dat het goed
was geld zodanig uit te geven dat de lokale waarden ermee worden ondersteund
en 82% dat het hun gevoel van trots op Brixton had vergroot.x
[end box]
Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan
De dagelijkse kosten van actieve betrokkenheid bij lokale vrijwilligers- of
vrijetijdsactiviteiten worden vaak over het hoofd gezien. Naast belangrijke huishoudelijke
uitgaven zoals huur, rekeningen of hypotheek, belemmeren de kosten van bijvoorbeeld
busvervoer naar een ander deel van de stad of een kinderoppas mensen met lagere inkomens
vaak om deel te nemen aan lokale evenementen. Voor vrijwilligerswerk op een basisschool of
helpen bij een koffieochtend zijn tijd en geld nodig, en daar beschikt niet iedereen over. Door
middelen gelijkelijker te verdelen kunnen gemeenschapsvaluta's eraan bijdragen deze
ongelijkheden op het gebied van vrije tijd en geld te boven te komen.
Sociale participatie
Uitsluiting van bepaalde groepen van het sociale leven verzwakt de onderlinge relaties binnen
de gemeenschap. Speciaal ontworpen valuta's kunnen worden gebruikt om sociale participatie
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
39
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
te bevorderen door ervoor te zorgen dat alle groepen realistische, relevante en zinvolle kansen
krijgen om meer bij hun gemeenschap betrokken te raken.
[currency box: Spice]
Spice biedt in samenwerking met lokale overheidsinstanties, scholen en
woningcorporaties tijdkredieten aan individuen aan die deelnemen aan
vrijwilligersprogramma's. De kredieten kunnen vervolgens worden verhandeld
tussen individuele leden (zoals in een traditionele tijdbank) of worden uitgegeven
bij diverse non-profit-, publieke of bedrijfspartners. Het gaat hierbij momenteel
om bioscopen, sportscholen, familieactiviteiten en beroepstrainingen. Spice werkt
ook samen met de openbare sector door tijdkredieten te gebruiken om het begrip
coproductie te introduceren bij openbare diensten.
Tijdens de fases van het verdienen en uitgeven staat één krediet gelijk aan één uur
persoonlijke tijd of diensten van een organisatie. Het Spice-systeem gaat
historisch gezien terug op de arbeidersbeweging uit Wales, toen
mijnbouwgemeenschappen een deel van hun loon afdroegen voor de
ondersteuning van en toegang tot lokale diensten in gemeenschappelijk bezit
zoals klinieken, arbeidersclubs en bibliotheken. [SI] [PS] [CCIA]
[end box]
Het is belangrijk te verduidelijken dat gemeenschapsvaluta's alleen niet volstaan om
diepgaande sociale, economische en politieke ongelijkheden binnen maatschappijen te boven
te komen. Dit zijn structurele kwesties die een structurele verandering vereisen.
Desalniettemin zijn goed ontworpen valuta's een uniek instrument om sommige van de
oorzaken en effecten van sociale uitsluiting aan te pakken.
Betrokkenheid bij vrijwilligers- en gemeenschapswerk geeft sociaal uitgesloten en
economisch gemarginaliseerde mensen een kans om nieuwe relaties, waardevolle
vaardigheden en een gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen. Dergelijke projecten zijn ook
van grote waarde voor de bredere gemeenschap omdat de latente activa en vaardigheden van
lokale bewoners worden gemobiliseerd. Bijvoorbeeld in kredieten uitbetaalde sessies waarin
gekwalificeerde maar werkeloze kappers hun vaardigheden kunnen oefenen en meer
kapervaring kunnen opdoen, vergemakkelijken ook de socialisatie. Op die manier kunnen
valutatransacties werken als katalysator voor verdere gemeenschapsactiviteiten omdat
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
40
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
mensen nieuwe manieren gaan bedenken om met het valutasysteem kredieten te verdienen en
besteden en nieuwe relaties aangaan met lokale faciliteiten in de privé- en openbare sector.
[box: quote]
'Het meest opwindend aan tijdkredieten zijn de talrijke
toepassingsmogelijkheden. Ze kunnen worden gebruikt voor scholen, sociale
zorg, verbetering van gemeenschapsbanden, sociale capaciteitsopbouw. Ze zijn
geschikt voor grote en kleine organisaties. Ze helpen echt onze interventies te
verbeteren.'
Claire Mattison, Lancashire County Council [SI]
[end]
Verder zetten de activiteiten die via valutaprogramma's worden gecreëerd, mensen aan
contact te leggen met anderen binnen hetzelfde gebied. Als ze goed zijn opgezet, kunnen ze
sterk verschillende groepen mensen bij elkaar brengen: mensen van verschillende generaties,
culturen, religies of sociale klassen die elkaar anders niet zouden hebben ontmoet.
[box: case study/quote: Makkie]
De tijdgebaseerde Makkie versterkt de impact van circa 250
gemeenschapsprojecten in Amsterdam Oost. Een oprichter van de vervoersdienst
voor de gemeenschap die de Makkie gebruikt, zegt:
"Gewoon naar een lokale markt gaan, naar het ziekenhuis, iemand bezoeken: dat
soort uitstapjes is een probleem zijn voor veel ouderen. Een taxi is te duur en je
ritten bij Connexxion [ het lokale openbaarvervoersbedrijf dat gehandicapten en
ouderen vervoert] moet je lang van tevoren aanvragen. Je gewoon voor een paar
kleine boodschappen bij een supermarkt laten afzetten is onmogelijk."
In ruil voor één Makkie biedt ze nu ritten door de buurt aan. Hierdoor zijn
ouderen niet langer gedwongen binnen te zitten en kunnen ze overal heen veilig
reizen – en onderweg gezellig kletsen.
[end box]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
41
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
De kerneconomie ondersteunen
Netwerken en vertrouwensrelaties binnen een gemeenschap zijn de basis van het sociale
leven en de voedingsbodem waarop de formele geld- en markteconomie groeit. Omdat het
gaat om vormen van onbetaald werk, wordt de waarde van zorgverlening aan familieleden,
het opvoeden van kinderen, het helpen van buren of het uitvoeren van huishoudelijke taken
zoals koken, schoonmaken en financiën beheren meestal niet erkend door de formele
economie. Deze voortdurend vereiste taken om de maatschappij en de mensen die erin leven
te onderhouden en stimuleren en die vaak (maar niet uitsluitend) door vrouwen worden
uitgevoerd, vormen de ‘kerneconomie’ – zonder welke het leven zoals we dat nu kennen tot
stilstand zou komen.
Er kan veel worden gedaan om de kerneconomie te gebruiken en versterken, deze beter te
waarderen en te ondersteunen. 'Waarderen' betekent hier het erkennen van waarde, van wat
deze economie bijdraagt en bereikt, in plaats van er een specifiek prijskaartje aan te hangen.
Dat is een gebied waar gemeenschapsvaluta's een rol kunnen spelen.
Bij valuta's die gebaseerd zijn op tijduitwisselingen worden de vaardigheden van hen die de
kerneconomie vormen expliciet erkend. In bijvoorbeeld een tijdkredietsysteem kan een
buurman die respijtzorg verleent voor een lokale mantelzorger met een krediet worden
beloond voor zijn tijd. Dit krediet kan dan bijvoorbeeld worden ingewisseld voor een
schoolreisje voor zijn kind of een bezoek aan de lokale bioscoop. Het idee is niet vrijwilligers
een vorm van betaling te geven omdat de activiteiten op zich al worden beschouwd als
intrinsiek waardevol – met andere woorden, het uitvoeren op zich is al een beloning. In plaats
daarvan zijn tijdkredieten een erkenning van de tijd die is besteed in en voor de bredere
gemeenschap. Ze maken het mogelijk voor degenen die dit werk uitvoeren om te profiteren
van kansen die anders wellicht onbereikbaar zouden zijn, of zelfs om de verdiende kredieten
te doneren aan lokale liefdadigheidsinstellingen of kwetsbare personen.
Ongelijkheden aanpakken
In een gegeven maatschappij zijn bepaalde groepen krachtiger en financieel sterker dan
andere. Sociaal beleid dat erop is gericht de kerneconomie te versterken of doen 'groeien',
moet daarom hand in hand gaan met maatregelen om meer gelijkheid binnen en tussen
sociale groepen te bevorderen. In een systemische aanpak wordt de dynamiek van
ongelijkheid begrepen: wat de oorzaken ervan zijn en hoe deze elkaar beïnvloeden en
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
42
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
versterken. Sociale en culturele factoren zoals geslacht, leeftijd, handicaps, etniciteit en
seksuele geaardheid beïnvloeden de manier waarop mensen ongelijkheid van inkomen en
welvaart ervaren en versterken de nadelen vaak. Het aanpakken van complexe systemen van
ongelijkheid (zowel in economische als sociale termen) vereist daarom specifieke strategieën.
Er mag van gemeenschapsvaluta's niet verwacht worden dat zij volstaan om deze
ongelijkheden aan te pakken, maar ze zijn wel een waardevol instrument. Empowerment is
essentieel voor de verkleining van ieder type ongelijkheid. Gemeenschapsvaluta's kunnen
bijdragen aan de herverdeling van macht van degenen die al macht hebben (in de vorm van
welvaart of andere privileges) naar degenen die geen macht hebben.
[box: case study/quote]
Ely-tijdkredieten, Cardiff
Cheryl Hughes verdiende eerst Ely-tijdkredieten door mee te doen aan
gemeenschapsprojecten. Ze haalde haar hele familie over om mee te doen en
genoeg te sparen voor een aanstaande dagreis. Door aan deze activiteiten mee te
doen, droeg Cheryl eraan bij nieuwe relaties op te bouwen en nieuwe mensen uit
de gemeenschap te leren kennen. Vervolgens heeft ze zelf een nieuwe groep
gevormd: Community Mothers (Gemeenschapsmoeders). Cheryl zegt:
'[Tijdkredieten] zijn voor mij een blikopener geweest. Ik had door mijn dyslexie
nooit gedacht dat ik iets anders zou kunnen doen dan zorgen voor mijn kinderen.
Het heeft me zelfvertrouwen gegeven en de manier verbetert waarop ik nu leef.'
[end box]
Empowerment en eigenwaarde gaan hand in hand en tijdbanken en tijdgebaseerde valuta's die
waarde toekennen aan uiteenlopende vaardigheden en vormen van kennis, versterken beide.
Dankzij de vrijwilligersactiviteiten die door een valutasysteem worden gefaciliteerd, kunnen
deelnemers nieuwe ervaringen opdoen. Dat brengt intrinsieke beloningen met zich mee zoals
gevoelens van trots, maar ook extrinsieke omdat de vaardigheden die vrijwilligers
tentoonspreiden ook worden gewaardeerd in de wereld van betaald werk en formeel
onderwijs. Op die manier kunnen valutaprojecten worden gebruikt om ongelijkheden op het
gebied van leren, training en inzetbaarheid aan te pakken door mensen die weinig kansen
hebben om de soorten vaardigheden te verwerven die werkgevers nodig hebben, op meer
gelijke voet te zetten met mensen die een meer bevoorrechte status hebben.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
43
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Individueel welzijn en gezondheid verbeteren
De meeste mensen zijn het ermee eens dat een succesvolle maatschappij er een is waarin
economische activiteit voor de burgers leidt tot meer duurzaam welzijn voor de burgers. In
deze context verwijst welzijn naar hoe mensen zich voelen en functioneren en hoe ze hun
levens evalueren. Door mogelijkheden tot sociale contacten te bieden en eigenwaarde te
verbeteren, kunnen gemeenschapsvaluta's veel bijdragen aan het verbeteren van het
persoonlijke welzijn.
Dergelijke projecten bieden middelen voor de socialisatie van, en het aanleren van
vaardigheden door, groepen die in wisselende mate kunnen zijn uitgesloten van de
arbeidsmarkt. Valutaprogramma's kunnen op deze manieren bijdragen aan het verkleinen van
ongelijkheden die voortvloeien uit de grote vraag naar dienstverlening in gebieden met lage
inkomens, een probleem dat kan ontstaan omdat gezinnen met lage inkomens minder
hulpbronnen hebben om aan hun eigen behoeften te voldoen. Meer welzijn wordt vaak in
verband gebracht met positieve resultaten zoals een betere gezondheid.
[box: case study]
Uit onafhankelijke beoordelingen van tijdkredietprogramma's uitgevoerd door Spice
blijkt dat deelnemers zich fitter voelen, minder gezondheidsproblemen hebben en
minder vaak bij de huisarts langs gaan.
Uit een onafhankelijke effectbeoordeling van Spice in 2014 is het volgende gebleken:
o 65% van de gebruikers meldde een algemene verbetering van de
leefkwaliteit

45% voelde zich gezonder

19% ging minder vaak naar de huisarts
Deze gezondheidsvoordelen zijn vermoedelijk het gevolg van een veel grotere
betrokkenheid bij de gemeenschap waardoor personen zich sociaal meer gewaardeerd
en capabel voelen.xi
Milieuproblemen aanpakken
Een gezond milieu is ook belangrijk voor het welzijn van mensen. Gemeenschapsvaluta's
spelen een belangrijke rol bij pogingen om de eindige hulpbronnen van de planeet beter te
waarderen, de doctrine van oneindige economische groei los te laten en meer duurzaam
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
44
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
gedrag te bevorderen. Er zijn een aantal manieren waarop ze dit gebied kunnen beïnvloeden,
zoals het belonen van een lagere C02-uitstoot door burgers en bedrijven of het creëren van
betere berekeningssystemen voor de waardering van natuurlijke hulpbronnen.
Duurzaam gedrag bevorderen
Geld opnieuw ontwerpen met het oog op ecologische doelen kan leiden tot gedrags- en
consumptieveranderingen die resulteren in energiebesparingen, afvalvermindering, de
productie van biologisch voedsel enzovoort. Een valuta kan bijvoorbeeld functioneren als een
spaar- en beloningssysteem waarmee kredieten worden verdiend via milieuvriendelijke
activiteiten (zoals het overstappen op een groene energieleverancier of het wegbrengen van
huishoudelijk afval naar een lokaal recyclingcentrum) en kunnen worden ingewisseld voor
openbare diensten en milieuvriendelijke producten. Andere valuta's kunnen investeringen in
vernieuwbare energie aanmoedigen binnen huishoudens, bedrijven of de overheid.
[currency box: e-Portemonnee]
E-Portemonnee is een elektronisch spaar- en beloningssysteem dat is bedoeld om
de hoeveelheid huishoudelijk afval te verminderen en ecologisch duurzaam
gedrag te bevorderen in 44 gemeentes in de Belgische provincie Limburg.
Gemeentes kunnen aan bewoners digitale kredieten verstrekken voor
milieuvriendelijke handelingen zoals het overstappen op een groene
energieleverancier, het schenken van goederen aan een lokale inbrengwinkel of
het composteren van voedselafval. Deze kredieten, die toegankelijk zijn via de
nationale identiteitskaart van de deelnemers, kunnen worden besteed aan
duurzame diensten en producten zoals openbaar vervoer, milieuvriendelijke
huishoudelijke producten of cursussen.
'Thuis composteren, minder water verbruiken, overstappen op groene energie...
het zijn maar een paar voorbeelden van de vele manieren waarop mensen punten
kunnen verdienen met de e-Portemonnee. Er zijn nu mensen die actief op zoek
zijn naar mogelijkheden om kredieten te verdienen en besteden. En dat is
uiteraard geweldig omdat het betekent dat je met de e-Portemonnee het dagelijks
gedrag van mensen echt kunt beïnvloeden, wat inhoudt dat de voordelen
langdurig en meer wijdverspreid zullen zijn.'
Leen Frensen, Duurzaamheidsambtenaar, Diepenbeek, België.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
45
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
[E] [PS] [CCIA]
[end box]
Natuurlijke hulpbronnen waarderen: geld en natuur aan elkaar koppelen
Er zijn over de hele wereld veel mensen die pleiten voor een stabiele rekeneenheid die de
natuurlijke capaciteiten van de planeet weerspiegelt. Een dergelijke valuta zou niet alleen
handel en belastingbetaling vergemakkelijken zoals nu met conventioneel geld wordt gedaan,
maar deze zou ook rekening houden met de eindige natuurlijke hulpbronnen waarop een
gemonetariseerde economie is gebaseerd. In plaats van uitgesloten te zijn van economische
beslissingen, zoals tegenwoordig vaak het geval is, kunnen milieuoverwegingen de 'markt in
worden geprijsd' door bijvoorbeeld rekening te houden met de vernieuwbare energie die is
gebruikt om een kilowattuur aan elektriciteit te produceren. Dit is een ambitieus doel dat topdown economische en monetaire hervormingen vereist.xii
[currency box: Terra]
De 'Terra' is een door goederen gedekte valuta die is voorgesteld door de
Belgische econoom Bernard Lietaer. Net zoals vergelijkbare modellen, is de
Terra ontworpen als een inflatiebestendige valuta die de wereldhandel kan
stabiliseren. Dit wordt bereikt door de waarde van de valuta te koppelen aan een
'mandje' van een tiental goederen, zoals olie, goud en koper.
Wanneer de waarde van deze goederen stijgt (of juist daalt), gebeurt hetzelfde
met de waarde van de valuta. Dit betekent dat de 'echte' waarde constant blijft ten
opzichte van de 'echte' productieve en op goederen gebaseerde economie – en dus
niet-inflatoir is. De Terra is voorgesteld als een internationale
uitwisselingseenheid waarmee bedrijven en landen beschikken over een stabiele
en gedeelde waardemaat die onafhankelijk is van inflatie.
[end box]
Op lokaal of regionaal niveau kunnen energievaluta meer duurzame consumptie stimuleren
en fondsen genereren die kunnen worden geïnvesteerd in de productie van hernieuwbare
energie. Deze zichzelf financierende valuta's kunnen worden ingewisseld bij lokale
deelnemende bedrijven en mogelijk ook bij producenten van lokale hernieuwbare energie.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
46
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
[currency box: SolarCoin]
De SolarCoin is een digitale valuta die de productie en het gebruik van zonneenergie stimuleert. De technologie achter de valuta is vergelijkbaar met de beter
bekende Bitcoin, maar zoals de naam aangeeft heeft de SolarCoin een ecologisch
doel. Producenten van schone energie ontvangen de valuta boven op hun
terugleveringstarieven voor de productie van zonne-energie. [E]
[end box]
Duurzame bedrijfspraktijken ondersteunen
Goed ontworpen en geïmplementeerde gemeenschapsvaluta's moedigen bedrijven aan meer
duurzame praktijken te volgen. Dit kan op veel verschillende manieren worden gedaan, met
verschillende doelen waarvoor verschillende valutasoorten vereist zijn.
Beloningsvaluta's kunnen consumenten aanzetten tot de aanschaf van meer duurzame
producten: punten die zijn verdiend bij een aanschaf, kunnen worden ingewisseld in de vorm
van een korting wanneer er opnieuw een duurzaam product wordt gekocht. Dit kan bedrijven
ertoe aanzetten meer van dergelijke producten in voorraad te hebben. Beloningsprogramma's
kunnen ook direct gericht zijn op bedrijven of openbare instanties door toegang te geven tot
groeiende netwerken van ethische consumenten voor organisaties die overstappen op meer
duurzame praktijken, of door openbare instanties aan te moedigen duurzaamheidsprocessen
op te nemen in hun inkoopprocessen.
Lokale valuta's kunnen duurzaamheid bevorderen door de productie- en toevoerketens in
terugwaartse richting te volgen en potentiële lokale leveranciers aan te moedigen lid te
worden van het programma. Dit biedt bedrijven en consumenten de gelegenheid om lokaal te
besteden wanneer ze materialen en producten nodig hebben, wat de CO2-emissies ten
gevolge van goederenvervoer vermindert.
[currency box: Eco Iris]
Eco Iris
De Eco Iris is een lokale valuta die door het ministerie voor milieuzaken in de
regio Brussel is geïntroduceerd om duurzaam gedrag en inkopen te bevorderen,
de lokale economie te stimuleren en de cohesie binnen de gemeenschap te
verbeteren. De valuta wordt momenteel gebruikt in vijf buurten. Net zoals met de
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
47
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
E-Portemonnee in Belgisch Limburg, ontvangen leden de Eco Iris wanneer ze
overstappen op een milieuvriendelijke leefstijl of duurzame goederen en diensten
kopen.
Lokale verenigingen, winkels en handelaren kunnen ook lid worden, wat de
bestedingsopties voor leden vergroot. Hoewel de Eco Iris technisch gezien niet
wordt ondersteund door een wettig betaalmiddel, kunnen bedrijfseigenaren
overtollige bedragen in de Eco Iris tegen een korting omwisselen bij het
ministerie voor milieuzaken in Brussel. [E]
[end box]
In dit hoofdstuk hebben we een overzicht gegeven van de belangrijkste doelen van
gemeenschapsvalutaprojecten. We gaan nu verder met de vraag naar het 'Wie': in het
volgende hoofdstuk gaan we in op de rollen van partners, ondersteuners en gebruikers, de
motor van deze 'geld voor en door de mensen'-systemen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
48
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 3 // Wie – Valuta's voor de mensen, door de mensen
Gemeenschapsvalutaprojecten zijn vaak geïnspireerd op krachtige principes, die
essentieel zijn voor het succes ervan. In ieder valutaontwerp moeten de behoeften van
de gebruikers echter centraal blijven staan. In dit hoofdstuk bespreken we waarom de
'gemeenschap' bij het ontwerpen van valuta's belangrijk is, welke soort partners en
belanghebbenden gewoonlijk bij valutaprojecten moeten worden betrokken en wat hun
vermoedelijke mate van deelname zal zijn.
Gemeenschapsvaluta's verschillen van het bredere veld van complementaire valuta's (en
inderdaad de meeste andere financiële innovaties) omdat ze worden opgezet in samenwerking
met de mensen en organisaties die er uiteindelijk door zullen worden beïnvloed.
Gemeenschapsvaluta als zodanig zijn gericht op de voordelen voor de gebruikers en
belanghebbenden, wat verder gaat dan de puur commerciële logica van 'meer consumptie
voor minder geld'. Dit betekent gewoonlijk dat gemeenschapsvalutaprojecten worden
gelanceerd als non-profitinitiatieven. Zelfs als ze commercieel van aard zijn, komen de
voordelen direct ten bate van de bredere gemeenschap die zij dienen.
Door verder te erkennen dat alle geld een sociale technologie is die hoe dan ook berust op
persoonlijke, economische en politieke relaties, richten gemeenschapsvaluta's zich niet alleen
op het individu als economische actor, maar houden ze ook rekening met hun positie en
aspiraties binnen bredere sociale en politieke netwerken.
De wisselwerking tussen verschillende belanghebbenden (met inbegrip van
burgergroeperingen, de openbare sector en bedrijven) komt daarom centraal te staan in deze
onorthodoxe monetaire projecten. De projecten functioneren alleen als de verschillende
deelnemers waarvoor de valuta bedoeld is, betrokken zijn bij de exploitatie van de valuta.
Omdat het gebruik ervan vrijwillig is, worden gemeenschapsvaluta's alleen geaccepteerd als
ze voor alle betrokkenen een duidelijke toegevoegde waarde hebben. Deze voordelen hoeven
niet monetair of financieel te zijn: in deze context tellen alle noties van waarde, met inbegrip
van solidariteit en gemeenschapszin, mee voor de aard van een valuta.
Belanghebbenden in een valutasysteem
In het volgende gedeelte worden de verschillende groepen onderzocht die bijdragen aan het
planningsproces van een valuta en bepalend zijn voor het succes ervan, vaak meer dan de
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
49
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
oorspronkelijke initiatiefnemer of de gastorganisatie. Om de verschillende belangen en
samenwerkingsmogelijkheden te onderscheiden, geven we hierna een overzicht van drie
algemene groepen: partners, sponsors en gebruikers.
a) Partners
Deze groep bestaat uit organisaties, individuen en entiteiten die directe belangen hebben bij
het gebruik van de valuta en meestal betrokken zijn bij het ontwerpen, lanceren en beheren
van het initiatief.
Een valuta effectief en efficiënt implementeren en beheren is altijd een kwestie van teamwerk
en partnership. Hiervoor moeten alle partners die belang hebben bij de doelen ervan of die
kunnen bijdragen aan het proces, zoveel mogelijk bij het project worden betrokken. De vorm
van de partnerships kan wisselen al naar gelang het hoofddoel van de valuta, maar het zijn
altijd deze groepen (lokale liefdadigheidsinstellingen, onafhankelijke bedrijfsnetwerken,
universiteiten, gemeenteraden enz.) die inzichten van onschatbare waarde in de behoeften en
wensen van de gebruikers kunnen geven.
b) Sponsors
Sponsors verlenen financiële of andere steun en zijn niet betrokken bij de implementatie van
de valuta zelf. Het succes van een gemeenschapsvaluta wordt altijd beïnvloed door de
ondersteuning, weerstand of onverschilligheid van gerelateerde organisaties. Financiers en
subsidieverstrekkers (lokaal, nationaal of Europees) kunnen essentieel zijn voor de lancering
van het initiatief. Ze zullen vooral bereid zijn de valuta te ondersteunen als de doelen ervan
passen bij hun eigen doelen.
c) Gebruikers
Tenslotte zijn er de gebruikers die de transacties uitvoeren en de valuta laten circuleren:
individuele consumenten, bedrijven of openbare instanties. De acceptatie van de valuta door
de beoogde gebruikers is wat uiteindelijk bepaalt of een project succesvol is of niet. Dat is
niet alleen in termen van functioneren en omzet, maar vooral in termen van de verwachte
impact van het project. Omdat deze initiatieven niet ontworpen worden als een doel op zich,
maar eerder als instrumenten om te voldoen aan bepaalde behoeften of belangen, zou de nietbetrokkenheid van gebruikers een duidelijke aanwijzing zijn dat de aannames van de
initiatiefnemers en de behoeften van de gemeenschap niet goed op elkaar zijn afgestemd.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
50
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Valutagebruikers zijn nooit passief: zij zijn het die hoe dan ook vorm geven aan het project.
Deze groep is een essentieel onderdeel van het coproductieproces. Ze zijn niet gewoon
consumenten die de valuta gebruiken als een uitwisselingsmiddel, maar eerder
‘prosumenten’, die actief bijdragen aan de behoeften van de gemeenschap door voorheen
ondergebruikte vaardigheden en hulpbronnen te mobiliseren.
Niveaus van betrokkenheid
In het volgende schema wordt dieper ingegaan op de rollen die verschillende groepen in een
valutasysteem kunnen spelen. Er worden zes niveaus van betrokkenheid onderscheiden. Deze
wisselen op grond van de rol die elke partij speelt, hoeveel middelen zij bijdragen en welke
voordelen elke belanghebbende wil realiseren:

Leiding geven

Integreren

Medepartner zijn

Sponsor zijn

Deelnemen

Promoten
Deze niveaus zijn zeker niet onveranderlijk. Een belanghebbende kan bijvoorbeeld
aanvankelijk een valuta promoten en later deelnemer worden door de valuta voor zijn
diensten te accepteren. Een consortium van belanghebbenden kan besluiten gezamenlijk een
valutaproject te leiden, zoals in het geval van de Makkie in Amsterdam Oost waarvoor de
lokale overheid de verantwoordelijkheid deelt met lokale NGO's.
Meest betrokken: leiding geven aan een gemeenschapsvalutaproject of de valuta integreren
in dagelijkse activiteiten
Leiding geven
Een belanghebbende kan besluiten leiding te geven aan het gemeenschapsvalutaproject door
er de leidinggevende deelnemer en belangrijkste promotor van te worden. Het kan
bijvoorbeeld gaan om een lokale overheidsinstantie, een kamer van koophandel of een NGO.
De leidinggevende belanghebbende houdt zich bezig met het dagelijks beheer van de valuta
en is verantwoordelijk voor de betrokkenheid van de deelnemers.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
51
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
[box: Makkie organogram]
De lokale overheid van Amsterdam Oost is met de CCIA gaan samenwerken in
het kader van een groter overheidsinitiatief om kapitaalongelijkheden in
Nederland aan te pakken. Met 24.000 inwoners, een onevenredige dichtheid aan
sociale huisvesting en een hoge werkeloosheid is de Indische Buurt in
Amsterdam Oost een gebied met een grote behoefte aan investeringen. De
Makkie is een tijdgebaseerde valuta die een belangrijk instrument is geworden
om de sociale inclusie in dit gebied te verbeteren.
Diagram 01 laat zien hoe de lokale overheid samen met andere partners de
Makkie beheert.
[end box]
Integreren
Op dit niveau kan een belanghebbende veel bijdragen zonder feitelijk leiding te geven aan het
project, maar in plaats daarvan de valuta te integreren in zijn systemen. Een lokale
overheidsinstantie kan aannemers bijvoorbeeld betalen met de valuta, het gebruik ervan
opleggen in contracten, de valuta accepteren als een vorm van belastingbetaling of aanbieden
medewerkers een deel van hun loon uit te betalen in de valuta. Op die manier gaat de valuta
deel uitmaken van de inkoopprocessen, de sociale zorgverlening en het milieubeleid van de
gemeente.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
52
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Diagram 01
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
53
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Diagram 02
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
54
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
[box: Diagram E-Portemonnee]
Diagram 02 laat zien hoe de gemeentes in de Belgische provincie Limburg de
implementatie van de E-Portemonnee ondersteunen door deze te integreren in hun
systemen
[end box]
Een bedrijf kan de valuta integreren in kernaspecten van zijn beleid. Dat kan niet alleen door
de valuta te accepteren in ruil voor de levering van goederen en diensten, maar waar mogelijk
ook door een deel van het loon of de bonussen van medewerkers uit te betalen in de valuta en
het gebruik ervan in de hele toevoerketen te stimuleren en er goederen mee te kopen.
Dergelijke bedrijven zijn dan actief betrokken bij het beheer van de valuta en hebben
inspraak bij verdere ontwikkelingen.
Minder betrokken: medepartner of sponsor zijn voor een gemeenschapsvaluta
Medepartner zijn
Een medepartner is een gelijkwaardige partner van een of meer organisaties die de valuta
beheren. Een belanghebbende van dit niveau heeft niet het initiatief tot de valuta genomen,
maar kan met continue expertise bijdragen aan het project (bijv. ICT of fondsenwerving). Een
medepartner kan ook bijdragen aan administratieve processen, training ontwikkelen of daarin
investeren of helpen met prestatiebeoordelingen. Al deze gebieden zijn van groot belang om
de organisatiecultuur te veranderen en belangrijke medewerkers aan te moedigen het initiatief
te ondersteunen.
[box: Diagram Spice-tijdkredieten]
Diagram XX laat zien hoe Spice met tijdkredieten samenwerkt met openbare
instellingen zoals scholen, lokale overheidsinstanties, woningcorporaties en
liefdadigheidsinstellingen om deelnemers de gelegenheid te geven kredieten te
verdienen. Spice verschaft personeel, training en ondersteuning om
partnerorganisaties te helpen met het opzetten van eigen tijdkredietsystemen.
[end box]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
55
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Diagram 03
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
56
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Sponsor zijn
Een groep of organisatie sponsoren om een gemeenschapsvaluta te beheren is een andere
manier van betrokkenheid. Sponsoring is gewoonlijk financieel en kan deel uitmaken van
internationale financiering of een lokale subsidie. Belanghebbenden van dit niveau kunnen
veel te zeggen hebben over de manier waarop sponsorgelden worden gebruikt en kunnen de
valuta reguleren of financieren om bepaalde van lokale doelen ervan te realiseren, maar
blijven verder op zekere afstand. Een belanghebbende zoals een lokaal bedrijf kan de valuta
ook op niet-financiële wijze sponsoren door faciliteiten zoals ICT, onderdak of materiaal te
leveren.
Indirect betrokken: Deelnemen aan een gemeenschapsvaluta en deze promoten
Deelnemen
Belanghebbenden van dit niveau kunnen betrokken zijn bij het gebruik van een
gemeenschapsvaluta zonder noodzakelijkerwijs steun te verlenen of de valuta in hun
systemen te integreren, maar door de valuta te gebruiken als beloning of betaling of om er
goederen mee te kopen. Belanghebbenden van dit niveau kunnen individuen of andere
gebruikers de gelegenheid geven hun diensten met de valuta te betalen zonder deze
noodzakelijkerwijs te herinvesteren en ze in plaats daarvan in te wisselen voor de
conventionele valuta. Ze kunnen hun betrokkenheid ook zien als een schenking (door
overtollige capaciteit aan het programma te schenken als een bewust verlies), bijvoorbeeld
door tijdkredieten te accepteren voor zwembadtoegang tijdens rustige periodes in een lokaal
zwembad.
Deelname op dit niveau is een belangrijke validatie van een valutaprogramma waarmee de
bestedingsmogelijkheden van gebruikers worden vergroot en het project meer
geloofwaardigheid krijgt.
[box: casestudy: de Bristol Pound en gemeentebelasting]
In maart 2015 besloot de gemeenteraad van Bristol als eerste lokale
overheidsinstantie in Groot-Brittannië een gemeenschapsvaluta te accepteren
(de Bristol Pound) voor de betaling van gemeentebelastingen. Dit besluit van de
gemeenteraad, dat een mijlpaal was voor gemeenschapsvaluta's in het algemeen,
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
57
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
bestond voornamelijk uit de garantie dat iedereen die Bristol Pounds in zijn of
haar bezit had, altijd de gelegenheid zou hebben deze te gebruiken: iedereen
moet immers gemeentebelastingen betalen. Dit niveau van deelname van een
gemeenteraad draagt enorm bij aan de geloofwaardigheid van een valuta en het
vertrouwen in de waarde ervan.
[box end]
Promoten
Zelfs als belanghebbenden niet direct willen deelnemen, kunnen ze toch steun bieden door
het gebruik van de valuta te promoten en er steun en validiteit aan te verlenen zonder directe
betrokkenheid. Belanghebbenden van dit niveau van deelname verwachten geen specifieke
resultaten van hun betrokkenheid bij het project.
Voor bedrijven kan het gaan om het ophangen van posters of stickers in hun gebouw om het
programma meer bekendheid te geven. Openbare instellingen kunnen de valuta symbolisch
onderschrijven – zoals in het geval van de burgemeester van Bristol die persoonlijk
accepteerde zijn loon te ontvangen in Bristol Pounds, een initiatief dat veel aandacht in de
media heeft getrokken. De Makkie kreeg een soortgelijke stimulans door een bezoek van de
Nederlandse minister-president, Mark Rutte. Politici zijn vaak bereid hun naam te verbinden
aan projecten waarvan ze de voordelen voor de gemeenschap inzien. Hoewel het
deelnameniveau in dit geval lager is dan dat van de eerder besproken belanghebbenden, kan
een dergelijke promotie veel beteken voor een gemeenschapsvaluta en het vertrouwen erin
verder vergroten.
Uitdagingen voor projecten met meerdere belanghebbenden
Omdat er bij valutaprojecten vaak veel belanghebbenden zijn betrokken, kan het lastig zijn
vanaf het begin gemeenschappelijke doelen vast te leggen en een beeld te krijgen van de
manier waarop verschillende doelen elkaar beïnvloeden. Een project met meerdere
belanghebbenden vereist daarom een voortdurende evaluatie van de behoeften en
vaardigheden van elke deelnemende partij. Een paar voorbeelden van uitdagingen:
Gevoelens van risico
Een grote potentiële belanghebbende kan het gevoel hebben dat deelname teveel
risico's met zich meebrengt. Een dienstverlener kan bijvoorbeeld geïnteresseerd zijn
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
58
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
in de doelen van een valutaproject, maar zich niet op zijn gemakt voelen deel te
nemen door de relatieve onbekendheid van het project.
Oplossing: Belanghebbenden kunnen geleidelijk bij het project worden betrokken,
bijvoorbeeld door de valuta te accepteren voor geleverde diensten en later eventueel
meer te doen.
Langzame besluitvorming
Bijvoorbeeld de activiteiten en het besluitvormingsproces omtrent een valuta kunnen
worden belemmerd door de sterk politieke context en de krappe budgetten wanneer
het erom gaat een lokale overheidsinstantie bij een valutaproject te betrekken.
Verkiezingen kunnen betekenen dat er een anders samengestelde gemeenteraad komt
met andere ambities en een andere agenda.
Oplossing: Dit kan worden opgelost door voor langere tijd een onafhankelijk team te
benoemen dat aan de valuta werkt, fondsen kan mobiliseren en zelfstandig bepaalde
beslissingen kan nemen.
Verschillende ambities
Verschillende belanghebbenden kunnen verschillende ambities voor de valuta hebben.
Een MKB-bedrijf kan zich aansluiten bij een wederzijds-kredietsysteem om zijn
omzet op korte termijn te vergroten, terwijl degenen die verantwoordelijk zijn voor de
implementatie van het project een langeretermijnvisie visie hebben waarin de
financiële zelfvoorziening van het valutamodel afhangt van het aanhoudende gebruik
van de valuta door de leden.
Oplossing: Door de vaardigheden en hulpbronnen van alle belanghebbenden nauw
met elkaar in verband te brengen, kunnen uiteenlopende ambities goed op elkaar
worden afgestemd. Een op coproductie gebaseerde aanpak kan leiden tot het
opbouwen of beheren van een project of dienst met wederzijds gelijkwaardige relaties
tussen leveranciers en gebruikers.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
59
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Coproductie van een valuta
Een op coproductie gebaseerde aanpak kan tijdens het ontwerpproces van een valuta worden
ingezet om sommige van de hiervoor genoemde problemen te boven te komen. Omdat de
behoeften, activa en doelen uniek zijn voor elk individu en elke gemeenschap, is er geen
definitieve blauwdruk voor coproductie. In plaats daarvan moeten bepaalde basisprincipes
worden gevolgd. Bijvoorbeeld binnen een valutaproject moet coproductie de volgende
elementen omvatten:
1. De bestaande capaciteiten van mensen ontwikkelen: sterke punten en activa
identificeren die zij bij het project inbrengen. Mensen actief ondersteunen om deze
tijdens alle fases van het valutaproject te gebruiken.
2. Wederkerigheid en wederzijdsheid: belanghebbenden een aantal stimulansen geven
om ze in staat te stellen wederzijdse relaties te onderhouden met professionals en met
elkaar, met gedeelde en goed beheerde verwachtingen.
3. Netwerken voor collegiale ondersteuning: een beroep doen op collegiale en
persoonlijke netwerken in combinatie met valutadeskundigen is de beste manier om
kennis over te dragen.
4. Grenzen wegnemen: barrières tussen professionals en ontvangers, en tussen
producenten en consumenten, verlagen door te erkennen dat mensen zelf de beste
deskundigen zijn op het gebied van hun eigen gewoontes en behoeften – en dus van
de manier waarop een valuta daarop kan worden afgestemd.
5. Vergemakkelijken in plaats van afleveren: de valuta zien als een katalysator en
facilitator van verandering in plaats van als de centrale actor van verandering zelf.
6. Mensen als activa zien: mensen zien als gelijkwaardige partners voor het ontwerpen
en afleveren van de valuta in plaats van als passieve ontvangers en een lastige factor
in het project.
Deze principes vereisen een sterke betrokkenheid van individuen en gemeenschappen tijdens
alle fases. Een oppervlakkige toepassing van coproductie werkt contraproductief. De
potentiële voordelen zijn echter aanzienlijk: mensen die meer betrokken zijn bij het
valutaproject, een valuta die beter inspeelt op de behoeften van de gebruiker en betere en
meer kosteneffectieve langetermijnresultaten.xiii
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
60
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Deel twee: Geld innoveren – een handleiding.
We gaan gemeenschapsvaluta's nu bespreken vanuit een meer pragmatisch perspectief. Dit
hoofdstuk, dat ingaat op de technische details van valutaontwerp en -aflevering, is van groot
belang voor huidige en toekomstige experts. Daarnaast raden we iedereen die valuta's beter
wil begrijpen, aan dit hoofdstuk te lezen. Naast een gedetailleerde bespreking van
verschillende kenmerken van gemeenschapsvaluta's, behandelen we de diverse uitdagingen
om een idee voor een project tot werkelijkheid te maken. Dit betreft onder andere de
technische aspecten van het ontwerpen en afleveren van een valuta, juridische en
nalevingskwesties en de ontwikkeling van een effectieve communicatiestrategie.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
61
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 4 // Het ontwerpproces van een valuta
Zoals voor ieder ander complex project geldt, is het ontwerp van een
gemeenschapsvaluta essentieel voor het succes ervan. In dit hoofdstuk wordt besproken
hoe het ontwerp van een valuta moet worden afgestemd op de doelen ervan en wat het
belang is van het integreren van de behoeften en bezorgdheden van de
belanghebbenden in het ontwerpproces zelf.
Succesvolle voorbeelden en inspirerende verhalen uit andere valutaprojecten kunnen tot de
verbeelding van de mensen spreken, de aandacht van de media trekken en de energie en
belangstelling van veel belanghebbenden voor een nieuwe onderneming opwekken. Hoe
nuttig deze verhalen ook kunnen zijn als leerpunten om bepaalde doelen te bereiken, elke
valuta in de wereld is uniek.
Dat is niet zo omdat ze verschillende namen hebben, zichzelf proberen te onderscheiden met
hun communicatie- en marketingmateriaal of andere softwareoplossingen gebruiken, het is
vooral omdat elke valuta is ontworpen om te voldoen aan specifieke behoeften in een
specifieke context. Dat is waar zelfs als op het eerste gezicht twee valuta's een exacte kopie
van elkaar lijken te zijn in termen van technische ontwerpelementen.
Mensen en de aard van hun persoonlijke en economische relaties vormen de kern van een
gemeenschapsvaluta. Vanaf het eerste begin moet er in het ontwerpproces rekening mee
worden gehouden dat de mensen die bij elke valuta betrokken zijn, verschillende
persoonlijkheden, ambities, behoeften en capaciteiten hebben. Deze variaties alleen al,
versterkt door de vele interacties waarmee een succesvol valutaproces gepaard gaat, zullen
uiteindelijk leiden tot zeer verschillende paden, implementatiestrategieën en aanpassingen
van het model dat als blauwdruk heeft gediend.
Het ontbreken van een vaste formule is echter geen negatief kenmerk. Gemeenschapsvaluta's
hebben alles te maken met het leveren van de juiste instrumenten aan mensen en organisaties
om hun potentieel te realiseren op manieren die met geld zoals wij dat kennen niet mogelijk
zijn. Daarom vloeit hun collectieve kracht voort uit hun diversiteit.
Hoe aantrekkelijk het ook lijkt om een simpele, rechtlijnige handleiding voor de
implementatie van valuta's op te stellen, geen enkel proces is in werkelijkheid zonder
complicaties. Ondanks het ontbreken van een overdraagbare blauwdruk, moet elk sociaal
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
62
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
initiatief, elk valuta- of ander project een logische volgorde van eerste idee tot implementatie
volgen.
Niet-lineair
Om voldoende openheid en flexibiliteit voor het ontwerpproces te waarborgen, moeten de
planning en uitvoering van een valutaproject een iteratief en adaptief proces volgen. Een
spiraal in plaats van een rechte lijn die van begin naar eind loopt past beter als beschrijving
van deze methode. Dit betekent niet dat in cirkels wordt rondgedraaid, maar eerder dat er
geprobeerd wordt bepaalde kernelementen regelmatig opnieuw te overwegen in de
wetenschap dat ze mogelijk moeten worden herzien wanneer andere elementen veranderen
ten gevolge van bewuste beslissingen of externe factoren.
In de vluchtige, gediversifieerde en steeds meer virtuele gemeenschappen van tegenwoordig
is de kans erg groot dat mensen en de rollen die ze kunnen spelen tijdens de levensduur van
een project zullen veranderen. Een valutaproject begint vaak rondom een bepaalde groep
mensen en wordt verder gebracht door een andere groep. In de meeste gevallen bepaalt dit
ook het karakter en de details van een project.
Wanneer het project de fase van ontwerp/verfijning bereikt en dichter bij de essentiële
praktische stappen van pilots en 'leren door doen' komt, kunnen veel ideeën, bezorgdheden,
vragen en commentaren die eerder terzijde zijn geschoven, opnieuw opduiken. Het is daarom
altijd beter in de vroege fasen teveel perspectieven te horen in plaats van te weinig.
De vier kernelementen van elk valuta-implementatieproces zijn:

deelnemers – wie?

hun doelen –– waarom?

functioneel ontwerp van de valuta – waarom?

en tot slot de organisatorische en praktische vereisten om de valuta tot een succes te
maken – waarom?
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
63
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
64
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Wanneer een valutaproject de verschillende stadia van planning en implementatie doorloopt,
functioneren deze vier kernelementen als de vier windstreken op een kompas. Het pad van
het project wordt voortdurend georiënteerd op deze vier windstreken, wat leidt tot
verbeteringen in het valutaontwerp en de uiteindelijke implementatie ervan. Bij elke stap
voorwaarts is het project een beetje veranderd, waarbij de vier kernelementen elkaar
voortdurend wederzijds vormgeven, informeren en nieuwe mogelijkheden en beperkingen
bieden. Elk van de vier elementen kan voorrang krijgen boven de andere, maar geen enkel
element kan de andere volledig definiëren zonder zelf op zijn beurt te veranderen.
Daarom visualiseren we het valutaontwerpproces als een spiraal die voortdurend lang de vier
windrichtingen cirkelt tijdens het doorlopen van acht verschillende stadia, van de planning tot
de pilots en uiteindelijk de volledige ingebruikname.
Fase A: Planning
De eerste stap is een marktanalyse met onderzoek naar de sociaaleconomische context en, als
een valuta haalbaar en nuttig blijkt, nagaan hoe het ontwerp van een elementair,
levensvatbaar prototype eruit zou kunnen zien. Al naar gelang de complexiteit van het project
en de inzet van partners en belanghebbenden, duurt deze fase zes maanden tot twee jaar.
Essentiële elementen tijdens deze fase zijn het duidelijk bepalen van de doelen van het
initiatief en het bespreken van de juiste keuzes voor de technische en operationele opzet van
het project.
Fase 1: Verkenning
Het verkennen van de behoeften, dromen en mogelijkheden in een echte context omvat het
volgende:

De omgeving analyseren – hoe zou een valuta in de markt passen?

Potentiële partners en belanghebbenden identificeren

Ideeën in verschillende forums op steun testen

Het algemene idee omschrijven, de doelen en doelgroepen uitwerken

Een stuurgroep en implementatieteam opzetten
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
65
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Fase 2: Conceptualisering
De ontwikkeling van concept van de valuta en de selectie van het juiste ontwerp (zie
hoofdstuk 5) vereisen het volgende:

Partnerships ontwikkelen

Presentaties van de mogelijkheden en eerste ideeën produceren

Een workshop 'veranderingstheorie' houden om na te gaan wat alle belanghebbenden
willen bereiken met de valuta binnen een contextvan wat haalbaar is xiv

De beoogde impact van de valuta plannen
Fase 3: Haalbaarheid
Diverse elementen die in de volgende secties worden beschreven, moeten diepgaand worden
verkend om no-go-scenario's in latere fasen uit te sluiten.
Alle potentiële scenario's (goed of slecht) van de volledig functionerende valuta moeten in
een vroeg stadium worden onderzocht.
Fase 4: Planning
Alle elementen uit de voorgaande fasen moeten worden gecombineerd en de implementatie
moet gedetailleerd worden gepland.
Zodra een OK van de stuurgroep is verkregen en alle vereiste hulpbronnen aan het einde van
de fase beschikbaar zijn, treedt het project de praktijkfase binnen.
Fase B: Opbouwen – Pilots
Vanuit de erkenning dat ieder project met de complexiteit van een valuta altijd tests en
verbeteringen vereist, betreft deze tweede fase de implementatie van een pilot. Om voldoende
tijd voor het uitvoeren en testen van alle scenario's te voorzien, moeten al naar gelang het
gewenste tempo en de beoogde schaal zes maanden tot twee jaar voor deze fase worden
gepland. Tijdens deze fase moeten alle projectelementen volledig worden ontwikkeld en
wordt de valuta feitelijk gelanceerd.
Fase 5: Opbouwen
Alle operationele elementen moeten nu voor het feitelijke functioneren in gereedheid worden
gebracht. Dit betreft de benoeming van een gepaste beherende instantie die contracten tekent
en aflevering ten opzichte van beloften controleert.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
66
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Deze fase eindigt met de lancering van de valuta (in een beschermde bèta-omgeving of
openbaar) met voldoende voorzieningen voor mogelijke wijzigingen op grond van de
volgende fasen.
Fase 6: Pilots
Tot slot wordt de valuta in circulatie gebracht. Vanaf dat punt zijn vroegtijdige
gegevensverzameling en bewaking van de gekozen KPI (key performance indicator)
essentieel.
Tijdens de pilots moeten de ervaringen en feedback van de deelnemers en partners regelmatig
worden verzameld om de sterke en zwakke punten van de valuta en de ontwikkeling ervan in
de loop van de tijd te begrijpen.
Fase C: Continuïteitsopties
Zodra de valuta in gebruik is genomen, komen de onmiddellijke en verdere toekomst in de
schijnwerpers te staan. De lessen die geleerd zijn in de tweede fase, moeten worden
onderzocht en de oriëntatie voor de komende jaren moet worden vastgelegd.
Fase 7: Evaluatie
De resultaten van de bewaking uit de pilotfase moeten worden geanalyseerd. Hoe heeft de
valuta gefunctioneerd ten opzichte van de oorspronkelijke plannen? Kunnen de effecten op de
gebruikers worden aangetoond? Volstaan deze om verdere investeringen te rechtvaardigen?
Kunnen er knelpunten of gebieden die voor verbetering vatbaar zijn worden geïdentificeerd?
Hiervoor moeten alle belanghebbenden worden geraadpleegd omdat dit bepalend is voor de
beslissingen in de volgende fase.
Fase 8: Voortzetting
Voor deze fase zijn er grofweg vier verschillende opties, die afhangen van de bevindingen die
zijn opgedaan tijdens de evaluatiefase.
Optie 1 – Verbeteren en innoveren: Gepast als uit de pilot blijkt dat de valuta veel
potentieel heeft, maar er nog sprake is van kinderziekten. Het kan nodig zijn een
radicaal ander ontwerp in termen van doelgroep en doel te overwegen. Er moeten
mogelijk ook organisatorische en technische elementen worden aangepast.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
67
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Optie 2 – Schaalvergroting: Een pilotfase wordt gewoonlijk uitgevoerd binnen een
beperkt gebied. Als de pilotfase succesvol is gebleken, kan schaalvergroting mogelijk
en wenselijk zijn. Bestaande processen worden geïntensiveerd en versneld. Verder
houdt schaalvergroting vaak in dat de gemeenschapsvaluta binnen een groter
geografisch gebied of door grotere groepen deelnemers in gebruik wordt genomen.
Optie 3 – Stoppen: Het kan blijken dat er onvoldoende steun is voor de
gemeenschapsvaluta en de doelen ervan niet haalbaar lijken. Zelfs als de resultaten
van de effectbeoordeling positief zijn, kan dat nog niet voldoende zijn om verdere
investeringen of inspanningen te rechtvaardigen. Deze optie betekent echter niet dat
de stekker gewoon uit het stopcontact wordt getrokken. Het staken van de activiteiten
is een gevoelig proces dat een degelijke voorbereiding en strategie vereist om kosten
en verliezen voor de gebruikers te voorkomen en geen schade te berokkenen aan de
reputatie of het potentieel van andere valutaprocessen.
Optie 4 – Herhalen: Deze optie treedt gewoonlijk pas op in een latere fase en kan
afhankelijk zijn van andere, externe factoren. Als de gemeenschapsvaluta voldoende
'volwassen' is geworden, kan deze met minder moeite elders worden
geïmplementeerd. Een zekere mate van aanpassing en innovatie zal uiteraard altijd
noodzakelijk zijn omdat geen twee contexten volledig identiek zijn. Dit schept
bovendien veel directe en indirecte mogelijkheden voor het oorspronkelijke
valutaproject.
In dit hoofdstuk zijn bepaalde basisprincipes en een algemene houding voor het ontwerpen
van valuta's gepresenteerd. Het belangrijkste doel is dat het essentieel is te onthouden dat
valuta's instrumenten zijn om bepaalde doelen te behalen. Het is eenvoudig dit te vergeten en
ze als een doel op zich te gaan zien. Een effectieve manier om resultaatgericht te blijven is de
integratie van de vier 'windstreken' (wie, waarom, wat en hoe) in elke fase van het
ontwerpproces en daarop regelmatig terug te komen tijdens het verdere verloop van het
proces. In het volgende hoofdstuk worden een paar van de meest voorkomende elementen
van valutaontwerp meer gedetailleerd beschreven.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
68
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
69
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
70
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 5: Wat – De hoofdkenmerken van een gemeenschapsvaluta
kiezen
Na onze bespreking van valutaontwerp in algemene termen, gaan we nu verder in op de
kenmerken die kunnen worden opgenomen in een gemeenschapsvalutasysteem. Elk van
deze kenmerken heeft bepaalde voor- en nadelen. Welke het meest geschikt zijn om de
doelen van de valuta te realiseren, bepaalt welke in het project worden opgenomen.
Functie
Geld wordt meestal gedefinieerd door het feit dat het drie functies vervult: Het functioneert
als
-
a een oppotmiddel;
-
a een uitwisselingsmedium;
-
a een rekeneenheid.
Een gemeenschapsvaluta hoeft echter niet gebonden te zijn aan deze definitie en kan zelfs
geheel andere doelen hebben. Tijdens het ontwerpen van een valuta, moet worden gekeken
naar elk van deze functies afzonderlijk en moet worden besloten of en in welke mate ze
moeten worden opgenomen.
Geld als rekeneenheid is een standaard numerieke maateenheid die als zodanig een uniforme
interpretatie van waarde en kosten mogelijk maakt. Zonder een breed geaccepteerde
maateenheid kan geld niet worden gebruikt om schulden tussen verschillende partijen te
regelen en kunnen er geen effectieve prijssystemen worden vastgelegd, wat allebei
sleutelelementen van markteconomieën zijn.
In de praktijk kunnen alleen bepaalde gemeenschapsvaluta's er hun eigen unieke
rekeneenheid op na houden omdat het moeilijk is deze vast te leggen in een vrijwillige
omgeving met een achterban van voldoende omvang. Dit betekent dat veel valuta's de
nationale rekeneenheid volgen (meestal in een één-op-één waardering) en alleen de naam van
de valutaeenheid veranderen. De pond sterling functioneert bijvoorbeeld als de rekeneenheid
voor onder andere de Bristol en Brixton Pound. De rekeneenheden van verschillende
gemeenschapsvaluta's worden getoond in tabel 1 hierna.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
71
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
De functie van geld als oppotmiddel betekent dat het lang kan worden bewaard zonder verlies
van koopkracht. In de praktijk wisselt het waarheidsgehalte van deze uitspraak: de waarde
van de meeste geldsoorten fluctueert in de loop van de tijd en neemt ten gevolge van inflatie
of de marktvraag af. Complementaire valuta's moedigen deze functie bijna nooit aan en
sommige zijn zelfs zodanig ontworpen dat ze veelvoorkomende praktijken zoals oppotten
voorkomen. Een populair instrument hiervoor is demurrage, dat functioneert als een soort
‘negatieve rente’ waardoor de waarde van de valuta afneemt wanneer deze niet wordt
besteed.
Als uitwisselingsmedium maakt geld het voor verschillende partijen mogelijk economische
transacties uit te voeren die de grenzen van simpele ruilhandelsystemen te boven gaan.
Anders dan bij ruilhandel het geval is, is geld een oplossing voor het probleem dat economen
aanduiden als de 'gelijktijdige samenloop van behoeften' (double coincidence of wants)
waarvoor beide partijen gelijktijdig precies die goederen of diensten moeten kunnen
aanbieden die de ander nodig heeft. Door zijn functie als uitwisselingsmedium kunnen
mensen met geld efficiënte transacties uitvoeren en met elkaar handelen zonder deze
'gelijktijdige samenloop'.xv
De meeste gemeenschapsvaluta's functioneren als uitwisselingsmedium voor de beoogde
gebruikers. Dit is bedoeld als oplossing voor het probleem dat geld schaarser wordt in tijden
van economische recessie of crisis (wanneer de nationale geldhoeveelheid krimpt of een
groot deel ervan in handen komt van weinigen ten koste van veel anderen), ondanks dat in
veel gemeenschappen de capaciteit om te produceren en bij te dragen enerzijds, en de vraag
en behoeften anderzijds, gelijk blijven. Als alternatief uitwisselingsmedium kan een
gemeenschapsvaluta vraag en aanbod met elkaar verbinden wanneer conventioneel geld
schaars is.
Denominatie en transactiemedium
Zoals eerder gezegd, hebben gemeenschapsvaluta's veel verschillende ontwerpkenmerken.
Een van de belangrijkste basiskenmerken is de ‘denominatie’: de juiste beschrijving van een
valutabedrag, dat wordt uitgedrukt via verschillende transactiemedia.
Het verschil tussen
denominatie en een rekeneenheid is dat met een denominatie wordt
beschreven in welke hoeveelheden een valuta daadwerkelijk kan worden verkregen,
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
72
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
bijvoorbeeld de fysieke biljetten of munten van de valuta. Een rekeneenheid verwijst
daarentegen naar de standaard numerieke maateenheid waarmee waarde en kosten, zoals
dollar, uur of ounce goud, wordt geïnterpreteerd. Het verschil tussen een rekeneenheid en
denominatie kan het beste worden geïllustreerd aan de hand van een paar
praktijkvoorbeelden. De Brixton Pound gebruikt de pond sterling als rekeneenheid, maar de
denominatie is B£. Voor de Makkie is de rekeneenheid tijd en geschiedt de denominatie in
hele en halve uren.
Naast beslissingen over de denominatie en rekeneenheid van een valuta, moet er ook worden
besloten over de transactiemedia. Het is op het gebied van transactiemedia dat
gemeenschapsvaluta's gewoonlijk veel innovatiever zijn dan conventionele valuta's – en
hebben geleid tot de introductie van systemen zoals het 'betalen per sms' van de Brixton
Pound ver voordat veel gebruikers van conventioneel geld zich zelfs maar bewust waren van
mobiele betalingen. Voor complementaire valuta's worden gewoonlijk een of meer van de
volgende transactiemedia gebruikt:

papieren biljetten

munten

tekens

coupons
identificatie) die zijn aangebracht

cheques
in een kaart of ander apparaat

'show cards' (kaarten die op het

barcodes
verkooppunt moeten worden

QR-codes
getoond)

sms (short message service)
'magneetstripkaarten' (kaarten met

Apps op smartphones


'smartcards' met verschillende
functies

RFID-chips (radiofrequentie-
een magneetstrip of chip met
rekeninggegevens)
[currency box: Bitcoin]
De Bitcoin, die vermoedelijk de best bekende complementaire valuta is die
momenteel wordt gebruikt, is een digitaal betalingssysteem. De eerste toewijzing
of 'mining' (delven) en de daarop volgende overdracht van munten is
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
73
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
onafhankelijk van een centrale instantie of reglementering. Bitcoins worden per
computer of smartphone zonder tussenkomst van een financiële instelling
overgedragen.
Als valuta is het gewoon een nieuw medium waarmee kan worden gehandeld en
waarvoor parameters gelden zoals het totale aantal Bitcoins in omloop, de manier
waarop nieuwe eenheden worden toegewezen en vrije marktprijzen. Voor
Bitcoin-betalingssystemen wordt een gedecentraliseerd grootboek gebruikt dat
functioneert via een peer-to-peer-netwerk om iedere tussenpersoon (gewoonlijk
een bank) te elimineren. Dit betekent dat de registratie van alle transacties niet
centraal wordt bijgehouden, maar in een netwerk van computers die de geldigheid
van nieuwe transacties bijhouden met een speciale coderingstechnologie.
[end box]
De volgende tabel bevat voorbeelden van complementaire valuta's die in Europa en elders
worden gebruikt, en laat zien welke media voor verschillende functies worden gebruikt.
Tabel 1: Denominatie en transactiemedia van gemeenschapsvaluta
Valuta
Rekeneenheid
Denominatie
Medium
Brixton Pound
£ sterling
Brixton £
papier, website, app, SMS
Bitcoin
Bitcoin
e-Portemonnee
à pari beheerd
tegen € 0,01
Krugerrand
ounces goud
Loyaliteitskaart
punten
Makkie
SoNantes
Spicetijdkredieten
Terra
bitcoin,
satoshies
punten
elektronisch
elektronisch, nationale
identiteitskaart als 'show card'
Krugerrand
munt
miles, punten
magneetstripkaart, websites,
enz.
zegelkaarten
tijd
uur, half uur
papier, website
euro
SoNantes
app, SMS, website, smartcard
tijd
tijdkrediet
papier en online register
prijs beheerd
Terra
elektronisch
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
74
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
met
goederenmandje
TradeQoin
euro
TradeQoin
website, app
Ven
website, app
zwevende prijs
Ven
van valuta en
goederenmandje
[currency box: Kruggerand]
De Krugerrand is een Zuid-Afrikaanse munt van 22-karaats goud die beschikbaar
is in denominaties van een halve, een kwart en een tiende ounce goud. De
Krugerrand, die voor het eerst is geslagen in 1967 met als doel Zuid-Afrikaans
goud beter op de markt te brengen, is sindsdien wereldwijd de meest populaire
keuze geworden voor beleggers die goud willen kopen. Opvallend genoeg heeft
de Krugerrand de status van een wettig betaalmiddel in Zuid-Afrika. Dit betekent
dat de eenheden ervan terecht kunnen worden aangeduid als 'munten' in plaats
van als 'rounds', de technische term voor soortgelijke gouden media die elders
worden geproduceerd en geen wettige betaalmiddel zijn.
[end box]
[currency box: Loyaliteitskaarten]
Loyaliteitskaarten (of meer algemeen: loyaliteitsprogramma's) zijn
marketinginstrumenten waarmee bedrijven klanten proberen te behouden. Met
deze kaarten kunnen bij iedere aankoop gewoonlijk punten worden verzameld,
die kunnen worden ingewisseld in de vorm van kortingen bij toekomstige
aankopen.
Hoewel ze meestal niet worden gezien als valuta's, hebben
loyaliteitsprogramma's, die kunnen worden gebruikt voor alles wat gaat van
kopjes koffie tot intercontinentale vliegreizen, in feite alle kenmerken van een
valutasysteem. Valuta's zoals de Belgische E-Portemonnee roepen de volgende
vraag op: als deze valuta's kunnen worden ontworpen door bedrijven met als doel
winst te maken, waarom zouden ze dan ok niet kunnen worden ontworpen door
gemeenschappen om economische, sociale en ecologische doelen te realiseren?
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
75
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
[end box]
Uitgifte
Er zijn geen vormen van geld die van nature binnen een bepaalde maatschappij of
gemeenschap voorkomen. Natuurlijke voorwerpen (van schelpen en grote stenen tot goud)
zijn gebruikt als geld, maar alleen wanneer een maatschappij besliste daar een speciale status
aan toe te kennen. De regels en processen waarmee deze voorwerpen of eenheden tot geld
worden uitgeroepen, worden samengevat met de term uitgifte. Dat is wat de centrale bank
doet wanneer deze stukken papier bedrukt en die vervolgens distribueert als bankbiljetten, of
wat commerciële banken doen wanneer ze getallen toevoegen aan iemands bankrekening
wanneer ze een lening uitschrijven: ze brengen geld in omloop in de economie.
Er bestaat enige verwarring over de precieze betekenis van de term uitgifte. Dat is met name
zo voor valuta's die op papier worden gedrukt omdat er vaak een vertraging zit tussen het
moment waarop een biljet wordt gedrukt (wanneer het wordt gedistribueerd naar de
uitgiftepunten) en het moment waarop het in omloop wordt gebracht door het aan een
persoon of bedrijf te overhandigen om het te gebruiken. Omwille van de duidelijkheid
kunnen drie verschillende eigenschappen van wat vaak wordt aangeduid als uitgifte als volgt
worden samengevat:
-
de regels die de uitgifte bepalen
-
de factoren die de geldhoeveelheid bepalen
-
het mechanisme waarmee het geld in omloop wordt gebracht
Binnen elke categorie zijn er tal van verschillende methodes en factoren om de
geldhoeveelheid te beheren en controleren.
De regels die de uitgifte bepalen
De regels die bepalen hoe de uitgifte gaat plaatsvinden, zijn essentieel voor de juiste werking
van de valuta en worden te allen tijde vastgelegd door de organisatie die verantwoordelijk is
voor de exploitatie van de valuta. Dit betekent echter niet dat deze regels altijd centraal
worden opgesteld en gewoon worden opgelegd aan bedrijven gebruikers. Sommige valuta's
staan bijvoorbeeld alle leden in een coöperatieve setup toe om bij te dragen aan het
ontwerpen van regels voor de valuta en de uitgifte ervan. Voor andere valuta's, zoals de
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
76
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Brixton Pound, worden gebruikers en bedrijven geraadpleegd, maar beslist de uitvoerende
entiteit over de regels voor uitgifte.
De geldhoeveelheid
Het beheer van de hoeveelheid nieuw geld die wordt gemaakt en van de totale
geldhoeveelheid, is een ander gebied waarmee in de ontwerpfase rekening moet worden
gehouden. Een voorbeeld van een systeem dat zorgvuldig wordt beheerd door de
valutabeheerder is het tijdkredietmodel waarvoor Spice in Groot-Brittannië baanbrekend
werk verricht. Binnen dit model beslissen de lokale Spice-entiteiten over de maximale
hoeveelheid tijdkredieten die voor een gebeurtenis of specifieke gelegenheid kan worden
gedistribueerd. Deze controle over de maximale uitgifte waarborgt dat er
bestedingsmogelijkheden zijn voor alle uitgegeven tijdkredieten, wat essentieel is om te
garanderen dat gebruikers de valuta als waardevol zien. De tijdkredieten worden vervolgens
uitgegeven wanneer een persoon deelneemt aan de betreffende activiteit. Dit kan worden
gecontrasteerd met de LETS en peer-to-peer tijdbanksystemen die beide aan leden/gebruikers
toestaan eenheden in omloop te brengen wanneer hun eigen saldo ontoereikend is om te
betalen voor activiteiten of diensten die door andere leden worden geleverd.
MKB's die deel uitmaken van wederzijds-kredietnetwerken functioneren op soortgelijke
manier door aangesloten bedrijven toe te staan geld te creëren op een manier die
vergelijkbaar is met kredietfaciliteiten wanneer ze andere leden betalen. Hoewel er binnen
deze systemen regels voor het maximale negatieve saldo van een bepaalde gebruiker of een
bepaald bedrijf zijn, zijn er geen centrale regels voor de snelheid en het moment waarop
nieuw geld kan worden gecreëerd of voor de totale hoeveelheid geld die op een gegeven
moment in omloop is. Dit hangt eerder af van wanneer en hoeveel deelnemers elkaars
diensten afleveren en ervoor betalen.
Geld in omloop brengen
Het laatste punt met betrekking tot de uitgifte van geld is het specifieke mechanisme
waarmee het geld feitelijk in omloop wordt gebracht. In het voorgaande voorbeeld over
wederzijds krediet vallen het maken en in omloop brengen samen. Andere beschikbare opties
worden hierna in tabel 2 vermeld.
Hieraan moet worden toegevoegd dat Bitcoin en andere, soortgelijke valuta's in zekere zin
bedrieglijk zijn wat de uitgifte van geld betreft, omdat er geen wettelijke uitgevende entiteit
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
77
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
is. In plaats daarvan worden de regels vastgelegd met een vooraf bepaald algoritme. Hoewel
de totale geldhoeveelheid en het uitgifteprogramma centraal worden geregeld, vindt de
toewijzing van de volgende Bitcoins gedecentraliseerd plaats. Geen van deze kenmerken is
echter onveranderlijk omdat in het bestuursmodel van Bitcoin is vastgelegd dat als een
gewone meerderheid van de gebruikersgemeenschap het wil, ze voorbij kunnen gaan aan elk
van de systeemregels of deze kunnen amenderen. Dergelijke systemen hebben daarom de
mogelijkheid tot volledige decentralisatie.
Geld uit omloop nemen
Om inflatie te voorkomen moet, naast het mechanisme voor uitgifte, worden bepaald op
welke manieren geld uit omloop kan worden genomen. Tabel 2 biedt een overzicht van de
verschillende benaderingen die gemeenschapsvaluta's volgen voor uitgifte.
Tabel 2: Uitgifte
Valuta
Regelgevende
Beheer van de
In omloop
Uit omloop
entiteit
hoeveelheid nieuw geld
brengen
nemen
en de totale
geldhoeveelheid
Brixton Pound
Brixton Pound
Brixton Pound CIC en
Wanneer £ sterling
Alleen bedrijven
CIC
gebruikers in de mate
wordt omgewisseld
kunnen B£
waarin ze B£ willen
op specifieke
omwisselen voor
kopen
wisselpunten of
£ sterling
online
TradeQoin
TradeQoin,
Deelnemende bedrijven
Wanneer bedrijven
De totale som
beheerd als een
met onvoldoende
van de saldo's
coöperatie
saldo een ander lid
van alle
betalen
TradeQoingebruikers is te
allen tijde gelijk
aan 0
SoNantes
Filiaal van de
Deelnemende bedrijven,
Voor bedrijven
Het totale saldo
Crédit
Crédit Municipal en
volgt de SoNantes
van alle
Municipal de
gebruikers.
een wederzijds-
SoNantes-
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
78
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Nantes
kredietmechanisme
gebruikers is
Burgers verkrijgen
altijd gelijk aan 0
de SoNantes door
Eenheden
ze voor euro's te
gekocht door
kopen
gebruikers
kunnen opnieuw
voor euro's
worden
omgewisseld
Makkie
Consortium
Consortium met
Wanneer een
Aflossingspartne
van twee
aflossingspartners
gebruiker een taak
rs retourneren
woningcorpora
uitvoert voor een
uitgegeven
ties, Qoin en
partnerorganisatie
biljetten naar het
de
Makkie-
gemeenteraad
consortium
van
Amsterdam
Oost
e-
Limburg.net
Portemonnee
Limburg.net en lokale
Wanneer ze
Eenheden die bij
gemeentes
worden geclaimd
de gemeentes
nadat een
worden
specifieke activiteit
uitgegeven
is uitgevoerd
Spicetijdkredieten
Spice
Spice met lokale
Tijdkredieten
Aflossingspartne
partnerorganisaties
worden gemaakt
rs retourneren
door Spice en
uitgegeven
gedistribueerd naar
tijdkredieten
de organisaties die
naar Spice
lokale mensen
mogelijkheden tot
vrijwilligerswerk
bieden
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
79
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Ondersteuning
De enge definitie van ‘ondersteuning betekent dat degenen die de ondersteunde valuta in
bezit hebben, beschikken over een wettelijk afdwingbare claim tegen de valutabeheerder voor
een specifieke hoeveelheid van een andere valuta of product. Het gebruik van deze term in de
context van gemeenschapsvaluta's wijkt hier vaak vanaf (bijvoorbeeld 'gesponsord door
services' bij bepaalde Regiogeld-valuta's of 'gesponsord door de gemeenschap' bij bepaalde
LETS-valuta's). Daarom wordt de term meer algemeen begrepen als de manier om een
minimale koopkracht (waarde) van een valuta op lange termijn te verzekeren door een vorm
van garantie te bieden. Op deze manier kan de ondersteuning materieel (bijv. goud, zilver of
collateraal), een andere valuta (bijv. euro, GBP, USD) of immaterieel (bijv. een belofte,
executoriaal contract, staatsobligaties of belastingen) zijn. Ongeacht de details, het principe is
gelijk: de valuta is gegarandeerd omwisselbaar voor een specifieke hoeveelheid van een
andere valuta, goederen of diensten en deze garantie verleent in de ogen van de
gebruikersgemeenschap aan de valuta een bepaalde waarde.
Vooral wanneer de ondersteuning is gebaseerd op een schaarse hulpbron zoals nationale
valuta's of edele metalen, kan de beschikbaarheid van deze activa de uitgifte van de valuta
beperken. Bij gemeenschapsvaluta's is ondersteuning gewoonlijk een manier om vertrouwen
te wekken in een programma dat niet officieel door de overheid wordt onderschreven. Het
best bekende voorbeeld van valutaondersteuning was de gouden standaard, waarvoor de
overheden van bepaalde landen een vaste wisselkoers garandeerden tussen een bepaalde
hoeveelheid wettig betaalmiddel en ongemunt goud.
Gemeenschapsvaluta's die worden ondersteund door en inwisselbaar zijn voor andere
(conventionele) valuta's in plaats van specifieke goederen, worden aangeduid als 'gekochte en
inwisselbare coupons', waarvan de Chiemgauer, Bristol Pound en Brixton Pound voorbeelden
zijn. In de volgende tabel worden de ondersteuningsmethodes voor verschillende
gemeenschapsvaluta's getoond.
Tabel 3: Ondersteuningsmethodes
Valuta
Ondersteuningsmethode
Brixton Pound
£ sterling in een beschermde trustrekening
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
80
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
TradeQoin
Verplichting van de leden om de valuta te accepteren voor goederen en
diensten, en contracten met de beheerder waarin de voorwaarden voor
het vereffenen van rekeningen zijn vastgelegd voor wanneer leden het
systeem verlaten.
C3
Formele, financiële garanties, zoals opeisbare (en verzekerde) facturen
e-Portemonnee
Inwisselingsopties die door lokale overheden worden gegarandeerd
Loyaliteitskaart
Inwisselingsopties bij de uitgever of bij partnerorganisaties
Makkie
Inwisselingsgaranties van deelnemende organisaties en bedrijven
SoNantes
Vergelijkbaar met b2b-ruilhandel, maar met inbegrip van openbare
diensten zoals openbaar vervoer; eenheden gekocht door burgers
worden ondersteund met euro's in een trust
Spice-tijdkredieten
Inwisselingsopties bij de uitgever of bij partnerorganisaties
Terra
Goederenvoorraden
Tijdbanken
Overeenkomst tussen leden om diensten tegen tijdpariteit te leveren
WIR
Collateraal zoals tweede hypotheken of activa in Zwitserse francs
Ontwerpdetails
Hoewel er veel verschillende ontwerpkenmerken in gemeenschapsvalutasystemen kunnen
worden opgenomen, gaan we ons richten op drie kenmerken met een lange geschiedenis die
aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor de manier waarop een valuta functioneert. Deze
kenmerken zijn demurrage of negatieve rentetarieven, bonus- en malusconversiesystemen en
de mogelijkheid om de conversie van de valuta in andere valuta's (vooral nationale wettige
betaalmiddelen te verplichten, toe te staan of te verbieden.
Demurrage
Demurrage is in de context van complementaire valuta's een ingebouwde vermindering van
de nominale waarde van een valuta in de loop van de tijd. Dit gaat oppotten tegen en moedigt
bestedingen aan door valutahouders feitelijk een belasting in rekening te brengen. Ideaal
gesproken bestaat demurrage uit het in rekening brengen van een simpele negatieve rente, die
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
81
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
zo regelmatig wordt toegepast als praktisch haalbaar is. Hoewel dit met elektronische valuta's
gemakkelijk dagelijks kan worden gedaan, zijn voor papieren valuta's vaak langere
tussenpozen nodig. In dergelijke gevallen kan demurrage worden gerealiseerd door de
regelmatige (maandelijkse, driemaandelijkse) aanschaf van zegels die moeten worden
aangebracht op de biljetten om ze geldig te houden. Omdat de waarde van de valuta in de
loop van de tijd afneemt, is het in het belang van de houders de valuta zo snel mogelijk uit te
geven of dat te doen voordat de volgende zegel moet worden gekocht.
Niet iedere vorm van geld is even geschikt voor demurrage. Demurrage kan vrij eenvoudig
worden georganiseerd voor elektronisch geld: een paar eenvoudige boekhoudkundige
technieken volstaan. Naast de hiervoor genoemde potentiële voordelen, heeft demurrage
echter ook een paar nadelen. Hiermee moet rekening worden gehouden tijdens de beslissing
of dit kenmerk in het valutaontwerp moet worden opgenomen.
Tabel 4: Voor- en nadelen van demurrage
Demurrage
Voordelen
Nadelen
Ontmoedigt oppotten sterk
Veel mensen begrijpen het concept niet goed
Benadrukt de belangrijkste
Stelt collectieve voordelen boven persoonlijke
functie van de valuta:
voorkeuren
uitwisselingsmedium
Gaat in tegen de algemene aanname over geld:
Zet consumenten aan tot
'je verdient geld om het te houden'
uitgeven om geen boete te
hoeven betalen
Ingewikkeld in theorie en praktijk, kan
bedrijven en individuen ervan weerhouden
Versnelt de omloop
mee te doen
Bonus/malus
[case study: Brixton Pound]
Tot 31 december 2013 gold er voor de Brixton Pound een bonus van 10% voor
iedereen die ponden sterling inwisselde voor de lokale valuta. Dat hield in dat £
100 van de nationale valuta B£ 110 waard was. Eenmaal in omloop bleef de
wisselkoers tussen de Brixton Pound en de pond sterling één-op-één en
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
82
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
functioneerde de bonus als een aanmoediging om de lokale valuta te kopen en
gebruiken. Er gold ook een malus van 10% voor bedrijven die hun Brixton
Pounds omwisselden in ponden sterling. De malus functioneerde als
ontmoediging om de Brixton Pound in sterling om te wisselen en als
aanmoediging om lokale leveranciers te vinden waarbij ze hun Brixton Pounds
konden uitgeven.
[end box]
In de wereld van de gemeenschapsvaluta's verwijst de term bonus naar een premie die wordt
betaald aan allen die een wettig betaalmiddel omwisselen voor een gemeenschapsvaluta.
Bonussen worden meestal gegeven in de vorm van een gift, uitgegeven in de
gemeenschapsvaluta en toegevoegd aan het omgewisselde bedrag. Bonussen zijn een
aansporing om nieuwe gebruikers aan te trekken of bestaande te behouden. Een Malus is het
tegenovergestelde van een bonus (meestal een heffing op een conversie terug naar een wettig
betaalmiddel) en is een ongecompliceerde manier om het bonussysteem te financieren.
Tabel 5: Voor- en nadelen van een bonus en een malus
Bonus/Malus
Voordelen
Nadelen
Bonussen kunnen gebruikers
Bedrijven worden door de
aanmoedigen mee te doen
conversiekosten ontmoedigd
met een valuta.
om mee te doen
Moedigt het kopen van meer
gemeenschapsvaluta aan
Moedigt bedrijven aan om
bestedingsopties te vinden
voor de valuta die zij
ontvangen in plaats van ze
Maakt het begrip van het
project ingewikkelder
Door het gebruik van
bonussen kan het lijken of de
valuta deel uitmaakt van een
commercieel project
weer in te wisselen voor de
nationale valuta
Partners uit de openbare
sector kunnen de malus
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
83
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Kan inkomsten genereren
mogelijk niet accepteren en
voor het valutaproject of
afzien van deelname aan de
liefdadigheidsdoelen
valuta
Converteerbaarheid in de nationale valuta
De vraag of een gemeenschapsvaluta converteerbaar in een andere valuta moet zijn, is een
essentiële vraag tijdens de ontwerpfase. Deze beslissing heeft belangrijke gevolgen voor het
hele systeem, van het uitgifteproces tot de juridische vereisten waaraan convereerbare
valuta's moeten voldoen.
Het spectrum waarbinnen valuta's zich kunnen bevinden, kan worden geïllustreerd aan de
hand van de manier waarop Brixton, Bitcoin en de WIR omgaan met de conversie van hun
valuta. Aan het ene uiteinde van het spectrum staat de Brixton Pound, waarvoor geldt dat
binnen de regels van de valuta alle gebruikers en bedrijven te allen tijd ieder bedrag aan
Brixton Pounds dat zij in hun bezit hebben à pari mogen inwisselen voor ponden sterling.
Aan het andere eind van het spectrum staat de WIR in Zwitserland. Volgens de voorwaarden
van de valuta, mag deze niet worden omgewisseld voor Zwitserse francs of andere valuta. Dit
staat duidelijk in het contract dat is ondertekend door alle leden en inbreuk kan leiden tot
uitsluiting van het WIR-netwerk. Ondanks dit verbod en de mogelijke consequenties,
converteren veel gebruikers WIR-francs in Zwitserse francs over de toonbank of via
platforms van derden, meestal voor veel minder dan de nominale waardepariteit.
Bitcoin staat in het midden door converteerbaarheid volledig van de marktvraag af te laten
hangen. Veel bedrijven en handelsplatforms bieden aan wettig betaalmiddel te converteren in
Bitcoin en omgekeerd. Interessant genoeg betekent het feit dat conversie niet specifiek
verboden is, dat regelgevers de valuta als converteerbaar behandelen en zijn begonnen
Bitcoin-uitwisselingen te regelen in plaats van de Bitcoin-valuta zelf.
Tabel 6: Voor- en nadelen van converteerbaarheid en niet-converteerbaarheid
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
84
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Converteerbaar
Voordelen
Nadelen
Gegarandeerde conversie kan
Vereist fondsen om te kunnen
bedrijven en gebruikers helpen zich
voldoen aan
gemakkelijker bij het systeem aan
conversieverplichtingen
te sluiten
Vereist naleving van de
Maakt deelname door bedrijven
verplichtingen van het financiële
mogelijk, zelfs als hun leveranciers
systeem
geen deel uitmaken van het netwerk
Verkleint vooral voor bedrijven de
Het toestaan van conversie opent
stimulans om creatieve
mogelijkheden om inkomsten te
bestedingsmogelijkheden voor de
genereren
valuta te vinden of anderen uit hun
toevoerketen aan te moedigen deel
te nemen aan het netwerk.
Niet
Reserves wettig betaalmiddel zijn
Gebruikers en bedrijven kunnen
converteerbaar
niet vereist
meer aarzelen aan dergelijke
systemen deel te nemen, vooral als
Gesloten-lus-, niet-converteerbare
de bestedingsopties beperkt zijn
valuta's functioneren buiten de
financiële regelgeving om
Vereist actief beheer van de
gemaakte geldhoeveelheid om te
zorgen dat de valuta groeit in lijn
met de bestedingsvolumes
Veiligheid
De fysieke en digitale veiligheid van een valuta is essentieel om de waarde ervan te
beschermen, vooral wanneer de valuta breder wordt aanvaard en de kans op fraude,
vervalsing en hacking toeneemt. Dit is gangbaar bij nationale valuta's, maar is ook een
probleem met sommige complementaire valuta's en zelfs met sommige
gemeenschapsvaluta's, vooral als deze kunnen worden ingewisseld voor de nationale valuta.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
85
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Tabel 7: Maatregelen tegen vervalsing
Tegenmaatregele
Via
Maatregelen voor
Bij digitale
n met fysieke
boekhoudkundige
identiteitscontrole
transacties
valuta's
praktijken
(voor elektronische
transacties en
lidmaatschap)
- Beveiligd papier
- Openbaar
-
- Met wachtwoorden
- Speciale
toegankelijke
Machtigingsvereisten
beveiligde
afdruktechnieken
handelsgeschiedenisse
middels telefonische
gebruikersaccounts
- Geregistreerde
n
of elektronische
- Chip- en
serienummers
- Handtekeningen of
validatie
pintechnologieën
- Watermerken
dubbele
- Stemherkenning,
- Codering (PGP,
- Hologrammen
handtekeningen
gezichtsherkenning,
openbare-publieke
- Machtiging door
andere biometrische
sleutels)
verschillende partijen
technieken
- Authenticatie door
- Regelmatige
- Beveiligingsvragen
derden
controles
in apps
- Pincodes of
wachtwoorden
Markt
De econoom Hyman Minsky had als grondregel: 'iedereen kan geld maken (uitgeven), maar
het probleem is het door anderen te laten accepteren'. Terwijl conventioneel geld kan worden
gezien als schuldbekentenissen die voornamelijk door banken worden uitgegeven als het
wettige betaalmiddel om schulden en belastingen te betalen, kan er bij gemeenschapsvaluta's
niet worden vertrouwd op juridische regels om het gebruik ervan op te leggen. Deelname
eraan is hoofdzakelijk vrijwillig en het gebruik ervan moet worden aangemoedigd door een
levensvatbare en gewaarde markt te scheppen. De waarde van een valuta komt hoofdzakelijk
tot stand door te zorgen dat deze wijdverbreid en consequent wordt geaccepteerd. Er kan dus
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
86
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
gesteld worden dat er voor een complementaire valuta een complementaire markt moet
worden gemaakt.
Daarom is het erg belangrijk criteria te ontwikkelen om te bepalen of een specifiek bedrijf als
lid van een valutanetwerk kan worden geaccepteerd. Sommige valutabeheerders
verwelkomen ieder bedrijf dat bereid is om mee te doen en zich te houden aan de
voorwaarden, of het nu gaat om een McDonald, een grote supermarkt of een benzinestation.
Anderen stellen meer eisen aan een eventueel lidmaatschap, zoals lokaal eigendom, levering
of verkoop van milieuvriendelijke producten en diensten of een kleine bedrijfsomvang.
Bij een meer open lidmaatschap kan het bedrijfsnetwerk waarbinnen de valuta wordt
geaccepteerd, gemakkelijker worden uitgebreid en is het eenvoudiger om te komen tot een
goed gevarieerd aanbod van goederen en diensten die met de valuta kunnen worden gekocht.
Bij een meer restrictief lidmaatschapsbeleid is het lastiger het netwerk uit te breiden en te
komen tot een gevarieerd aanbod. Het kan de valuta echter een krachtigere identiteit geven en
helpen bepaalde doelen te realiseren, zoals het aanmoedigen van lokaal winkelen, het
bevorderen van ethische keuzes of het bevoorrechten van kleine bedrijven boven grote
multinationals.
In dit hoofdstuk is dieper ingegaan op enkele specifieke kenmerken van valutaontwerp. De
combinatie van deze technische kennis met de adviezen over het ontwerpproces in het vorige
hoofdstuk, helpt te verzekeren dat valutaprojecten goed worden afgestemd op de beoogde
doelen ervan door de juiste kenmerken erin op de te nemen, er de juiste mensen bij te
betrekken en een juist evenwicht te vinden tussen een duidelijk doel en een flexibel ontwerp.
In plaats van gewoon bestaande modellen te kopiëren die elders succesvol zijn gebleken,
hopen we dat het hiermee gemakkelijker wordt de aandacht uit te laten gaan naar specifieke
kenmerken van valutaontwerp en te beslissen welke kenmerken wel of niet geschikt zijn voor
een specifieke context, gemeenschap of doel. We gaan nu in op een bredere kwestie die niet
specifiek eigen is aan valutaprojecten, namelijk de implementatie van een complex
langetermijnproject.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
87
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 6 // Hoe – Een valuta implementeren en beheren
Het valutaontwerp zelf is niet meer dan één element van een veel groter project. Dit
hoofdstuk gaat in op essentiële vragen over hoe dit in de praktijk in zijn werk gaat:
welk soort structuur en financiële configuratie kan het team selecteren en welke externe
expertise is mogelijk vereist Dit hoofdstuk bouwt voort op de ervaringen die met andere
valuta's zijn opgedaan en brengt de belangrijkste elementen van een implementatieplan
tot leven.
Elke individuele valuta is anders. Het opzetten van een gemeenschapsvaluta is echter een
project zoals vele andere, hoewel de organisatorische, beheer- en ontwerpkenmerken het tot
een zeer complex project maken met meer variabelen en meer belanghebbenden, maar
minder goede praktijken en ervaringen dan op veel andere gebieden – waardoor er een
grotere kans op mislukking is.
Het is tijdens de gedetailleerde planning en uitvoering van een dergelijk project dat de meest
ambitieuze projecten ook worden geconfronteerd met de grootste problemen. Vaak is het
eerste enthousiasme om iets radicaal nieuws te doen een belemmering voor nuchtere,
zorgvuldige planning en voor het ontwikkelen van voldoende evaluatiecriteria en eerlijke
interne bewaking.
Tijdens de besluitvorming over het gewenste type valuta, moeten er concrete, vaak saaie
taken in gedachten worden gehouden en begroot. Hoewel het ontwerpen van het concept voor
een valuta en het overtuigen van anderen om mee te doen leuk en spannend is, is dit ook het
punt waarop de zwaarste en minst aantrekkelijke taken moeten worden uitgevoerd. In dit
hoofdstuk worden de belangrijkste onderdelen van dit proces besproken:

Organisatiestructuur

Financiën

Juridisch kader

ICT-toepassingen
Het is belangrijk om tijdens het samenstellen van een team en het bijeenbrengen van
expertise over deze taken na te denken. Omdat veel van deze onderwerpen voor vrijwel ieder
ander serieus initiatief gelden, zijn er veel andere publicaties die hulp bieden voor
bijvoorbeeld projectmanagementtools en processen. Er zijn ook deskundigenorganisaties en
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
88
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
consultants die kunnen helpen met het algehele proces of specifieke expertise. We zullen
deze aspecten daarom heel kort behandelen.
Organisatiestructuur en beheer
De organisatiestructuur van een valutaproject moet de waarden weerspiegelen die de valuta
vertegenwoordigt. Algemeen gezegd vereist dit een beheerstructuur waarin belanghebbenden
worden samengebracht om deel te nemen aan gesprekken, besluitvorming en de
implementatie van oplossingen voor veelvoorkomende problemen of doelen. Hiervoor
kunnen de principes van coproductie, worden gevolgd om te waarborgen dat beslissingen
goed zijn afgestemd op de belangen van zoveel mogelijk betrokkenen.
Veel van de casestudy's naar valuta in dit boek illustreren het potentieel van projecten om van
onderaf op te worden gebouwd. In die projecten wordt een aanzienlijk beroep gedaan op
vrijwilligers of deeltijdmedewerkers die met kortetermijnsubsidies worden gefinancierd. Of
echter een valuta op deze manier voortkomt uit een basisbeweging of tot stand komt via een
lokale overheidsinstantie, de ontwikkeling van degelijke organisatie- en beheerstructuren is
essentieel voor langetermijnsucces – en ook om te zorgen dat zij die hun tijd erin steken,
worden ondersteund en erkend.
Een paar dingen mogen niet vergeten worden wanneer van de ideeënfase en een informele
structuur, wordt overgestapt op een formele organisatiestructuur met rechtspersoonlijkheid.
Het gaat hierbij om het volgende:

Democratische besluitvorming: Processen met meerdere belanghebbenden moeten
de democratische besluitvorming binnen een organisatie versterken door de
mogelijkheden tot deelname voor hen die het meest te maken krijgen met de gevolgen
van de beslissingen (vooral degenen aan de basis, die zo vaak niet worden gehoord
tijdens deze processen) zo groot mogelijk te maken.

Flexibiliteit: Innovatieve projecten zoals gemeenschapsvaluta's moeten flexibel
worden beheerd, zodat kleine aanpassingen op korte termijn kunnen worden
doorgevoerd. Om de valuta tot een succes te maken, moet alles zo worden opgezet dat
valutaspecialisten een zekere mate van vrijheid hebben en met name zijn gemachtigd
over activiteiten en budgettoewijzing te beschikken.

Transparantie en verantwoording: in een proces met meerdere belanghebbenden
kan op consensus gebaseerde besluitvorming naast transparant en
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
89
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
verantwoordingsplichtig functioneren noodzakelijk zijn. Zoals twee van de
steunpilaren van goed beheer, is transparantie een noodzakelijke voorwaarde voor
verantwoording. Zonder duidelijke, precieze en actuele informatie is het onmogelijk
te oordelen of is voldaan aan de standaard die is beloofd door hen die de
eindverantwoordelijkheid dragen.

Vakkundigheid: Een organisatie moet operationeel blijven tijdens het hele ontwerpen implementatieproces om de belanghebbenden en potentiële eindgebruikers te
garanderen dat het proces goed is doordacht en gepland.

Schaal en bereik: De beheerstructuren moeten gelijk opgaan met de ambitie van het
valutaproject. Kleinschalige projecten kunnen succes hebben in de vroege fases van
het ontwerpen van een valuta wanneer er minder aandacht nodig is voor formele
organisatiestructuren. In voorstellen voor grootschalige systemen moet de structuur in
een eerdere fase worden geformaliseerd om bijvoorbeeld de financiering veilig te
stellen of te voldoen aan de reglementen.
Gangbare rechtsvormen die in gemeenschapsvalutasystemen in Europa worden gebruikt zijn
verenigingen, liefdadigheidsinstellingen, CIC's (Community Interest Companies),
coöperaties, B-Corp-ondernemingen en vennootschappen. Het is belangrijk te controleren
welke versies hiervan beschikbaar zijn en advies te vragen aan anderen over de voordelen
hiervan.
Financiën
Financiering moet worden overwogen voor twee verschillende fasen: ten eerste de
ontwikkelings- en opstartactiviteiten. Ten tweede de noodzaak om het netwerk en de
doorgevoerde systemen te onderhouden.
Hoewel sommige valutaprojecten starten door effectief gebruik te maken van vrijwilligers, is
op langere termijn meestal financiering nodig. Dit waarborgt dat de tijd die mensen besteden
aan het project, geheel of gedeeltelijk kan worden gecompenseerd en dat de kosten voor
valutaontwikkeling kunnen worden voldaan. De financiering kan afkomstig zijn van de
gebruikers en belanghebbenden zelf of van instellingen, stichtingen en de lokale overheid.
Afhankelijkheid van één inkomstenbron wordt afgeraden om de organisatie van een
gemeenschapsvaluta minder kwetsbaar te maken. Subsidies, sponsoring en een bedrijfsmodel
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
90
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
waarin de valuta zelf inkomsten genereert (door bijvoorbeeld registratie-, transactie- en/of
saldokosten te heffen) verkleinen de afhankelijkheid van één grote financier zoals een lokale
overheidsinstantie of een charitatieve trust.
[case study: Spice]
In 2014 heeft Spice met crowdfunding een eigen evaluatierapport gefinancierd
door verschillende belanghebbenden te vragen een bijdrage te leveren. In ruil
daarvoor ontvingen de belanghebbenden een op degelijk onderzoek gebaseerd
rapport waarmee ze hun werk onder de aandacht kunnen brengen, terwijl Spice
één diepteonderzoek over een langere tijdsperiode kon uitvoeren.
[end box]
Bedrijfsplan en budgettering
Voordat op zoek wordt gegaan naar financiering, moet voor ieder valutaproject een budget en
een bedrijfsplan worden opgesteld waarin de kosten voor de implementatie en het beheer van
de valuta worden begroot. Een paar van de meest voorkomende kostenposten worden hierna
genoemd en uitgesplitst in opstartkosten en lopende kosten. Het is erg belangrijk om tijdens
het opzetten van een bedrijfsplan veel aandacht te besteden aan de lopende kosten omdat de
duurzaamheid van het project sterk afhankelijk kan zijn van de hoeveelheid middelen die in
de eerste fasen van de implementatie beschikbaar zijn. Sommige kosten zijn een kwestie van
keuze, zoals de mate waarin tijdens de aanloop- of uitvoerfasen van het project een beroep
wordt gedaan op externe expertise.
Tabel 8: Kosten om rekening mee te houden
Aanloopfase
Uitvoerfase
Personeelskosten
Lonen of ontwikkelingskosten en uitvoerend team
Kantoorkosten
Kosten voor kantoorruimte en apparatuur: huur, overhead,
telefoon, computers, afdrukken.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
91
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Communicatie
Websitehosting, ontwerpen en afdrukken van
reclamemateriaal, persberichten schrijven en verzenden,
audiovisuele apparatuur en softwarelicenties.
Administratie
Bankrekeningen openen,
Terugkerende kosten:
wettelijke structuur
verlenging van
vastleggen, verzekering.
verzekeringspolissen,
bankkosten, websitehosting.
Experts
Kosten voor externe
Training van teamleden en
experts zoals ICT-
partners.
specialisten, advocaten,
consultants op het gebied
van valutaontwerp.
Apparatuur
Eenmalige aanschaf van
Onderhoud en ontwikkeling
apparatuur voor
van een
valutatransacties, zoals
betalingsinfrastructuur.
betaalterminals.
Productie
Ontwerp en productie
Aanpassing of verspreiding
van biljetten,
van transactiemedia.
betaalkaarten of andere
transactiemedia.
Publiciteit
Promotieactiviteiten en
Doorgaande promotie,
lanceringsevenement.
educatieve en
promotieactiviteiten.
Fondsenwerving
Net zoals bij conventionele geldsystemen, is voor de operationele kosten van
gemeenschapsvaluta aanhoudende financiering vereist. De lopende kosten van conventioneel
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
92
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
geld blijven vaak onopgemerkt omdat ze zijn ingebouwd in het financiële systeem als geheel,
met mechanismen zoals servicekosten door banken, bankrekeningkosten en boetes waarmee
fondsen voor de exploitatie ervan worden gegenereerd.
Voor de financiële duurzaamheid moeten voldoende inkomsten worden ingebracht om het
vereiste personeel en de administratie te bekostigen. Valutasystemen moeten ten minste een
deel van hun lopende kosten dekken in de nationale valuta om een cashflow buiten de eigen
valuta van het systeem te waarborgen. Deze inkomsten zijn gewoonlijk afkomstig uit een of
meer van de volgende vier bronnen:
1. Overheids- en privésubsidies
2. Donaties en schenkingen
3. Gebruikstarieven betaald door bedrijven en individuen
4. Secundaire inkomstenopties zoals weglekkenof de verkoop van advertenties
Hoewel het vooral in de eerste fasen van het project belangrijk is manieren te vinden om
inkomsten uit de eerste twee bronnen te krijgen (donaties en schenkingen), moeten
uiteindelijk de derde en vierde bron voldoende inkomsten opleveren om de operationele
kosten van de valuta te dekken. In de praktijk is de financiële duurzaamheid van
valutasystemen vaak een van de grootste uitdagingen. De wens om iedere vorm van
ontmoediging voor het gebruik van een nieuwe valuta weg te nemen, betekent dat de tarieven
voor bedrijven en gebruikers vaak zo laag mogelijk worden gehouden. De meeste
gemeenschapsvalutasystemen leggen daarom geen vaste kosten op aan netwerkleden.
Naarmate systemen echter meer volgroeid raken, moeten ze meer fondsen binnenhalen, in de
nationale valuta, de complementaire valuta's of een combinatie van beide. In tabel 9 worden
de inkomstenbronnen afkomstig van valutagebruikers samengevat.
Tabel 9: Voor- en nadelen van financieringsmechanismen
Financieringsmechanism
Voordelen
Nadelen
Voorbeeld
Kunnen een bron van
Als ze te hoog
RES brengt
regelmatige inkomsten
zijn, kunnen
lidmaatschapskoste
e
Lidmaatschapskosten
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
93
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
zijn
ze deelname
n in rekening voor
aan de valuta
bedrijven en werkt
ontmoedigen
met een geleidelijke
schaal van 500 euro
per jaar.
Kosten voor het
Levert geld op wanneer
Kan bedrijven
Voor de Brixton
omwisselen van de
de valuta voor de
ervan
Pound werd
gemeenschapsvaluta in de
nationale valuta wordt
weerhouden
voorheen een malus
nationale valuta
omgewisseld
aan de valuta
van 10% toegepast
mee te doen
wanneer de B£
werd
teruggewisseld voor
pond sterling. Dit
tarief is in 2014
afgeschaft om
bedrijven niet
langer van
deelname te
weerhouden.
Transactiekosten (voor
Is een regelmatige bron
Niet
TradeQoin-
elektronische transacties)
van inkomsten dankzij
aantrekkelijk
deelnemers betalen
de feitelijke uitgaven en
voor de
een transactietarief
komt overeen met de
persoon die de
van 10% van de
huidige transactiekosten
kosten moet
aankopen binnen
in het conventionele
betalen (klant
het netwerk. Een
geldsysteem
of bedrijf)
deel van het geld
dat met dit tarief
wordt gegenereerd
dient om een
veiligheidsfonds te
financieren om de
risico's van een
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
94
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
eventueel failliet te
dekken
Advertentieruimte
Kosteneffectieve
Vereist dat
Voor de Beki is
(nieuwsbrieven, website,
reclamemogelijkheden
bedrijven al
meer dan 12.000
app of ontwerpen van
voor deelnemende
een zekere
euro binnengehaald
biljetten)
bedrijven en gericht op
mate van
via advertenties op
klanten die
vertrouwen in
de papieren
bestedingsmogelijkhede
valuta's
biljetten van de
n zoeken
hebben
valuta.
dankzij eerder
gebruik of een
inclusief en
open
ontwerpproces
.
Demurrage
Moedigt het uitgeven
Tenzij er een
Voor de
van de valuta aan en
zeer grote
Chiemgauer in
levert tegelijkertijd
hoeveelheid
Duitsland moeten
inkomsten op
van de valuta
de houders van
in omloop is,
biljetten
zijn de
driemaandelijks
inkomsten uit
zegels kopen. Voor
demurrage
de e-Chiemgauer
beperkt
wordt het tarief
automatisch van het
Wordt
saldo afgetrokken
negatief
beoordeeld
door
gebruikers en
bedrijven
Handelswaar
Een goede manier om de Zoals geldt
Voor de Brixton
valuta meer bekendheid
Pound worden
voor ieder
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
95
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
te geven en tegelijkertijd ander product
merkproducten en
inkomsten te genereren
op de markt,
setjes speciale
zijn er risico's:
biljetten voor
als het product
verzamelaars
niet goed
verkocht.
verkoopt, leidt
dat tot
geldverlies
Weglekken (eenheden die
De ondersteuning van
Het beheer
Chiemgauer-
uit de omloop verdwijnen
deze eenheden in de
ervan kan
biljetten verlopen
wanneer ze worden
nationale valuta wordt
complex zijn
na twee jaar. Nadat
verworven door bezoekers
niet teruggestort en kan
en is alleen
een biljet is
of verzamelaars, of nadat
daarom niet worden
veilig als
vervallen, komt de
de vervaldatum van een
vrijgegeven voor andere
precies bekend overeenkomstige
biljet is verstreken)
doelen
is hoeveel
waarde ervan in de
eenheden
nationale valuta
nooit zullen
terug bij de
worden
organisatie en kan
omgewisseld
deze worden
gebruikt als extra
cashflow voor het
project
[currency box: RES]
De Belgische RES wil de MKB-economie stimuleren. De RES, die voornamelijk
een gesloten-lus betalingssysteem is, kan door individuen ook voor euro's worden
gekocht, tegen een korting van 10%. Dit model biedt een uitwisselingsmedium
voor business-to-business en individual-to-business-transacties. Sinds 2012
gebruiken meer dan 5000 bedrijven en 100.000 consumenten het RES-systeem.
Alleen al in 2011 is het equivalent van 35 miljoen euro aan transacties uitgevoerd.
[MKB]
[end box]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
96
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
[currency box: Beki]
De Beki is een regionale valuta die wordt gebruikt in het Luxemburgse kanton
Redange. In een één-op-één waardering met de euro is de Beki bedoeld om de
MKB-economie te stimuleren en de overstap naar ecologische duurzaamheid te
maken. Om de valuta te kunnen gebruiken, moeten bedrijven en individuen lid
worden van 'De Kär', de organisatie die de Beki beheert. Hoewel omwisselbaar
voor euro's, wordt er voor het terugwisselen van de Beki in euro's een tarief van
5% in rekening gebracht. Dit is bedoeld om inkomsten voor het beheer van de
valuta te genereren en uitgaven in Beki's in plaats van euro's te stimuleren. [SME]
[E]
[end box]
Juridisch en naleving
Gemeenschapsvaluta's moeten alle toepasselijke wetten naleven van het land waar ze worden
gebruikt. Er moet rekening worden gehouden met een aantal punten, afhankelijk van de
specifieke details van het valutaontwerp en de implementatie ervan.
Er is hier niet genoeg ruimte om alle juridische details voor elk land en ieder type
valutasysteem te bespreken. In dit gedeelte vindt u een overzicht van de belangrijkste punten
waarmee bij het opzetten van een valuta rekening moet worden gehoudenxvi.
Het gaat hierbij om fiscaliteit, sociale zekerheid, financiële reglementen,
gegevensbescherming, verzekeringen en mogelijke problemen aangaande de aanvaarding
door openbare instanties van complementaire valuta's.
Fiscaliteit
De fiscus en regelgevers kunnen gemeenschapsvaluta zien als een middel waarmee
individuen en bedrijven belastingen op hun transacties willen ontduiken. Het is daarom
essentieel om voor ieder project deze problemen aan te pakken door rekening te houden met
de gevolgen voor de omzetbelasting, vennootschapsbelasting en inkomstenbelasting die
individuen en bedrijven die het programma gebruiken, moeten betalen. Het is raadzaam
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
97
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
onderzoek te doen naar de belastingtechnische gevolgen van iedere gemeenschapsvaluta
(binnen het relevante rechtsgebied) om te verzekeren dat de valutagebruikers de wet naleven.
Valuta's die vooral een sociaal doel hebben (bijv. tijdbanken, LETS etc.) staan door hun
relatief kleine omvang in termen van individuele saldo's, verdiensten en uitgaven, meestal
minder bloot aan belastingontduiking door de gebruikers ervan. In gesloten-lus
betalingssystemen en valuta's die door een wettig betaalmiddel worden ondersteund zijn de
potentiële risico's echter hoger omdat er meer geld in omloop is en er meer leden en
procedurele complicaties zijn. Voor deze soorten valuta moeten er maatregelen worden
geïmplementeerd om te verzekeren dat bedrijven en gebruikers zich volledig bewust zijn van
hun wettelijke verplichtingen, zodat zij weten hoe in het systeem uitgevoerde transacties
moeten worden aangegeven bij de fiscus. Bovendien moet de beherende entiteit de fiscale
gevolgen van haar eigen activiteiten begrijpen en weten hoe deze moeten worden beheerd.
Over het algemeen moet btw in rekening worden gebracht voor alle transacties die in een
gemeenschapsvaluta worden verricht wanneer (1) de activiteit plaatsvond binnen het normale
verloop van zakelijke activiteiten en (2) de valuta converteerbaar is via een vaste wisselkoers
of een koppeling met de nationale valuta. Daarom zijn daarbij niet inbegrepen transacties
tussen personen (in tegenstelling tot bedrijven) en transacties uitgevoerd in nietconverteerbare niet-gekoppelde valuta's. Beide zijn daarom potentieel btw-vrij. In alle
gevallen waarin btw in rekening moet worden gebracht, moet deze worden betaald met het
wettig betaalmiddel van het land waarin de valuta wordt gebruikt.
De algemene positie ten opzichte van vennootschapsbelasting is dat iedere activiteit in een
converteerbare valuta of een niet-converteerbare, gekoppelde valuta moet worden opgenomen
in de belastingopgave van een bedrijf. De positie met betrekking tot niet-converteerbare nietgekoppelde valuta's is genuanceerder en vereist verdere analyse.
De gevolgen voor persoonlijke inkomstenbelastingen wisselen sterk per systeem en land. In
de meeste landen zijn niet-beroepsmatige inkomsten belastingvrij en wordt er belasting
geheven over beroepsmatige diensten, ongeacht het gebruikte betaalmiddel (nationale valuta,
gemeenschapsvaluta of in natura). Maar in bijvoorbeeld Nederland is de invoering van
gemeenschapsvaluta's van het type LETS ondersteund met een expliciete regelgeving waarin
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
98
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
is vastgelegd dat de drempelwaarde om navraag te doen naar de beroepsmatige of nietberoepsmatige aard van een dienst gelijk is aan 3000 euro per jaar.
Sociale zekerheid en werkgelegenheid
Een van de belangrijkste doelgroepen voor sociale valuta's wordt gevormd door hen die niet
actief betrokken zijn bij de economie en door kwetsbare personen zoals mensen met een
handicap, werkelozen en mensen uit achtergestelde gemeenschappen in het algemeen. Veel
van de mensen die kunnen deelnemen aan een sociaal valutaprogramma, ontvangen bijstand
of een werkeloosheidsuitkering. Het is daarom belangrijk een gesprek aan te gaan met en
regels te verkrijgen van de relevante nationale en lokale overheidsinstanties aangaande de
gevolgen van deelname aan sociale valutaprogramma's. In sommige gevallen, zoals de
tijdbanken in Groot-Brittannië, heeft de fiscus officiële verklaringen uitgegeven dat een
bepaald niveau van deelname aan dergelijke systemen geen invloed heeft op de betaling van
uitkeringen. Meestal zijn er echter geen officiële regels. Nauwe samenwerking met lokale
organisaties met de vereiste kennis is in dit opzicht essentieel.
Er is ook een groeiende tendens, vooral bij valuta's die door een wettig betaalmiddel worden
ondersteund, om individuen in de valuta te betalen. Het is daarom essentieel na te gaan wat
de gevolgen daarvan zijn voor arbeidsovereenkomsten.
Financiële regelingen
Iedere organisatie die fysiek 'geld' drukt, dat juridisch vaak wordt geklasseerd als coupons,
elektronische geldeenheden uitgeeft die converteerbaar zijn in wettig betaalmiddel of
betrokken is bij de levering van betaaldiensten, moet nagaan in hoeverre de regelementen
voor financiële diensten op haar valuta van toepassing zijn en op welke handhavingsinstanties
centrale banken, nationale en internationale financiële regelgevers) een beroep moet worden
gedaan voor naleving of vrijstellingen.
Alle landen hebben zeer strikte wetten aangaande wie geld kan drukken. Valutabeheerders
moeten er daarom voor zorgen deze regels niet te overtreden. In Duitsland is er bijvoorbeeld
nog steeds een oude wet van kracht waarmee het drukken van alles wat op geld lijkt volledig
wordt verboden. De meeste andere landen staan dit wel toe, op voorwaarde dat er stappen
worden genomen om de gebruikers duidelijk te maken dat deze biljetten niet gelijk zijn aan
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
99
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
biljetten in wettig betaalmiddel. Dit kan worden bereikt door de biljetten 'coupons' te noemen,
er een vervaldatum aan toe te voegen of de valuta een totaal andere naam en ander uiterlijk te
geven dan de nationale valuta.
De richtlijn betalingsdiensten en de richtlijn elektronisch geld zijn twee relevante stukken uit
de Europese wetgeving, hoewel de toepassing ervan binnen de EU sterk varieert. Sommige
overheidsinstanties (zoals in Frankrijk) hebben geprobeerd te verduidelijken hoe beheerders
van gemeenschapsvaluta's de wet kunnen naleven, terwijl andere weinig richtlijnen hebben
opgesteld en verder afwachten. Deze regelgeving is echter meestal niet van toepassing op
niet-converteerbare valuta's.
Frankrijk heeft verdere uitzonderingen vastgelegd door te verklaren dat geen enkele op papier
gebaseerde valuta valt onder de richtlijn betalingsdiensten, op voorwaarde dat er geen
wisselgeld wordt gegeven voor aankopen en dat alleen bedrijven de valuta mogen
omwisselen in de nationale valuta. Het is onduidelijk of andere Europese landen deze
redenering zullen volgen.
De richtlijn elektronisch geld is vooral relevant voor elektronische gemeenschapsvaluta's.
Maar ook hiervoor verschillen de interpretatie en toepassing sterk. In Frankrijk vindt de
regelgevende instantie dat complementaire valuta's niet vallen onder de richtlijn omdat de
richtlijn is uitgebracht met het oog op de reglementering van prepaid betaalkaarten waarbij
geld op de kaart wordt opgeslagen. Voor de meeste andere landen vallen converteerbare
valuta's echter wel onder de richtlijn en moet de valutabeheerder een licentie verkrijgen.
In plaats van een licentie voor zichzelf te verkrijgen, kunnen valutabeheerders ook
samenwerken met een organisatie die al gemachtigd is de valuta te beheren. De Bristol Pound
werkt bijvoorbeeld samen met de lokale Credit Union, die al een e-moneylicentie had.
Hoewel het gaat om complexe stukken wetgeving, kennen beide richtlijnen een vrijstelling
voor systemen die kunnen aantonen dat ze alleen werken binnen een 'beperkt netwerk' in
termen van geografisch bereik en het aangeboden assortiment goederen en diensten.
Verschillende landen interpreteren deze vrijstelling verschillend en de toepassing ervan
wisselt in Groot-Brittannië, Frankrijk en België, waar de richtlijn is getest.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
100
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Verzekeringen
Verzekeringen zijn relevant op twee belangrijke gebieden: ten eerste een verzekering met
betrekking tot de gevolgen van de valuta voor gebruikers en vrijwilligers die werkzaamheden
verrichten namens de valutabeheerder, en ten tweede aangaande de manier waarop de raad
van toezicht wordt gevrijwaard tegen grote risico's.
In sommige gemeentes worden burgers die als vrijwilliger werken, gedekt door een
gemeentelijke verzekeringspolis (ongevallen/arbeidsongeschiktheid). In veel gemeentes is dit
echter niet zo.
Bedrijven, liefdadigheidsinstellingen, stichtingen en andere entiteiten (profit of non-profit)
die een valutaprogramma willen introduceren, moeten een oplossing vinden voor de
potentiële aansprakelijkheid van de leden van de raad van toezicht ingeval van nalatigheid,
failliet of andere eventualiteiten. Voor verzekeringsbedrijven zijn de risico's van het beheren
van een gemeenschapsvalutaprogramma mogelijk niet goed te beoordelen, wat kan leiden tot
complexe onderhandelingen om te komen tot een passende en kosteneffectieve
verzekeringspolis.
Gegevensbescherming
Gegevensbescherming is belangrijk voor de meeste netwerkdiensten. Valutabeheerders zijn
verantwoordelijk voor de uitwerking en implementatie van privacyregels om gevoelige
gebruikersgegevens te beschermen. De vereiste voorzorgsmaatregelen om individuen te
beschermen zijn opgenomen in diverse wetsteksten.
Aanvaarding door de openbare sector van gemeenschapsvaluta's
Aanvaarding in plaats van het wettige betaalmiddel, met name door openbare instanties, is
een doel van veel gemeenschapsvaluta's. De aanvaarding door gemeentes van deze valuta's
voor diensten (zwembaden, openbaar vervoer) en belastingen (bedrijfsbelastingen, lokale
belastingen) verleent deze valuta's meer gebruiksmogelijkheden, waarde en
geloofwaardigheid. Vooral in de Eurozone echter hebben zij die dergelijke
bestedingsmogelijkheden in verschillende landen hebben geprobeerd te introduceren, te
maken gehad met veel verschillende obstakels, soms van persoonlijke aard (weerzin tegen
risico's) en soms ten gevolge van regionale procedures, de landelijke wetgeving of zelfs de
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
101
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Europese wetgeving. Het is raadzaam dit per geval te controleren en verduidelijken bij de
relevante lokale instellingen.
ICT
De recente diversificatie van communicatietechnologieën en het groeiende gebruik van op
internet aangesloten draagbare apparaten, is een revolutie teweeg aan het brengen in de
wereld van het betalingsverkeer en financiën. Hoewel dit een stap naar een nieuwe toekomst
lijkt, bestond het meeste geld in de wereld al tientallen jaren in elektronische vorm. In GrootBrittannië bijvoorbeeld is maar 3% van het geld in omloop in fysieke, contante vorm, terwijl
de overige 97% louter bestaat uit digitale cijfers die bankkredieten voorstellen.xvii In de
wereld van de gemeenschapsvaluta's is deze digitale revolutie allang omarmd: het gebruik
van fysieke biljetten wordt voor veel systemen steeds zeldzamer.
Computers worden al enige tijd gebruikt om een centraal register bij te houden van alle
transacties. Dit is met inbegrip van kleinschalige valutaprojecten die werken met een
elektronisch register en clearingsysteem. In een tweede golf van valutaprojecten zijn websites
een efficiënt centraal communicatiekanaal geworden voor gemeenschapsvaluta's door
bestaande en nieuwe leden op de hoogte te houden van projecten, gebeurtenissen en
kennisgevingen. Valutawebsites bieden steeds vaker functies zoals online
aankondigingsborden die fungeren als virtuele marktplaats voor producten en diensten.
[box case study: QoinWare]
QoinWare is een IT-platform dat is ontwikkeld door Qoin in het kader van het
CCIA-project. Het platform, dat voortbouwt op bestaande Cyclos-software, biedt
nieuwe functies en gebruiksvriendelijke ontwerpkenmerken en biedt dezelfde
beveiliging als banken. QoinWare (en de eerdere versies ervan) wordt gebruikt
voor elektronische transacties door een aantal gemeenschapsvaluta's, waaronder
TradeQoin, SoNantes, de Makkie en de Brixton en Bristol Pound.
[end box]
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
102
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Analoog aan de ontwikkeling van het Web 2.0 (websites die een technologie gebruiken die
verder gaat dan statische pagina's en gebruikersinteracties mogelijk maken) , kunnen met de
huidige webtoepassingen voor gemeenschapsvaluta's betalingen steeds vaker digitaal worden
verricht, zonder dat transacties door administratief personeel of boekhouders hoeven te
worden geregistreerd.
Online sociale netwerken, smartphones, NFC-chips (near-field communication), smsgateways en cryptografische technologieën zoals gebruikt door Bitcoin, zijn voorbeelden van
digitale ontwikkelingen die veel mogelijkheden bieden om de betaal- en sociale functies van
gemeenschapsvalutaprojecten te vergroten.
ICT in actie
Toepassingen moeten bijdragen aan het gebruiksgemak, de efficiëntie en de effectiviteit van
gemeenschapsvaluta's. Vaak zijn ze goedkoper dan niet-digitale oplossingen (zoals gedrukte
biljetten of zelfs munten) en kunnen ze oplossingen bieden voor:
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
103
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]

Lidmaatschapsbeheer: leden registreren, gegevens van leden opslaan, statistieken over
de gebruikerssamenstelling analyseren.

Een markplaats: vraag en aanbod op elkaar afstemmen, transacties registreren,
betalingen uitvoeren, rekeningactiviteit volgen.

Effectbeoordeling: activiteiten bewaken en melden, gegevens ophalen uit de
betaalfunctie, gebruikers ondervragen over hun ervaring en andere vormen van
gegevensverzameling.

Financieel beheer: budgettering, prognoses, auditing.

Communicatie: hosting van een website en social media-platforms om met
deelnemers te communiceren, ledendatabases gebruiken voor nieuwsbrieven.
Er zijn tegenwoordig verschillende gespecialiseerde softwareplatforms voor
gemeenschapsvaluta's beschikbaar, sommige eenvoudig, andere met meer geavanceerde
functies. Gebruik de volgende checklist om te beslissen welke technologische kenmerken
gepast zijn:

Toegankelijkheid: is het systeem voor alle gebruikers toegankelijk? Is het
bijvoorbeeld beperkt tot gebruikers van smartphones of kan het op allerlei apparaten
worden gebruikt? Ga na hoe platforms kunnen worden afgestemd op de behoeften en
capaciteiten van gebruikers met een handicap.

Aantrekkelijkheid: is de gebruikersinterface goed ontworpen en spreekt deze de
gebruikers aan?

Compatibiliteit: is het eenvoudig verbinding te maken met andere onderdelen van een
ICT-systeem zoals social media-platforms of POS-systemen (point of sale)? Is het
compatibel met en ondersteunt het niet-digitale kenmerken van het valutabeheer,
zoals de inkomsten- en uitgavenboeken van belanghebbenden?

Naleving: voldoet het aan wetten en reglementen?

Opties voor verschillende platforms: werkt het op verschillende besturingssystemen
op verschillende apparaten (pc, tablet, mobiele telefoon) en met verschillende
browsers?

Flexibiliteit: is het flexibel genoeg om te kunnen worden aangepast aan wijzigingen in
het valutamodel?

Functionaliteit: biedt het alle opties die de gebruiker nodig heeft?
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
104
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]

Beheer: kan het eenvoudig worden beheerd en bevat het voldoende opties voor
beheer?

Schaalbaarheid: kunnen veel gebruikers tegelijkertijd transacties uitvoeren?

Beveiliging: is het kwetsbaar voor misbruik, virussen of aanvallen van hackers?

Stabiliteit: is het betrouwbaar en vrij van fouten?

Gebruiksvriendelijkheid: biedt het een eenvoudige, snelle en efficiënte
gebruikerservaring?
Al naar gelang het type project (een klein sociaal programma versus een groot programma dat
is gekoppeld aan een nationale valuta) moeten de systemen meer of minder worden beveiligd,
wat extra kosten en processen met zich kan meebrengen voor deelnemers en beheerders.
Het is niet nodig eigenaar te zijn van de ICT-structuur voor het betaalplatform. Dit kan de
kosten opdrijven, vooral als er veel aanpassing nodig is, en is niet altijd erg efficiënt.
Sommige common- en open-source contentbeheersystemen bevatten tegenwoordig
transactiemodules die kunnen worden geconfigureerd voor gemeenschapsvaluta's (bijv.
Drupal CMS) of worden aangeboden als gehoste pakketten (bijv. door Community Forge).
Nog eenvoudiger is het opzetten van een gebruikersgroep op een bestaand platform (CES of
communities.cyclos.org). Deze verschillende opties kunnen worden gecombineerd voor een
gefaseerde aanpak van snelle en eenvoudige pilots tot em met geschaalde implementatie en
aanpassing om de systemen op te bouwen naarmate het project verder groeit.
[currency box/info box: CES]
Community Exchange System, vaak aangeduid als CES, is een wereldwijd
digitaal netwerk voor complementaire handel. Het is preciezer gezegd een
gemeenschapsgebaseerd uitwisselingssysteem dat de gebruikers ervan een
systeem biedt om hun goederen en diensten lokaal en op afstand uit te wisselen.
Het in 2003 in Zuid-Afrika gelanceerde systeem kan worden gezien als een versie
van Local Exchange Trading Schemes (LETS) of wederzijds-kredietsystemen,
waarbij sommige CES-gemeenschapsvaluta's functioneren als tijdbanken.
[end box]
Ondanks de opwindende ontwikkelingen in de manier waarop ICT tegenwoordig valutaactiviteiten kan ondersteunen, kan een te sterke focus hierop tijdens de vroege fasen van
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
105
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
projectontwikkeling het feit versluieren dat succesvolle initiatieven van veel meer afhangen
dan het gebruiksplatform. Hoewel een functioneel en op maat gemaakt ICT-systeem vaak een
noodzakelijk onderdeel is van een valutaproject, volstaat het op zich niet voor het succes van
een project.xviii
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
106
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 7: Het belang van goede communicatie
Zoals voor ieder ander project geldt, vereist het succes van een gemeenschapsvaluta een
professionele communicatiestrategie. Hier bespreken we de belangrijkste punten waarmee in
een dergelijke strategie rekening moet worden gehouden.
[quote]
"Ik heb gewerkt met de E-Portemonnee, en mijn belangrijkste advies voor
toekomstige experts is een effectieve communicatiestrategie te ontwikkelen.
Gewoon online gaan en wachten tot je door de mensen gevonden wordt, is niet
genoeg. Je moet proactief zijn. Dit kan een langzaam proces zijn, maar je
communicatiestrategie moet gericht zijn op het scheppen vanb een dynamische
omgeving die steeds meer mensen bij jouw zaak betrekt."
– Leen Frensen, Duurzaamheidsambtenaar, Diepenbeek, België.
[end quote]
Een belangrijk onderdeel om de boodschap van een valuta over te brengen, is communicatie.
Het is belangrijk de uitdaging aan te gaan om basisideeën over de werking van de valuta zo
snel mogelijk bij de potentiële gebruikers bekend te maken. Die hebben misschien nooit
gehoord van gemeenschapsvaluta's of hebben een ander begrip van wat je ermee kunt doen.
Om hen toch mee te krijgen is het daarom belangrijk ze duidelijk te laten zien waarom het de
moeite waard is de valuta te gebruiken. En dat is geen kleine opgave.
Doelgroepen
Voor de ontwikkeling van effectieve communicatie, moet eerst worden nagedacht over het
beoogde publiek. Er zijn verschillende groepen om rekening mee te houden tijdens de
planning van de bredere bekendmaking van het project: potentiële partners, lokale beslissers,
journalisten enz. Maar de gebruikers van de valuta moeten voorop staan in de
communicatiestrategie.
Primaire doelgroep

Gebruikers van de valuta: Hieronder vallen de individuen, bedrijven, openbare
diensten en andere belanghebbenden die de valuta in omloop brengen en er
transacties mee uitvoeren. Omdat dit de mensen en groepen zijn die het succes of
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
107
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
falen van het project bepalen, moet deze groep tijdens de planning van alle
communicatie op de voorgrond staan.
Secundaire doelgroepen

Lokale beïnvloeders: Lokale personen kunnen optreden als voorvechters van een
valuta. Een goede communicatie met hen kan veel bekendheid geven aan het
project en de valuta legitimeren omdat er connecties zijn met vertrouwde
personen.

Beleidsmakers en lokale overheid: Stem de berichten af op de hoop en
verwachtingen van de deelnemers en op de beleidsdoelen van de raadsleden die
hen vertegenwoordigen. Op lange termijn kan de steun van beleidsmakers bij de
lokale overheid essentieel zijn om obstakels in de regelgeving tegen de
schaalvergroting van een valuta te boven te komen.

Het grotere publiek: Mensen die buiten het gebruiksbereik van de valuta leven,
kunnen toch besluiten bij te dragen aan de ontwikkeling ervan en er bekendheid
aan geven. Het is belangrijk dat deze groep komt na de directe gebruikers van de
valuta: als de valutagebruikers goed gemotiveerd en geïnformeerd zijn, is het
gemakkelijker een positieve boodschap onder bredere doelgroepen te verspreiden.
In dit opzicht zijn traditionele mediakanalen zoals tv, radio en landelijke
dagbladen onmisbaar. Het is echter belangrijk te bedenken dat teveel mediaaandacht kan leiden tot onrealistische verwachtingen die potentiële gebruikers op
de lange termijn kunnen afschrikken. De hoeveelheid aandacht in de media moet
in verhouding staan tot het bereik, de capaciteit en de doelen van het project:
lokale publicaties, online blogs en vakbladen zijn goede mogelijkheden om mee te
beginnen.

Academici en experts op het gebied van gemeenschapsvaluta's: Academici en
mensen die al werkzaam zijn op het gebied van gemeenschapsvaluta's, kunnen de
onderzoeksbasis van het project versterken door bewijsmateriaal en voldoende
legitimiteit voor de potentiële impact ervan te leveren. Het is nuttig ook in deze
kringen aanwezig te zijn om nieuwe inzichten en adviezen op te doen. Het is
meestal niet nodig actief contact op te nemen met deze groep. Zodra het project is
gestart, zijn zij ongetwijfeld op de hoogte van de ontwikkelingen ervan.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
108
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Belangrijkste boodschappen
Als startpunt is het handig een duidelijke boodschap te ontwikkelen over valuta-initiatieven
in het algemeen waarin de waarden van het project worden uitgelegd en die kan worden
aangepast aan veel verschillende doelgroepen. Bijvoorbeeld:
Gemeenschapsvaluta's zijn een opwindend instrument waarmee de burgers meer
macht en invloed krijgen'
De volgende fase is het ontwikkelen van aangepaste berichten die specifiek op het model en
op de doelen van de nieuwe valuta betrekking hebben, en het afstemmen daarvan op de
belangen van de doelgroepen. Verschillende aspecten van het project zullen interessant en
aantrekkelijk zijn voor elk van de belangrijkste doelgroepen. Bedenk concrete voorbeelden
die een boodschap zoals in de volgende tabel kunnen begeleiden.
Tabel 10: Boodschappen aan verschillende doelgroepen aanpassen
Voor individuele
Voor bedrijven en
Voor
Voor
gebruikers
handelaren
beleidsmakers en
mediacommentatoren
beïnvloeders
Gemeenschapsvaluta's...
bieden een
maken u
helpen mensen
zijn een opwindende
praktische manier
aantrekkelijker voor
direct aan de slag
nieuwe technologie die
om iets positiefs
nieuwe klanten
te gaan met het
de traditionele
leveren van
denkwijze over geld
kan veranderen
voor uw
gemeenschap te
bieden rentevrije
openbare diensten
doen
kredietlijnen
om de kwaliteit te
verbeteren
zijn een bottom-up
versterken de
bieden nieuwe
oplossing voor de
samenhang
hulpbronnen zoals
zijn een proactieve
frustratie die in de
binnen de
IT-faciliteiten die
stap om de
maatschappij leeft met
gemeenschap en
vaak goedkoper en
samenhang tussen
betrekking tot
kunnen bijdragen
gebruiksvriendelijker bedrijven,
internationale banken
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
109
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
aan het behoud
zijn dan de
serviceproviders en en financiën
van de culturele
gebruikelijke
burgers te
identiteit van een
boekhoud- of
verbeteren
gebied
elektronische
betaaltechnologie.
Maak het concreet met een voorbeeld...
Gebruikers
Kleine bedrijven
Leerlingen van een
Om niet steeds door
zeggen dat ze met kunnen klanten
plaatselijke school
banken te worden
betalen per sms elektronisch laten
kunnen kredieten
afgewezen, maakt een
lokale handelaren betalen terwijl ze
verdienen door
bedrijfsnetwerk zijn
veel beter leren eerder alleen maar
oudere
eigen type geld
kennen
contant geld konden
buurtbewoners
accepteren
computerles te
geven
Breng de boodschap naar buiten
Door een duidelijke boodschap en een tijdlijn voor mijlpalen te ontwikkelen, is het mogelijk
een serie gratis of goedkope online en offline tools te gebruiken om effectief te
communiceren.
Beeldmateriaal en andere materialen
Logo
Een goed ontworpen logo zet belanghebbenden en valutagebruikers ertoe aan het project
volledig te omarmen en er reclame voor te maken. Hoe betekenisvoller de naam of het logo
van de valuta voor de eindgebruikers is, hoe beter die zullen worden onthouden.
Transactiemedium
De ontwerpen van een fysiek biljet, munt, magneetstripkaart of mobiele app zijn krachtige
middelen om mensen voor het eerst te laten kennismaken met een gemeenschapsvaluta.
Fysieke biljetten, munten en magneetstripkaarten kunnen goed worden gebruikt voor
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
110
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
persfoto's en om weg te geven. Een aantrekkelijke digitale interface zorgt ervoor dat de
website online wordt gedeeld. Investeren in het ontwerp en het materiaal van fysieke
transactiemedia (als de valuta op deze manier wordt uitgegeven) is belangrijk om de valuta de
uitstraling van 'geld' te geven. Als biljetten en munten goedkoop zijn gedrukt of slecht
ontworpen, is de kans groot dat ze niet serieus worden genomen door de gebruikers. Dit is
een belangrijk punt, omdat hun vertrouwen in de valuta een centrale rol speelt voor het succes
ervan.
Gedrukt communicatiemateriaal
Pamfletten, brochures en posters moeten aantrekkelijk zijn voor alle belanghebbenden, van
lokale bewoners tot valutapartners, MKB's en beleidsmakers. Gedrukt
communicatiemateriaal mag mensen niet overstelpen met informatie, maar moet hun
belangstelling opwekken en ertoe leiden dat ze meer willen weten via bijvoorbeeld de
website of een speciaal evenement. Zorg dat digitale versies beschikbaar zijn voor online
verspreiding.
Infografie
Visuele voorstellingen van informatie, gegevens of kennis zijn een uitstekende manier om
aan de potentiële gebruikers over te brengen hoe een valutasysteem werkt. De volgende
visuele voorstelling van de SoNantes is een uitstekend voorbeeld van de manier waarop de
roulatie van een valuta duidelijk en eenvoudig kan worden weergegeven.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
111
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Online
Website
Omdat een website een van de belangrijkste manieren is waarop mensen met een valuta
kennismaken, moet deze aantrekkelijk zijn voor alle doelgroepen. De website moet
gebruiksvriendelijk zijn, een plaats waar vragen over het project kunnen worden beantwoord,
geïnteresseerden zich kunnen abonneren op nieuwsbrieven en gebruikers van digitale valuta
hun rekening kunnen raadplegen. Voor valuta's die digitaal kunnen worden gebruikt, is het
het beste als de gebieden voor gebruikersrekeningen en die voor algemene informatie visueel
duidelijk van elkaar worden onderscheiden.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
112
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Social media
Communiceren via social media is een goedkope manier om een potentieel zeer groot publiek
te bereiken. Het is belangrijk om voor elk bericht het juiste platform te vinden. Facebook
werkt bijvoorbeeld goed voor afbeeldingen en video's, terwijl Twitter aantrekkelijk is om een
discussie op gang te brengen. Gebruik een toon die de waarden van de valuta weerspiegelt en
denk eraan om menselijk te zijn: mensen zijn meer geneigd om mee te doen als berichten
meer zijn dan reclame alleen en een eerlijke, interessante en deelbare inhoud hebben.
Video's en podcasts
Video-interviews, podcasts en animaties zijn effectieve middelen om de processen en
mechanismen van een valuta uit te leggen. Ze vormen goed materiaal voor de website en
moedigen volgers aan ze te delen via de social media.
Colporteren, bijeenkomsten en evenementen
De hiervoor genoemde digitale communicatiemedia zijn erg efficiënt om een jong publiek en
partners in de bedrijfswereld, tertiaire sector en overheid te bereiken. Als sociale inclusie
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
113
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
echter een doel is, zijn mensen met lagere inkomens en andere uitgesloten groepen zoals
ouderen en recente immigranten hoogst waarschijnlijk een belangrijke doelgroep.
Om verschillende redenen (inkomen, vaardigheden, taal) hebben deze demografische groepen
minder toegang tot online bronnen. Direct contact en gedrukt materiaal in de juiste stijl en
taal zijn dan een essentieel onderdeel van een succesvolle communicatiestrategie. De CCIApartner Spice distribueert bijvoorbeeld pamfletten en brochures in het Welsh en het Engels
om oudere gebruikers van tijdkredieten die alleen Welsh spreken bij het project te betrekken.
Directe ontmoetingen zijn daarom essentieel om over een valutaproject te communiceren. Ze
wekken vertrouwen en leiden tot goede relaties met belanghebbenden en gebruikers/ Er
zullen veel mensen zijn die nog nooit van gemeenschapsvaluta's hebben gehoord en zij
kunnen ze als iets ingewikkelds zien. Conferenties en workshops kunnen voor meer
bekendheid zorgen en bieden een kans om mensen voor te lichten en actief te betrekken bij de
waarden en doelen van het project. Leg zo mogelijk alle feedback en contactgegevens vast
om in contact te blijven met geïnteresseerde deelnemers en misschien een samenvatting te
versturen van het verloop van het evenement samen met informatie over toekomstige acties.
Pers en openbare zaken
Media-aandacht
Plaatselijke kranten en circulaires voor de buurt bieden goede mogelijkheden om potentiële
gebruikers op een project te attenderen. Verstuur persberichten voorafgaand aan alle
mijlpalen en evenementen om proactief in te spelen op aandacht door de media. Let op niet te
snel teveel aandacht van de media te trekken: teveel media-aandacht in een vroeg
ontwikkelingsstadium van de valuta kan een onjuiste indruk geven van het bereik ervan,
onredelijke verwachtingen wekken en leiden tot teleurstelling als daaraan niet wordt voldaan.
Prominente aanhangers
Beïnvloed het beleid en zorg voor meer aandacht door politici bij het project te betrekken die
waarden en partijdoelen hebben die bij het project passen. Lokale gemeenteraadsleden
hebben een gevestigd belang bij de potentiële voordelen voor de gemeenschap van
valutaprojecten. Hun aanwezigheid geeft meer status aan evenementen en biedt kansen op
foto's in de pers. Het is gewoonlijk niet nodig om financiële en andere middelen te gebruiken
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
114
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
om de steun van politici te winnen zodra een valuta bredere acceptatie binnen de
gemeenschap krijgt omdat politici dan maar al te graag bereid zullen zijn om mee te doen.
Woordvoerders aantrekken
Het vinden van aanhangers, het samenstellen van een stuurgroep en het onderhouden van
relaties zijn belangrijke stappen om een gebruikersgemeenschap voor de valuta op te bouwen.
Stel een database samen met potentiële projectpartners en aanhangers van ieder niveau van
betrokkenheid, onderverdeeld naar de rol die ze kunnen spelen: bijvoorbeeld woordvoerders,
bedrijven die de valuta voor hun diensten accepteren, raadsleden met een netwerk lokale
contacten.
Het eerste contact met geïnteresseerde partijen moet de vorm aannemen van een gesprek en
laten blijken dat er ruimte is voor nieuwe ideeën. Valutaprojecten zijn afhankelijk van de
betrokkenheid van belanghebbenden en zij moeten daarom het gevoel hebben dat er naar hen
wordt geluisterd. Een transparante aanpak is belangrijk om potentiële partners eraan te
herinneren dat het gaat om een project met waarden die bij de hunne passen.
Een netwerk onderhouden
Naast het scheppen van meer bekendheid, is een communicatiestrategie ook belangrijk om
een netwerk op te bouwen en te onderhouden. Dit netwerk bestaat uit vrijwilligers,
gebruikers, sponsors en andere aanhangers. Omdat gemeenschapsvaluta's afhankelijk zijn van
deze mensen, is het essentieel dat dit netwerk bijblijft met nieuwe ontwikkelingen.
Nieuwsbrieven, regelmatig bijgewerkte blogs, interne planningsvergaderingen en externe
wervingsevenementen kunnen de lopende communicatie vergemakkelijken. Een paar
manieren om dit te doen:

Aansluiting zoeken bij lokale projecten en bedrijven die deelnemen aan de valuta om
elkaars mijlpalen te vieren met andere inhoud of evenementen.

Successen vieren: houd het moreel van vrijwilligers hoog door ze regelmatig te
bedanken en erkentelijkheid te tonen voor hun inspanningen om de valuta tot bloei te
brengen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
115
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]

Praten met gebruikers: getuigenissen van valutagebruikers zijn uitstekend educatief en
marketingmateriaal. Vermeld deze in een blog om de inhoud van de website actueel te
houden.
Dit activiteitenniveau vereist veel inspanning en hulpbronnen en moet zorgvuldig worden
gepland en gebudgetteerd. Door een communicatiestrategie op te nemen in de
projectimplementatie en het beheerplan, worden voldoende hulpbronnen voor effectieve
communicatie tijdens alle projectfasen gewaarborgd.
Communicatie is essentieel voor het succes van ieder project. Het gaat er echter niet gewoon
om om zoveel mogelijk mensen te bereiken, maar eerder om de bekendheid van de valuta af
te stemmen op de behoeften, capaciteit en doelen van het project. De communicatie moet
daarom goed afgestemd, gericht en gecontroleerd zijn – meer is niet altijd beter. Net zoals
alle andere aspecten van een valutaproject, heeft iedere strategie baat bij een rigoureuze
evaluatie. Dat is het onderwerp van het volgende en laatste hoofdstuk.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
116
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Hoofdstuk 8: Evaluatie: impact definiëren en meten
Het meten van de impact van gemeenschapsvaluta's is uitdagend, maar essentieel voor
de verdere ontwikkeling en verfijning van afzonderlijke projecten en
gemeenschapsvaluta's in het algemeen. Dit hoofdstuk bevat adviezen en basisprincipes
die nuttig kunnen zijn om de effectiviteit van een valuta te evalueren.
Voor valutaontwerp in het algemeen is het essentieel om de impact van momenteel
uitgevoerde programma's in kaart te brengen. Geografisch en sectoraal verspreide projecten
kunnen alleen van elkaar en deskundigen op het betreffende gebied leren als de impact van
projecten kan worden gemeten en gedeeld. Omdat elk valutamodel zich ontwikkelt om beter
aan de doelen van het project te voldoen, ontstaan er nieuwe valuta's met hybride modellen
die inspelen op nieuwe doelen. Omdat het om een continu ontwikkelingsproces gaat, is het
een forse opgave om een momentopname van successen en tekortkomingen te krijgen.
Tot op heden is er een gebrek aan gegevens over de impact van valutaprojecten. Hierdoor
worden een paar bekende voorbeelden voortdurend opnieuw gebruikt als bruikbaar concept
voor andere projecten. Dit begint echter te veranderen. Nu er meer belangstelling bestaat bij
en meer financiering loskomt uit de openbare sector, kan de uitdaging van effectbeoordeling
door valutaprojecten opgepikt worden.
Aanloopfase
Evaluatie is een essentieel onderdeel van het ontwerp, de implementatie en het beheer van
ieder valutaproject dat beoogt een zinvolle impact te hebben. Om financiering en andere
soorten ondersteuning veilig te stellen, is het van kritiek belang succes bij het behalen van de
doelen van het project goed kenbaar te maken.
Valuta-initiatieven komen vaak voort uit grootse ambities zoals het 'veranderen van de
manier waarop geld werkt' of het 'versterken van de lokale economie'. Als deze ambities niet
worden omgezet in meetbare kortetermijnresultaten, is het moeilijk het evaluatieproces van
een project van de grond te krijgen. Ideaal gesproken moeten evaluaties vanaf het begin in
een project worden opgenomen, waarbij duidelijk moet zijn dat het hebben van een goed
begrip van wat de doelen zijn, bijdraagt aan het verduidelijken van de strategie om deze te
bereiken.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
117
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Er is echter niet één manier om een valutaprogramma te evalueren. De keuze tussen een
evaluatie in eigen beheer, het uitbesteden ervan of ervoor samenwerken met een universiteit,
hangt af van de beschikbare middelen en het doel van de evaluatie.
Een goed startpunt is de ontwikkeling van een Theory of Change (TOC)
(veranderingstheorie), waarin wordt teruggewerkt van de gewenste resultaten naar de manier
waarop deze het beste kunnen worden gemeten. TOC is een methodologie om sociale
verandering teweeg te brengen die begint met de gewenste resultaten. Hierbij worden alle
belanghebbenden, processen, hulpbronnen en indicatoren geïdentificeerd die vereist zijn om
de voortgang naar de beoogde resultaten te kunnen bewaken en evalueren. Zie de gids No
Small Change (in Aanbevolen literatuur) voor een stapsgewijze gids om een TOC-workshop
voor een gemeenschapsvaluta te organiseren.
Wat er moet worden gemeten
In een goede impactevaluatie wordt gemeten wat belangrijk is, niet alleen wat gemakkelijk
telbaar is. Het gaat hierbij waarschijnlijk om een combinatie van sociale, economische en
ecologische resultaten, die ideaal gesproken moeten weerspiegelen waaraan de
valutagebruikers waarde hechten. Nadat hierover een beslissing is genomen, kunnen de
gewenste resultaten worden uitgesplitst in duidelijke en meetbare indicatoren. Als het
resultaat bijvoorbeeld is 'sociaal isolement in het gebied verminderen', kan het aantal mensen
dat sinds hun betrokkenheid bij de valuta voor het eerst deelneemt aan regelmatige sociale
activiteiten, een goede indicator zijn.
Tijdens de ontwikkeling van een TOC, is het nuttig deze resultaten en indicatoren onder te
verdelen in doelen op korte, middellange en lange termijn, zoals geïllustreerd in het volgende
stroomdiagram dat is ontwikkeld voor de tijdkredietsystemen van Spice in Zuid-Wales.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
118
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Wanneer er moet worden gemeten
Het is raadzaam om gegevens over de uitgangssituatie te verzamelen voordat een project
begint of voordat een nieuwe deelnemer zich bij het project voegt. Deze gegevens kunnen
bijvoorbeeld worden verzameld met een korte enquête voor nieuwe gebruikers. Dit maakt het
mogelijk verandering met regelmatige tussenpozen vast te leggen en met meer
betrouwbaarheid toe te schrijven aan het valutaproject in plaats van aan andere
ontwikkelingen in de plaats of gemeenschap.
Een TOC kan tijdens vrijwel iedere ontwikkelingsfase worden gebruikt, vanaf een eerste idee
tot een al lang lopend valutaproject, met alleen kleine verschillen al naar gelang de
projectfase:

Terugkijken om te evalueren: Veel mensen gebruiken een TOC als basis voor hun
evaluatiestrategie. Voor al langer bestaande projecten kan het relatief gezien meer tijd
kosten om de juiste indicatoren te vinden om de voortgang naar de gewenste
resultaten te meten.

Vooruitkijken om te plannen: Een TOC is nuttig voor projecten die in de
planningsfase zitten. Veel groepen kunnen van plan zijn een project te starten, maar
moeten nog beslissen welke soort valuta zij willen creëren. In dit geval kan de nadruk
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
119
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
meer worden gelegd op het begrijpen van wat de belanghebbenden willen bereiken en
welke middelen beschikbaar zijn om het project te implementeren. Dat bepaalt welke
volgende stappen moeten worden gezet.
Wie erbij moeten worden betrokken
Zorg dat de deelnemers die bij evaluaties worden betrokken, representatief zijn voor de
eindgebruikers van het project om te voorkomen dat alleen voorbeelden worden gekozen die
het project bevestigen. Vergelijk indien mogelijk de resultaten van de evaluatie onder
valutagebruikers met een controlegroep bestaand uit personen die niet aan het project hebben
deelgenomen. Een goede manier om een TOC te ontwikkelen, is de grootste
belanghebbenden bijeen te brengen in een workshop. Dat vergemakkelijkt de discussie en het
debat over wat de gedeelde doelen van het project zijn en hoe deze kunnen worden bereikt.
Hoe er moet worden gemeten
Er zullen gelegenheden zijn om gegevens te verzamelen wanneer de valuta in gebruik is
genomen, bijvoorbeeld via de online rekeningen van deelnemers. Instrumenten voor
gegevensverzameling zoals enquêtes, focusgroepen en projectbewaking kunnen ook worden
gebruikt.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
120
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
De juiste indicatoren kiezen
Zodra er overeenstemming is bereikt over de gewenste resultaten, kunnen deze worden
uitgesplitst in meetbare indicatoren. Het is belangrijk zorgvuldig na te denken over wat de
juiste indicatoren zijn, omdat deze voor de korte en lange termijn kunnen verschillen. Er kan
een wisselwerking zijn tussen dingen die beter meetbaar zijn en factoren die de doelen van
het project het beste weerspiegelen: tellen hoeveel mensen het valutaprogramma gebruiken is
bijvoorbeeld veel gemakkelijker dan bepalen of dit gebruik een positieve impact op hun
levens heeft gehad.
Gegevens verzamelen
Het is raadzaam gegevens te verzamelen over de prestaties en de resultaten. Op de korte
termijn kunnen prestaties geldige indicatoren zijn om resultaten te meten. Bijvoorbeeld het
aantal valutagebruikers en de hoeveelheid transacties kunnen belangrijke factoren zijn om te
waarborgen dat de doelen van de valuta worden gehaald. Er zijn een paar nuttige methodes
om gegevens te verzamelen:
Gebruikersenquêtes
Deze geven aan of een valuta voldoet aan de verwachtingen van de gebruikers, wat mensen
ervaren door het gebruik van de valuta en of deze hun leven merkbaar heeft veranderd. De
vragen kunnen per onderwerp worden gegroepeerd: bijvoorbeeld de wenselijkheid of
haalbaarheid van de valuta, de mate van tevredenheid met het model of veranderingen die
sinds de deelname in het gebruikersgedrag zijn opgetreden.
De vragen kunnen kwalitatief zijn: "Wat vindt u van de sfeer in de buurt?" – en/of
kwantitatief: "Hoe vaak hebt u hulp nodig bij het gebruik van de valuta?" Een combinatie van
kwalitatieve en kwantitatieve vragen leidt tot het beste inzicht omdat u dan informatie
binnenhaalt over wat mensen verwachten of hebben ervaren en over de redenen waarom dat
zo is. Het is raadzaam om tijdens het opstellen van een enquête vergelijkingen te maken met
en te leren van soortgelijke enquêtes.
Enquêtes met vragen over projectresultaten nadat een evenement heeft plaatsgevonden, zijn
niet altijd overtuigend omdat er dan geen informatie is over mensen die besloten hebben niet
mee te doen en niet kan worden geanalyseerd waarom dat zo is. Verder hebben mensen de
neiging om antwoorden te geven waarvan ze denken dat de vragensteller die wil horen. Het is
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
121
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
beter te meten hoever gebruikers zijn gekomen vanaf het punt waar ze waren voordat het
evenement plaatsvond.
Hiervoor moeten resultaatgegevens met vaste tussenpozen worden verzameld en daarmee
moet vóór iedere andere activiteit worden begonnen. Zelfs als er 'voor en na' informatie wordt
gemeten, is het nog steeds moeilijk om verandering definitief aan het project toe te schrijven.
In dat opzicht is het nuttig te beschikken over een vergelijkingsgroep die niet of veel minder
dan andere mensen aan het project heeft deelgenomen.
[case study: Brixton Pound]
De Brixton Pound: welke verandering maakt het gebruik van de valuta uit?
Toen voor de Brixton Pound het initiatief 'Payroll Local' (Lokale salarisbetaling)
werd gelanceerd (een project waarbij raadsmedewerkers een deel van hun salaris
in de valuta konden uitbetaald krijgen), zijn de resultaten van mensen die zich
hadden opgegeven om deel te nemen vergeleken met de resultaten van mensen
die interesse hadden getoond om mee te doen.
De meeste veranderingen bleken alleen door de eerste groep te zijn ervaren.
Bijvoorbeeld 40% van de mensen die een deel van hun salaris ontvingen in B£,
zeiden dat ze vaker in Brixton gingen lunchen in vergelijking met 2% in de
andere groep. Zelfs van degenen die zich niet hadden opgegeven, had 40% de
indruk dat het project aantoonde dat Lambeth Council innovatief was en voelde
25% meer trots voor de buurt. Deze cijfers waren nog hoger voor degenen die een
deel van hun salaris B£ ontvingen.
[end box]
Focusgroepen
Focusgroepen kunnen een evaluatie verrijken met meer gedetailleerde antwoorden van
deelnemers. Deze sessies zijn een gelegenheid om met specifieke gebruikersgroepen te praten
over hun gevoelens en dieper in te gaan op de ervaringen die ze door hun deelname aan het
project hebben opgedaan. Ze zijn ook nuttig voor de planningsfasen van het project omdat ze
vanuit het perspectief van de doelgroep inzicht geven in de specifieke details van een
probleem dat de valuta beoogt op te lossen
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
122
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Prestatiegegevens en boekhoudsystemen
Prestatiegegevens wordt het beste elektronisch verzameld. Als de valuta alleen wordt geteld
via de materiële bewegingen ervan (bijvoorbeeld via het doorgeven vanb papieren biljetten),
is het tellen arbeidsintensief en vrij onnauwkeurig omdat biljetten verloren kunnen raken of
twee keer worden meegeteld.
Essentiële inzichten in het proces of het 'hoe' van valutagebruik kunnen worden verkregen
door het bijhouden van een boekhouding waarin harde prestatiegegevens over het gebruik
van de valuta zijn opgenomen, zoals welke demografische groepen de valuta gebruiken, hoe
vaak er uitwisselingen plaatsvinden en hoe lang valuta-eenheden gewoonlijk in omloop zijn
voordat ze worden omgewisseld het in het wettige betaalmiddel. Dit verschaft een kader voor
het stellen van meer kwalitatieve vragen over de redenen 'waarom' de valuta functioneert
zoals zij doet.
[case study Hull embedded data]
Geïntegreerde gegevensverzameling
Sinds de lancering in 2012 zijn er voor de Hull en East Riding tijdbank gegevens
verzameld van alle nieuwe leden via enquêtes voor en na de test. Deze enquêtes
zijn tijdens een workshop opgesteld in samenwerking met negen tijdbank brokers
uit heel Groot-Brittannië, wat de kans vergrootte dat verandering zou worden
vastgelegd.
De coördinator van de tijdbank zag de voordelen van gegevensverzameling in en
was bereid voldoende tijd te investeren om leden uit te leggen waarom het
onderzoek belangrijk was: het responspercentage van nieuwe leden kwam
daardoor uit op bijna 100%. De broker had ook tijd gereserveerd om gegevens
voor follow-up enquêtes te verzamelen, wat een responsfrequentie van 35%
opleverde. Dit percentage zal hoger worden naarmate de tijdbank zich verder
ontwikkeld.
[end box]
Het is vaak verleidelijk een evaluatie onder aan de prioriteitenlijst te stellen, maar de
beoordeling van de impact van een project is een fase die in iedere strategie moet worden
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
123
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
opgenomen. Hoewel dit op het eerste gezicht overweldigend kan lijken, is het uiteindelijk de
beste weg naar succes om een valutaproject vanaf het begin te zien in holistische termen. We
hopen dat dit boek en de bijbehorende evaluatiehandleiding No Small Change, de lezers
precies daarbij zal helpen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
124
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Conclusie: meer valuta's zijn beter dan één valuta
In regionaal gediversifieerde en digitaal geavanceerde economieën (lokaal, regionale of
sectoraal) is het geen geld dat voor alle doelen geschikt is. En wat belangrijker is: hoewel
geld evolueert onder invloed van sociale en technologische veranderingen, mag niet worden
vergeten het pad ervan uiteindelijk door mensen wordt bepaald. Het bewijs van het groeiende
besef dat monetaire innovatie niet het exclusieve voorrecht van regeringen en grote bedrijven
is, wordt geleverd door mensen die in steden, regio's en online netwerken al decennia lang
bezig zijn geweest om in alle rust hun eigen valuta's te creëren.
Krachtige, actieve gemeenschappen zijn de voedingsbodem voor veerkrachtigere financiële
systemen en verbeteren de levens en leefkwaliteit van mensen. Valuta's kunnen worden
ontworpen om dit doel te ondersteunen, om de door ons gewenste soort sociale interactie en
uitwisseling te stimuleren in plaats van afhankelijk te blijven van ponden, dollars en euro's.
Dit besef begint nu tot het grote publiek door te dringen. Naarmate het duidelijker wordt dat
monetaire monoculturen de belangen van internationale financiële markten beter dienen dan
de behoeften van mensen en maatschappijen, duiken er steeds meer valuta-experimenten op
als een welkome verbreking van de status quo.
We hopen dat Geld voor en door de mensen veel vragen van de groeiende gemeenschap van
deskundigen en aanhangers van gemeenschapsvaluta's beantwoordt. Door de expertise van de
partners in het CCIA-project en onze vele voorgangers en collega's te delen, hopen we dat
ons werk zal leiden tot een stevigere basis waarop toekomstige valuta's verder kunnen
bouwen en nog meer oplossingen kunnen voorstellen voor de uitdaging om geld ten bate van
de mensen te laten functioneren.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
125
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Aanbevolen literatuur en informatiebronnen
Online kennis gateway
http://community-currency.info
C-C.info is een gateway naar online informatiebronnen, literatuur en algemene kennis over
gemeenschaps- en complementaire valuta's. De gateway is in 2014 door CCIA gepubliceerd
en wordt onderhouden door internationale partners en vrijwilligers.
Bezoek de site voor alle andere publicaties van de CCIA, waaronder:
-
No Small Change: Het succes evalueren van uw gemeenschapsvalutaproject
-
Geld met een doel
-
Overzicht van juridische en nalevingskwesties
Tijdschriften
International Journal of Community Currency Research (IJCCR): http://ijccr.net/
Het IJCCR is een intercollegiaal getoetst online tijdschrift dat gratis toegang biedt tot de
recentste kennis en studies naar gemeenschapsvaluta's. Het biedt een forum voor goed
gefundeerde debatten over empirisch, kritisch en theoretisch onderzoek en is tevens bedoeld
om de communicatiekloof tussen valuta-activisten en academici te overbruggen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
126
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Aanbevolen literatuur
Praktische gidsen voor gemeenschapsvaluta's
Community Currency Guide (2006), by Bernard Lietaer and Gwendolyn Hallsmith. Global
Community Initiatives. Downloaden op: http://www.lietaer.com/2009/12/communitycurrency-guide/
Guide pratique de monnaies complémentaires (2013), by Antoine Attout, Léone Clerc,
Amandine Cloot, Antoine Fain, Lise Disneur, Arnaud Marchand and Laurence Roland.
Downloaden op: https://www.financite.be/fr/article/guide-pratique-des-monnaiescomplementaires
‘Overzicht van juridische en nalevingskwesties’ op Community-Currency.info. Toegankelijk
op: http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/legal-and-compliance/
Local Money: how to make it happen in your community (2010), by Peter North. Totnes,
United Kingdom: Transition Books.
Maak je buurt uitmuntend! (2014), Bernard Lietaer, Anne Snick en Edgar Kampers,
uitgegeven door de Vlaamse regering. Downloaden op:
http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/maak-je-buurt-uitmuntend-handboekgemeenschapsmunten-voor-lokale-besturen-en-organisaties
‘Money with a purpose’ (2015), Susan Steed en Leander Bindewald. London, United
Kingdom: New Economics Foundation. Downloaden op:
http://www.neweconomics.org/publications/entry/money-with-a-purpose
No Small Change: Evaluating the success of your community currency project (2013),
Leander Bindewald en Susan Steed. London, United Kingdom: New Economics
Foundation. Downloaden op http://community-currency.info/en/find/cctoolkits/evaluation/
People Money: the promise of regional currencies (2012), by Margrit Kennedy, Bernard
Lietaer and John Rogers. Axminster, United Kingdom: Triarchy Press.
De theorie achter gemeenschaps-/complementaire valuta's
‘Classifying ‘CCs’: Community, Complementary and Local Currencies’ (2011), Jérôme
Blanc. International Journal of Community Currency Research, Vol. 15.
Creating Wealth: growing local economies with local currencies (2011), Gwendolyn
Hallsmith en Bernard Lietaer. Gabriola Island, Canada: New Society Publishers.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
127
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Currencies of transition: transforming money to unleash sustainability (2013), Jem Bendell
en Thomas H Greco. In Malcolm McIntosh, (ed) The Necessary Transition: the journey
towards the sustainable enterprise economy. Sheffield, United Kingdom: Greenleaf
Publishing Limited.
Residual Barter Systems and Macro-economic Stability: Switzerland’s Wirtschaftsring
(2007), James Stodder. Downloaden op:
http://www.lietaer.com/images/Stodder_WIR_paper2009.pdf
Economie en de theorie van geld
The End of Money and the Future of Civilization (2009), Thomas H. Greco. Vermont, United
States: Chelsea Green Publishing.
The Future of Money: creating new wealth, work and a wiser world (2001), Bernard Lietaer.
London, United Kingdom: Random House
Money and Giving: do financial incentives deter or encourage co-operative behaviour?
(2013), Susan Steed. London, United Kingdom: New Economics Foundation.
Downloaden op: http://www.neweconomics.org/publications/entry/money-and-giving
Money and Sustainability: the missing link (2012), Bernard Lietaer, Christian Arnsperger,
Sally Goerner en Stefan Brunnhuber. Axminster, United Kingdom: Triarchy Press
Money Creation in the Modern Economy (2014), Michael McCleay, Amer Radia en Ryland
Thomas. Bank of England Quarterly, 2014, Q1. Downloaden op:
http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/quarterlybulletin/2014/qb14q1
prereleasemoneycreation.pdf
Occupy Money: creating an economy where everybody wins (2012), Margrit Kenndy.
Gabriola Island, Canada: New Society Publishers
The Heretic's Guide to Global Finance: Hacking the Future of Money (2013), Brett Scott.
London: Pluto Press.
The Social Life of Money (2014), Nigel Dodd. Princeton, United States: Princeton University
Press.
Where Does Money Come From? (2012), Josh Ryan-Collins en Tony Greenham. London,
United Kingdom: New Economics Foundation.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
128
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Overig
Commissioning for Outcomes and Co-production: a practical guide for local authorities
(2014), Julia Slay en Joe Penny. London: New Economics Foundation. Downloaden op:
http://b.3cdn.net/nefoundation/974bfd0fd635a9ffcd_j2m6b04bs.pdf
Co-production: a manifesto for growing the core economy (2008), Lucie Stephens en Josh
Ryan-Collins. London, United Kingdom: New Economics Foundation. Downloaden op:
http://www.neweconomics.org/publications/entry/co-production
Plugging the Leaks: making the most of every pound that enters your local economy (2002)
Bernie Ward en Julie Lewis. London, United Kingdom: New Economics Foundation.
Downloaden op http://www.neweconomics.org/publications/entry/plugging-the-leaks
Verklarende woordenlijst
Ondersteuning: een ontwerpkenmerk van valuta's (conventioneel of anders) dat in brede zin
de kracht op lange termijn van een valuta garandeert. In engere zin garandeert de uitgever dat
de valuta kan worden omgewisseld voor een andere valuta of voor goederen.
Bonus: in de context van gemeenschapsvaluta's verwijst de term 'bonus' naar een premie die
wordt uitbetaald aan individuen en organisaties die een conventionele valuta direct
omwisselen voor een gemeenschapsvaluta. Met bijvoorbeeld £ 100 van de eerste valuta kan
op het omwisselpunt £ 110 van de tweede valuta worden gekocht, ondanks dat beide valuta's
voor alle andere transacties één-op-één gekoppeld blijven. Dit geeft de gebruiker een korting
van 10% op iedere aanschaf die wordt betaald met de gemeenschapsvaluta, wat het gebruik
ervan stimuleert.
Business-to-business handelsverkeer: valutasystemen voor een netwerk van bedrijven
waartoe consumentenhuishoudens gewoonlijk geen toegang hebben. De term wordt vaak
gebruikt als synoniem voor zakelijke ruilhandelsystemen, wederzijdse-uitwisselingsystemen
en capaciteitshandelsystemen. Deze valuta's werken veelal volgens de methodologie van
wederzijds krediet, met uitzonderingen zoals de WIR-bank in Zwitserland. Veel van deze
valuta's worden beheerd door commerciële bedrijven.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
129
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Clearingsysteem: werkt als tussenliggend boekhoudsysteem tussen leden van een netwerk
waarbij rekeningen vaak worden geregeld, transacties met regelmatige tussenpozen worden
gegroepeerd (bijvoorbeeld aan het einde van elke werkdag) en het nieuwe saldo van elk lid
wordt berekend.
Gesloten-lus betalingssystemen: verwijst naar a) een strikt beperkt gebruikersnetwerk
(gewoonlijk via lidmaatschap) waarbuiten de valuta niet kan worden besteed en b) een
ontwerpkenmerk van de valuta zelf, die niet kan worden omgewisseld voor een nationale
valuta. Gesloten-lus betalingssystemen hebben als doel welvaart binnen een specifieke
gebruikersgemeenschap te houden en het volume en de frequentie van de uitwisselingen
tussen gebruikers te vergroten. Het bekendste voorbeeld van dit systeem is de Zwitserse
WIR-bank. Ook zijn er veel andere business-to-business handelsuitwisselingen.
Collateraal: verwijst naar een activum (meestal kapitaal of eigendom, maar ook financiële
activa) waarmee de vereffening van een schuld wordt gegarandeerd ingeval van verzuim.
Gemeenschapsvaluta's: een subset van complementaire valuta's die gebonden is aan een
specifieke, afgebakende en beperkte gemeenschap. De gemeenschap kan bijvoorbeeld
geografisch (lokale valuta's), bedrijfsgebonden (wederzijdse-krediet-systemen) of online
(digitale valuta's) zijn. Een gemeenschapsvaluta is bedoeld om te voldoen aan de behoeften
van een bepaalde gemeenschap, gewoonlijk op non-profitbasis.
Community Forge: een non-profitvereniging in Genève. Community Forge ontwerpt,
ontwikkelt en levert complementaire valutasystemen en tools om gemeenschappen te helpen
veerkrachtiger te worden. De vereniging distribueert gratis open-source software om valuta's
te beheren en biedt gehoste webruimte.
Community.cyclos.org: Community.cyclos.org is een online platform waarmee
gemeenschappen snel en eenvoudig hun eigen online netwerk kunnen maken met vooraf
ontworpen softwaresjablonen om transacties tussen leden te vergemakkelijken en volgen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
130
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Complementaire valuta's: valuta's die zijn bedoeld om te bestaan naast conventioneel geld
om doelen te realiseren die met conventioneel geld niet kunnen worden bereikt.
Converteerbare valuta: een valuta die kan worden geconverteerd in een andere valuta.
Brixton Pounds kunnen bijvoorbeeld één-op-één worden omgewisseld voor ponden sterling,
terwijl de WIR-franc (althans in theorie) niet converteerbaar is en er boetes staan op pogingen
om deze in Zwitserse francs te converteren.
Coproductie: gaat verder dan het raadplegen of de deelname van de gebruikers van een
dienst om hun actieve betrokkenheid bij alle fasen van het ontwerp en de aflevering van de
betreffende dienst te promoten. Met betrekking tot gemeenschapsvaluta's kan coproductie er
effectief voor zorgen dat het ontwerp van het project is afgestemd op de behoeften van de
gebruikers.
Kerneconomie: het sociale 'besturingssysteem waarop de 'software' van de conventionele
markteconomie draait. Het betreft alle productieve werk (zoals kinderen opvoeden of
informele zorgverlening) dat nodig is om de formele economie te laten draaien, maar waaraan
door die economie geen waarde in monetaire termen wordt gegeven.
Anticyclisch: verwijst naar ieder economisch beleid, effect of fenomeen dat omgekeerd
gerelateerd is aan fluctuaties in de algehele economie, d.w.z. wanneer de economie groeit,
krimpt het anticyclische element en omgekeerd. Gemeenschapsvaluta's hebben vaak dit
kenmerk, waardoor ze vraag en aanbod op elkaar kunnen afstemmen in de context van een
krimpende conventionele geldhoeveelheid.
Crowdfunding: de praktijk om een project of onderneming te financieren door kleine
hoeveelheden geld in te zamelen bij een groot aantal personen of organisaties, meestal via
internet. Dit contrasteert met eerdere modellen voor fondsenwerving, waarin een grote
hoeveelheid geld bij een paar mensen of organisaties wordt ingezameld.
Demurrage: een systeem van 'negatieve rente' waarin de waarde van een valuta in de loop
van de tijd afneemt. In de context van gemeenschapsvaluta's wordt demurrage gewoonlijk
gebruikt om uitgaven aan te moedigen en oppotten tegen te gaan. De Duitse monetaire en
sociale hervormer Silvio Gesell heeft als eerste de ingebouwde waardedaling van een valuta
voorgesteld in zijn Freigeldtheorie, waarin het waardebehoud van geld werd gecontrasteerd
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
131
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
met de waardedaling van natuurlijke goederen. Als in het monetaire systeem een negatief
rentetarief of een andere vorm van demurrage zou zijn opgenomen, zouden de mensen
goederen sneller kopen en hun tijd en inspanningen investeren in het onderhouden van hun
voorraden.
Denominatie: Een denominatie verwijst naar een specifiek 'bedrag' van een gegeven valuta,
dat wordt gerepresenteerd in de vorm van een fysiek of elektronisch uitwisselingsmedium dat
de hoeveelheden bepaalt waarin een bepaalde valuta feitelijk kan worden verkregen. De pond
sterling (valuta) wordt bijvoorbeeld uitgegeven in munten en biljetten (uitwisselingsmedia)
die specifieke waarden hebben (denominaties). Denominatie is daarom iets anders dan een
rekeneenheid.
Richtlijn elektronisch geld: een richtlijn van de EU waarin de wetgeving voor de regulering
van elektronische vormen van wettige betaalmiddelen is vastgelegd. De implementatie ervan
is anders in de verschillende lidstaten. De Richtlijn elektronisch geld is ook bedoeld om de
concurrentie en deelname binnen deze sector te vergroten door de sector open te stellen voor
niet-banken.
Freigeldtheorie: in de Freigeldtheorie (vrij-geld-theorie) die is ontwikkeld door de Duitse
econoom Silvio Gesell, wordt de capaciteit van geld om waarde te behouden gecontrasteerd
met de tendens van alle andere goederen om na verloop van tijd minder waard te worden.
Futures: een contract dat een koper verplicht een activum aan te schaffen (gewoonlijk
goederen of een financieel instrument) tegen een vastgelegde prijs op een specifiek moment
in de toekomst. Futures, die zijn bedoeld om verkopers te beschermen tegen grillige
marktfluctuaties, worden regelmatig genoemd als een bron van economische instabiliteit
omdat ze marktspeculatie aanmoedigen door beleggers die gokken op de prijzen van
goederen.
Oppotten: het accumuleren van een grote hoeveelheid kapitaal zonder de bedoeling dit
opnieuw in de economie te investeren.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
132
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Inflatie: de mate waarin het algemene prijspeil van goederen en diensten stijgt en waarin
dientengevolge de koopkracht daalt.
Uitgifte: het in omloop brengen van nieuw geld, meestal door bestedingen van de staat of
(minder vaak op het moment) door kredietverlening/schuldvorming door financiële
instellingen uit de privésector.
Weglekken / lekkende emmer-theorie: de hypothese dat er meer geld 'weglekt' uit een
gemeenschap dan erin komt. Dit gebeurt omdat winsten ten goede komen van bedrijven die
in toenemende mate buiten de gemeenschap zijn geregistreerd. Dit betekent dat de welvaart
die door de economische activiteit van een gemeenschap is gecreëerd, uiteindelijk elders
wordt geherinvesteerd of opgepot.
Wettig betaalmiddel: een betaalmiddel dat wettelijk wordt erkend en gegarandeerd en moet
worden geaccepteerd door iedere staat, organisatie of individu om schuld te vereffenen.
Wettig betaalmiddel wordt het gemakkelijkst geaccepteerd als middel om belastingen te
betalen, en spaargeld in wettig betaalmiddel bij deposito-instellingen met een licentie
(banken) wordt door veel staten tot een bepaald maximumbedrag gegarandeerd.
Door wettig betaalmiddel ondersteunde valuta: verwijst naar een complementaire valuta
met gegarandeerde terugbetaalbaarheid (ondersteuning) voor het wettige betaalmiddel van
het land waarin het wordt gebruikt. De Brixton Pound valt bijvoorbeeld in deze categorie
omdat de Brixton Pound door bedrijven kan worden omgewisseld voor ponden sterling.
LETS: Local Exchange Trading Schemes. Leden verhandelen onderling vaardigheden,
diensten en hulpbronnen met behulp van kredieten die de leden zelf uitgeven op het moment
van uitwisseling. LETS mobiliseren daarom de latente capaciteit van een gemeenschap door
zowel een forum als een uitwisselingsmedium te bieden buiten de conventionele
markteconomie. LETS werken meestal met de wederzijds-krediet-methodologie.
Liquiditeit: verwijst naar de mate waarin goederen of activa kunnen worden gekocht of
verkocht zonder dat de waarde ervan wordt aangetast. Liquiditeit verwijst ook naar het gemak
waarmee een bepaald activum kan worden omgezet in contanten door het te verkopen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
133
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Lokale overheidsinstantie: een overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor de lokale
administratie. De precieze bevoegdheden van lokale overheidsinstanties wisselen per land en
zelfs binnen landen.
Malus: in de context van gemeenschapsvaluta's is een 'malus' het tegenovergestelde van een
'bonus'. Een malus ontmoedigt het omwisselen van een gemeenschapsvaluta in de nationale
valuta. Een individu of organisatie die zijn of haar gemeenschapsvaluta wil omwisselen voor
het equivalent in de nationale valuta, zou bijvoorbeeld slechts € 90 van de laatste ontvangen
voor € 100 van de eerste: omdat beide valuta's dezelfde koopkracht hebben voor alle andere
transacties, wordt hiermee een boete van 10% opgelegd.
Uitwisselingsmedium: het feitelijke medium waarmee financiële transacties fysiek (biljetten
en munten) of elektronisch (gegevens die rekeningsaldi voorstellen die met creditkaarten of
bankpassen of online systemen worden overgedragen) worden uitgevoerd.
Wederzijds krediet: een systeem waarmee kredieteenheden worden gemaakt op het moment
van de transactie tussen individuele gebruikers als een afboeking op de rekening van één
persoon en een bijboeking op de rekening van een ander. Leden van een wederzijdskredietsysteem, dat werkt binnen afgesproken limieten voor krediet en schuld, lenen elkaar
het kapitaal dat vereist is voor de uitwisseling van goederen en diensten binnen het netwerk.
Het totale saldo van de rekeningen van alle leden is altijd gelijk aan nul.
Niet-converteerbare gekoppelde valuta: een valuta die niet direct converteerbaar is in een
wettig betaalmiddel, maar à pari is gekoppeld aan de nationale valuta.
One-Planet Living: een bioregionale, door het Wereldnatuurfond geleide campagne voor
een meer rechtvaardig en duurzaam gebruik van de hulpbronnen van onze planeet, waarbij de
ecologische en CO2-voetafdruk als belangrijkste indicatoren worden gebruikt.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
134
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Pariteit / à pari gekoppeld: van gelijke waarde. Als een gemeenschaps- of complementaire
valuta à pari is gekoppeld aan bijvoorbeeld de pond sterling, betekent dit dat één eenheid van
de valuta één pond waard is.
Richtlijn betalingsdiensten: een richtlijn van de EU waarin betalingsdiensten en de
activiteiten van leveranciers van betalingsdiensten in de hele Europese Unie en Europese
Economische Ruimte worden gereglementeerd. De Richtlijn betalingsdiensten is ook bedoeld
om de concurrentie en deelname binnen deze sector te vergroten door de sector open te
stellen voor niet-banken.
Prosument: een term die wordt gebruikt als tegenhanger van het meer bekende begrip
'consument' om aan te geven dat niemand alleen maar consumeert, maar ook tot op zekere
hoogte produceert en een actieve rol speelt in de vorming van de economie.
Inwisselbaarheid: de mogelijkheid/handeling om een valuta of coupon in te wisselen voor
goederen, diensten of een andere valuta In bredere zin kan dit geschieden met iedere andere
gebruiker van de respectieve valuta, in engere zin worden hiermee alle garanties door de
uitgever van de valuta beschreven (ondersteuning).
Beloningsvaluta's: kunnen een bepaald gedrag van consumenten bevorderen, zoals het
kopen van meer duurzame producten, door het verdienen van punten die kunnen worden
ingewisseld voor beloningen of kortingen op toekomstige aankopen.
MKB: afkorting van midden- en kleinbedrijf. De MKB-economie wordt vaak gecontrasteerd
met de economische dominantie van nationale en multinationale bedrijven en is een centraal
aspect van veel ecologisch-economische benaderingen. In de Europese normen wordt een
MKB gedefinieerd als een bedrijf met maximaal 250 medewerkers en een jaaromzet van niet
meer dan € 50 miljoen en/of een jaarlijks balanstotaal dat de € 43 miljoen niet overschrijdt.
Aandeel: een soort belegging die het eigendom van (een deel van) een bedrijf voorstelt en de
toonder het recht geeft een equivalent deel van de activa van dat bedrijf op te eisen.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
135
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Oppotmiddel: het kenmerk van waardebehoud of (in het geval van valuta's) koopkracht
gedurende een lange periode.
Theory of change (TOC): een methodologie om sociale verandering teweeg te brengen die
begint met de gewenste resultaten. Hierbij worden alle belanghebbenden, processen,
hulpbronnen en indicatoren geïdentificeerd die vereist zijn om de voortgang naar de beoogde
resultaten te kunnen bewaken en evalueren.
Tijdbank: een netwerk waarin leden onderling diensten en vaardigheden aanbieden en vragen, met
transacties die zijn gebaseerd op het principe dat één uur werk gelijk staat aan één eenheid (vaak
aangegeven in uren). Een broker kan helpen om het aanbod en de behoeften in de gemeenschap op
elkaar af te stemmen. Tijdbanken werken meestal met de wederzijds-krediet-methodologie.
Tijdvaluta / tijdkrediet: naast tijdbanken in de beperkte betekenis van het woord, worden
andere valuta's uitgedrukt en gewaardeerd in tijdseenheden zonder gebruik van de
wederzijds-krediet-methodologie.
Transitievaluta's: een model van gemeenschapsvaluta's in Groot-Brittannië die zijn
aangesloten bij de Transition Town-beweging en de doelen van de beweging om
zelfvoorzienende lokale economieën te reconstrueren die ecologisch duurzaam en sociaal
georiënteerd zijn. Het gaat hierbij om de Bristol, Brixton, Totnes, Stroud en Lewes Pounds.
Hoewel elke valuta unieke kenmerken heeft, hebben ze alle een één-op-één waardering met
de pond sterling voor transacties en zijn ze alle van het type 'door wettig betaalmiddel
ondersteunde valuta'.
Transition Town: Een globaal netwerk van lokale groepen die proberen te komen tot een
meer duurzame, sociaal georiënteerde en lokale/door de gemeenschap aangedreven
economie. Gemeenschapsvaluta's maken vaak deel uit van dit bredere project, zoals geldt
voor de 'transition pounds' in Groot-Brittannië.
Rekeneenheid: de standaardmaateenheid die een gemeenschappelijke evaluatie van waarde
en kosten mogelijk maakt. Naast zijn functie als 'oppotmiddel' en 'uitwisselingsmedium' is het
gebruik als rekeneenheid een van de belangrijkste functies van conventioneel geld.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
136
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
Welzijn: een concept dat verwijst naar de fysieke, psychologische, sociale, medische en
economische toestand van een individu of groep. Volgens de voorstanders van welzijn,
moeten indicatoren van hoe mensen hun leven ervaren centraal staan in het overheidsbeleid
in plaats van een grove maatstaf van economische groei.
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
137
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
EINDNOTEN / BIBLIOGRAFIE
i
McCleay, M., Radia, A. and Thomas, R. (2014) Money Creation in the Modern Economy. Bank of England
Quarterly, 2014 Q1. Downloaden op:
http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/quarterlybulletin/2014/qb14q1prereleasemoney
creation.pdf
ii
Ryan-Collins, J. & Greenham, T. (2012) Where Does Money Come From? London: New Economics
Foundation. P. 145-6
Blanc, J. (2011) Classifying ‘CCs’: Community, Complementary and Local Currencies, International Journal
of Community Currency Research, Vol. 15 pp4-10.
iv Kennedy, M., Schuster, L., Martignoni, J. and Bindewald, L. (2013). YES to a Parallel Currency approach
for Greece!. Downloaden op: http://www.monneta.org/index.php?id=165&kat=72
iii
v
Varoufakis, Y. (2014) BITCOIN: A flawed currency blueprint with a potentially useful application for the
Eurozone. Downloaden op: http://yanisvaroufakis.eu/2014/02/15/bitcoin-a-flawed-currency-blueprint-with-apotentially-useful-application-for-the-eurozone/
vi
Slay, J. and Penny, J. (2014) Commissioning for Outcomes and Co-production: a practical guide for local
authorities. London: New Economics Foundation. Downloaden op:
http://b.3cdn.net/nefoundation/974bfd0fd635a9ffcd_j2m6b04bs.pdf
vii
Richards, M. (2014). Bangla-Pesa Survey Results Feb-2014. [online] Koru Kenya. Verkrijgbaar op:
http://koru.or.ke/bangla-pesa-survey-feb-2014
viii
Ward, B. and Lewis, J. (2002) Plugging the Leaks: making the most of every pound that enters your local
economy. London: New Economics Foundation. Downloaden op
http://www.neweconomics.org/publications/entry/plugging-the-leaks
ix
Ferreirer, J. and Perry, M. (2015) Spending Time with Money: from shared values to social connectivity.
CSCW '15 Proceedings of the 18th ACM Conference on Computer Supported Cooperative Work & Social
Computing, pg 1222-1234
x
Steed, S. (2013) Money and Giving: do financial incentives deter or encourage co-operative behaviour? P. 19.
London: New Economics Foundation. Downloaden op:
http://b.3cdn.net/nefoundation/2927a207e52f267882_80m6iy5zu.pdf; Bindewald, L. and Steed, S. (2014) No
Small Change: evaluating the success of your community currency project. Pp. 45-6 London: New Economics
Foundation. Downloaden op http://b.3cdn.net/nefoundation/6e006679e8a6d649fd_3num6frei.pdf
xi
Apteligen Consultants (2014) An Evaluation of Spice Time Credits. Downloaden op:
http://www.justaddspice.org/app/uploads/2015/01/Spice-Evaluation_Apteligen-Report-MAIN-REPORT1.pdf
xii
Ryan-Collins, J., Greenham, T., Bindewald, L. and Schuster, L. (2013) Energising Money: an introduction to
energy currencies and accounting. London: New Economics Foundation. Downloaden op:
http://b.3cdn.net/nefoundation/d5efb739f3fb9a137c_q2m6y7916.pdf
xiii
Slay, J. and Penny, J. (2014) Commissioning for Outcomes and Co-production: a practical guide for local
authorities. London: New Economics Foundation. Downloaden op:
http://b.3cdn.net/nefoundation/974bfd0fd635a9ffcd_j2m6b04bs.pdf; Stephens, L. and Ryan-Collins, J. (2008)
Co-production: a manifesto for growing the core economy. London: New Economics Foundation. Downloaden
op: http://www.neweconomics.org/publications/entry/co-production
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.
138
DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon:
[email protected]
xiv
Bindewald, L. and Steed, S. (2014) No Small Change: evaluating the success of your community currency
project. P. 25-37. Downloaden op: http://b.3cdn.net/nefoundation/6e006679e8a6d649fd_3num6frei.pdf
xv
Ryan-Collins, J. & Greenham, T. (2012) Where Does Money Come From? London: New Economics
Foundation. Hoofdstuk 3.
xvi
De CCIA heeft diverse gedetailleerde documenten over de kwestie samengesteld, waaronder een checklist
voor experts. Deze vindt u op http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/legal-and-compliance/
xvii
Ryan-Collins, J. & Greenham, T. (2012) Where Does Money Come From? London: New Economics
Foundation. P. 7.
‘Software for community currencies’ (2015). Toegankelijk op: http://communitycurrency.info/en/glossary/software-for-community-currencies/
xviii
nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share
this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact
us if you are interested in translating a nef publication.