de samenvatting (word-bestand)

De uitbreiding van het Suezkanaal: milieu-impact op de Middellandse Zee
Filip Volckaert, professor of evolutionaire biologie en mariene ecologie,
Laboratorium voor Biodiversiteit en Evolutionaire Genomica (LBEG), KU
Leuven, Ch. Deberiotstraat 32, 3000 Leuven, tel: +32 16 32 39 72; email:
[email protected]
Het Suezkanaal is een belangrijke levensader voor maritieme trafiek.
Een minder bekend gegeven is dat deze verbinding tussen de Indische
Oceaan en Middellandse Zee (MZ) het ecosysteem van deze laatste sterk
verstoort. De ecologische gevolgen voor het evenwicht van de zee, de
visserij en het toerisme zijn gigantisch en moeilijk in te schatten.
Het 193 km lange Suezkanaal werd geopend in 1869 als verbinding tussen
de Rode Zee (RZ), die aansluit bij de Indische Oceaan, en de MZ, die
aansluit bij de Atlantische Oceaan. Het betekent een verkorting van
7000 km op de scheepsroutes tussen Zuid-Azië en Europa en dus een
belangrijke economische winst. De ecologische verbinding tussen beide
zeeën werd aanvankelijk gebufferd door de verhoogde saliniteit van het
Grote Bittermeer. Door verdieping en verbreding (recent tot 24 m diepte
en 205 m breedte) bestaat nu een wijd kanaal waarbij het volume water
dat uitgewisseld wordt tussen de meer zoute en warme RZ en de MZ
gigantische proporties aanneemt.
Samen met het zeewater dat stroomt van zuid naar noord, veroorzaakt
door een licht niveauverschil, worden levende organismen meegevoerd,
iets wat niet meer is gebeurd sinds de verbinding tussen de oerMiddellandse Zee (Tethysoceaan) en Indische Oceaan werd doorgeknipt
zo’n 20 miljoen jaar geleden (Eoceen). Sinds die tijd zijn de
ecosystemen van de tropische Indische Oceaan en warm gematigde MZ
onafhankelijk en sterk verschillend geëvolueerd. De RZ is bekend om
zijn heel divers leven van koralen, bodemdieren en vissen, sluit aan
bij de Indische Oceaan die met de Stille Zuidzee deel uitmaakt van een
groot oceaancomplex. Daarentegen beperkt de combinatie van ijstijden en
gesloten bassin de soortenrijkdom van de MZ. Zo blijft er heel wat
ruimte over in de MZ voor nieuwe soorten, die nu in grote aantallen uit
het Suezkanaal binnenstromen.
Invasieve soorten beïnvloeden het ecosysteem waarin ze terechtkomen op
verschillende manieren. Doordat eerst meer mobiele en grote soorten
(zoals vissen, die vaak predatoren zijn) verschijnen wordt de bovenbouw
van het ecosysteem getroffen. Daarvan laten de gevolgen zich doorheen
het volledige ecosysteem voelen en wordt de weerbaarheid van het
ecosysteem getroffen. Daardoor veranderen de ecosysteemdiensten, d.w.z.
de voordelen van de natuur waar de mens van profiteert. Zo verschaft de
zee niet alleen andere en meestal ook minder producten (lees: de
visserij verandert), maar worden ook regeldiensten (zoals algenbloeien
die o.a. het klimaat bepalen) verstoord.
Sinds 1869 zijn er 986 vreemde soorten aangetroffen in de MZ, waarvan
het merendeel (775 of 79 %) in de Oostelijke MZ. Daardoor is de
soortenrijkdom van de MZ toegenomen met 5.9%. Dit is een
minimumschatting omdat enkel soorten die biologen vaststellen in de
inventaris worden opgenomen. Het aantal vreemde soorten blijft
toenemen, o.a. met gemiddeld 6 vissoorten per jaar. Minstens 108
soorten zijn potentieel invasief, d.w.z. maken kans om ongecontroleerd
een nieuwe omgeving in te nemen. Nieuwe soorten in de MZ omvatten
wieren, kwallen, borstelwormen, kreeftachtigen, parasieten en 106
vissen, waaronder de giftige kogelvis Lagocephalus sceleratus.
De ongeremde toevloed aan nieuwe soorten in de MZ kan als een regionale
catastrofe beschouwd worden. In schril contrast stond de uitbreiding in
recordtempo van het Suezkanaal in 2015. De gevolgen voor het milieu
(die slaat op miljoenen jaren en een niet te berekenen economische
minwaarde) overtreffen de levensduur (die slaat op eeuwen) en inkomsten
(tientallen miljarden) van het Suezkanaal. Het project werd uitgevoerd
zonder een noemenswaardige milieu impactstudie (MER), waarbij enerzijds
de bedreigingen en anderzijds de oplossingen voor het milieu werden in
kaart gebracht. Een mogelijke optie zou de bouw kunnen zijn van een
sluizencomplex als buffer tussen de RZ en MZ. Interessant is dat een
uitgebreid onderdeel van de waterbouwkundige werken werden uitgevoerd
door Belgische bedrijven. Ze zijn gewoon om mee te werken aan MERs,
maar in het geval van de uitbreiding van het Suezkanaal bleef dat
aspect zwaar ondergewaardeerd.
Aanbevolen literatuur
The Guardian (2014) Suez canal scheme ‘threatens ecosystem and human
activity in Mediterranean’, 30 november 2014
http://www.theguardian.com/world/2014/nov/30/suez-canal-schemethreatens-mediterranean-ecosystem-economic-activity
Volckaert F. (2014) Ongewenste indringers in de Middellandse Zee. De
Standaard p. 40, 27 oktober 2014
Zenetos A., Gofas S., Morri C. et al. (2012) Alien species in the
Mediterranean Sea by 2012. A contribution to the application of
European Union’s Marine Strategy Framework Directive (MSFD). Part 2.
Introduction trends and pathways. Mediterranean Marine Science 13 (2):
328-352