Adriaan Gerrids de Vrijestraat 1

Adriaan Gerrids de Vrijestraat 1 - Burgvlietschool
Redegevende omschrijving
Adres: Adriaan Gerrids de Vrijestraat 1, Gouda
Naam: Burgvlietschool
Bouwjaar: ca. 1921
Architect: Dienst Gemeentewerken Gouda
Bouwtekeningen: Gouda, Groene Hart Archief, Archief Bouw- en Woningtoezicht,
1921/74 (centrale kopschool); 1928/108 (aanbouw van twee lokalen); 1950/126
(erfafscheiding); 1976/75 (afbraak en herbouw gymzaalvleugel)
Inleiding
De Burgvlietschool is omstreeks 1921 gebouwd als ‘Centrale Kopschool voor Lager
Onderwijs’ in de arbeiderswijk Burgvliet. Leerlingen uit de hoogste klassen van het lager
onderwijs (wat later basisonderwijs of primair onderwijs wordt genoemd) kregen op deze
school les in schakelklassen als extra voorbereiding op vervolgonderwijs na het lager
onderwijs. Het schoolgebouw op de hoek van de A.G. de Vrijestraat met de
Karnemelksloot vormt de visuele afsluiting van de Burgemeester Martenssingel aan de
overzijde van de Karnemelksloot. Het schoolgebouw is met de langgerekte
leslokalenvleugel georiënteerd op de as van de Burgemeester Martenssingel die in
stedenbouwkundig opzicht de centrale as vormde van de oostelijke uitbreidingswijk Kort
Haarlem. De Burgvlietschool is het stedenbouwkundig aanhechtingspunt van de wijk
Burgvliet (de huidige Kade-buurt) met de scholen en de woonbebouwing langs de
Burgemeester Martenssingel en is een van de visuele markeringspunten in een
stedenbouwkundig ontwerp, gebaseerd op uitgangspunten van de City-Beautiful
Movement uit 1908 en herzien in 1918. Het schoolgebouw is een goed voorbeeld van een
gangschool, gebouwd naar een eenvoudig maar zorgvuldig gedetailleerd ontwerp van een
architect van de Dienst Gemeentewerken. Het exterieur en het interieur van het
schoolgebouw, alsmede de situering van het gebouw ten opzichte van het schoolplein met
hek, verkeren in nog vrij oorspronkelijke staat.
Omschrijving
Schoolgebouw van het kenmerkend type gangschool, opgetrokken uit een L-vormige
plattegrond in twee bouwlagen met een zolder, gedekt door een samengesteld schilddak
met rode Tuile du Nord en pirons op de nok en een uitstekende gootlijst met
geprononceerde houten gootklossen. De leslokalen liggen naast elkaar in de lange vleugel
en hebben een raamwand met grote vensters die op het zuiden is georiënteerd. De
ontsluiting van de lokalen vindt plaats via een gang aan de noordzijde van de vleugel die
een relatief gesloten gevelindeling heeft. De lange vleugel met zes leslokalen per
verdieping ligt met de raamwand langs de Karnemelksloot en met de lengteas haaks op de
as van de Burgemeester Martenssingel. Deze vleugel ligt teruggeschoven ten opzichte
van de straat en heeft aan de zuidzijde een plantsoen met heesters en loofbomen. De korte
vleugel waar onder andere de hoofdentree is gesitueerd met trappenhuis en hal ligt langs
de A.G. de Vrijestraat. In het interieur zijn waarschijnlijk nog oorspronkelijke onderdelen
zoals de betimmering van kasten, deuren en kozijnen, wandafwerking en vloerafwerking
en onderdelen als fonteinen en kapstokken. Aan de noordzijde van de korte vleugel aan
de A.G. de Vrijestraat ligt de gymzaalvleugel die in 1977 opnieuw is gebouwd. Het
schoolplein op het noordwestelijke deel van het terrein ligt door de beide vleugels
afgeschermd van de straat.
De architectonische vormgeving is eenvoudig maar zorgvuldig, zowel in het interieur
als het exterieur en heeft op enkele plaatsen een sober gehouden verlevendiging. De
gevels zijn opgetrokken uit baksteen in voor het merendeel kruisverband met diverse
doorlopende en uitspringende rollagen: een rollaag onder de vensters van de begane
grond, drie rollagen tussen de vensters van de begane grond en eerste verdieping en een
rollaag boven de vensters van de eerste verdieping. De gevels hebben een gemetselde
sokkel in een afwijkende baksteensoort die langs de bovenrand wordt afgesloten door een
rollaag in het muurvlak. In het interieur zijn onder meer van belang de hoofdopzet van de
plattegrond met de regelmatige indeling van leslokalen naast elkaar langs een gang en
toiletblokken, met garderobe en wasgelegenheid, de hoofdhal met trappenhuis en kolom,
en de zijvleugel met gang en nevenvertrekken. Verder is waarschijnlijk de
oorspronkelijke afwerking van onderdelen bijzonder zoals het houtwerk van deuren,
kozijnen en kasten, de muurafwerking met het pleisterwerk en baksteen in het bijzonder
rond deurposten, de tegels op de vloer, en metaalwerk onderdelen zoals de trapleuning.
De gevel aan de A.G. de Vrijestraat heeft een risalerend hoofddeel dat symmetrisch is
opgezet. Het vooruitspringende middengedeelte heeft op de begane grond onder andere
de hoofdentree met inpandig portiek, twee kleine zijramen, luifel en daarboven de
metalenletters BURGVLIETSCHOOL ingemetseld in het muurvlak. Het portiek en het
muurvlak daarboven zijn verlevendigd met rollagen en siermetselwerk waaronder de
portiekboog. In aansluiting op deze verbijzondering heeft de dubbele, nog
oorspronkelijke entreedeur een ruit met tralies van smeedwerk, houten profilering en
metalen scharnieren. Op de eerste verdieping zijn drie vensters met ramen en kleppende
bovenlichten met horizontale roedeverdeling. Aan weerszijden van deze middenrisaliet
zijn twee vensters. Verder heeft het rechterdeel ondermeer een venster op de verdieping
en een deur met twee flankerende kleine vensters op de begane grond. Ten noorden
hiervan ligt de gevel van de gymzaalvleugel met onder meer ramen en deuren. De meest
noordelijke kopgevel heeft in baksteen een reliëf.
De gevel aan de Karnemelksloot is eveneens risalerend: de muur verspringt per lokaal
naar het midden toe, behalve het muurvlak van de meest westelijke lokalen dat naar voren
springt. De meest westelijke lokalen, 1 op de begane grond en 1 op de verdieping, zijn
volgens een ontwerp voor uitbreiding uitgevoerd in 1928 in aansluiting op het
oorspronkelijke ontwerp uit 1921. De gevel aan de Karnemelksloot is zeer regelmatig
ingedeeld door de samengestelde vensters van zes leslokalen op de begane grond en zes
leslokalen op de eerste verdieping. Elke raamwand van een leslokaal heeft in het midden
een dubbel venster met houten kozijnen, openslaande onderramen en valramen boven met
horizontale roedeverdeling. Aan weerszijden hiervan is een venster met houten kozijnen,
een onderraam en een valraam boven met horizontale roedeverdeling. Op regelmatige
plaatsen is ter hoogte van de vloer en het plafond in het muurvlak een ventilatie-opening
met metselwerk in staand verband. In het dak boven het meest vooruitgeschoven lokaal is
een dakkapel met vensters.
De kopgevel van de lange vleugel aan de westzijde is gesloten van opzet en heeft op
elke verdieping onder meer een deur met bovenraam.
De pleingevels hebben meerdere ramen van verschillend formaat volgens een min of
meer regelmatig patroon dat zowel op de begane grond als de eerste verdieping de ritmiek
van de plaats van onder meer de toiletgroepen, uitgebouwde trappenhuis en gangruimte
volgt. In de oksel van de twee vleugels is een uitgebouwd volume van het trappenhuis
met onder meer verticale vensters.
Het schoolplein is voor het grootste gedeelte betegeld en wordt aan de westelijke en
noordelijke zijde omheind met een hek met doorgangen. Het onderste deel van het hek is
een gemetselde bakstenen muur, het bovenste deel is een metalen frame met
gaasbespanning. Langs het hek op het plein staan volgroeide bomen.
Waardering
Het object Adriaan Gerrids de Vrijestraat 1 is van cultuurhistorisch en
architectuurhistorisch belang vanwege:
-de algehele architectonische vormgeving, zowel in het interieur als het exterieur en
situering, als voorbeeld van een type gangschool van omstreeks 1921;
-de gaafheid van de gevelindeling en details;
-als goed voorbeeld van een schoolgebouw in een sobere, traditionele stijl naar
ontwerp van een architect van de Dienst Gemeentewerken;
-de nog bestaande functionele relatie van het schoolgebouw met schoolplein,
groenvoorziening en erfafscheiding;
-de uitdrukking van de stedenbouwkundige ontwikkeling van de uitbreidingswijken
Kade Buurt en Kort Haarlem.
Gevel Karnemelksloot
Gevel A.G. de Vrijestraat
Situatie:
Hoofdentree A.G. de Vrijestraat
Opmerkingenblad
Adres: Adriaan Gerrids de Vrijestraat 1, Gouda
Naam: Burgvlietschool
Bouwjaar: 1921
Architect: Dienst Gemeentewerken Gouda
Opmerkingen:
-In 1928 zijn aan het einde van de lange vleugel langs de Karnemelksloot twee lokalen
bijgebouwd in dezelfde stijl.
-De oorspronkelijke gymzaalvleugel uit 1921 is in 1977 afgebroken en vervangen door
nieuwbouw.
-Het interieur van de school, dat nauw samenhangt met het type gangschool, is voor zover
dit waarneembaar is vanaf de openbare weg in nog vrij ongewijzigde staat. Zichtbaar
vanaf de openbare weg zijn de hal en een leslokaal. Voor zover zichtbaar bezit het
interieur nog fraaie oorspronkelijke details waaronder een hal met een kolom en
bijzondere wandafwerking in de lokalen, in de gangen en rond lokaaldeuren. De
wandafwerking bestaat uit een rand of een wand van baksteen die contrasteren met wit
gepleisterde delen.
Bouwkundige staat: goed
Datum foto’s en schouw: 28 mei 2004
Archief: Gouda, Groene Hart Archief, Archief Bouw- en Woningtoezicht, 1921/74
(centrale kopschool); 1928/108 (aanbouw van twee lokalen); 1950/126 (erfafscheiding);
1976/75 (afbraak en herbouw gymzaalvleugel)
-Archief Openbare Werken, inv.nr. 588, schoolgebouw 1928-1929
-Archief DOW, inv.nr. 167, detailtekeningen
Opsteller omschrijving en waardering: Dolf Broekhuizen
Situatie: