Burgemeester Martenssingel 15 – Rijks HBS

Burgemeester Martenssingel 15 – Rijks HBS
Adres: Burgemeester Martenssingel 15, Gouda
Naam: Rijks HBS (sinds 1991 Goudse Scholengemeenschap)
Bouwjaar: 1914-1916
Architect: J.A. Vrijman, Rijksbouwkundige voor de gebouwen van onderwijs (Rijksgebouwendienst)
Bouwtekeningen: Gouda, Groene Hart Archief, Archief Bouw- en Woningtoezicht Gouda, 1914/93 (school);
1950/92 (verbeteren fundering); 1957/30 (verbouwen en uitbreiden); 1959/1 (bouw tweede gymnastieklokaal);
1960/38 (uitbreiden); 1961/169 (verbouwen biologielokaal); 1961/26 (verbouwen was- en kleedruimte);
1974/23 (verbouwen rijwielberging); 1975/205 (brandtrappen en tochtpuien); 1976/188 (verbouwen interieur
zolderverdieping); 1976/38 (buitenlift); 1977/254 (trappenhuis).
Inleiding
De Rijks Hogere Burgerschool (RHBS) aan de Burgemeester Martenssingel is in 1916 in gebruik genomen. De
RHBS verruilde in dat jaar het Doelengebouw aan de Lange Tiendeweg, dat zij in 1866 had betrokken, voor het
nieuwe gebouw in de wijk Kort Haarlem. De HBS was bestemd voor kinderen uit de hogere- en burgerklasse
van de bevolking. De school had een sterke streekfunctie: zeker 10 procent van de leerlingen kwam van buiten
Gouda. Enkele leerlingen zouden landelijke bekendheid krijgen zoals Wim Kok uit Bergambacht, die nadien
minister-president werd. In 1954 startte de Middelbare School voor Meisjes aan de HBS. In 1991 werd de HBS
door het Rijk overgedragen aan de gemeente. Vanaf dat moment werd de school onderdeel van de Goudse
Scholengemeenschap (GSG). Sinds 2002 is de naam veranderd in Goudse Scholengemeenschap Leo Vroman.
De school heeft plannen om rond 2010 het gebouw te verlaten en elders nieuwbouw te betrekken.
Het ontwerp van de RHBS is in 1914 gemaakt door de Rijksgebouwendienst: de Rijksbouwkundige voor de
gebouwen van Onderwijs, waar op dat moment J.A. Vrijman aan het hoofd stond. Het schoolgebouw kreeg een
voorname hoofdgevel aan de Burgemeester Martenssingel en een door drie vleugels omsloten schoolplein aan
de achterzijde langs de Krugerlaan. De bouw van de school was een van de eerste bebouwingen langs de
Burgemeester Martenssingel in de wijk Kort Haarlem. Het schoolgebouw is een van de beeldbepalende
elementen langs de singel. De wijk is grotendeels aangelegd volgens een uitbreidingsplan uit 1908, herzien in
1918, volgens uitgangspunten van de City Beautiful Movement. De Burgemeester Martenssingel vormt in het
uitbreidingsplan een centrale as met doorgaande verkeerswegen die worden begeleid door een waterloop,
monumentaal groen en voorname bebouwing. Aan deze omstreeks 1918 gegraven singel staat onder meer een
concentratie van luxe woonhuizen en enkele grote schoolgebouwen als visuele markeringspunten.
Het gebouw had in het oorspronkelijke ontwerp uit 1914-1916 een U-vormige plattegrond in twee
bouwlagen met een zolder, maar is nadien uitgebreid. De meeste uitbreidingen en verbouwingen zijn ontworpen
door de Rijksgebouwendienst. In 1957 is aan de hoofdvleugel een verdieping toegevoegd. In 1959 werd op het
binnenterrein een extra gymzaalvleugel gebouwd, waardoor het gebouw een E-vormige plattegrond kreeg. De
tweede verdieping van de twee zijvleugels is in 1960 uitgevoerd. In 1976 werd een lift tegen de buitengevel van
het plein aangebouwd. De leslokalen in de hoofdvleugel zijn met de raamwand georiënteerd op de singel, terwijl
de ontsluiting van de lokalen door middel van een gang aan de achterzijde is gelegen, waar ook het schoolplein
ligt.
De RHBS vertoont kenmerken van een historiserende, aan neorenaissance verwante stijl, zowel in de
gevelindeling als detaillering. Dit komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de horizontale driedeling met de
hoofdentree aan de Burgemeester Martenssingel centraal gelegen in een risalerend middendeel, dat wordt
bekroond door een toren. De twee zijvleugels hebben een relatief minder voornaam karakter. Een verticale
driedeling wordt gevormd door een plint, middendeel en dak. Ondanks diverse verbouwingen heeft het gebouw
haar historiserende karakter behouden. De in 1957 en 1960 toegevoegde tweede verdieping is zoveel mogelijk
in aansluiting op het oorspronkelijke ontwerp uitgevoerd en het dak is om zo te zeggen ‘opgetild’. De
terreinafscheiding langs de Burgemeester Martenssingel en Dutoitstraat is eveneens nog vrij oorspronkelijk. De
gymzaalvleugel en lift hebben een afwijkende, recentere vormgeving.
Op de hoek van de Krugerlaan met de Dutoitstraat staat een dienstwoning die onderdeel is van het
schoolgebouw en tegelijk met het oorspronkelijke ontwerp van de school is ontworpen en uitgevoerd (19141916). Het huidige adres van deze woning is Krugerlaan 20.
Omschrijving
Schoolgebouw, voormalige RHBS, nu in gebruik als Scholengemeenschap, is opgetrokken uit een grotendeels
E-vormige plattegrond in drie bouwlagen met een zolder. Het samengestelde schilddak is gedekt met blauwgrijze rechthoekige leien in Maasdekking en is voorzien van diverse metalen rooihaken en bolornamenten. De
uitkragende witgeschilderde dakgoot heeft gesneden houten gootklossen. Centraal in het hoofdvolume ligt een
hoger opgetrokken en risalerend deel dat wordt afgedekt door een tentdak met leien, en een toren met schubleien
en een metalen klokdak met een geelkoperen windvaan.
De gevels van het U-vormige hoofdvolume (met uitzondering van de gymzaalvleugel uit 1959) zijn
opgetrokken uit rode baksteen in kruisverband. Langs de gevels zijn op meerdere plaatsen geprofileerde banden:
ondermeer als onderscheiding tussen de verdiepingen en als waterlijsten bij de vensteropeningen. De meeste
vensters met witgeschilderde houten kozijnen zijn voorzien van segmentbogen of strekken. De raamindeling in
een groot deel van de gevels met draairamen onder en kleppende bovenramen met roedeverdeling is nog
grotendeels oorspronkelijk. De kozijnen ogen nog oorspronkelijk maar zijn voor een deel recent. De regenpijpen
zijn van metaal, mogelijk roodkoper.
De gevel aan de Burgemeester Martenssingel heeft een middenrisaliet en twee hoekrisalieten. De
hoofdentree in de middenrisaliet bestaat uit onder meer een boog, natuurstenen bordes met traptreden, inpandig
portiek met dubbele paneeldeur met zijramen en bovenlichten en een natuurstenen latei. De bovenlichten
hebben een oorspronkelijke kleine roedeverdeling. De houten, doorzichtig gelakte paneeldeuren zijn nog
origineel aandoend en voorzien van profilering. De portiekboog wordt geaccentueerd door natuurstenen met
ondermeer een blokmotief. Boven de boog is een natuurstenen naamsteen met in reliëf de letters: Rijks Hoogere - Burgerschool. Boven de portiek is een ronde erker over twee verdiepingen en een halfrond dak met
metalen dekking. De risaliet wordt afgesloten door een topgevel en is voorzien van een tympaanvormig reliëf
met onder meer een afbeelding van een Nederlandse leeuw op een schild. De symmetrisch ingedeelde gevel is
op regelmatige wijze voorzien van meerdere vensters in witgeschilderde houten kozijnen waarvan de indeling
met draairamen onder en kleppende bovenramen met roedeverding van groot belang is voor het oorspronkelijke
karakter van het gebouw. In het dakvlak zijn op regelmatige plaatsen zes kleine oorspronkelijke dakramen met
dubbel venster met roedes en een gebogen witgeschilderde lijst.
De linker zijgevel aan de Dutoitstraat heeft een onregelmatige indeling met meerdere vensters van
verschillend formaat over diverse hoogtes. De meeste vensters zijn voorzien van witgeschilderde kozijnen met
kleine roedeverdeling. De zijgevel heeft aan de Burgemeester Martenssingel en aan de Krugerlaan een
hoekrisaliet. Op de begane grond, in het middendeel van de gevel, is een zij-ingang met een nog oorspronkelijk
aandoende houten paneeldeur met negen ruiten in een rondboog en een hoog bovenraam met roedeverdeling. Bij
enkele vensters zijn betonnen vullingen met ruitmotief in reliëf die kenmerkend zijn voor de
wederopbouwperiode. Aan de achterzijde is de woning Krugerlaan 20.
De rechter zijgevel heeft een onregelmatige indeling met meerdere vensters van verschillend formaat over
diverse hoogtes. De meeste vensters zijn voorzien van witgeschilderde kozijnen met kleine roedeverdeling. Op
de begane grond, aan de achterzijde is een uitbouw in meerdere volumes, gedeeltelijk met een plat dak en
gedeeltelijk met leien gedekt.
De gevels aan de achterzijde en pleinzijde hebben een overwegend symmetrische indeling met meerdere
vensters van verschillend formaat over diverse hoogtes. De meeste vensters zijn voorzien van witgeschilderde
kozijnen met draairamen of ramen met kleine roedeverdeling. In de kopse gevels van de zijvleugels zijn
ruitvormige reliëfs die kenmerkend zijn voor de wederopbouwperiode. In het dakvlak zijn op regelmatige
plaatsen gemetselde schoorstenen en kleine oorspronkelijke dakramen met dubbel venster met roedes en een
gebogen witgeschilderde lijst. Tegen de achtergevel van de hoofdvleugel is in 1976 de gymzaalvleugel
gebouwd. Links en rechts daarvan zijn in een apart volume een uitgebouwde lift uit 1976 met een recent
karakter en vensters met afgeronde hoeken. Tegen de pleingevels van de twee zijvleugels zijn recente metalen
brandtrappen uit 1975. Het hekwerk aan de Krugerlaan is recent.
In het interieur zijn de hoofdopzet van onder meer het hoofdtrappenhuis, zijtrappenhuizen en entreeportaal in
de hoofdvleugel nog vrij oorspronkelijk. De wanden en plafonds zijn voor het grootste gedeelte recent, maar op
enkele plaatsen zijn nog geglazuurde wandtegels aanwezig en zwarte natuurstenen details. De granitovloer met
lichte steentjes en zwarte rand is nog oorspronkelijk. Bijzonder zijn de traptreden en trapleuningen in de
zijtrappenhuizen met metalen, zwart geschilderde spijlen en houten leuning. In een van de trappenhuizen hangt
op een niet oorspronkelijke plaats een geglazuurd tegeltableau uit 1925 met een voorstelling van schoolgebouw
uit 1916 en randversiering met symbolen en een spreuk. In het hoofdportaal hangt een bronzen portret in
medaillon van S.S. Hoogstra, de directeur van de school van 1903 tot 1929.
De terreinaanleg is voor een deel perk en voor een deel verhard. De terreinafscheiding langs de
Burgemeester Martenssingel en Dutoitstraat is nog grotendeels oorspronkelijk met een uit bakstenen
opgetrokken lage muur met stijlen en natuurstenen dekplaten met profiel en metalen groen geschilderde
hekwerken. Langs de Dutoitstraat staat een rij volgroeide bomen. Het hek bij de hoofdingang aan de voorzijde is
verhoogd en voorzien van een dubbel draaihek met nog oorspronkelijk aandoende betegeling in het pad.
Waardering
Het object Burgemeester Martenssingel 15 is van belang vanwege:
1. de algehele architectonische vormgeving als voorbeeld van een schoolgebouw van omstreeks 1916 met
kenmerken van een historiserende, aan neorenaissance verwante stijl;
2. de gaafheid van de gevelindeling en details;
3. als goed voorbeeld van een Rijks HBS naar ontwerp van de Rijksgebouwendienst;
4. de ensemblewaarde van schoolgebouw met bijbehorende dienstwoning, terreinafscheiding en schoolplein als
beeldbepalend element in de wijk;
5. de uitdrukking van de stedenbouwkundige ontwikkeling van de uitbreidingswijk Kort Haarlem.
Foto’s:
Voorgevel Burgemeester Martenssingel
Detail van hoofdingang
Een van de zijtrappenhuizen
Deel van de achtergevel met gymzaal
Bouwkundige staat: goed
Datum foto’s en schouw: november 2004
Kaart van situatie in 2004
Hekwerk aan de voorzijde