moderatiebeleid van interactieve websites

J. Van der Krogt en A. Evenhuis
MODERATIEBELEID VAN
INTERACTIEVE WEBSITES
Meldpunt
Discriminatie
Internet
Moderatiebeleid van
interactieve websites
Auteurs: Vormgeving: J. Van der Krogt en A. Evenhuis
J. Verhoog
Deze publicatie betreft een onderzoek naar het moderatiebeleid van interactieve websites op het
Nederlandse deel van het internet. Het onderzoek is uitgevoerd door het Meldpunt Discriminatie
Internet en is mogelijk gemaakt door het Ministerie van Justitie en het Ministerie van VROM/WWI.
Copyright 2010 Stichting Magenta, Meldpunt Discriminatie Internet, Amsterdam
www.meldpunt.nl / [email protected]
Inhoudsopgave
Inleiding
5
1. De Huisregels
12
12
17
19
20
23
1.1
Huisregels, gebruikersvoorwaarden, policy en netiquette
1.2 Sancties bij overtredingen
1.3 Indienen van klachten
1.4 Strafrechtelijke aansprakelijkheid van websites
Conclusie
2. Achter de schermen
25
25
27
28
29
30
35
2.1 Aantal en achtergrond van de moderatoren
2.2 Moderatietechnieken
2.3 Sancties
2.4 Beoordeling effectiviteit modereren
2.5 Visies op modereren
Conclusie
3. De proef op de som
36
37
38
39
41
46
48
49
50
52
53
57
3.1 AD
3.2 Elsevier
3.3 Fok!
3.4 Hyves
3.5 Marokko.nl
3.6 NuJij
3.7 Partyflock
3.8 Spitsnieuws
3.9 Spunk
3.10 Youtube
Conclusie
Conclusies
58
Aanbevelingen voor beheerders en moderatoren
63
Bijlage 1. Vragen huisregels
66
Bijlage 2. Algemene vragen interview interactieve websites
67
Bijlage 3. Trefwoorden (in enkel- en meervoud, indien van toepassing)
70
Bijlage 4. Overzicht websites
71
Inhoud
3
4
Inleiding
“Dood aan homo’s, zwarten en kk Molukkers. Het Derde Rijk moet weer gesticht worden.” 1 Zomaar wat woorden voor de één, een belediging en bedreiging voor een ander. Op het internet lijken bij sommigen alle remmingen weg te vallen. Zij gebruiken
het internet om zonder enige terughoudendheid te schelden, bedreigen en discrimineren. Internetsocioloog Albert Benschop stelt dat het ontbreken van sociale controle op het internet een ‘ontremmend effect’ heeft.2 De persoon die bovenstaande
uitingen in een msn gesprek deed is veroordeeld wegens belediging.3 Tijdens de zitting beweerde hij in zijn normale leven dergelijke uitlatingen nooit over zijn lippen
te kunnen krijgen. “Ik was verslaafd aan chatten en wilde kijken hoe snel ik iemand
uit een gesprek kon wegpesten.” 4
Online discriminatie komt naast extremistische websites de laatste jaren ook veelvuldig voor op mainstream sites. Dit heeft te maken met een toename van het aantal
interactieve websites en de communicatiemogelijkheden die zij bieden. Denk bijvoorbeeld aan nieuwssites die, naast het online beschikbaar stellen van artikelen,
tegenwoordig gebruikers de mogelijkheid bieden reacties te plaatsen. Ook het gebruik van sociale netwerksites en websites om foto’s en video’s op te delen, heeft een
vlucht genomen. Daarnaast blijven de ‘oorspronkelijke’ varianten van interactieve
websites zoals webfora en interactieve weblogs onverminderd populair.
Het Meldpunt Discriminatie Internet (MDI) spreekt vanuit praktisch oogpunt voor
haar verwijderingsverzoeken, niet de persoon aan die verantwoordelijk is voor het
online zetten van de discriminerende content, maar de beheerder, eigenaar en / of
moderator van de interactieve website. De aangeschrevenen staan doorgaans allerminst positief tegenover de discriminerende content en tonen zich bereid de content
te verwijderen. In 2008 werd ruim 91 procent van de verwijderingsverzoeken van het
MDI ingewilligd, in 2009 lag dit cijfer op 84 procent.
1. Rechtbank Breda politierechter 05 november 2007, Parketnummer: 02/627916-06 Volgnummer: 0009.
2. Zoals gequote in “Radicaal, orthodox of extremist? Achtergrondinformatie over radicalisering en polarisatie”, ACB
Kenniscentrum 2009, pag. 49.
3. Rechtbank Breda politierechter 05 november 2007, Parketnummer: 02/627916-06 Volgnummer: 0009
4. Eigen waarneming MDI tijdens zitting.
Inleiding
5
Het MDI beoordeelt gemelde uitingen op strijdigheid met de artikelen 137c t/m g uit
het wetboek van Strafrecht. Om te kunnen bepalen of een uiting op het internet mogelijk strafbaar discriminerend is zijn vooral de artikelen 137c en 137d Sr van belang.
Een van de voorwaarden waaraan de uiting moet voldoen, is dat deze in het openbaar
wordt gedaan. Op het internet kan men in de meeste gevallen aannemen dat sprake
is van openbaarheid. Vervolgens moet worden beoordeeld of de uiting (art. 137c Sr)
beledigend is voor of (art. 137d Sr) aanzet tot discriminatie van een bevolkingsgroep.
Het is echter niet altijd eenvoudig te bepalen of een uiting beledigend of discriminerend is in de zin van de wet. Iedere uiting is uniek, zowel in woordelijke vorm als
de context waarin de uiting is geplaatst. Wanneer een uiting een bevolkingsgroep
aantast in de eigenwaarde, in diskrediet brengt of aanzet tot discriminatie kan deze
strafbaar zijn. De context kan het strafbare karakter van een uiting wegnemen. De
Hoge Raad heeft bepaald dat uitingen die in het kader van een maatschappelijk debat, een geloofsovertuiging of artistieke expressie worden gedaan wordt meer ruimte geboden.5 De beledigende uiting is in bovenstaande context nog steeds strafbaar
als deze onnodig grievend is. Het MDI beoordeelt of uitingen strafbaar zijn aan de
hand van de wet en de jurisprudentie. Echter, het MDI is geen rechterlijke instantie,
een uiting is in juridische zin pas strafbaar als de rechter dit heeft bepaald.
De aanwezigheid van discriminatie op een site heeft niet alleen te maken met het
gevoerde moderatiebeleid, maar ook met externe factoren zoals de actualiteit en het
publiek dat een bepaalde website bezoekt. In dit onderzoek wordt slechts de factor
moderatiebeleid gemeten en beoordeeld. De meeste websites voeren moderatiebeleid uit, dat strenger is dan deze artikelen. Het gaat dan om algemene fatsoens- en
omgangsregels, de zogenaamde netiquette, die veelal als uitgangspunt dienen. Desalniettemin is de ervaring van het MDI dat eigenaren, beheerders en / of moderatoren niet afdoende slagen in het effectief voorkomen en bestrijden van strafbaar
discriminerende uitingen op hun website, getuige de meldingen van strafbare uitingen die bij het MDI worden gedaan. Om meer inzicht te krijgen in deze problematiek
onderzocht het MDI verschillende interactieve websites.6 Enerzijds is gekeken naar
de wijze van modereren en anderzijds naar de mate waarin discriminatie voorkomt
op de betreffende websites. De centrale vraag in dit onderzoek luidt:
5. Zie o.a. HR 9 januari 2001, NJ 2001, 203 en 204, HR 14 januari 2003, NJ 2003, 261 en HR 15 april 2003, NJ 2003, 344.
6. Het MDI speurt normaliter niet actief het internet af op zoek naar discriminerende uitingen. De websites zijn alleen
onderzocht in het kader van dit onderzoek naar moderatiebeleid van interactieve websites.
6
Inleiding
“In hoeverre komen strafbaar discriminerende uitingen voor op verschillende typen
interactieve websites, wat doen websites om de discriminatie op hun sites te voorkomen en te bestrijden en hoe effectief zijn deze methoden?”
Door het in kaart brengen van diverse moderatietechnieken en het onderscheiden
van best practices draagt dit vergelijkend onderzoek bij aan het waarborgen van
een verantwoord internet. Een plek waar ideeën en meningen vrijelijk geuit kunnen
worden zonder dat dit recht misbruikt wordt om haat te verspreiden tegen groepen
mensen.
Selectie websites
Het is praktisch gezien onmogelijk het gehele spectrum aan interactieve websites op
het Nederlandse deel van het internet in kaart te brengen. Derhalve is gekozen voor
een kwalitatieve steekproef van tien websites. In de selectie is in de eerste plaats
gestreefd naar verscheidenheid in type en omvang (in de zin van het aantal berichten en bezoekers). Wat betreft ‘type’ komt in dit onderzoek een drietal typen interactieve websites voor, te weten: nieuwssites, profielensites en fora. Met betrekking
tot het criterium omvang is vooral gekozen voor grote en toonaangevende websites.
De verwachting was dat deze websites, juist dankzij hun volume en populariteit,
over een uitgekiend moderatiebeleid zouden beschikken. In de praktijk blijkt deze
aanname niet geheel te kloppen. Daarnaast is gekeken naar websites waar het MDI
het afgelopen jaar veel meldingen over heeft ontvangen. De selectie bestaat uit de
volgende tien websites:
De 10 websites:
AD.nl
Elsevier.nl
Fok.nl
Hyves.nl
Marokko.nl
NuJij.nl
Partyflock.nl
Spitsnieuws.nl
Spunk.nl
YouTube.nl
Inleiding
7
Interactieve websites kunnen in drie categorieën worden ingedeeld. Ten eerste zijn
er nieuwssites, die nieuwsberichten publiceren waar gebruikers op kunnen reageren. De tweede categorie die onderscheden kan worden is die van profielensites. Dit
zijn sites die gebruikers in staat stellen een persoonlijk profiel te maken waarmee ze
kunnen communiceren met andere gebruikers die ook een persoonlijk profiel hebben. De derde categorie is die van de fora. Dit zijn sites waarop gebruikers met elkaar
discussiëren over onderwerpen. Deze kunnen variëren van politieke onderwerpen
tot recepten uitwisseling en games. De tien sites die in dit onderzoek aan bod komen
zijn niet allemaal in te delen in een van de drie categorieën, bij een aantal sites is er
overlap. Er wordt dan bijvoorbeeld zowel de mogelijkheid geboden om een profiel
aan te maken en vanuit dit profiel te reageren op onderwerpen als de mogelijkheid
om dit anoniem te doen.
De nieuwssites in dit onderzoek zijn: Elsevier, NuJij, Algemeen Dagblad (AD), Spunk
en Spits. Op deze websites worden artikelen geplaatst over de actualiteit waar gebruikers vervolgens op kunnen reageren. NuJij kan tevens onder de profielenwebsites (zie onder) worden geschaard, omdat een gebruiker enkel vanuit een profiel
op artikelen kan reageren. In hoofdstuk twee blijkt tevens dat deze profielen een
belangrijke rol spelen in het moderatiebeleid van NuJij.
De websites van FOK!, Marokko.nl en Partyflock kunnen (deels) getypeerd worden als
fora. FOK! bestaat grofweg uit het reageren op artikelen, fora en het aanmaken van
een profiel. De laatste is, in vergelijking met Nederlands’ grootste profielenwebsite
Hyves, vrij beperkt. Om die reden ligt de focus in dit onderzoek op het forum en de
FOK!Frontpage, de nieuwssectie. Voor Marokko.nl geldt hetzelfde, ook deze website
bestaat uit verschillende onderdelen. Omwille van de diversiteit aan typen websites,
ligt hier de focus op een van de belangrijkste interactieve onderdelen van de website:
het forum Marokko Community. De fora van FOK! en Marokko.nl zijn zeer omvangrijk.
Over elk type onderwerp is wel een ‘topic’ geopend. Afhankelijk van de actualiteit
en de populariteit van het onderwerp wordt op deze fora heftig gediscussieerd. Ook
Partyflock beschikt over een groot forum met uiteenlopende onderwerpen voor een
specifiek publiek. Het forum van Partyflock is opgenomen in dit onderzoek.
Partyflock kan echter ook als profielenwebsite worden getypeerd evenals Hyves en
YouTube. Op Partyflock zijn de profielen en de daarbij behorende albums zeer ge-
8
Inleiding
liefd. Op de profielen (flockjes) kunnen gebruikers een aantal gegevens over zichzelf invullen, afbeeldingen en foto’s uploaden en een vriendennetwerk opbouwen.
Het grootste vriendennetwerk is Hyves, tevens de enige site waar het profiel van
de gebruiker volledig centraal staat. Op deze website kan een gebruiker een eigen
profiel aanmaken waarop hij informatie over zichzelf kan plaatsen, foto’s en video’s
kan uploaden en in contact kan treden met anderen. YouTube is evenzeer een van de
populairste websites in dit onderzoek. Op YouTube beschikt iedere gebruiker over
een profiel waarmee een vriendennetwerk kan worden opgebouwd. Centraal staan
echter de video’s, die door gebruikers geupload kunnen worden. Daarnaast is het
mogelijk om bij een video reacties te plaatsen. Voor zo ver de cijfers bekend zijn
worden op grote nieuwssites gemiddeld ruim 56.000 berichten per maand geplaatst
tegenover 1.324.500 berichten per maand op de grote profielensites en fora. Voor een
overzicht van bezoekersaantallen en reacties per website, zie bijlage 4.
Opbouw van het onderzoek
Om tot een antwoord te komen op de hoofdvraag is in de eerste plaats onderzoek gedaan naar de ‘buitenkant’ van de tien websites. Beschikt de website over huisregels?
Hoe worden deze gecommuniceerd? Is het verbod op discriminatie hierin opgenomen? Is het voor gebruikers mogelijk om contact op te nemen met een moderator?
En, wordt er zichtbaar gemodereerd? In het eerste hoofdstuk, over de huisregels van
de tien websites, wordt een algemeen beeld geschetst van de antwoorden op deze
vragen en opvallende gegevens uitgelicht. De complete lijst met vragen waaraan de
websites zijn onderworpen is opgenomen in bijlage 1.
In hoofdstuk 2 wordt inzicht gegeven in het moderatiebeleid zoals dat achter de
schermen wordt uitgevoerd. De beheerders en / of moderatoren van de tien websites zijn benaderd om mee te werken aan dit onderzoek, door het afgeven van een
interview. Acht van de tien websites zijn op dit verzoek ingegaan. De twee websites
die niet deelnamen aan het interview ontbreken derhalve in hoofdstuk 2, maar zijn
wel opgenomen in de overige hoofdstukken. De interviews zijn mondeling afgenomen voorafgaand aan het onderzoek naar het al dan niet voorkomen van strafbaar
discriminerende content op de verschillende websites. Tijdens de interviews is onder andere gelet op in hoeverre het beeld aan de ‘buitenkant’ van de website overeenkomt dan wel verschilt met wat achter de schermen gebeurd. Bovendien waren
de interviews een uitgelezen kans om meer te weten te komen over de moderato-
Inleiding
9
ren. Hoeveel moderatoren heeft de website in dienst? Krijgen zij een training? Hoe
wordt omgegaan met gebruikers die de regels overtreden? Op welke manier worden
gebruikers geregistreerd? Daarnaast zijn evaluatieve vragen gesteld zoals: Hoe beoordeelt u de effectiviteit van de ingezette moderatietechniek? En, worden er ook
knelpunten ervaren in het modereren van uitingen? Een compleet overzicht van de
vragen is te vinden in bijlage 2.
In hoofdstuk 3 wordt de proef op de som genomen en staat de volgende vraag centraal: “In hoeverre komen strafbaar discriminerende uitingen voor op de verschillende typen websites?” Omwille van de capaciteit beschikbaar voor het onderzoek
was het onmogelijk de websites in het geheel door te lezen en te onderzoeken op
strafbaar discriminerende uitingen. Om toch een goed beeld te krijgen zijn de websites gescand op recente strafbaar discriminerende uitingen (uitingen niet ouder dan
zeven dagen) in de periode december 2009 tot en met januari 2010. Dit is gedaan
door binnen de websites te zoeken op een aantal trefwoorden zoals neger, Jood,
Moslim en Christen. Ook is gezocht op specifieke termen als dhimmie, christenhond,
Adolf Hitler en holohoax.7 Een treffer met een dergelijk woord kan een strafbare uiting opleveren. Bovendien kan een artikel of aanvulling voor of na een uiting met
een trefwoord uit de lijst een strafbare uiting bevatten. De kans dat in de directe
omgeving van een uiting waarin een woord als holohoax of christenhond voorkomt
een strafbaar discriminerende uiting staat is immers aanwezig.
Voor zover het geschreven teksten betrof waren de websites gemakkelijk te doorzoeken aan de hand van zoektermen. Het scannen van profielenwebsites is echter moeilijker omdat die voor een groot deel (ook) bestaan uit afbeeldingen en videofilms.
Om ook YouTube, Partyflock en Hyves goed te kunnen onderzoeken, is de methode
voor deze websites iets aangepast. De zoektermen leverden bij deze websites een
aantal profielen op. Deze profielen zijn geïndexeerd en vervolgens is gekeken met
welke andere profielen dit profiel is verbonden. Vervolgens is onderzocht in hoeverre
er strafbare discriminerende uitingen voorkwamen op de verzamelde profielen. De
bovenstaande methodes zijn onafhankelijk van de grootte van de website, de structuur van de website en het aantal aangetroffen uitingen toegepast.
De aangetroffen uitingen zijn vervolgens een week lang gevolgd zonder de websites
7. Een volledig overzicht van de zoektermen is te vinden in bijlage 3.
10
Inleiding
van de aanwezigheid van de strafbare uiting op de hoogte te stellen. Gekozen is om
enkel recente uitingen op te sporen en te volgen omdat alleen dan kan worden vastgesteld hoe het moderatiebeleid op dit moment functioneert en binnen welk tijdsbestek een uiting wordt verwijderd. Oude uitingen geven immers alleen informatie
over wat in het verleden niet is verwijderd. Het aantal strafbare uitingen dat op een
website aanwezig is ligt vaak vele malen hoger dan het aantal uitingen dat in dit
onderzoek is gevonden. Het betreft oudere uitingen, die omwille van het onderzoek
naar het huidige functioneren van het moderatiebeleid buiten beschouwing zijn gelaten. De uitingen zijn getest op strafbaarheid volgens de antidiscriminatie artikelen
in het wetboek van Strafrecht. In het geval van internationaal georiënteerde websites (YouTube) is tevens meegenomen dat de uiting gericht moet zijn op de Nederlandse samenleving.
In hoofdstuk 3 wordt tevens per website getest hoe een melding van een gebruiker wordt afgehandeld. Om dit te testen heeft het MDI per website een strafbare
uiting gemeld via de daarvoor door de site aangewezen procedure of beschikbare
contactgegevens. De uitingen zijn vanuit een neutraal profiel of met een neutrale
gebruikersnaam gemeld. De reactie van een site zou immers anders kunnen zijn als
de uiting gemeld zou worden vanuit een profiel dat herkenbaar is als het MDI.8 Op
één site (www.spunk.nl) zijn helemaal geen strafbare uitingen aangetroffen en is
dus geen uiting gemeld.
In hoofdstuk 4 worden de resultaten uit de hoofdstukken 1, 2 en 3 met elkaar vergeleken en antwoord gegeven op de vraag: Hoe effectief zijn de verschillende moderatietechnieken en welke lering kan worden getrokken uit de onderzoeksresultaten?
En, zijn er ook best practices aan te wijzen? Het onderzoek wordt afgesloten met een
aantal aanbevelingen voor de beheerders en moderatoren van interactieve websites.
8. Dit zou immers de suggestie kunnen wekken dat het MDI een verwijderingsverzoek indient bij de website terwijl we willen
meten hoe moderatoren omgaan met meldingen van gebruikers van de site.
Inleiding
11
Hoofdstuk 1.
De Huisregels
Of het nu fora, nieuws- of profielenwebsites zijn, bijna elke interactieve website
beschikt er over: spelregels voor gebruikers. Meestal zijn deze vertaald naar zogenaamde huisregels of gebruikersvoorwaarden. De internetgebruiker wordt geacht
deze na te leven. Om ongewenste uitingen te voorkomen en tegen te gaan is het niet
ongebruikelijk dat bij een website moderatoren aan het werk zijn om alle reacties,
profielen, foto’s en video’s in goede banen te leiden. Welke acties ondernemen websites om discriminatie op hun website te voorkomen? In dit hoofdstuk staat de ‘buitenkant’ van de website centraal, oftewel de kant die zichtbaar is voor de gebruiker.
In paragraaf 1.1. wordt gekeken of de website over huisregels beschikt, hoe deze gecommuniceerd worden en of het verbod op discriminatie in de regels is opgenomen.
In paragraaf 1.2 staat centraal of en zo ja welke sancties staan op een overtreding
van de huisregels. Ook is gekeken of deze sancties door middel van zichtbare moderatie aan de buitenkant van de website aan de gebruikers kenbaar wordt gemaakt.
In paragraaf 1.3 wordt onderzocht of en zo ja welke mogelijkheden gebruikers hebben om een klacht in te dienen bij een website. Zijn het beheer, de eigenaar of de
moderatoren gemakkelijk te bereiken? Als laatste wordt in paragraaf 1.5 ingegaan op
het al dan niet aansprakelijk zijn van websites voor de content die door gebruikers
is geplaatst.
1.1 Huisregels, gebruikersvoorwaarden, policy en netiquette
Een eerste stap naar het discriminatievrij houden van een website is het verbod op
discriminerende uitingen helder te verwoorden op de website. Door dergelijke richtlijnen op te stellen is het niet alleen voor de gebruiker duidelijk wat wel en niet is
toegestaan, ook de beheerder(s) zelf en / of moderator(en) beschikken hiermee over
een instrument waarmee zij de content op hun website kunnen beheersen. In dit onderzoek bleek slechts één website niet te beschikken over huisregels, www.spunk.nl.
Voor de overige negen websites geldt dat zij op een of meerdere manieren de regels
op hun site presenteren.
12
Hoofdstuk 1.
Zeven van de negen websites presenteren de regels in eerste instantie bij registratie
op de website. Voor alle negen websites geldt dat content pas op de websites kan
worden geplaatst nadat de gebruiker zich heeft geregistreerd.9 Voor een succesvolle
registratie is minimaal een naam en een functionerend e-mailadres nodig. Controle
op de authenticiteit van de gegevens is echter onmogelijk; een gratis e-mailaccount
is snel gemaakt en dus staat het niet vast dat de opgegeven identiteit overeenkomt
met de werkelijke identiteit van de gebruiker. De anonimiteit van de gebruiker kan
bijdragen aan grensoverschrijdend gedrag, omdat dit gedrag niet aan de gebruiker
als persoon gekoppeld kan worden (online noch in de fysieke wereld). Van een nietanonieme account zou dus een preventieve werking ten aanzien van discriminatie
kunnen uit gaan.
Websites zouden gebruik kunnen maken van verifieerbare gegevens waarmee ze de
identiteit van de bezoeker kunnen vaststellen. Een mogelijkheid hiertoe is alleen
gebruikers te registreren, die zich aanmelden via het e-mailaccount dat ze toegewezen hebben gekregen van de eigen internetprovider. Eén website gaf aan bewust
niet voor deze optie te kiezen omdat ze daarmee een grote groep mensen buiten
sluiten. Steeds meer mensen maken alleen gebruik van een gratis e-mailaccount.
Een andere, nog niet gebruikte optie, is de gebruikers een symbolisch bedrag van 1
eurocent te laten betalen voor registratie, zodat waar nodig via de bankgegevens van
de gebruiker zijn of haar identiteit kan worden achterhaald door de politie. Ook zouden websites betrouwbaardere gegevens kunnen verkrijgen door alleen gebruikers
te registreren die zich aanmelden via een Nederlands ip-adres. Mensen die via een
proxy surfen kunnen hierdoor niet inloggen. Voor zover bekend past één website uit
dit onderzoek deze methode toe.10 Anonimiteit op het internet heeft echter ook belangrijke voordelen, met name waar het de privacy van de internetgebruiker betreft.
Op zeven van de onderzochte websites moet de gebruiker bij registratie ook akkoord
gaan met de huisregels, die veelal via een link zijn in te zien. Na registratie zijn de
regels meestal (minder makkelijk) terug te vinden op de site. De regels worden veelal
gecommuniceerd in de vorm van een of twee documenten. Sommige websites communiceren hun regels in wel drie of vier documenten, speciale faq’s, netiquette en
9. Onder content kan worden verstaan: het plaatsen van reacties bij artikelen, het uploaden van video’s en foto’s en het
onderhouden van een profiel.
10. Uit het interview met Marokko.nl bleek dat zij geen personen registreren, die zich aanmelden via een buitenlands ip-adres.
Ook dit is te omzeilen door middel van een proxyserver.
De Huisregels
Hoofdstuk 1.
13
/ of fora. Niet alleen is het in die gevallen moeilijk om alle regels te vinden, door de
hoeveelheid en de lengte van de documenten gaat ook het overzicht verloren. Bovendien maakt dit het voor de gebruiker niet aantrekkelijk om de regels door te nemen
(voor zover dit in de praktijk daadwerkelijk gebeurd).
Discriminatie verboden?
Van de negen websites met huisregels wordt in acht gevallen op een of andere wijze
verwezen naar het verbod op discriminatie. Hieronder een aantal voorbeelden:
“Het is een bezoeker niet toegestaan om:
(ii) Inhoud te plaatsen die in strijd is met de wet of de maatschappelijke betamelijkheid, schade kan berokkenen, oneigenlijk, storend, lasterlijk, ordinair,
obsceen, grievend, beledigend, racistisch of anderszins aanstootgevend is of in
welke vorm dan ook schade aan minderjarigen kan toebrengen;”
Voorbeeld 111
“Racistische of discriminerende uitlatingen of links daarnaar zijn
STRIKT VERBODEN;”
Voorbeeld 212
“Wij zijn voorstander van het recht op vrije meningsuiting en dus ook van
ieders recht om onpopulaire zienswijzen te verkondigen. Wij verbieden echter
haatdragende retoriek die erop is gericht om op basis van ras of etnische
afkomst, religie, handicap, geslacht, leeftijd, veteranenstatus en/of seksuele
geaardheid/identiteit een groep aan te vallen of te vernederen.”
Voorbeeld 313
11. ‘Algemene voorwaarden nujij.nl’, Ilse Media, < http://www.nujij.nl/algemene-voorwaarden-nujij-nl.7497603.lynkx >
(geraadpleegd op 27 januari 2010).
12. ‘Gedragsregels Marokko Fora’, Marokko Media, < http://info.marokko.nl/index.php?onderdeel=netiquette&pagina=14 >
(geraadpleegd op 2 februari 2010).
13. ‘YouTube Communityrichtlijnen’, YouTube LLC, < http://www.YouTube.com/t/community_guidelines > (geraadpleegd op 17
december 2009).
14
1.1
“Wat we niet toestaan en u een ip-ban oplevert:
Kaalkopjes
Racisme, anti-semitisme, rabiaat extreemrechts taalgebruik en bedreigingen.”
Voorbeeld 414
Wat opvalt is dat van deze acht websites enkel de in voorbeeld drie opgenomen
clausule alle gronden omvat die in de artikelen 137c en 137d Sr genoemd worden.
Te weten: ras, godsdienst of levensovertuiging, geslacht, hetero- of homoseksuele
gerichtheid, lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap. Voor de overige zeven websites geldt dat de genoemde gronden slechts gedeeltelijk en / of in andere
bewoordingen terugkomen in de huisregels.
De gronden die het vaakst worden genoemd in de huisregels zijn racisme (7 keer),
discriminatie in algemene zin (3 keer – hieronder zou ook discriminatie op leeftijd
kunnen vallen, een grond die buiten de artikelen 137c 137d valt -) en extreemrechtse
uitingen (3 keer). Eén website noemt in aanvulling daarop: ‘religie, geslacht en cultuur (of anderszins kwetsend).’15 Seksuele gerichtheid en handicap blijven bij zeven
websites structureel buiten beschouwing. Alhoewel de meeste sites over een veiligheidsclausule beschikken (de website kan zonder opgaaf van reden en te allen tijden
besluiten de activiteiten van de gebruiker te staken) kan afgevraagd worden of de
moderatoren letten op deze gronden in het beoordelen van uitingen.
Daarnaast geldt voor twee websites dat zij verwijzen naar het verbod op discriminatie in algemene zin en naar een verbod op racisme, dit terwijl racisme een vorm van
discriminatie is. Eén website, www.partyflock.nl, geeft een niet uitputtende lijst van
extreemrechtse uitingen die op de website verboden zijn. Op basis van ervaringen
uit de tijd van de ‘Lonsdale-jeugd’, besloot deze website zoveel mogelijk discriminerende content te benoemen om de hoeveelheid vragen en discussies in te perken.16
14. Spitsnieuws is onderdeel van Geenstijl. Op www.spitsnieuws.nl gelden dezelfde huisregels als op www.geenstijl.nl. Bij
registratie op Spitsnieuws.nl wordt de gebruiker gevraagd akkoord te gaan met de huisregels, die via een link naar de website
van Geenstijl zijn in te zien. ‘Huisregels’, Geenstijl, < http://www.geenstijl.nl/paginas/huisregels.php > (geraadpleegd op 17
december 2009).
15. ‘Gebruikersvoorwaarden Hyves’, Hyves., < http://www.hyves.nl/useragreement/ > (geraadpleegd op 12 november 2009).
16. In de beeldvorming worden Lonsdale-jongeren in verband gebracht met extreemrechts gedachtengoed. ‘Factsheet
Radicaliserende jongeren’, www.discriminatiezaken.nl.
De Huisregels
1.1
15
De website trekt vooral jeugdige bezoekers en de praktijk wees uit dat de term discriminatie en / of racisme an sich niet concreet genoeg is voor deze groep.
Verder geldt voor de websites die uit verschillende onderdelen bestaan en in verschillende documenten hun regels kenbaar maken, dat het verbod op discriminatie
soms wel en soms niet in alle documenten en / of voor alle onderdelen is opgenomen. Het is niet duidelijk waarom deze bepaling in het ene document wel en in het
andere document niet is opgenomen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij www.fok.nl.
FOK! is een website waar gebruikers via een profiel onder andere kunnen reageren op fora en artikelen, games kunnen spelen en een weblog kunnen bijhouden.
Wie naar de website gaat komt in eerste instantie terecht op de frontpage (voorpagina). Van daaruit kan gesurft worden naar de verschillende onderdelen. De focus
ligt in dit onderzoek op de (nieuws)artikelen en het forum. Op de diverse artikelen
kan gereageerd worden door op het artikel te klikken en onderaan de pagina het
reactieformulier in te vullen. Met één druk op de knop wordt de reactie geplaatst.
Het forum bestaat uit vele subfora waar gebruikers met elkaar discussiëren over een
breed scala aan onderwerpen.
De spelregels van FOK! beslaan drie verschillende documenten: een policy, algemene voorwaarden, de FAQ modereren op de FOK! Frontpage en daarnaast in sommige
gevallen FAQ’s per subforum. In de policy staat dat van de gebruikers wordt verwacht
dat zij zich aan de Nederlandse wetgeving houden en niet onnodig kwetsende uitlatingen doen. Discriminatie wordt in de policy niet specifiek genoemd. Dit wordt wel
genoemd in de FAQ modereren op de frontpage (het reageren op artikelen). Onder
het kopje ‘wat mag wel en wat mag niet’ staat:
“Reacties met een discriminerende of racistische inhoud niet toegestaan, users die
zich hieraan schuldig maken kunnen rekenen op een directe verwijdering van hun
reactie. Ook zal die users de mogelijkheid tot reageren worden ontnomen” 17
Een dergelijke FAQ staat niet bij het onderdeel forum. Wel heeft elk forum zogenaamde ‘sticky topics’ waarin FAQ’s voor het betreffende forum voor kunnen komen,
17. ‘Modereren op de FOK!frontpage’, FOK!Internetsites, < http://frontpage.fok.nl/faq/modereren/all > (geraadpleegd op 6
januari 2010).
16
1.1
dit en de inhoud variëren per forum. De vele en verschillende regels omtrent het
gebruik van FOK! maken het lastig te overzien wat wel en wat niet is toegestaan.
1.2 Sancties bij overtredingen
Uit de huisregels en de contactpagina van de websites kan worden opgemaakt dat
allen beschikken over moderatoren dan wel een redactie, die de content van gebruikers in de gaten houden. Logischerwijs mag verwacht worden dat de huisregels ook
als richtlijn dienen voor het beheersen van deze content. Welke acties worden ondernomen indien een gebruiker de regels overtreedt? In meer en minder heldere bewoordingen geven acht van de negen websites in de huisregels aan, dat op misbruik
van de website sancties staan.
Sancties zijn er in verschillende gradaties en afhankelijk van de ernst en de hoeveelheid aan overtredingen. Een uiting die in strijd is met de regels wordt in elk
geval verwijderd of aangepast, schrijven zes websites. Eén website blijft heel vaag
in mogelijke gevolgen van het overtreden van de regels. Twee websites hanteren de
policy dat iemand een waarschuwing krijgt als hij vaker een overtreding begaat. Acht
websites geven aan dat recidivisme zal resulteren in een tijdelijke of permanente account- en / of ip-ban. Uit de huisregels is niet altijd duidelijk op te maken of de ban
een account- of ip-ban betreft.
Het verschil tussen een ip-ban en een accountban is, dat bij een accountban enkel
het ‘account’ van de gebruiker wordt geblokkeerd zodat hij vanuit dat account niet
meer kan inloggen op de site. Dit effect kan gemakkelijk en volledig teniet worden
gedaan door een nieuw account aan te maken. En, als ook het e-mailadres is geblokkeerd kan de gebruiker een nieuw account aanmaken op basis van een ander e-mailadres. Een ip-ban zal in de regel effectiever zijn, maar ook die methode is met enige
moeite te omzeilen. Wie slim is zet een proxyserver in. Een ip-ban blokkeert namelijk
de toegang tot de website vanaf een bepaald ip-adres.18 Omdat een proxyserver doet
voorkomen alsof vanaf een ander ip-adres toegang tot de website wordt gezocht, kan
de gebruiker alsnog inloggen en / of een nieuw account aanmaken.
18. IP-adres staat voor Internet Protocol-adres. Dit is een unieke cijfercombinatie, bestaande uit cijfers en of letters. Elke
computer of server op internet heeft een eigen IP-adres. Deze definitie is afkomstig van de website van Stichting Internet
Domeinregistratie Nederland (SIDN) < https://www.sidn.nl/nc/kennisbank/begrippenlijst/char/I/ > (geraadpleegd op 7 mei
2010). Door het unieke IP-adres is iedere computer die aangesloten is op het internet vindbaar.
De Huisregels
1.2
17
Opvallend is dat in ieder geval vier van de tien websites ook gebruik maken van
‘zichtbare moderatie’. Een vorm van modereren waarbij op de website kenbaar wordt
gemaakt dat een bericht is verwijderd. Op de overige zes websites is geen zichtbare
moderatie aangetroffen. Het voordeel van een dergelijke vorm van modereren kan
zijn dat gebruikers bewust worden dat de regels geen dode letters zijn, maar dat
geplaatste content daadwerkelijk door moderatoren wordt gecontroleerd. Hieronder
volgen een aantal voorbeelden:
Afbeelding 419
19. Voorbeeld van zichtbare moderatie op de webite www.fok.nl.
18
1.2
Afbeelding 120
Afbeelding 221
Afbeelding 322
1.3 Indienen van klachten
Alle tien de websites beschikken over een of meerdere mogelijkheden om een klacht
in te dienen bij de website over content van een andere gebruiker. Negen websites
20. Voorbeeld van zichtbare moderatie op de website www.partyflock.nl (wegens privacy overwegingen is de nickname van de
gebruiker verwijderd).
21. Voorbeeld van zichtbare moderatie op de website www.spitsnieuws.nl (wegen privacy overwegingen zijn de nicknames van
gebruikers verwijderd). De term weggejorist betekent dat een bericht is verwijderd. Opgerot betekent dat een gebruiker geband
is. In dit geval is dus niet alleen de reactie verwijderd, maar heeft de gebruiker ook een ban gekregen.
22. Voorbeeld van zichtbare moderatie op de website www.nujij.nl (wegens privacy overwegingen zijn de nicknames van
gebruikers verwijderd).
De Huisregels
1.3
19
zijn bereikbaar via op de site vermelde, maar niet altijd makkelijk vindbare, contactgegevens (e-mail, telefoonnummers, adresgegevens) dan wel via een contactformulier. Daarnaast beschikken negen van de tien websites over een zogenaamde
meldknop. Via deze knop kan direct melding worden gemaakt van een uiting. Op fora
is deze knop veelal ingebed in de reacties van een gebruiker en ook onder de video’s
op YouTube en op de profielen van Hyves is een dergelijke knop vindbaar.
Wat opvalt is dat websites met meerdere interactieve toepassingen vaak slechts op
een onderdeel een meldknop hebben. Op de website FOK! kun je alleen per topic
melding maken en niet direct per geplaatste reactie. Ook voor YouTube geldt dat alleen video’s direct gemeld kunnen worden bij het veiligheidscentrum en de reacties onder de video’s niet. Bovendien is de meldknop op de meeste websites alleen
zichtbaar voor geregistreerde gebruikers. Dit betekent dat toevallige passanten, die
bijvoorbeeld via een zoekopdracht in Google op de site terechtkomen en geen geregistreerde gebruikers zijn geen reacties kunnen melden.
1.4 Strafrechtelijke aansprakelijkheid van websites
In dit onderzoek naar de huisregels valt op dat een merendeel van de websites (zes
van de negen) in de huisregels vermeldt dat zij niet verantwoordelijk en / of aansprakelijk zijn voor de content van gebruikers. Alhoewel een dergelijke boodschap
voor meerdere interpretaties vatbaar is, doet dit sterk vermoeden dat deze websites
afstand willen nemen van hun verantwoordelijkheid voor de door gebruikers geplaatste content. Een opvallend gegeven omdat website-eigenaren, beheerders en /
of moderatoren wel degelijk strafrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld. Ter
illustratie een aantal voorbeelden uit de huisregels:
“Elsevier is niet verantwoordelijk voor reacties op gepubliceerde artikelen en
aanvaardt terzake geen aansprakelijkheid. Wel behoudt Elsevier zich het recht
voor om reacties zonder aankondiging in te korten of te verwijderen(...)”
Voorbeeld 123
23. ‘Voorwaarden reacties’, Reed Bussiness B.V, < http://www.elsevier.nl/web/Service/Voorwaarden-reacties.htm >
(geraadpleegd op 17 december 2009).
20
1.4
“FOK! aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade geleden door het
gebruik van deze site of de inhoud van berichten van users. Users zijn ZELF
verantwoordelijk voor hetgeen ze posten.
FOK! behoudt zich het recht voor berichten te verwijderen, verplaatsen of wijzigen en gebruikers de toegang geheel of gedeeltelijk te ontzeggen.”
Voorbeeld 224
“8.3 U begrijpt en gaat ermee akkoord dat alleen u verantwoordelijk bent voor
de door u Geplaatste Content en voor de gevolgen van het plaatsen of publiceren
daarvan. YouTube onderschrijft de door Gebruikers Geplaatste Content en/of de
daarin gegeven meningen, opvattingen of adviezen niet, en wijst uitdrukkelijk
alle aansprakelijkheid in verband met door Gebruikers Geplaatste Content af.”
Voorbeeld 325
De tussenpersoon
In artikel 54a Sr is opgenomen dat de tussenpersonen die een telecommunicatiedienst verlenen die slechts bestaat uit het doorgeven of opslaan van gegevens, zonder ze te bewerken, niet direct aansprakelijk zijn voor strafbare content opgenomen
in deze gegevens. Deze tussenpersoon, zoals bijvoorbeeld een internetserviceprovider, is pas aansprakelijk wanneer hij niet voldoet aan een bevel van de officier van
justitie (waarbij een machtiging van de rechter-commissaris vereist is) om strafbare
content offline te halen. De websites en de beheerders van deze websites zoals in dit
onderzoek omschreven zijn echter geen ‘tussenpersoon’ in de zin van artikel 54a Sr.
De websites doen meer dan alleen gegevens opslaan en doorgeven. Ze bieden structuur aan de wijze waarop deze gegevens gedeeld worden, al verschilt de mate van inmenging per site. YouTube maakt een indeling van populaire video’s en video’s die op
het moment dat je de site bezoekt worden bekeken en doet dus meer dan gegevens
opslaan en doorgeven. AD bepaalt zelf welke artikelen op de website verschijnen,
welke content er dus wordt aangeboden, en sluit soms de mogelijkheid tot reageren
als reacties uit de hand lopen.
24. ‘Policy’, FOK!, < http://forum.fok.nl/rde/faq/policy > (geraadpleegd op 6 januari 2010).
25. ‘Gebruikersvoorwaarden’, YouTube LLC, < http://www.YouTube.com/t/terms > (geraadpleegd op 17 december 2009).
De Huisregels
1.4
21
De meeste websites zullen dus geen aanspraak kunnen maken op de vervolgingsuitsluiting van art. 54a Sr. Website beheerders en/of moderatoren kunnen, afhankelijk
van hun verantwoordelijkheid, wel degelijk strafrechtelijk aansprakelijk zijn voor
overtreding van art. 137e, het openbaar maken van discriminerende uitingen. Het feit
dat sites claimen niet aansprakelijk te zijn, doet hier niet aan af.
Casus: Nationale Alliantie
Begin 2009 stonden de leden van de voormalige extreemrechtse partij Nationale
Alliantie terecht in de Rotterdamse Rechtbank voor de openbaarmaking van discriminerende uitingen op het webforum van de partij.26 Op het forum waren grote
hoeveelheden racisme, antisemitisme en moslimhaat aangetroffen. Het gros van de
uitlatingen was niet door de bestuursleden zelf gedaan, maar door gebruikers. Omdat de bestuursleden optraden als forumbeheerders en moderatoren op de website,
achtte de rechtbank de bestuursleden aansprakelijk voor het openbaar maken en
houden van discriminerende uitingen en werden zij veroordeeld.27 Voor deze veroordeling beriep de rechter zich op artikel 137e van het Wetboek van Strafrecht, waarin
openbaarmaking van discriminerende content strafbaar wordt gesteld. Twee elementen in deze zaak zijn in deze context noemenswaardig: enerzijds beweerde de
moderator de teksten niet gezien te hebben, anderzijds verklaarde hij dat hij vond
dat de teksten naar zijn mening de strafwet niet overschreden. Echter, de rechtbank
hield vast aan de bevoegdheid die de moderator had om de strafbare teksten te verwijderen: het feit dat hij dat naliet leverde opzet tot openbaarmaking. Als deze lijn
wordt doorgetrokken, zouden websitebeheerders en moderatoren vanwege hun bevoegdheid strafrechtelijk aansprakelijk zijn voor uitingen van gebruikers. De penningmeester van de Nationale Alliantie werd vrijgesproken omdat er niet afdoende
bewijs was dat hij moderator op het forum was geweest.
Casus: Stormfront.org
In een andere zaak, die diende te Amsterdam, kwam de Rechtbank tot een andere
conclusie. In deze zaak stond een moderator van het forum www.stormfront.org terecht.28 Deze moderator werd gedaagd voor het openbaarmaken van strafbaar discriminerende uitingen, 137e Sr. Hoewel de geplaatste uitingen duidelijk strafbaar waren
26. Rechtbank Rotterdam meervoudige kamer 02 februari 2009, LJN: BH1711.
27. ‘Nationale Alliantie veroordeeld wegens antisemitisme, moslimhaat en racisme’ (Rotterdam februari 2009) < http://www.
radar.nl/read/nationale_alliantie_veroordeeld_wegens_a > (geraadpleegd op 4 februari 2010).
28. Rechtbank Rotterdam meervoudige kamer 02 februari 2009, LJN: BH1711.
22
1.4
werd de moderator niet veroordeeld. Er kon niet worden bewezen dat de moderator
de uitingen had gezien en was volgens de Rechtbank niet uit hoofde van zijn functie
gehouden de tekst wel gezien en verwijderd te hebben: “De Rechtbank is van oordeel dat het enkele feit dat verdachte als moderator de technische bevoegdheid had
om op de website geplaatste teksten te verwijderen, niet zonder meer inhoudt dat
verdachte verantwoordelijk kan worden gehouden voor de inhoud van alle op de
website geplaatste teksten.”
Waar in de Nationale Alliantie zaak de hoedanigheid van moderator genoeg was om
tot veroordeling te komen, was dit in de Stormfront zaak niet het geval. De Rechtbank
Amsterdam sluit echter niet uit dat de moderator strafrechtelijk aansprakelijk kan
zijn voor uitingen die hij niet zelf heeft geplaatst, hij is dat echter niet ‘zonder meer’.
Als technisch bewijs had aangetoond dat de moderator de teksten wél had gezien,
dan was de Rechtbank wellicht tot een andere conclusie gekomen. De tegenstrijdige
vonnissen leveren echter weinig rechtszekerheid over welke personen van de website strafrechtelijk aansprakelijk zijn voor de content op de site. Het vonnis van de
Rechtbank Amsterdam biedt echter wel aanknopingspunten: waar het logisch lijkt
dat een moderator niet ‘zonder meer’ aansprakelijk is, rijst de vraag welk ‘meer’ nodig is om tot aansprakelijkheid te komen.
Conclusie
Slechts één website blijkt niet te beschikken over huisregels, de overige negen websites in dit onderzoek wel. Wat betreft de wijze van communiceren van de huisregels
blijkt dat de meeste websites tijdens de registratie een link naar de regels tonen. Of
gebruikers daadwerkelijk de regels lezen is natuurlijk de vraag. De verwachting is
dat hoe omvangrijker de regels zijn, des te kleiner de kans is dat de vluchtige internetgebruiker de moeite neemt om ze door te lezen. Hetzelfde geldt voor websites
die uit verschillende onderdelen bestaan en per onderdeel ogenschijnlijk een ander
beleid voeren.
Van de negen websites met huisregels verwijzen acht sites in eigen bewoordingen
De Huisregels
1. Conclusie
23
naar het verbod op discriminatie. Wat opvalt is dat slechts één website volledig is in
het benoemen van alle gronden. De gronden die structureel ontbreken zijn seksuele gerichtheid en handicap. Termen als racisme, discriminatie (in algemene zin) en
extreemrechtse uitingen worden het meest gebruikt. Gezegd kan worden dat negen
van de tien websites geen huisregels hebben die in overeenstemming zijn met de
antidiscriminatiewetgeving. Als de huisregels tevens als leidraad fungeren voor de
moderatoren, kan dit tot gevolg hebben dat een moderator strafbaar discriminerende
content niet verwijdert omdat deze niet in strijd is met de huisregels. Op die manier
loopt de website het risico dat het bijdraagt aan het openbaar maken en houden van
discriminerende uitingen.
Niet alle websites hebben in de huisregels de sancties op overtredingen helder verwoord. Wel kan worden opgemaakt dat sancties veelal in gradaties worden toegepast, variërend van een waarschuwing tot een permanente ip-ban. Dat die sancties
ook daadwerkelijk worden uitgevoerd, wordt door vier websites direct gecommuniceerd met de gebruiker in de vorm van zichtbare moderatie. Voor het controleren van
de content op overtredingen doen acht websites (tevens) een beroep op de gebruikers door middel van een meldknop. Alhoewel deze knop nog niet op alle websites
(optimaal) is ingezet, lijkt dit een uitermate geschikt hulpmiddel om strafbare discriminatie op de site te bestrijden.
Opvallend is dat zes van de negen websites afstand lijken te willen nemen van hun
verantwoordelijkheid voor de content die door gebruikers op de website worden geplaatst. Dit terwijl de websites in dit onderzoek geen aanspraak kunnen maken op de
vervolgingsuitsluiting zoals bedoeld in art 54a Sr. Afhankelijk van hun verantwoordelijkheden kunnen websitebeheerders, eigenaren en / of moderatoren wel degelijk
strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor openbaarmaking in de zin van art.
137e Sr, blijkens de uitspraken in de Nationale Alliantie en Stormfront-zaak
In het volgende hoofdstuk wordt een blik geworpen achter de schermen. Uit de interviews met de diverse websites zal blijken of de huisregels inderdaad als leidraad
fungeren voor het modereren en of de meldknop daadwerkelijk een handzaam middel is. Of beschikken websites wellicht over veel meer moderatietools, die voor de
gebruiker helemaal niet zichtbaar zijn?
24
1. Conclusie
Hoofdstuk 2.
Achter de schermen
Als gebruiker heb je weinig zicht op wat achter de schermen van een website gebeurt.
Om daar achter te komen zijn de beheerders en / of moderatoren van de websites in
dit onderzoek uitgenodigd voor een interview. Acht van de tien websites waren bereid hieraan mee te werken. Op basis van deze gegevens wordt in dit hoofdstuk een
beeld geschetst van de inspanningen, die websites achter de schermen claimen te
leveren om de content op de site te controleren.
Paragraaf 2.1 geeft antwoord op de vragen: Hoeveel moderatoren heeft een website
gemiddeld in dienst? Krijgen zij een training en hebben zij kennis van de antidiscriminatiewetgeving? Paragraaf 2.2 geeft inzicht in de moderatietechnieken die worden
toegepast. Paragraaf 2.3 gaat in op de wijze waarop wordt omgegaan met gebruikers
die de regels overtreden. Ook is de websites gevraagd hoe zij de effectiviteit van de
eigen moderatietechnieken beoordelen en of zij knelpunten ervaren in het modereren. De antwoorden op deze vragen zijn verwerkt in paragraaf 2.4. Een aantal websites heeft een groot vertrouwen in het ‘zelfreinigend vermogen’ van de community.
Dit blijkt uit de visies die zij hebben op modereren. Deze visies en de uitwerking
hiervan is terug te vinden in paragraaf 2.5.
2.1 Aantal en achtergrond van de moderatoren
Uit de onderzoeksgegevens komt naar voren dat drie van de vijf nieuwssites modereren tijdens de kantoortijden van de redactie. Dat is ongeveer van zeven uur ‘s
ochtends tot maximaal half een ’s nachts, 7 dagen per week. Voor deze websites geldt
dat de redactieleden niet alleen artikelen schrijven en plaatsen, maar ook de reacties
daarop controleren. De redactieleden van www.elsevier.nl hebben in het verleden
ook een dergelijke dubbelrol vervuld, maar voor deze website bleek dit niet te werken. Om die reden heeft Elsevier een betaalde kracht als moderator aangesteld. Ook
bij Spitsnieuws is een team van moderatoren in dienst, alhoewel ook een beroep
wordt gedaan op de redacteuren. Het aantal moderatoren bij nieuwssites varieert
van 1 tot 15 personen. De meesten zijn hoger opgeleid, dat wil zeggen minimaal HBO
Achter de schermen
Hoofdstuk 2.
25
en / of met een journalistieke achtergrond, en werken in dienstverband.
De drie profielenwebsites en / of fora die een interview hebben afgegeven beschikken over aanzienlijk meer moderatoren. Het gaat om zo’n 30 tot 70 vrijwilligers. Deze
vrijwilligers zijn (veelal) afkomstig uit de online ‘community’. In de regel hoeft de
website niet actief moderatoren te werven, maar melden leden zich als vrijwilliger
aan. Zij worden vervolgens ‘gescreend’ op onder andere leeftijd (18+), onbesproken
gedrag, hoe lang ze lid zijn en hoe actief zij zijn op de website. Daarnaast wordt ook
gelet op de persoonlijke achtergrond van de toekomstige moderator om binnen het
moderatieteam een zo redelijk mogelijke afspiegeling van de community te waarborgen. Indien de screening een positief resultaat oplevert, wordt de vrijwilliger opgenomen in het team.
Dit team wordt aangestuurd door een of meerdere betaalde kracht(en). In tegenstelling tot de meeste nieuwssites, is van twee van de drie profielenwebsites en / of fora
bekend dat deze zowel overdag als ’s nachts gemodereerd worden. Twee fora en twee
nieuwssites gaven aan dat nieuwe moderatoren enige vorm van begeleiding krijgen.
Dit varieert van learning by doing op de redactie tot het verplicht bijwonen van jaarlijks terugkerende bijeenkomsten. Twee fora beschikken over een speciaal gedeelte
op het forum waar moderatoren met elkaar kunnen discussiëren over uitingen en
leden.
Voor zover bekend zijn de moderatoren van de diverse websites over het algemeen
hoger opgeleid. De moderatoren van Partyflock zijn afkomstig uit het ledenbestand,
dat volgens de website veelal uit lager opgeleiden bestaat. Vier websites geven aan
dat onder de moderatoren minimaal één persoon is, die kennis heeft van de antidiscriminatiewetgeving. Van drie websites is bekend dat zij geen specifieke kennis in
huis hebben over deze wetgeving, maar ‘het gezonde verstand’ en het ‘fatsoen’ als
leidraad aanhouden. Verder valt op dat twee van de drie websites, die geen expliciete kennis hebben van de antidiscriminatiewetgeving, dit verbod wel (gedeeltelijk)
in de huisregels hebben opgenomen.
Zoals in de inleiding op dit onderzoek reeds werd aangegeven zijn de huisregels
vaak strenger dan de antidiscriminatiebepalingen. Naast dat gebruikers zich veelal
dienen te houden aan de algemene fatsoens- en omgangsregels, accepteren verschillende websites ook geen: kwetsende en stuitende taal, onwaarheden, mislei26
2.1
dingen, disrespect, oneerlijkheid, pesterijen en platvloerse opmerkingen. Deze ‘verboden’ zouden in de praktijk ook discriminerende content kunnen omvatten omdat
zij veel verder voeren dan de antidiscriminatiebepalingen. De vraag is echter hoe de
moderatoren invulling geven aan deze regels. Hierboven werd al aangegeven dat
de websites over minimale tot geen enkele kennis beschikken voor wat betreft de
antidiscriminatiewetgeving. Daarnaast, wat volgens de ene moderator kwetsend
taalgebruik is hoeft een andere moderator niet tegen de borst te stuiten. Daarmee is
de invulling van dit beleid afhankelijk van het geheel aan waarden en normen, die
de moderator bewust en onbewust voorstaat. Derhalve bieden dergelijke verboden
geen garantie dat discriminatie op de website wordt voorkomen en / of verwijderd.
2.2 Moderatietechnieken
Of nu vooraf of achteraf gemodereerd wordt, het modereren blijft een flinke klus. Het
wekt dan ook geen verbazing dat de websites, naast het inzetten van moderatoren,
op zoek zijn gegaan naar technische middelen om dit werk te verlichten. Zoals uit
het vorige hoofdstuk bleek, beschikken acht websites over een meldknop en / of een
andere manier voor gebruikers om in contact te treden met het beheer. Klachten van
gebruikers zijn voor de moderatoren een belangrijk aanvullend middel om ongewenste content te bestrijden. Voor YouTube is het klachtensysteem het enige middel
om ongewenste content van de site te verwijderen. YouTube beschouwt zichzelf als
een hostingprovider, een intermediair die aan het publiek een platform biedt om zich
te uiten. Hiermee zou YouTube vallen onder de vervolgingsuitsluitingsgrond van art.
54a Sr, waardoor ze niet aansprakelijk kunnen worden gesteld voor strafbare content
op de site tenzij een bevel van de officier van justitie is ingediend. Artikel 54a Sr geldt
echter alleen voor telecommunicatie aanbieders die niets doen behalve het opslaan
en doorgeven van gegevens. YouTube doet meer dan dat en het is dus zeer onwaarschijnlijk dat YouTube aanspraak kan maken op de vervolgingsuitsluitingsgrond van
art. 54a Sr.29
Zes websites geven aan naast een meldknop extra te modereren bij ‘gevoelige onderwerpen’. Hierbij gaat het om onderwerpen uit de actualiteit. Topics over ‘Wilders’
blijken onderwerpen te zijn, die volgens de onderzochte websites buitengewoon
veel grensoverschrijdende reacties oplevert en als voorbeeld wordt genoemd. Eén
29. Hierover meer in hoofdstuk 1 paragraaf 1.5.
Achter de schermen
2.2
27
website, in dit geval een forum, plaatst dit type onderwerpen (handmatig) in een
speciale volglijst. Op deze manier kunnen alle moderatoren in één oogopslag zien
aan welke topics zij extra aandacht moeten besteden. Daarnaast gebruikt een klein
aantal websites zogenaamde filters, die berichten automatisch scannen op bepaalde
woorden en / of woordcombinaties. Berichten waarin deze woorden voorkomen
worden automatisch niet geplaatst. Twee websites maken gebruik van filters die berichten scannen op uploads en links naar bepaalde websites. Een veel gehoord probleem is echter dat filters met regelmaat onschuldige berichten tegenhouden. Eén
website ondervond dusdanig veel problemen met dit systeem, dat zij de filter hebben
verwijderd.
2.3 Sancties
In hoofdstuk 1 werd duidelijk dat websites beschikken over verschillende sanctiemechanismen en dat deze in verschillende gradaties worden toegepast. Deze constatering komt overeen met informatie verkregen uit interviews. Van zeven websites
is zeker dat zij de gebruikers (ook) registreren op ip-adres. Dit maakt het praktisch
mogelijk om ip-bans in te zetten. Uit de huisregels werd niet altijd duidelijk of van
een account dan wel ip-ban gebruik wordt gemaakt en of het een tijdelijke dan wel
een permanente ban betreft. Ook de praktijk blijkt niet eenduidig. Vaak wordt per
gebruiker gekeken naar de posting geschiedenis en of al eerder waarschuwingen
zijn uitgegaan of sancties zijn opgelegd. Op basis van die informatie wordt bekeken
of een (tijdelijke) account- of ip-ban gepast wordt geacht.
Drie websites maken expliciet gebruik van waarschuwingen. Deze kunnen variëren
van een verzoek om bepaald gedrag niet meer te vertonen door middel van een PM 30
tot gele kaarten en het opbouwen van strafpunten. Ook een tijdelijke ban fungeert
als een waarschuwing. Een permanente ip-ban wordt pas ingezet als een gebruiker
behoorlijk over de schreef is gegaan. Een ip-ban is voor de meeste websites het uiterste middel, van tijdelijke account- en ip-bans wordt vaker gebruik gemaakt. Hoe een
website omgaat met het al dan niet uitdelen van waarschuwingen en bans heeft veel
te maken met hun visie op de ‘internetcommunity’. Hierover meer in paragraaf 2.5.
Wat betreft de communicatie tussen moderatoren en gebruikers is duidelijk gewor30. PM staat voor personal message. Moderators en gebruikers kunnen via persoonlijke berichten met elkaar communiceren,
deze zijn dus niet zichtbaar voor andere gebruikers.
28
2.3
den, dat gebruikers meestal niet op de hoogte worden gesteld van verwijdering van
door hen geplaatste content. Zij worden dus niet altijd door de moderatoren aangesproken op hun gedrag. Zoals hierboven werd aangegeven sturen drie websites
wel waarschuwingen of delen zij strafpunten uit. Daarnaast maken vijf websites
de verwijdering kenbaar door zichtbaar te modereren (alhoewel dit niet door alle
websites consequent wordt toegepast, zo blijkt uit de interviews).31 Vier van de acht
websites sturen wel een berichtje naar gebruikers, die een klacht hebben ingediend
over content van een andere gebruiker. Twee websites doen dit enkel in uitzonderlijke gevallen.
2.4 Beoordeling effectiviteit modereren
Aan de geïnterviewden is gevraagd hoe effectief zij de eigen moderatietechnieken
beoordelen en of zij knel- en verbeterpunten kunnen noemen. Op basis van de visie
op modereren en de aanwezige kennis en financiële middelen, geven vier van de
acht websites aan tevreden tot zeer tevreden te zijn over het eigen moderatiebeleid.32
Zes van de acht websites noemden knel- en verbeterpunten, waaronder:
•
Woordenfilters fungeren niet optimaal: woordenlijsten zijn incompleet en onschuldige berichten worden uitgefilterd. Bovendien verzinnen gebruikers trucs
om de filter te omzeilen,33
•
het nut van een ip-ban gaat verloren zodra een gebruiker een proxyserver inzet,
•
het modereren van afbeeldingen en andere uploads op profielen is zeer arbeidsintensief voor een omvangrijke profielenwebsite. Vergelijkbare filters zoals voor woorden bestaan niet voor afbeeldingen en filmpjes en,
•
daar komt bij dat persoonlijke profielen vooral bezocht worden door leden uit
het vriendennetwerk, dit maakt de kans kleiner dat gebruik wordt gemaakt van
de meldknop in het geval van strafbare content.
31. Tijdens het onderzoek naar de ‘buitenkant’ van de website is op vier websites zichtbare moderatie aangetroffen. Uit de
interviews kwam naar voren dat nog één website zichtbaar modereert. In de onderzoeksperiode zijn op deze website echter
geen voorbeelden van zichtbare moderatie aangetroffen.
32. De geïnterviewden vonden het niet altijd makkelijk om een oordeel te geven over de effectiviteit van hun moderatiebeleid
omdat zij geen inzicht hebben in het moderatiebeleid van andere websites. Het lijkt alsof het wiel van moderatietechnieken per
website opnieuw wordt uitgevonden.
33. Zo wordt bijvoorbeeld J.O.O.D. geschreven in plaats van Jood.
Achter de schermen
2.4
29
Leden uit een zelfde netwerk delen veel vaker hetzelfde gedachtegoed en zullen
(mede) om die reden, in het geval van strafbaar discriminerende content, niet zo
snel een medelid op zijn of haar gedrag aanspreken of anderszins een melding doen.
Profielenwebsites blijken zich uitstekend te lenen voor het formeren van dergelijke
gesloten online vriendennetwerken. In hoofdstuk 3 over strafbaar discriminerende
content wordt een goed voorbeeld gegeven van hoe een (nazi-) profiel kan uitgroeien
tot een netwerk van rechtsextremisten.
Profielenwebsites zijn veelal zeer omvangrijk en beschikken niet over voldoende
financiële middelen om pro-actief moderatiebeleid te voeren. Zo gaf een beheerder van een profielenwebsite aan het liefst moderatoren in te huren voor pro-actief
modereren en het opschonen van de archieven, maar volgens de beheerder wegen
de kosten te weinig op tegen de baten. Hetzelfde geldt voor een tweetal nieuwssites.
De beheerders van deze sites gaven aan te hebben overwogen een professioneel
moderatiebedrijf in te huren, maar ook voor hen bleek het prijskaartje te hoog. In
de voornoemde gevallen werden de beoogde verbeteringen dus onhaalbaar geacht
door een gebrek aan financiële middelen. Dit betekent in sommige gevallen ook dat
verboden content onnodig en noodgedwongen op de websites blijven staan.
2.5 Visies op modereren
Financiële en technische (on)mogelijkheden bepalen de grenzen van het moderatiebeleid van iedere website, maar uit de interviews bleek dat bij een aantal websites
ideologische overwegingen ook meespelen. Beheerders van profielenwebsites en
fora noemden in dit verband termen zoals ‘wisdom of crowds’, ‘zelfreinigend vermogen’ en ‘sociale controle’. Ook gaven zij aan sterk te geloven in het ‘lerend vermogen’
van de leden. Wat de beheerders / moderatoren precies onder deze begrippen verstaan en hoe zij dit toepassen, wordt hieronder toegelicht.
Wisdom of Crowds
YouTube voert geen pro-actief moderatiebeleid. Dat wil zeggen, YouTube houdt niet
in de gaten of de door gebruikers geplaatste content in overeenstemming is met de
gebruikersvoorwaarden. Een zelfde strategie lijkt ook door andere websites gevolgd
te worden. De moderatoren komen pas in actie als zij een melding ontvangen van
een gebruiker. Blijkt de content in strijd te zijn met de regels dan wordt het verwijderd en zo niet, blijft het staan. In het interview gaf YouTube aan een platform te
30
2.5
willen bieden aan gebruikers waar zij als bedrijf zo min mogelijk tussen zitten (afgezien van het feit dat zij daar ook niet de capaciteit voor hebben). Om de content toch
enigszins te controleren doet YouTube naar eigen zeggen een beroep op de ‘Wisdom
of Crowds’: een appèl op de miljoenen gebruikers om ongepaste content op te sporen
en dit vervolgens te flaggen en elkaar aan te spreken op ongepast gedrag. Maar, wat
is de ‘Wisdom of Crowds’ precies?34
Wisdom of Crowds (groepsintelligentie) is de idee dat een groep mensen intelligenter is dan een enkel individu. In zijn boek ‘The wisdom of crowds’ legt auteur James
Surowiecki deze benadering uit aan de hand van de klassieke proef met een pot met
850 snoepjes. Een hoogleraar economie vroeg aan zijn studenten te schatten hoeveel
snoepjes in de pot zaten. De individuele schattingen werden bij elkaar opgeteld en
gemiddeld met als uitkomst 871. Slechts één op de 56 studenten uit de groep maakte
een betere schatting. Een dergelijke benadering lijkt volgens de auteur ook geschikt
voor andersoortige problemen, mits aan een viertal voorwaarden is voldaan:
•
Diversiteit van meningen (iedere persoon moet over een stukje privé informatie beschikken, hoe basaal ook),
•
onafhankelijkheid (de mening van een bepaalde persoon wordt niet door de
mening van anderen bepaald),
•
decentralisatie (mensen kunnen zich specialiseren en gebruik maken van
plaatselijke kennis) en,
•
aggregatie (een mechanisme zet de individuele oordelen om in een collectieve
beslissing).35
Nu is de vraag: “gaat de wisdom of crowds ook op voor YouTube?” In het geval van
YouTube vormt de community (alle –geregistreerde- leden) de groep, YouTube doet
immers een appèl op alle gebruikers van YouTube om ongepaste content op te sporen
en dit vervolgens te flaggen al dan niet via het safetycentre en / of andere gebruikers
aan te spreken op hun gedrag. Volgens YouTube maakt de helft van de Nederlandse
34. Zoals aangegeven in hoofdstuk 1.3 kunnen gebruikers van YouTube video’s flaggen (melden) via de meldknop of het
safetycentre. Het safetycentre is tevens de enige manier waarop ook comments gemeld kunnen worden.
35. James Surowiecki (vertaald door Peter van Huizen), Twee weten meer dan één: waarom het beter is groepsbeslissingen te
nemen (Amsterdam 2006) 22-23, 27.
Achter de schermen
2.5
31
bevolking gebruik van de website, om die reden mag verondersteld worden dat aan
de voorwaarde van diversiteit is voldaan. De voorwaarde van onafhankelijkheid ligt
gecompliceerder. Het kan niet gegarandeerd worden dat ieder individu onafhankelijk van anderen tot een oordeel komt over het al dan niet ongepast zijn van content
en tot het besluit komt wel of niet actie te ondernemen. Aan de derde voorwaarde,
dat ieder individu toegang heeft tot plaatselijke kennis of zich kan specialiseren, is
voldaan. Iedere YouTube gebruiker kan immers de gebruikersvoorwaarden inzien en
desgewenst andere bronnen raadplegen om zich verder te informeren.
Resteert de voorwaarde dat sprake moet zijn van een mechanisme dat individuele
oordelen omzet in een collectieve beslissing. Het aanspreken van anderen op ongepast gedrag voldoet niet aan deze voorwaarde, omdat geen sprake is van een mechanisme dat een totaal aan meningen omzet in een collectieve mening. Dit is een
vorm van sociale controle, waarover hieronder meer. Wat betreft het safetycentre
en de flagtool zou het moderatorenteam alle meldingen en niet-meldingen met elkaar moeten middelen om tot het eindresultaat te komen. Dit is echter niet de wijze
waarop het moderatorenteam werkt. Op basis van de expertise van de moderatoren
wordt besloten of een video of comment verwijderd wordt of niet. Hoe zou toch gebruik kunnen worden gemaakt van groepsintelligentie?
Het zou kunnen zijn dat YouTube een bepaalde video of comment pas in behandeling neemt als het een x aantal meldingen heeft ontvangen. Een andere website in
dit onderzoek gaf aan dat het uit ervaring weet dat, wanneer het aantal meldingen
een bepaalde hoeveelheid overstijgt vrijwel zeker sprake is van een overtreding van
de regels. In termen van groepsintelligentie, zou dit gezien kunnen worden als een
collectief signaal aan de moderatoren. De beslissing waar de grens moet komen te
liggen voor wat betreft het aantal meldingen is echter subjectief.
Groepsintelligentie gaat dus niet op voor het appèl dat YouTube doet op haar gebruikers om elkaar aan te spreken op ongewenst gedrag en ongepaste content te flaggen.
Voor zover bekend maakt YouTube geen gebruik van een collectief signaal zoals hierboven beschreven. Zou YouTube dit wel doen dan betekent dit alsnog dat strafbare
content onnodig lang op de website blijft staan. Een dergelijke aanpak zou nuttig
kunnen zijn in aanvulling op actief moderatiebeleid, zodat ongewenste content sneller wordt opgespoord. Als enig middel is wisdom of the crowds echter ontoereikend.
32
2.5
Sociale controle en zelfreinigend vermogen
De wijze waarop wisdom of crowds kan worden ingezet hangt nauw samen met begrippen als sociale controle en het zelfreinigend vermogen. Het is de intrinsieke motivatie van gebruikers om de ‘community’ waartoe zij behoren ‘schoon’ te houden, dat
betekent onder andere dat zij gevrijwaard is van discriminatie. Dit kan door openlijk
een andere gebruiker aan te spreken op zijn of haar gedrag (zoals veel op fora gebeurd) maar ook door melding te doen bij een moderator. Een groot forum in dit
onderzoek gaf aan dat hun leden doorgaans erg betrokken zijn bij het schoonhouden
van de community en zich daar actief voor inzetten. Sociale controle en zelfreinigend vermogen zijn een aanwinst voor interactieve websites, maar tegelijkertijd niet
afdwingbaar door het beheer van een website. Het is om die reden belangrijk dat
websites het melden en in contact treden met moderatoren zo gemakkelijk en simpel
mogelijk maken voor de gebruikers.
Lerend vermogen
Alhoewel een permanente ip-ban (tot dusver) het effectiefste middel is om structurele overtredingen door een persoon een halt toe te roepen, is het merendeel van de
websites terughoudend met het inzetten van dit middel. De praktische reden hiervoor is dat wanneer overtredingen worden begaan via de internetverbinding van
een openbare gelegenheid, niet alleen die persoon wordt geband maar iedereen die
van de verbinding gebruik maakt. Als één leerling binnen een school over de schreef
gaat dan is de toegang tot de site voor de gehele school geblokkeerd. Om dit te voorkomen wordt meestal gebruik gemaakt van tijdelijke accountbans of ip-bans. Een
andere reden voor deze terughoudendheid is het vertrouwen in het lerend vermogen
van de gebruikers.
NuJij bouwt bijvoorbeeld sancties gradueel op en geeft uitleg over de reden voor
een (tijdelijke) ban, zodat gebruikers hiervan kunnen leren. Permanente bans worden niet snel uitgedeeld om ervoor te zorgen dat gebruikers zich gaan identificeren
met hun profiel en het gebruik van proxyservers en dubbele accounts te voorkomen.
Mensen die toch op die manier nieuwe accounts aanmaken worden voor langere tijd
geband. De sanctie is ook hoger als een gebruiker ’s nachts overtredingen begaat. De
gedachte hierachter is dat de gebruiker weet dat ’s nachts niet gemodereerd wordt.
Een andere manier om invulling te geven aan dit ‘lerend vermogen’ is door het in-
Achter de schermen
2.5
33
zetten van een waarderingssysteem. Partyflock deelt bijvoorbeeld strafpunten uit
bij overtredingen en geeft uitleg over de reden van het verwijderen van bepaalde
content. De ernst van de overtreding bepaalt het aantal strafpunten. Bij vijf punten
wordt de gebruiker vijf dagen op non-actief gezet, het aantal dagen neemt, naarmate
een gebruiker meer strafpunten verzamelt, cumulatief toe. Als een gebruiker zich
vervolgens 90 tot 100 dagen niet meer heeft misdragen worden de verkregen strafpunten kwijtgescholden. De historie blijft voor de moderatoren wel zichtbaar. Gaat
een gebruiker toch weer over de schreef en bouwt hij nieuwe strafpunten op dan kan
het profiel in het uiterste geval geheel verbannen worden.
34
2.5
Conclusie
Het aantal moderatoren dat werkzaam is voor een nieuwssite (tussen de 1 en de 15)
verschilt aanzienlijk van het aantal dat werkzaam is voor een forum en / of profielenwebsite (tussen de 30 en 60). Ook het dienstverband is anders. Zo hebben nieuwssites over het algemeen online redacteuren in dienst, die zowel redacteur als moderator zijn. Terwijl fora en profielenwebsites beschikken over een grote pool aan
vrijwilligers. De helft van het aantal geïnterviewde websites beschikt over trainingen
voor moderatoren en heeft kennis van de antidiscriminatiewetgeving in huis, al gaat
het vaak slechts om één persoon. Daar komt bij dat sommige websites het verbod
op discriminatie wel in de huisregels hebben staan, maar vervolgens niet over de
kennis beschikken om de uitingen te kunnen toetsen. Op dit punt zijn nog duidelijk
verbeteringen mogelijk.
In aanvulling op de bevindingen in hoofdstuk 1 kan geconcludeerd worden dat websites naast de meldknop ook op andere manieren de content onder controle proberen te houden. Zo wordt extra ingezet op ‘gevoelige’ onderwerpen, soms in de vorm
van speciale volglijsten, en worden filters toegepast. De helft van de websites zegt
tevreden te zijn over het eigen moderatiebeleid, terwijl een meerderheid ook knelen verbeterpunten kunnen aanwijzen. Door een gebrek aan financiële (en technische) middelen verwachten de websites niet dat op de korte termijn tegemoet zal
worden gekomen aan deze punten. Dit doet vermoeden dat de verbeteringen in het
moderatiebeleid niet de top van het prioriteitenlijstje sieren.
Sancties worden veelal gradueel toegepast. Oplopend van een waarschuwing tot
een tijdelijke account- of ip-ban van een paar uren, dagen, weken of maanden. Permanente ip-bans worden zo min mogelijk ingezet. Dit is niet alleen om praktische
redenen. Met name de profielenwebsites en fora geloven sterk in het lerend en zelfreinigend vermogen van de community. YouTube gaat zelfs zo ver dat zij haar moderatiebeleid volledig laat afhangen van de meldingen, die zij ontvangt vanuit de
community en de onderlinge sociale controle. Dat dit in de praktijk niet tot gunstige
resultaten leidt blijkt in het volgende hoofdstuk ‘De proef op de som’. In dit hoofdstuk is tevens aandacht voor extreemrechtse vriendennetwerken, die door gebrekkig
moderatiebeleid kunnen floreren op profielenwebsites.
Achter de schermen
2. Conclusie
35
Hoofdstuk 3.
De proef op de som
In dit hoofdstuk wordt de proef op de som genomen. De volgende vraag staat centraal: “In hoeverre komen strafbaar discriminerende uitingen voor op de verschillende typen websites?” Aan de hand van een lijst met trefwoorden, te vinden in
bijlage 3, is in de periode december 2009 tot en met januari 2010 actief gezocht naar
discriminerende uitingen die het MDI stafbaar acht. Om te kunnen beoordelen of
en hoe snel een website uitingen verwijdert, zonder tussenkomst van het MDI, zijn
recente uitingen (niet ouder dan 7 dagen) een week lang gevolgd. Gelet is op het
aantal uitingen, door wie ze zijn gedaan, of er zichtbaar is gemodereerd en binnen welk tijdsbestek de uitingen worden verwijderd. Daarnaast is bekeken of de
websites meldingen van gebruikers adequaat afhandelen. Om dit te onderzoeken
is per website de meldprocedure bekeken en gezocht naar een strafbare uiting die
vervolgens door het MDI is gemeld. Als er geen strafbare uiting is aangetroffen in
de gemonitorde tijdsperiode, zoals bij Elsevier, dan is gezocht naar een oudere uiting om toch een melding te kunnen doen. De melding is op anonieme wijze via een
neutraal profiel uitgevoerd. Bij iedere uiting staat in een voetnoot kort omschreven
waarom deze uiting door het MDI strafbaar wordt geacht.
In de navolgende tabellen wordt per website aangegeven:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
36
Of en hoeveel strafbare uitingen zijn aangetroffen in de gemonitorde periode
van 7 dagen,
Op welke grond(en) de strafbare uiting(en) discriminerend zijn.
Op welke locatie binnen de site de strafbare uiting is aangetroffen.
Of de strafbare uiting geplaatst is door een gebruiker of een beheerder.
Of de strafbare uiting verwijderd is zonder dat die anoniem gemeld is door het
MDI en zo ja binnen welk tijdsbestek.
Of de in de onderzoeksperiode aangetroffen strafbare uiting, indien die is verwijderd, zichtbaar gemodereerd is.
Hoofdstuk 3.
7.
8.
De grond op welke de gemelde uiting strafbaar wordt geacht door het MDI.36
Of de gemelde strafbare uiting is verwijderd.
3.1 AD
www.ad.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
4
2. Type uiting
Discriminatie op grond van ras en godsdienst
3. Locatie
Reacties onder nieuwsartikelen
4. Geplaatst door
verschillende gebruikers
5. Verwijderd (tijdsbestek)
nee
6. Zichtbare moderatie
nee
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminerende reactie op grond van ras
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
ja (binnen één dag)
Op de AD website zijn vier recente strafbare uitingen gevonden. Het betreft discriminerende uitingen gericht tegen Moslims, Marokkanen en inwoners van India. In geen
van de gevallen zijn de uitingen verwijderd.
Meldprocedure
Om de reacties op nieuwsberichten van het AD te lezen is inloggen niet nodig. Om
zelf een reactie te plaatsen wel. Onder iedere reactie staat een meldknop (afbeelding
5). Wie gebruik wil maken van de meldknop hoeft niet in te loggen, wel wordt bij het
doen van een melding een e-mail adres gevraagd.
Afbeelding 5. Meldknop op www.ad.nl
Gemelde uiting
Het MDI heeft anoniem melding gemaakt van onderstaande uiting (afbeelding 6,
volgende pagina). De gemelde uiting is binnen een dag verwijderd.
36. Het betreft hier een strafbare uiting die anoniem door het MDI volgens de op de website aangewezen methode is gemeld. In
principe is een recente strafbare uiting gemeld, indien die niet aanwezig was is van een oudere uiting melding gemaakt.
De proef op de som
3.1
37
Afbeelding 6. Screenshot strafbare uiting www.ad.nl. Verwijderd.37
3.2 Elsevier
www.elsevier.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
0
2. Type uiting
n.v.t.
3. Locatie
n.v.t.
4. Geplaatst door
n.v.t.
5. Verwijderd (tijdsbestek)
n.v.t.
6. Zichtbare moderatie
n.v.t.
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminerende reactie op grond van ras
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
nee
Op de website van het opiniërend weekblad Elsevier zijn geen recente strafbaar discriminerende uitingen aangetroffen.
Meldprocedure
Op de Elsevier site kan men, na registratie, reageren op door Elsevier geselecteerde
nieuwsberichten. Om de reacties te lezen is registratie niet nodig.
Ieder bericht kan worden beoordeeld aan de hand van sterretjes, maar er is een aparte ‘verkeersbordknop’ waar men op kan klikken om de reactie te melden als ongepast.
Afbeelding 7. Meldknop van www.elsevier.nl
37. De uiting zet aan tot discriminatie tegen een bevolkingsgroep. De uiting is een bijdrage aan het maatschappelijk debat, maar
in de vorm onnodig grievend.
38
3.2
Gemelde uiting
Het MDI heeft anoniem melding gemaakt van onderstaande uiting. De uiting is naar
aanleiding van onze melding niet verwijderd.
“In een woord SCHANDALIG werk ik hier mij al bijna 40 jaar voor naar de klote.
Mijn moeder 91 jaar die krijgt het moeite voor elkaar om zaf en toe met de taxi te gaan
en die vieze smerige buitenlanders worden helemaal in de watten gelegt wordt tijd
dat Eberhard van der Laan opstapt en tegelijkertijd heel het kabinet en dit in cricis
tijd waar onze mede Nederlanders in de kou zitten met deze vorst die de rekenigen
niet kunnen betalen of naar de voedselbanken moeten ik wordt hier strondziek van
heb ff geen woorden meer.............woest ben ik” 38
3.3 FOK!
www.fok.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
14
2. Type uiting
Discriminatie op grond van godsdienst en ras
3. Locatie
forum en nieuwssectie
4. Geplaatst door
verschillende gebruikers
5. Verwijderd (tijdsbestek)
nee
6. Zichtbare moderatie
nee
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminatie op grond van ras
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
nee
De 14 aangetroffen uitingen bevatten discriminerende uitingen jegens joden (2),
zwarten (6), allochtonen (1), Marokkanen (2), Roma (1), moslims (2), asielzoekers (1)
en christenen (1).39 In geen van de gevallen zijn de uitingen verwijderd. Zie voor een
aantal voorbeelden van uitingen de afbeeldingen 9, 10 en 11.
Meldprocedure
De procedure voor het melden van uitingen bij FOK! verschilt per onderdeel van de
38. Deze uiting tast een bevolkingsgroep aan in de eigenwaarde. Er is wel sprake van een bijdrage aan het maatschappelijk
debat, maar die is onnodig grievend.
39. In sommige gevallen was een uiting strafbaar discriminerend jegens meerdere groepen.
De proef op de som
3.3
39
site. Berichten die op het onderdeel ‘Frontpage’ staan kunnen via het forum topic
‘feedback’ worden gemeld. Op de ‘frontpage’ staan geen meldknoppen. De berichten
die op het forum staan kunnen niet direct en apart gemeld worden via een knop, dit
kan wel via een geel driehoekje naast de topic naam. Er verschijnt dan een formulier
waarin de klacht kan worden omschreven. Het melden kan zowel anoniem als met
opgave van een emailadres.
Op de frontpage berichten kan gereageerd worden, maar er staat geen meldknop
voor grensoverschrijdende reacties. Deze reacties kunnen wel gemeld worden via
het forum topic ‘feedback’. Op dit forum kunnen bezoekers een vraag stellen over
de frontpage. Deze vraag kan worden beantwoord door andere bezoekers of door
moderatoren. De moderator van FOK! antwoordt op een melding over het forum met:
“Hier moet je aankloppen als je iets niet vind kunnen op de frontpage. Bovendien
moet je dan ook recente items aankaarten ” Uitingen die op het forum of in de
nieuwssectie van deze website zijn geplaatst kunnen dus niet via het forum topic
‘feedback’ gemeld worden. Uitingen op het forum kunnen wel via de gele driehoek
worden gemeld (afbeelding 8).
Gemelde uiting
Het MDI heeft via het formulier anoniem melding gemaakt van onderstaande uiting.
De uiting is naar aanleiding van onze melding niet verwijderd.
“De Duitsers hebben zich ook met succes verweerd tegen de joden dus waarom is er
geen begrip als Iran of andere landen dat willen. Achteraf gezien kan gezegd worden
dat de duitsers en met name Hitler vooruitstrevend was. Hij zag in wat de joden gingen veroorzaken en grepen in met succes en daar plukken jullie blanke europeanen
nu de vruchten van. Dat recht hebben ook andere landen.” 40
Afbeelding 8. Meldknop van www.fok.nl
40. Deze uiting brengt een bevolkingsgroep in diskrediet en tast het aan in de eigenwaarde.
40
3.3
Afbeelding 9. Screenshot strafbare uiting www.fok.nl. Niet verwijderd.41
Afbeelding 10. Screenshot strafbare uiting www.fok.nl. Niet verwijderd.42
Afbeelding 11. Screenshot strafbare uiting www.fok.nl. Niet verwijderd.43
3.4 Hyves
www.hyves.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
28
2. Type uiting
Voornamelijk extreemrechtse uitingen
3. Locatie
Teksten, afbeeldingen en video’s op profielen
4. Geplaatst door
verschillende gebruikers
5. Verwijderd (tijdsbestek)
2 (na een week)
6. Zichtbare moderatie
nee
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminatie op grond van godsdienst
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
ja (na 8 dagen)
Op Hyves zijn 28 recente strafbare uitingen aangetroffen, waarvan het grootste deel
is vervat in afbeeldingen (zie voor een drietal voorbeelden van strafbare uitingen de
afbeelding 13, 14 en 15). Bijvoorbeeld een afbeelding van een hakenkruis of andere
41. Deze uiting brengt een bevolkingsgroep in diskrediet en tast het aan in de eigenwaarde. Het is onnodig grievend.
42. Deze oproep zet aan tot discriminatie van een bevolkingsgroep en is onnodig grievend.
43. Deze oproep zet aan tot discriminatie van een gehele bevolkingsgroep en is onnodig grievend.
De proef op de som
3.4
41
extreemrechtse symbolen, die in combinatie met kreten als ‘white pride world wide’
of ‘white power’ een strafbare belediging opleveren. Het is opvallend dat vrijwel alle
strafbare uitingen op deze website een extreemrechtse context hebben. Van de twee
verwijderde uitingen is van één gebruiker niet alleen de uiting maar ook het profiel
verwijderd.
Extreemrechtse organisaties maken dankbaar gebruik van het grote bereik van deze
website. Op Hyves is een veelvoud aan extreemrechtse uitingen aangetroffen, die
binnen de grenzen van de wet blijven en derhalve niet in dit onderzoek voorkomen.
Sommige van deze uitingen zijn geplaatst om nieuwe leden voor extreemrechtse
organisaties te werven. (Zie afbeelding 16) Hyves wordt ook door extreemrechtse
organisaties gebruikt als middel om (een deel van) de eigen achterban te voorzien
van informatie. Dit gebeurt via zogenaamde netwerk hyves. Op een dergelijke hyve
kan allerlei informatie worden geplaatst, en de beheerder van deze hyves kan alle leden een bericht sturen (afbeelding 17). In veel gevallen zijn dergelijke netwerk hyves
afgeschermd. Zij zijn derhalve alleen in te zien door personen die lid zijn van het
netwerk. Vanwege het grote gemak waarmee een willekeurig persoon lid kan worden, kunnen deze netwerken als openbaar worden beschouwd. Dit geldt ook voor
afgeschermde hyves profielen.44
Meldprocedure
Een reactie op een bericht, een profiel of een geuploade foto kan gemeld worden
door het aanklikken van de ‘Dit is niet OK knop’ (afbeelding 12). Bij de reacties op de
originele berichten en geuploade video’s is zo’n knop echter niet aanwezig. Ook bij
berichten op netwerk hyves, zoals de ‘Anti Criminele Marokkanen’ hyve, ontbreekt
een dergelijke knop. Bij het ontbreken van de knop, kan de gebruiker op een andere,
weliswaar meer omslachtige manier, melding doen van overschrijding van de huisregels. Dit kan door eerst in te loggen met een hyves profiel en vervolgens via de FAQ
door te klikken naar ‘Waar is de Dit is niet OK knop voor bedoeld’. Vervolgens wordt
de optie gegeven om een e-mail te sturen naar de moderatoren van Hyves. Wie dit
doet ontvangt automatisch een bericht, in de inbox van de hyve waarmee is ingelogd,
dat de melding in behandeling is genomen. In sommige gevallen wordt nogmaals per
mail de exacte plaats van de uiting gevraagd. Daarna wordt actie ondernomen door
Hyves.
44. Gerechtshof Leeuwarden meervoudige strafkamer 03-11-2009, LJN: BK1897
42
3.4
Gemelde uiting
Het MDI heeft onderstaande uiting anoniem gemeld. Op de betreffende hyves ontbreekt de meldknop, derhalve is de uiting gemeld via het formulier.
“Er is maar een ding weg met dat kut volk. Ik ben ze zoo zat die kutmoslims weg er
mee uit en trug naar dat kut land van hun en dan een bom er op.” (afbeelding 13)
De uiting is verwijderd. Daarnaast werd deze ‘Anti criminele marokkanen’ hyves een
besloten groep, waar die eerder voor iedereen zichtbaar was. Op de voorpagina van
de groep staat nu vermeld:
“Helaas hebben wij van hyves te horen gekregen dat wij racistisch bezig zouden zijn.
Wij willen jullie dan ook vragen om geen bedreigingen te uiten. Laten wij serieus
bezig zijn en geen hoerig uithangbord zijn.”
Afbeelding 12. Meldknop van www.hyves.nl
Afbeelding 13. Gemelde uiting op www.hyves.nl. Verwijderd.45
45. Deze oproep zet aan tot discriminatie van een bevolkingsgroep en is onnodig grievend.
De proef op de som
3.4
43
Afbeelding 14. Screenshot strafbare uitingen www.hyves.nl. Niet verwijderd.46
Afbeelding 17. Een bericht aan leden van een besloten hyves, waarin reclame wordt gemaakt voor een
extreemrechts concert.
46. Het afbeelden van een hakenkruis met de bedoeling “het gedachtengoed van het nationaal-socialisme uit te dragen”,
is een uiting die beledigend is voor joden. De context, waarin onder meer door de plaatser van de afbeelding kennis wordt
gegeven van diens politieke oriëntatie geeft aan dat hier sprake van een uitdragen van het nationaal-socialisme. (Hoge Raad
(Strafkamer) 21 februari 1995, NJ 1995/452).
44
3.4
Afbeelding 15. Screenshot strafbare uiting www.hyves.nl. Niet verwijderd.47
Afbeelding 16. Wervingsaffiche van het extreemrechtse Nationalistisch Jong Studentenverbond op www.
hyves.nl. Niet verwijderd.48
47. Deze uiting brengt een bevolkingsgroep in diskrediet en tast het aan in de eigenwaarde. Er is wel sprake van een bijdrage
aan het maatschappelijk debat, maar die is onnodig grievend.
48. Het tonen van een triskel (hakenkruis met 3 poten), in combinatie met de leus ‘vecht vlaanderen vrij’ op een affiche van een
extreemrechtse organisatie maakt deze uiting strafbaar.
De proef op de som
3.4
45
3.5 Marokko.nl
www.marokko.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
5
2. Type uiting
Discriminatie op grond van ras
3. Locatie
reacties op het forum
4. Geplaatst door
verschillende gebruikers
5. Verwijderd (tijdsbestek)
4 (2 binnen één dag en 2 binnen twee dagen)
6. Zichtbare moderatie
nee
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminatie op grond van ras
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
ja (binnen één dag)
De aangetroffen uitingen zijn gericht tegen ‘zigeuners’, Joden en Arabieren (zie voor
voorbeelden van strafbare uitingen de afbeeldingen 20 en 21). Van de vijf uitingen, is
één uiting blijven staan. Of deze uiting door het beheer over het hoofd is gezien of als
niet strafbaar is beoordeeld is onbekend. Van één persoon is het account verwijderd.
Meldprocedure
Het forum van www.marokko.nl.nl is voor iedereen zichtbaar, inloggen is niet nodig
om de berichten te lezen. Voor het melden van een reactie is dit wel noodzakelijk.
Bij ieder bericht staat linksonder de gebruikersnaam de knop ‘Meld deze reactie’ (afbeelding 19). Wie hierop klikt ziet een reactieformulier verschijnen waarin de klacht
kan worden omschreven.
Afbeelding 19. Meldknop van www.marokko.nl
Gemelde uiting
Het MDI heeft onderstaande melding anoniem gemeld (afbeelding 18). De uiting is
binnen een dag verwijderd evenals de hele draad.
46
3.5
Afbeelding 18. Gemelde uiting op www.marokko.nl. Verwijderd.49
Afbeelding 20. Screenshot strafbare uiting op www.marokko.nl. Verwijderd.50
Afbeelding 21. Screenshot strafbare uiting op www.marokko.nl. Niet verwijderd.51
49. Deze uiting brengt een bevolkingsgroep in diskrediet en tast het aan in de eigenwaarde en zet aan tot discriminatie. Er is
wel sprake van een bijdrage aan het maatschappelijk debat, maar die is onnodig grievend.
50. Deze uiting brengt een bevolkingsgroep in diskrediet en tast het aan in de eigenwaarde. Er is wel sprake van een bijdrage
aan het maatschappelijk debat, maar die is onnodig grievend.
51. Deze uiting brengt een bevolkingsgroep in diskrediet en tast het aan in de eigenwaarde. Er is wel sprake van een bijdrage
aan het maatschappelijk debat, maar die is onnodig grievend.
De proef op de som
3.5
47
3.6 NuJij
www.nujij.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
0
2. Type uiting
n.v.t.
3. Locatie
n.v.t.
4. Geplaatst door
n.v.t.
5. Verwijderd (tijdsbestek)
n.v.t.
6. Zichtbare moderatie
n.v.t.
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminatie op grond van godsdienst
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
niet verwijderd
Tijdens ons onderzoek zijn geen strafbare reacties aangetroffen, die minder dan 7
dagen oud waren.
Meldprocedure
Bij iedere bijdrage die geleverd wordt aan de discussie staat een ‘NuNiet’ knop (afbeelding 22). Iedereen kan van deze meldknop gebruik maken, ongeacht of het een
geregistreerde gebruiker of een bezoeker betreft. De ‘NuNiet’ knop biedt een laagdrempelige mogelijkheid om uitingen die over de schreef gaan te rapporteren.
Afbeelding 22. ‘X nuNiet’ meldknop op www.nujij.nl
Gemelde uiting
Onderstaande melding is anoniem gemeld door het MDI. De uiting, die duidelijk de
grenzen van het juridisch toelaatbare overschrijdt, is niet verwijderd.
“nog beter terug sturen naar hun eigenland het lijkt vrijhied maar meisjes worden
vanaf een bepaalde leeftijd gedwongen opstraffe van slaag van de vader. Dus een
hoofddoekje klinkt voor ons als iets wat bij de vrijheid hoort , maar daar dus niet.
En als moslims die vrijheid niet geven om zelf te bepalen dan doet geert wilders het.
48
3.6
http://www.liveleak.com/view?i=18b_1207466634 achteraf had adolf hitler beter alle
moslims kunnen vergassen” 52
3.7 Partyflock
www.partyflock.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
8
2. Type uiting
Rechtsextremisme en discriminatie op grond
van ras en godsdienst
3. Locatie
forum en profielen
4. Geplaatst door
verschillende gebruikers
5. Verwijderd (tijdsbestek)
niet verwijderd
6. Zichtbare moderatie
n.v.t.
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminatie op grond van ras
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
ja (binnen 8 uur)
Op deze website zijn acht strafbare uitingen aangetroffen. Hiervan is niets verwijderd. Vijf strafbare uitingen waren nazistische uitingen, die zich richten tegen verschillende bevolkingsgroepen. Twee uitingen waren gericht tegen Marokkanen en
één tegen Moslims. Vijf uitingen komen voor in verschillende persoonlijke profielen.
Het valt op dat in de persoonlijke profielen tevens 26 extreemrechtse uitingen stonden, waarvan een deel ook strafbaar was, maar die waren ouder dan een week.
Meldprocedure
Op het Partyflock forum kan de gebruiker met een duimpje omhoog of een duimpje omlaag aangeven of hij het met een comment eens of oneens is. Het is echter
niet duidelijk of bij een duimpje omlaag de moderatoren worden ingelicht. Naast de
duimpjes methode kan via het contactformulier melding gemaakt worden van strafbare uitingen. Om via het formulier te kunnen melden moet men een e-mail adres
opgeven, dit geldt echter alleen als je niet bent ingelogd op de website.
52. De uiting dat alle moslims beter vergast hadden kunnen worden tast een bevolkingsgroep aan in de eigenwaarde, is
onnodig grievend en zet aan tot discriminatie.
De proef op de som
3.7
49
Gemelde uiting
Via het contactformulier is onderstaande uiting over Molukkers anoniem gemeld
door het MDI (afbeelding 23).
“ach al die molloekkies lijken toch op elkaar, allemaal kleine bruine kaboutertjes…je
ziet t verschil niet tussen een molloekkie man en een molloekkie vrouw.”
De uiting is kort na de melding via het formulier verwijderd. Ook stuurde een Partyflock moderator binnen 8 uur na de melding een e-mail naar het opgegeven emailadres met de mededeling dat de betreffende comment verwijderd is. Binnen het
topic, staan meerdere uitingen die niet door ons zijn gemeld, maar wel strafbaar
zijn en het beleid van Partyflock overtreden. Deze zijn echter niet opgemerkt en verwijderd naar aanleiding van de melding.
Afbeelding 23. Gemelde uiting op www.partyflock.nl. Verwijderd.53
3.8 Spitsnieuws
▲
www.spitsnieuws.nl
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
2
2. Type uiting
Discriminatie op grond van ras en godsdienst
3. Locatie
reacties
4. Geplaatst door
verschillende gebruikers
5. Verwijderd (tijdsbestek)
niet verwijderd
6. Zichtbare moderatie
nee
7. Gemelde strafbare uiting
Discriminatie op grond van godsdienst
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
niet verwijderd
Het MDI heeft op Spitsnieuws twee recente uitingen aangetroffen, beide zijn niet
verwijderd.
53. Deze uiting tast een bevolkingsgroep aan in de eigenwaarde en is onnodig grievend.
50
3.8
Meldprocedure
Op de site www.spitsnieuws.nl kunnen gebruikers op nieuwsberichten reageren. In
tegenstelling tot het plaatsen van een reactie is het voor het melden van een uiting
niet nodig om in te loggen. Bezoekers en gebruikers kunnen een uiting melden door
op het uitroepteken klikken (afbeelding 24). Hiermee kan de bezoeker of gebruiker
aangeven dat hij de reactie niet ok’ vindt. Het melden van uitingen bij Spitsnieuws
is zeer laagdrempelig.
Afbeelding 24. Meldknop van www.spitsnieuws.nl
Gemelde uiting
Het MDI heeft onderstaande uiting anoniem gemeld (afbeelding 25). De uiting stond
als aanvulling op een artikel waarin staat beschreven dat een regering spijt heeft van
het uitvoeren van gedwongen sterilisaties van zigeunervrouwen. De uiting is naar
aanleiding van onze melding niet verwijderd.
Afbeelding 25. Screenshot strafbare uiting die niet werd verwijderd op www.spitsnieuws.nl De reactie
verwijst naar een plan alle in Nederland wonende Moslims te steriliseren. Niet verwijderd.54
54. Deze uiting brengt een bevolkingsgroep in diskrediet en tast het aan in de eigenwaarde. Er is wel sprake van een bijdrage
aan het maatschappelijk debat, maar die is onnodig grievend.
De proef op de som
3.8
51
3.9 Spunk
www.spunk.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
0
2. Type uiting
n.v.t.
3. Locatie
n.v.t.
4. Geplaatst door
n.v.t.
5. Verwijderd (tijdsbestek)
n.v.t.
6. Zichtbare moderatie
n.v.t.
7. Gemelde strafbare uiting
n.v.t.
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
n.v.t.
In de onderzoeksperiode zijn geen recente strafbare reacties aangetroffen op www.
spunk.nl, die door het MDI gevolgd konden worden.
Meldprocedure
De website beschikt niet over een specifieke meldprocedure. De redactie is bereikbaar via de op de site vermelde contactgegevens.
Gemelde uiting
Het MDI heeft geen recente en ook geen strafbare uitingen aangetroffen die ouder
zijn dan een week. Derhalve heeft het MDI geen anonieme melding kunnen maken
van een strafbaar discriminerende uiting.
52
3.9
3.10 YouTube
www.youtube.nl
▲
1. Aantal strafbare uitingen in 7 dagen
6
2. Type uiting
Extreemrechts
3. Locatie
Video / profiel
4. Geplaatst door
6 verschillende gebruikers
5. Verwijderd (tijdsbestek)
Nee
6. Zichtbare moderatie
Nee
7. Gemelde strafbare uiting
Profiel met verschillende hakenkruizen en
video’s met strafbare uitingen
8. Uiting verwijderd (tijdsbestek)
Nee
Op YouTube zijn zes recente strafbare uitingen aangetroffen. De uitingen zijn afbeeldingen met een extreemrechtse signatuur. Het betreft extreemrechtse symbolen,
vergezeld van discriminerende uitingen in geschrift of verpakt in een video (zie voor
voorbeelden van strafbare uitingen de afbeeldingen 27, 28, 29 en 30). De uitingen
zijn geplaatst door individuele gebruikers, maar ook vanuit profielen die organisaties vertegenwoordigen. Met name de uitingen die een wervende werking moeten
hebben zijn vaak afkomstig van extreemrechtse organisaties, die nauwelijks of geen
geld en middelen hebben om leden en bekendheid te verwerven. Zij gebruiken het
omvangrijke en goed bezochte platform YouTube om nieuwe mensen te rekruteren.
Anderzijds wordt een dergelijk YouTube-profiel via de vriendenlijsten en abonneemogelijkheden ook gebruikt om (een deel van) de eigen achterban te bedienen (afbeelding 31).
Een korte zoektocht op deze site naar strafbare en extreemrechtse uitingen die zijn
gericht op de Nederlandse samenleving, en ouder zijn dan zeven dagen leverde in totaal 207 uitingen op. Wanneer in een video één of meerdere uitingen voorkomen, is
deze video in het geheel als één reactie meegeteld. De uitingen komen bijvoorbeeld
voor in video’s waarin marsmuziek in combinatie met nazistische symbolen de kijker
ertoe over moeten halen lid te worden van een actiegroep. Het kan ook gaan om een
geschreven kanaalreactie of een geplaatste afbeelding.
De proef op de som
3.10
53
Meldprocedure
Video’s kunnen via een knop die op elke pagina aanwezig is worden gemarkeerd als
‘ongepast’ (afbeelding 26). Daarnaast kan een video en een reactie op een video via
het ‘veiligheidscentrum’ als ongepast, worden aangemeld. Hiervoor moet je wel ingelogd zijn. Het veiligheidscentrum is moeilijk te vinden en bovendien een gebruiksonvriendelijk en lang programma. Het is niet mogelijk om profielen en profiel-foto’s
te melden.
Gemelde uiting
Via een neutraal profiel heeft het MDI een profiel gemarkeerd als ‘ongepast’ en aangemeld bij het veiligheidscentrum (afbeelding 28). Op het profiel staan verschillende
hakenkruizen en video’s met strafbare en extreemrechtse uitingen. Geen van de uitingen is verwijderd.
Afbeelding 26. Meldknop op www.YouTube.com
Afbeelding 29. Strafbare reactie op een Nederlands YouTube kanaal, geplaatst door de Nederlands gebruiker ‘fockzog’. ‘Zog’ is een afkorting die staat voor ‘Zionist Occupied Government’ en verwijst naar de
samenzweringstheorie dat joden achter de schermen regeringen besturen. Niet verwijderd.55
55. De uiting ‘fokzog’ vormt in combinatie met de uitingen ‘jews are a plague’ en ‘I will kill for my land and race’ een belediging
voor joden. Zij worden in diskrediet gebracht. De uiting geeft geen bijdrage aan het maatschappelijk debat. Was dit wel het
geval, dan zou de uiting onnodig grievend zijn.
54
3.10
▲
Afbeelding 28. Strafbare uiting op YouTube.
Niet verwijderd.56
Afbeelding 27. Strafbare uiting op YouTube.
Niet verwijderd.56
▲
56. Het afbeelden van een hakenkruis met de bedoeling “het gedachtengoed van het nationaal-socialisme uit te dragen”,
is een uiting die beledigend is voor joden. De context, waarin onder meer door de plaatser van de afbeelding kennis wordt
gegeven van diens politieke oriëntatie geeft aan dat hier sprake van een uitdragen van het nationaal-socialisme. (Hoge
Raad (Strafkamer) 21 februari 1995, NJ 1995/452)
De proef op de som
3.10
55
Afb. 30. Screenshot van een YouTube videoclip waarin strafbare uitingen staan. Niet verwijderd.57
Afb. 31. Screenshot van een rekruteringsvideo waarin strafbare uitingen voorkomen. Niet verwijderd.58
57. Het afbeelden van een keltisch kruis, waarbij de leus ‘white pride worldwide’ gevoegd draagt een discriminatoir
gedachtegoed uit en is derhalve strafbaar in de zin van art. 137c Sr. Zie (Hof Den Bosch 11 oktober 2004, LJN: AR3683) voor
vergelijkbare uitspraak.
58. In deze video verschijnt een afbeelding van een hakenkruis met de bedoeling “het gedachtengoed van het nationaalsocialisme uit te dragen”. Dat is een uiting die beledigend is voor joden. De context, waarin onder meer door de plaatser
van de afbeelding kennis wordt gegeven van diens politieke oriëntatie geeft aan dat hier sprake van een uitdragen van het
nationaal-socialisme. (Hoge Raad (Strafkamer) 21 februari 1995, NJ 1995/452)
56
3.10
Conclusie
Aan de hand van zoektermen en onderlinge verwijzingen tussen profielen zijn de
tien websites onderzocht op de aanwezigheid van recente strafbare uitingen (niet
ouder dan zeven dagen). Opvallend is dat op de enige website zonder huisregels en
een meldknop, Spunk, ook geen strafbare uitingen zijn aangetroffen. In totaal heeft
het MDI 67 recente uitingen aangetroffen die door het MDI in strijd worden geacht
met de antidiscriminatie bepalingen uit het Wetboek van Strafrecht. Van de 67 recente uitingen zijn zes verwijderd. Alleen het beheer van de websites Hyves en Marokko.
nl hebben een aantal uitingen verwijderd. De uitingen zijn niet zichtbaar gemodereerd. Bij de overige websites is geen enkele van de aangetroffen recente strafbare
uitingen opgemerkt, danwel verwijderd. Als deze cijfers worden geëxtrapoleerd kan
het zijn dat op de website FOK!, waar in een week 14 uitingen zijn aangetroffen en
waarvan geen enkele is verwijderd, in een jaar tijd 726 strafbare uitingen komen te
staan. Voor de 10 websites in dit onderzoek gezamenlijk zou extrapolatie 3484 strafbare uitingen in een jaar opleveren. Hoewel hypothetisch brengt deze extrapolatie
de omvang van het probleem van discriminatie op het internet wel in beeld.
Veel van de strafbare uitingen hebben een extreemrechtse context (38), zijn gericht
tegen een aantal bevolkingsgroepen en zijn vervat in afbeeldingen van extreemrechtse symbolen zoals het hakenkruis. De extreemrechtse uitingen zijn voor het
grootste gedeelte aangetroffen op de profielenwebsites van Partyflock, Hyves en
YouTube. Het aantal bevolkingsgroepen dat wordt gediscrimineerd in de 67 aangetroffen uitingen is negen. De meeste uitingen gaven blijk van anti-zwart racisme,
islamofobie en discriminatie van Marokkanen. (allen 6 uitingen). Daarna was het
grootste deel van de uitingen gericht tegen Joden (4) en ‘zigeuners’ (4). Op NuJij, Elsevier en Spunk zijn geen recente strafbare uitingen aangetroffen. Dat dit
slechts een momentopname is blijkt als we zelf gaan testen hoe websites reageren
op meldingen van gebruikers. Bij deze test heeft het MDI als anonieme gebruiker
melding gemaakt van (oudere) strafbare reacties op de betreffende websites. Met
uitzondering van Spunk zijn op alle websites strafbare uitingen gevonden. Per
website is één strafbare uiting gemeld. Dit resulteerde in de verwijdering van in
totaal vier uitingen op de websites van Hyves, Partyflock, Marokko.nl en AD. Bij vijf
websites zijn de gemelde uitingen niet verwijderd. Het valt op dat bij de websites
waar het voor de gebruikers erg gemakkelijk is een uiting te melden, de respons
zoals die uit dit onderzoek naar voren komt erg laag is.
De proef op de som
3.Conclusie
57
Conclusies
Uit de voorgaande hoofdstukken is gebleken hoe uiteenlopend de huisregels en het
moderatiebeleid van de verschillende websites zijn en hoe zeer de plaatsing van
discriminerende uitingen een momentopname is. De mate waarin discriminerende
uitingen voorkomen kan per week verschillen. De aanwezigheid van discriminatie
op een site heeft niet alleen te maken met het gevoerde moderatiebeleid, maar ook
met externe factoren zoals de actualiteit en het publiek dat een bepaalde website
bezoekt. Daarnaast blijft modereren (ook) mensenwerk en zullen inschattingsfouten
gemaakt worden. Het moderatiebeleid is derhalve niet één op één te koppelen met
het aantal strafbare uitingen. Het totaal ontbreken van huisregels en een meldknop
op Spunk leidt immers niet tot strafbare uitingen op de website. Sterker nog, Spunk
is de enige site waarop geen enkele strafbare uiting is aangetroffen.
Derhalve was het geen gemakkelijke opgave tot algemeen geldende conclusies te
komen over wat onder effectief moderatiebeleid moet worden verstaan. Het moderatiebeleid is niet de enige factor die discriminatie op een site beïnvloedt, en dus is
het effect van dit beleid moeilijk te meten. Hét moderatiebeleid om discriminatie
op internet te voorkomen en te bestrijden is niet gevonden. Wel kunnen een aantal
zaken worden aangewezen die een rol spelen in het al dan niet effectief zijn van
moderatiebeleid en kunnen aanbevelingen worden gedaan.
Discrepantie tussen beleid en uitvoering
In hoofdstuk 1 zagen we dat negen van de tien websites geen huisregels hebben die
in overeenstemming zijn met de artikelen 137c tot en met g van het Wetboek van
Strafrecht. In de huisregels wordt meestal verwezen naar een verbod op racisme en/
of discriminatie in het algemeen, soms in combinatie met andere specifieke gronden
zoals religie. Opvallend is dat racisme het vaakst wordt genoemd en dat de gronden
‘seksuele gerichtheid’ en ‘handicap’ structureel ontbreken. Afgevraagd werd of en zo
ja dit gevolgen heeft voor het al dan niet plaatsvinden van discriminatie op een site
waar de huisregels als leidraad fungeren voor de moderatoren.
Uit de gegevens van hoofdstuk 3 blijkt dat de grond die het vaakst in de huisregels
58
Conclusies
wordt genoemd ook de meeste strafbare uitingen oplevert. En, dat op basis van
de gronden die structureel ontbreken geen strafbaar discriminerende uitingen
zijn aangetroffen. Op dit punt is dus geen sprake van een oorzakelijk verband. Het
veelvuldig plaatsvinden van racisme toont wel een discrepantie aan tussen het
beleid en de uitvoering daarvan. Omdat de interviews plaatsvonden voorafgaand
aan het onderzoek naar strafbaar discriminerende content op de websites, is niet
met zekerheid te zeggen waar dit door komt. Uit de interviews bleek echter wel dat:
•
technische en financiële middelen de grenzen bepalen van het moderatiebeleid,
•
de helft van de websites geen interne trainingen geven over wat onder begrippen als discriminatie, racisme en fatsoensnormen moet worden verstaan,
•
bij de helft van de websites slechts één persoon in dienst is met kennis van
de antidiscriminatiewetgeving en,
•
de andere helft van de websites helemaal geen specialistische kennis in huis
heeft op dit gebied.
Een gebrek aan kennis bij de moderatoren zal een rol spelen, maar ook het veelvuldig voorkomen van racisme kan van invloed zijn. Het feit dat racisme relatief
veel voorkomt, kan een reden zijn om het verbod hierop expliciet in de huisregels
op te nemen. Het zou ook kunnen dat moderatoren op den duur ‘gewend’ raken
aan racistische uitingen, waardoor deze minder snel als in strijd met de huisregels
beoordeeld zullen worden.
Optimale benutting meldknop
Een meldknop helpt moderatoren bij het modereren van de site. Het is daarom opmerkelijk dat een dergelijke knop niet bij alle websites op alle interactieve onderdelen (profiel, berichten op forum en reacties bij nieuwsartikelen) is geplaatst. Het
aantal strafbare uitingen dat is aangetroffen op die onderdelen waar geen meldknop staat (of niet bij ieder bericht is geplaatst), is hoger dan op de onderdelen
van dezelfde site waar wel een meldknop is geplaatst. Ook als dit aantal strafbare
uitingen wordt vergeleken met andere websites, die wel een meldknop hebben op
een vergelijkbaar onderdeel, blijkt dit aantal beduidend hoger.
Conclusies
59
Een meldknop alleen is echter niet voldoende. Op de melding moet ook adequaat
gereageerd (kunnen) worden. Van de negen door ons gemelde strafbaar discriminerende uitingen zijn slechts vier verwijderd. Omdat de interviews plaatsvonden voorafgaand aan dit deel van het onderzoek kan niet met zekerheid gezegd worden waarom de overige vijf uitingen zijn blijven staan. Een gebrek aan kennis zal hierin een
rol spelen, maar ook het gegeven dat moderatoren dagelijks geconfronteerd worden
met een grote hoeveelheid meldingen en dat de capaciteit ontbreekt om deze allemaal zorgvuldig in behandeling te nemen, is waarschijnlijk een factor van belang.
Eén website gaf aan pas in actie te komen als het aantal meldingen ten aanzien van
een uiting een bepaalde hoeveelheid heeft overschreden. Deze methode is echter
alleen acceptabel van websites die reeds goed zicht hebben op de content die door
gebruikers worden geplaatst en op deze manier hiaten willen opvullen.
Pro-actief modereren
Ook als een website de meldknop optimaal inzet en benut dan blijft, in ieder geval
voor netwerksites, het probleem van relatief gesloten vriendennetwerken bestaan.
Naast een meldknop zullen websites pro-actief moeten modereren. Voor (profielen)
websites is dit een arbeidsintensieve opgave, mede omdat woordenfilters niet waterdicht zijn en afbeeldingen niet gefilterd kunnen worden. Voor de (grote) fora en
nieuwssites kan extra modereren bij ‘gevoelige onderwerpen’ soelaas bieden. Ook
vooraf modereren levert geen optimaal resultaat. Deze methode is pas effectief als
de moderatoren over voldoende kennis beschikken op het gebied van discriminatie.
Omvang websites versus moderatiecapaciteit
Op nieuwssites zijn minder strafbaar discriminerende uitingen aangetroffen dan op
de profielenwebsites en fora in dit onderzoek. Dit is opmerkelijk omdat nieuwssites
alleen tijdens kantoortijden van de redactie modereren en veel minder moderatoren
in dienst hebben, die bovendien ook nog eens twee functies vervullen (moderator
en redacteur). Fora en profielenwebsites beschikken over een veel grotere pool aan
moderatoren en modereren over het algemeen 24 uur per dag.
Om mogelijke oorzaken aan te kunnen wijzen voor het verschil in aantal discriminerende uitingen op nieuwssites versus profielenwebsites en fora, is meer onderzoek
nodig. Kennis en financiële middelen zullen ongetwijfeld een rol spelen, maar ook
de omvang van de site is van belang. Profielenwebsites en fora hebben relatief veel
60
Conclusies
meer reacties per maand te verwerken dan nieuwssites. Voor zo ver de cijfers bekend zijn worden op grote nieuwssites gemiddeld ruim 56.000 berichten per maand
geplaatst tegenover 1.324.500 berichten per maand op de grote profielensites en fora.
Voor een overzicht van bezoekersaantallen en reacties per website, zie bijlage 4.
Afbeelding 32. Partyflock-lid loopt over naar Hyves vanwege restrictief modereerbeleid
Sociale controle en zelfreinigend vermogen
Uit het onderzoek naar recente strafbare uitingen bleek dat 6 van de 68 uitingen,
zonder anonieme melding door het MDI, zijn verwijderd. Maar, wat zegt dit over de
effectiviteit van het moderatiebeleid? Enerzijds kan het zo zijn dat de 62 uitingen wel
zijn gemeld, maar niet adequaat zijn afgehandeld door de organisatie. Anderzijds is
het ook goed mogelijk dat de community de betreffende uitingen niet als ‘verwerpelijk’ beschouwt en geen melding heeft gemaakt. In beide gevallen is het essentieel dat
websites zelf de content controleren, kennis hebben van de anti-discriminatiewetgeving en over voldoende capaciteit beschikken. Desalniettemin is het stimuleren van
sociale controle binnen de community een goede aanvulling op bestaand moderatiebeleid. Een goede sociale controle maakt het mogelijk ongewenste content sneller op
te sporen en te verwijderen. Moderatoren kunnen de sociale controle stimuleren door
adequaat te reageren op meldingen zodat de gebruiker weet dat melden zin heeft.
Bovendien draagt sociale controle bij aan het lerend vermogen van de gebruikers.
Conclusies
61
Lerend vermogen
Terwijl nieuwssites over het algemeen een afstandelijker en repressiever beleid
voeren (three strikes, you’re out!), zetten profielenwebsites c.q. fora veel meer in op
preventie en bouwen zij een band op met de gebruikers. Zo worden de moderatoren geworven uit de community, delen zij waarschuwingen uit en geven zij uitleg
over ongepast gedrag. In een aantal gevallen wordt ook zichtbaar gemodereerd. Van
zichtbare moderatie gaat een zekere sanctiedreiging uit. Het geeft een duidelijk signaal aan gebruikers, dat grensoverschrijdend gedrag niet wordt getolereerd.
Het uitgangspunt van het type websites is, dat de leden van de community in staat
zijn om te leren van hun fouten. Op deze manier wordt de discussie levend gehouden
en waarborgen zij het recht op de vrijheid van meningsuiting. Van deze methode
gaat een preventieve werking uit en is, mits daar voldoende capaciteit voor is, een
welkome aanvulling op het controleren van de content op overtredingen van de huisregels.
Hoe ingenieus en vernieuwend het interactieve internet ook is, de technieken die
op dit moment beschikbaar zijn, zijn niet toegerust om met één druk op de knop
discriminatoire uitingen op een website op te sporen, te beoordelen en te verwijderen. Modereren blijft mensenwerk en daar waar mensen werken worden fouten
gemaakt. Desalniettemin is het de verantwoordelijkheid van de websitebeheerders
en moderatoren om het moderatiebeleid zodanig in te richten dat de eigen site gevrijwaard blijft van discriminatie. Om tot effectief moderatiebeleid te komen doet het
MDI een aantal aanbevelingen voor websitebeheerders en moderatoren, gebaseerd
op de best practices zoals die uit dit onderzoek naar voren zijn gekomen.
62
Conclusies
Aanbevelingen
Voor beheerders en moderatoren
Huisregels
1. Verwoord de huisregels helder en in één document, dat gemakkelijk terug te
vinden is op site. Op deze manier is voor iedere gebruiker en moderator in een
oogopslag duidelijk wat wel en wat niet getolereerd wordt op de website.
2.
Neem de discriminatiegronden op in de huisregels en verwijs naar de wetgeving. Omdat de huisregels (ook) als leidraad fungeren voor moderatoren is het
van belang dat alle discriminatiegronden zijn opgenomen en dat bijvoorbeeld
door middel van een link wordt verwezen naar de wetgeving (deze is te vinden
op: www.meldpunt.nl/wetsartikelen).
Suggestie voor huisregels:
1. Het is niet toegestaan reacties, afbeeldingen, video’s etc. te plaatsen die
beledigend zijn voor groepen mensen op grond van ras, godsdienst of
levensovertuiging, hetero- of homoseksuele gerichtheid, lichamelijke,
psychische of verstandelijke handicap. Dergelijke uitingen zijn bij wet
verboden, zie hiervoor artikel 137 c in het Wetboek van Strafrecht.
2. Het is niet toegestaan reacties, afbeeldingen, video’s etc. te plaatsen die
aanzetten tot haat, discriminatie of oproepen tot geweld tegen mensen
op grond van ras, godsdienst of levensovertuiging, geslacht, hetero- of
homoseksuele gerichtheid, lichamelijke, psychische of verstandelijke
handicap. Dergelijke uitingen zijn bij wet verboden, zie hiervoor artikel
137 d in het Wetboek van Strafrecht.
3.
Geef in de huisregels aan welke sancties staan op een overtreding en pas de
sancties consequent toe. Naast het helder communiceren van mogelijke sancties is het voor het lerend vermogen van belang dat sancties consistent en
zichtbaar worden toegepast.
Aanbevelingen voor beheerders en moderatoren
Aanbevelingen
63
Kennisbevordering
4. Train de moderatoren (periodiek) in het herkennen van strafbaar discriminatoire uitingen. Om discriminatie op de eigen site te voorkomen en te bestrijden
is het van groot belang dat de moderatoren in staat zijn strafbare discriminatie
te herkennen. Dit kan door moderatoren te trainen. Door deze trainingen periodiek aan te bieden blijven de moderatoren scherp en kunnen nieuwe moderatoren instromen.
Modereren
5. Zorg voor voldoende moderatiecapaciteit in verhouding tot de omvang van de
website. Alleen op deze manier is het mogelijk om de content op de site daadwerkelijk te modereren en adequaat te reageren op meldingen.
6.
Registreer gebruikers op ip-adres zodat een gebande gebruiker zich niet via
de reguliere weg opnieuw kan registreren. Zodoende kan een gebruiker niet
onder een nieuwe nickname vanaf hetzelfde ip-adres toegang verkrijgen tot
de website.
7.
Bewaar de verwijderde content van iedere gebruiker zodat recidivisten onderscheiden kunnen worden. Op deze manier is inzicht in het gedrag van een
gebruiker mogelijk en kunnen eventuele sancties hierop worden aangepast.
8.
Modereer extra bij ‘gevoelige’ onderwerpen. Bepaalde onderwerpen uit de actualiteit en bepaalde topics op fora zijn gevoeliger voor discriminerende uitingen dan andere. Het inzetten van extra moderatiecapaciteit op deze onderwerpen strekt derhalve tot de aanbeveling.
9.
Speur regelmatig naar radicale vriendennetwerken en controleer de inhoud
op strafbare content (dit geldt in het bijzonder voor profielenwebsites). Zonder
pro-actief te modereren is de kans groter dat dergelijke vriendennetwerken
ontstaan en voortbestaan.
Meldknop
10. Plaats een meldknop op de plek waar gebruikers content produceren. Voor
websites die uit verschillende interactieve onderdelen bestaan is het noodzakelijk op ieder onderdeel een meldknop te plaatsen. Hierbij is het tevens
64
Aanbevelingen
cruciaal dat de meldknop op ieder profiel wordt geplaatst en bij iedere reactie
die wordt achtergelaten.
Zelfreinigend vermogen
11. Stimuleer het zelfreinigend vermogen van de community door als moderatoren
goed bereikbaar te zijn. Zodoende weet de gebruiker dat achter de schermen
van een website daadwerkelijk mensen aan het werk zijn om de site ‘schoon’ te
houden. Laat een melder weten dat melden zin heeft door met hem of haar te
communiceren over de melding en een eventuele follow-up die daaraan wordt
gegeven.
Lerend vermogen
12. Modereer zichtbaar en doe dit consequent (op de plek van het verwijderde bericht en / of profiel kan eventueel ook kort de reden voor verwijdering worden
aangegeven, bijvoorbeeld - racisme -). Van zichtbare moderatie gaat een zekere sanctiedreiging uit. Bovendien stimuleert zichtbaar en consequent modereren het lerend vermogen van gebruikers.
13.
Stimuleer het lerend vermogen van gebruikers door waarschuwingen en uitleg
te geven over ongepast gedrag. Het geven van uitleg verleent de overtreder inzicht in het eigen gedrag en de kans te leren van de overtreding. Als moderator
is het van belang bereikbaar te zijn voor gebruikers die willen communiceren
over een (verwijderde) uiting of ban.
Aanbevelingen voor beheerders en moderatoren
Aanbevelingen
65
Bijlage 1.
Vragen huisregels
1.
Heeft de website huisregels voor gebruikers?
1.1
Zo ja, is verbod op discriminatie hier ook in opgenomen?
1.2
Zo ja, staat er een sanctie op het plaatsen van discriminerende uitingen?
1.3
Zo ja, wat is het voor sanctie?
1.4
Wordt de regel(s) en de sanctie(s) omtrent discriminerende uitingen
helder omschreven?
1.5 Wordt de huisregel(s) / sanctie omtrent discriminatie gehandhaafd?
2.
Op welke manier kunnen eindgebruikers content plaatsen?
3.
Dienen gebruikers zich vooraf te registreren op de website?
4.
Is er een mogelijkheid voor gebruikers om beklag te doen bij de beheerders /
moderators over uitingen van andere gebruikers?
4.1
Zo ja, wat zijn de mogelijkheden?
4.2 Zijn de mogelijkheden tot het indienen van een klacht makkelijk
vindbaar?
5.
Worden de reacties van gebruikers gescreend door een moderator voordat ze
geplaatst worden?
6.
Wordt er zichtbaar gemodereerd op de website?
66
Bijlage 1.
Bijlage 2.
Algemene vragen interview interactieve
websites
Vragen aan het beheer en/of moderatoren met betrekking tot de manier waarop zij
hun websites modereren.
Wijze van modereren:
• Hoe wordt jullie website gemodereerd?
…… Vooraf
…… Achteraf
…… Alleen bij klachten door gebruikers en / of derden
…… Cave your troll
…… D.m.v het gebruik van zoektermen
…… Bij ‘gevoelige’ onderwerpen
…… M.b.v. specifieke software
…… Anders nl: ...
• Waarom is voor deze methode gekozen?
• Hoeveel uur per week wordt de site gemodereerd en wanneer? Waarom is gekozen voor deze verdeling?
• Wordt er zichtbaar gemodereerd? M.a.w. wordt een evt. verwijderde tekst vervangen door een tekst van beheer/moderator?
• Worden er ook sancties opgelegd aan gebruikers? Zo ja, wat zijn die sancties
en wanneer wordt welke sanctie uitgedeeld?
• In het geval van een ban: betreft de ‘ban’ een tijdsperiode of deze definitief?
• En, worden de IP-adressen van deze personen bewaard?
• Wordt de verwijderde content bewaard?
De moderatoren:
• Hoeveel moderatoren hebben jullie in dienst? Waarom dit aantal?
• Wat is het dienstverband van de moderatoren? Hebben ze een arbeidscontract? Werken ze vrijwillig? Ontvangen ze een salaris/vergoeding?
Bijlage 2.
67
•
•
•
•
Wat is de opleiding/achtergrond/ervaring van de moderatoren?
Hebben de moderatoren expertise op het gebied van discriminatie wetgeving?
Zijn de moderatoren werkzaam via een gespecialiseerd moderating bedrijf?
Krijgen de moderatoren een interne of externe training en / of opleiding en
zoja, waar bestaat die uit?
Wijze van beoordelen van uitingen:
• Welke criteria hanteren jullie om de content op jullie website te beoordelen?
Zijn deze criteria opgenomen in een handleiding of anderszins opgeschreven?
• Worden uitingen ook expliciet gecontroleerd op discriminerende inhoud? Indien ja, hoe wordt dit gedaan? Zo nee, waarom niet?
• Welke actie wordt ondernomen indien een uiting als discriminerend wordt beoordeeld?
• Zijn jullie bekend met de anti-discriminatiebepalingen in het Wetboek van
Strafrecht? Indien ja, neemt u deze bepalingen ook mee in de afweging of een
uiting al dan niet als discriminerend moet worden beschouwd? Waarom wel /
niet?
Verhouding moderator en gebruiker:
• Op welke manier wordt de gebruiker geregistreerd op nickname of op IP?
• Op welke manier kunnen gebruikers klagen over content op de website? Waarom is voor deze methode gekozen? Hoe handelen jullie deze klachten af?
• Krijgen gebruikers feedback over de afhandeling van hun klacht? Waarom wel /
niet?
• Krijgen jullie wel eens klachten van personen of instanties (die niet tot de gebruikersgroep behoren) over content op jullie website? Zo ja, hoe gaan jullie
hiermee om?
• Hebben jullie wel eens aangifte gedaan tegen een gebruiker? Zo ja, waarom en
bij welke instantie?
Getallen en percentages:
• Hoe groot is de website in termen van aantal berichten en gebruikers?
• Hoeveel content wordt er per dag door gebruikers op de site geplaatst? Welk
gedeelte daarvan wordt verwijderd (of wordt vooraf uitgefilterd)?
• Kunnen jullie inschatten welk deel daarvan betrekking heeft op discrimine-
68
Bijlage 2.
•
rende uitingen?
Wat is de tijdsduur tussen de plaatsing van ongewenste content en het achteraf
verwijderen ervan?
Beoordeling van de wijze van modereren
• Hoe beoordeelt u de effectiviteit van de ingezette moderatietechnieken? Waarop baseert u dit?
• Worden er ook knelpunten ervaren in het modereren van uitingen? Indien ja,
welke mogelijke oplossingen zou u hiervoor kunnen bedenken?
• Welke andere mogelijkheden ziet u om de moderatie op uw website te verbeteren?
Algemene vragen m.b.t. het MDI:
• Zijn jullie bekend met het MDI?
• Zijn jullie bekend met de werkwijze van het MDI? Zo ja, wat is jullie mening
over deze werkwijze?
• Zou de kennis en expertise van het MDI voor jullie van nut kunnen zijn? Zoja,
op welke manier?
Bijlage 2.
69
Bijlage 3.
Trefwoorden (in enkel- en meervoud,
indien van toepassing)
14 woorden
14 words
18
318
8318
88
aap
Adolf Hitler
Afrikaan
Allochtoon
ANS
Antilliaan
Asieleiser
Asielzoeker
Christen
Christenhond
Combat 18
C 18
dhimmie
gay
geite(n)neuker
gelukszoeker
gristenhond
gristen
haakneus
haatkazerne
Hail
70
Bijlage 3.
Hail Combat 18
Heil
Heil Combat 18
Heil Hitler
Hitler
holocaust
holohoax
holokots
homo
Illuminati
Jodenknecht
jodenpijper
jood
kaffer
kanker marokkaan
kk marokkaan
kontebonker
kotskeet
kotslim
kut marokkaan
kut turk
Marokkaan
mocro
multicul / multikul
moslim
nazi
neger
negert
nikker
NSA
NVU
pinda
racist
rif
rifaap
rif-marokkaan
rugridder
schandknaap
skinhead
spleetoog
Surinamer
Turk
vluchteling
Voorpost
white power
zandneger
Zigeuner
ZOG
zwarte
Bijlage 4.
Overzicht websites
Website: www.ad.nl
Omschrijving: Nieuwssite met artikelen en video’s over de actualiteit, sport, cultuur
en entertainment waar door gebruikers op gereageerd kan worden.
Aantal leden: geen geregistreerde leden
Aantal unieke bezoekers: 3,9 miljoen per maand
Aantal berichten: 50.000 per maand (april 2009)
Aantal berichten verwijderd: Gemiddeld 1/3 van het totaal aantal berichten wordt
sowieso niet geplaatst. Daarna wordt een zeer klein aantal verwijderd.
Website: www.elsevier.nl
Omschrijving: Nieuwssite met actualiteiten en opinie- en achtergrondartikelen waar
door gebruikers op kan worden gereageerd.
Aantal leden: 50.000, waarvan 1000 echt actief, meeste leden plaatsen 1 bericht.
Aantal unieke bezoekers: 2,4 miljoen tot 3 miljoen per maand
Aantal berichten: 15.250 tot 30.500 per maand
Aantal berichten verwijderd: tussen de 5% en 10%
Website: www.fok.nl
Omschrijving: Behoort tot de grootste online communities van Nederland en bestaat
uit verschillende onderdelen waaronder een forum en een nieuwssectie. De website richtte zich aanvankelijk op jongeren, maar mikt nu op een breder publiek. Op
het forum kan iedere gebruiker teksten plaatsen en reageren op andere gebruikers.
Gebruikers kunnen ook reageren op door het beheer geplaatste (nieuws)artikelen .
Aantal leden: 29111359
Aantal unieke bezoekers: onbekend
59. Volgens big-boards.com, een website waar dagelijks lijsten worden bijgehouden van websites met de meeste berichten en
omvangrijkste fora ter wereld. Op big-boards staat tevens informatie verkregen uit interviews met de website. De vraag blijft
in dit geval hoe betrouwbaar de cijfers zijn omdat big-boards de informatie van de sites afleest, aldus Peter Breuls (admin bij
FOK!) < http://breuls.org/blog/show_category/15 > (geraadpleegd op 11 februari 2:37).
Bijlage 4.
71
Aantal berichten: 1.160.000 per maand60
Aantal berichten verwijderd: onbekend
Website: www.hyves.nl
Omschrijving: Grootste online community van Nederland. Een vriendennetwerk,
waarop iedereen een persoonlijk profiel kan maken. Op dit profiel kunnen teksten,
afbeeldingen en video’s worden geplaatst. Ook is het mogelijk zogenaamde groeps
hyves aan te maken rondom een bepaald interessegebied. Deze website draait om
het laten zien van jezelf, en het aangaan van (nieuwe) vriendschappen online.
Aantal leden: 9.760.34761
Aantal unieke bezoekers: onbekend
Aantal berichten: ongeveer 8.400.00062 per maand
Aantal berichten verwijderd: onbekend
Website: www.marokko.nl
Omschrijving: Deze website is een internetcommunity gericht op de Marokkaanse
gemeenschap van Nederland en België. Naast een forum waarop iedere gebruiker
teksten, afbeeldingen en reacties kan plaatsen is er een nieuwssectie waar de redactie artikelen plaatst.
Aantal leden: 174.09263
Aantal unieke bezoekers: Meer dan een miljoen per maand
Aantal berichten: 1.4 miljoen berichten per maand
Aantal berichten verwijderd: gemiddeld 600.000 per maand
Website: www.nujij.nl
Omschrijving: De website www.nujij.nl is gelieerd aan de nieuwssite www.nu.nl. Op
www.nujij.nl kunnen gebruikers een nieuwsbericht uploaden dat elders op het internet staat. Vervolgens kunnen alle gebruikers van deze website reageren op een
dergelijk bericht. Gebruikers worden tevens aangemoedigd invloed uit te oefenen op
de plaatsing en het behouden van artikelen op de voorpagina door middel van het
60. http://www.big-boards.com/board/286/ Betreft schatting aantal berichten maart 2010 (geraadpleegd 26 april 2010, 14.53
uur).
61. Op 11 januari 2010 om 1:00 < http://www.hyves.nl/about/ > (geraadpleegd op 11 februari 2010 13:00).
62. http://www.hyves.nl/pulse/statistics Betreft schatting gemiddeld aantal berichten in april (geraadpleegd 26 april 2010,
15.33 uur)
63. Is het aantal leden op het forum van marokko.nl op 11 februari 2010, < http://forums.marokko.nl/ > (geraadpleegd op 11
februari 2010 1:31)
72
Bijlage 4.
insturen van links (van andere websites) en door te stemmen.
Aantal leden: onbekend
Aantal unieke bezoekers: 1,6 miljoen per maand
Aantal berichten: ongeveer 183.000 tot 244.000 per maand
Aantal berichten verwijderd: ongeveer 1220 tot 1617 per maand (40 tot 53 per dag)
Website: www.partyflock.nl
Omschrijving: www.partyflock.nl is een website die zich richt op houseliefhebbers.
Op deze websites staat een agenda waarop feesten staan aangekondigd. Elke gebruiker kan een profiel aanmaken waarop teksten, foto’s en video’s geplaatst kunnen worden. Men kan ook berichten op elkaars profiel plaatsen. Op het forum kan
iedereen met elkaar communiceren over verschillende onderwerpen. De gebruikers
kunnen hier zelf nieuwe onderwerpen en berichten plaatsen.
Aantal leden: 1.185.417, waarvan 366.916 actieve leden64
Aantal unieke bezoekers: ongeveer 1.500.000 per maand
Aantal berichten: ongeveer 2.360.00065
Aantal berichten verwijderd: gemiddeld 820 per maand (op grond van discriminatie
/ belediging) Algemene cijfers hiervan niet bekend.
Website: www.spitsnieuws.nl
Omschrijving: Spitsnieuws is een nieuwswebsite waarop de redactie dagelijks
nieuwsberichten plaatst. Daarnaast zijn op de website artikelen te vinden die in het
gratis dagblad Spits! zijn gepubliceerd. Op alle geplaatste artikelen kan door gebruikers worden gereageerd. Op de nieuwsberichten gebeurt dit aanzienlijk meer dan op
de artikelen die ook in de Spits! zijn gepubliceerd.
Aantal leden: onbekend
Aantal unieke bezoekers: onbekend
Aantal berichten: Ruim 150.000 per maand
Aantal berichten verwijderd: Hier kan geen algemene uitspraak over gedaan worden.
Website: www.spunk.nl
Omschrijving: www.spunk.nl is een website waarop een redactie opiniërende reportages plaatst. Op deze artikelen kan worden gereageerd. Spunk richt zich qua onder64. ‘Algemene Statistieken’, Partyflock, < http://partyflock.nl/stats/generic.html > (geraadpleegd op 26 april 2010 16:16).
65. ‘Meer grafieken’, Partyflock, < http://partyflock.nl/stats/graphs.html > (geraadpleegd op 26 april 2010 11:43)
Bijlage 4.
73
werpkeuze en presentatie op scholieren.
Aantal leden: geen geregistreerde gebruikers
Aantal unieke bezoekers: tussen de 50.000 en 100.000 per maand
Aantal berichten: ongeveer 1800 berichten per maand
Aantal berichten verwijderd: gemiddeld 2 berichten per maand
Website: www.youtube.nl
Omschrijving: YouTube is een internationale website met een Nederlandse tak,
waarop iedereen een persoonlijk profiel kan aanmaken. Op dit profiel kunnen teksten, afbeeldingen en video’s worden geplaatst. De gehele inhoud waar het video’s
foto’s en comments betreft is door de gebruikers zelf geupload. De video’s staan centraal op deze website en zijn zowel voor bezoekers (niet-leden) als voor gebruikers
(leden) toegankelijk. Op elk profiel zijn video’s te bekijken die de gebruiker op YouTube heeft geplaatst. Daarnaast kunnen er op een profiel video’s worden ‘ingebed’,
die elders op de website staan. Deze video’s kunnen dan via verschillende profielen
worden bekeken.
Aantal leden: ongeveer helft van de Nederlandse bevolking maakt gebruik van
YouTube.
Aantal unieke bezoekers: onbekend
Aantal berichten: Per minuut wordt wereldwijd gemiddeld 20 uur aan video’s
geupload.
Aantal berichten verwijderd: Onbekend en indien het wel bekend is, is het geheim.
74
Bijlage 4.
Copyright 2010 Stichting Magenta, Meldpunt Discriminatie Internet, Amsterdam
www.meldpunt.nl / [email protected]