Studie - Actiris

De beroepswereld van het geluid
en de muziek on line in het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Studie onder leiding van
Decker B., Orianne J.-F. et Thys S.
Gerealiseerd door
Het Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Anspachlaan 65 - 1000 Brussel
Januari 2001
Inhoudstafel
INLEIDING .............................................................................................................. 1
HOOFDSTUK 1: EEN MOEILIJK TE OMLIJNEN STUDIEOBJECT ................................................. 3
HOOFDSTUK 2: METHODOLOGIE .................................................................................. 5
HOOFDSTUK 3: THEORETISCHE MODELLEN EN PERSPECTIEVEN ............................................. 7
1.
Het begrip "kunstwereld"................................................................................................7
2.
Het begrip "competentie" ...............................................................................................8
HOOFDSTUK 4: DE PRODUCTIEMACHINES:
PRODUCTIE VAN PRODUCTEN, OPNAME, CONSUMPTIE ...
9
1.
De platenmaatschappijen .............................................................................................11
2.
De on line distributeurs ................................................................................................14
3.
De geluidsstudio's ........................................................................................................15
4.
De filmproductiemaatschappijen ...................................................................................20
5.
De multimediaproductiehuizen en de software- en hardwareontwerpers die een band
hebben met de muziek.................................................................................................21
6.
De internet providers ...................................................................................................22
7.
De organisatoren van voorstellingen en multimediaevenementen....................................24
8.
De juridische adviesbureaus .........................................................................................25
HOOFDSTUK 5: PORTRETGALERIJ EN COMPETENTIEPROFIELEN .............................................27
1.
De beroepen in verband met geluid ..............................................................................28
2.
De multimediaberoepen ...............................................................................................33
3.
De beroepen van de artistieke creatie ...........................................................................45
4.
De beroepen in verband met de handel en de distributie ................................................47
HOOFDSTUK 6: INITIËLE EN VOORTGEZETTE OPLEIDINGEN .................................................51
1.
Initiële opleidingen ......................................................................................................51
2.
Voortgezette opleidingen..............................................................................................54
3.
Gevalsstudie: Syntech ..................................................................................................55
4.
Bedrijfsopleidingen.......................................................................................................57
CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN ...................................................................................59
BIBLIOGRAFIE ........................................................................................................63
BIJLAGE 1
BIJLAGE 2
BIJLAGE 3
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Inleiding
De partners die aan de oorsprong liggen van het project Brussels Music Online willen aantonen dat in
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest alle operators aanwezig zijn voor het ontvangen, het verspreiden
en de promotie via het internet van alle types muziekevenementen: "het is de bedoeling de lokale
artiesten te promoten en het gebruik van de Brusselse breedbandnetten te stimuleren dankzij het
brede aanbod van multimedia-inhoud op lokaal niveau". Dit project, op initiatief van Brussel
Technopool, wordt ondersteund door heel wat partners1.
De eerste fase van dit project bestaat in een verkennende studie van de nieuwe beroepen die verband
houden met de digitalisering van het geluid en de verspreiding ervan via de nieuwe elektronische
media. De resultaten van de studie, die werd toevertrouwd aan het Brussels Observatorium van de
arbeidsmarkt en de kwalificaties, zullen worden verspreid tijdens het pilootevenement van het project,
op 15 maart 2001 in het kader van het festival Ars Musica.
De doelstellingen van het onderzoek zijn de volgende:
1. Analyse van de behoeften aan werkkrachten (vooral gespecialiseerd personeel) en van
de opleidingsbehoeften (herscholing);
2. Aantonen van de productieprocessen van muziekwerken en multimedia (identificatie
van de belangrijkste functies en stappen van deze productieketens);
3. Identificeren van de typeprofielen voor de beroepen in deze sector onder de vorm van
een portretgalerij;
4. Inzoomen op de beroepen die het meest blootgesteld zijn aan de industriële mutaties
(beroepen die te maken hebben met het internet);
5. Uitbreiding tot de functies die gekoppeld zijn aan de marketing of aan de omkadering
en de juridische bescherming van de muziekproducties die verspreid worden via deze
nieuwe media.
6. Snelle stand van zaken van de opleiding en van de afzetgebieden in de sector van
geluid en muziek.
1
Chello Broadband Belgium, e-Strategy, European Multimedia Forum, Info2clear, Netbeat, SABAM, Viva Musica, Ars Musica,
Musica Numéris, Equus, Opsis en WAP32.
1
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Het begrip "digitalisering van het geluid" verwijst naar de procédés van de omvorming van
geluidsbronnen in discontinue digitale informatie, in tegenstelling tot de analoge opname (continue
variaties). Het begrip muziek on line, wordt gebruikt voor alle verspreidingsmiddelen van de
muziekproductie via de nieuwe elektronische media (downloaden van geluidsbestanden2 en streaming
via het internet). De ontwikkeling van de muziek on line zou gepaard gaan met de geleidelijke
verdwijning van de dragers, aangezien het beluisteren - net als het verwerken van het geluid voornamelijk beheerd wordt door de computer.
De digitale muziek en de muziek on line stemmen precies overeen met twee afzonderlijke fasen die
elkaar opvolgen en die geleidelijk aan nieuwe problemen opleveren op het gebied van de regelgeving
in dit domein: "De komst, in 1981, van de eerste digitale drager, met name de cd zou het einde
betekenen van de analoge kopieën die clandestien werden uitgewisseld. Niemand had toen voorzien
dat dit het begin zou betekenen van het tijdperk van digitale piraterij op grote schaal, met of zonder
drager". (MIH, 21/01/00, p20).
Met een penetratiegraad van meer dan 80% in Europa en 686 miljoen verkochte dragers in 1998,
geniet de cd als digitale drager veruit de voorkeur bij het grote publiek. De duizelingwekkende groei
van het begin van de jaren '90 is echter slechts een verre herinnering, en bepaalde analisten
voorspellen zelfs een daling van de verkoop van dragers. De reden hiervoor moet niet noodzakelijk
worden gezocht in de piraterij van muziekwerken, maar ook in de verkoopspraktijken van de muziek
on line. Een studie van het onderzoekcentrum Médiamétrie (Frankrijk, 1999) wilde aantonen dat hoe
meer muziek er on line wordt beluisterd, hoe minder platen er worden gekocht.
De verkoop van gedownloade muziek is nu nog marginaal te noemen, maar zou volgens bepaalde
experts in 2002 30 miljoen dollar kunnen vertegenwoordigen en in 2004 zelfs 4 miljard dollar over
heel de wereld (bron L'économie du disque 1999 - SNEP/MIH op. cit.). Er zijn diverse elementen die
de explosie van deze nieuwe markt remmen: het gebrek aan bandbreedte (wordt opgelost met de
ADSL), het gebrek aan permanente aansluiting thuis (facturatie van de duurtijd in de Europese
landen), nog ontoereikende graad van persoonlijke informatica-uitrusting, terughoudendheid van de
consument voor het kopen van gedematerialiseerde muziek (zonder drager, zonder brochure),
problemen in verband met de beveiliging van de technologieën op het niveau van de transmissie, de
betaling, van het beheer van de rechten.
Een voorbeeld van een bedrijf dat voordeel heeft kunnen halen uit deze nieuwe marktkansen: Netbeat
(www.netbeat.com). Het in 1996 ontstane Netbeat, uit de fusie van het Franse label Boucherie
Productions en het Belgische Team 4 Action, heeft zich gevestigd in België en in Groot-Brittannië.
Vandaag hebben de verantwoordelijken van het bedrijf van hun Europese ontwikkeling en in het
bijzonder in Frankrijk, een prioriteit gemaakt. Netbeat is één van de sterkste muziekportaalsites die
meer dan 50.000 cd's voorstelt (majors en onafhankelijke labels) en parallel een redactionele inhoud
aanbiedt (on line magazine).
2
2
De Motion Picture Experts Group, Audio Layer 3, afgekort MP3, is een compressiestandaard bestemd voor de opslag van
audiovisuele gegevens. Dankzij dit procédé neemt een stuk van 5 minuten dat 50 Mb geheugen in beslag neemt, na MP3compressie op een cd slechts 4 Mb in.
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Hoofdstuk 1: Een moeilijk te omlijnen studieobject
De opbouw van het object bleek van in het begin problematisch, zowel voor de vorsers als voor de
opdrachtgevers. De beroepen die verband houden met de digitalisering van het geluid en de
verspreiding via de nieuwe elektronische media vormen immers geen homogeen geheel van
werknemers of bedrijven en stemmen niet overeen met een specifieke activiteitensector. Aangezien
de benadering via de beroepen ons niet toeliet het studieobject te vatten of te construeren, zijn we
uitgegaan van de productie, en meer in het bijzonder de productieve ketens en zijn we in een tweede
fase teruggekomen op de beroepen in de sector van het geluid en de muziek on line.
Bij het begin is onze bevraging de volgende: "Hoe gaat het, heel concreet, in zijn werk om muziek te
maken en te verspreiden via de nieuwe elektronische media?". Via welke groepen actoren, via welke
coöperatieketens verloopt de muziekproductie en -verspreiding? Dit theoretisch perspectief is
geïnspireerd op de werken van de socioloog H. S. Becker, een dominante figuur in het symbolisch
interactionisme en de eerste die zich binnen deze stroming ging interesseren voor de kunst als sociale
activiteit. Merk op dat hij ook jazzpianist en fotograaf is. In 1982 voert hij het concept in van Monde
de l'art3 (Kunstwereld). Wij zullen de gelegenheid krijgen om terug te komen op dit theoretische
model dat ons verkennend onderzoek zal leiden door de beroepswereld van geluid en muziek on line.
Onze eerste vaststelling tekende zich al snel af: de muziekproductie en de verspreiding ervan verloopt
via complexe configuraties van actoren, via "werelden", via de ontmoeting van verschillende beroepen
en verschillende sectoren. Onze benadering via productieketens heeft ons toegelaten verschillende
sectoren en subsectoren te identificeren die betrokken zijn bij het studieveld.
3
NACE-code
Activiteitensector
Type bedrijf
22.14
Uitgeverijen van geluidsopnames
Platenmaatschappijen (Onafhankelijke Labels,
Majors)
22.3
Reproductie van opgenomen media
Geluidsstudio's
32.3
Vervaardiging van audio- en videoapparatuur (voor
ontvangst, opname of reproductie van geluid en
beeld)
Fabrikant van diverse toestellen
51.43
Handel in platen, cd's, dvd, cassettes
Distributeurs
64.2
Telecommunicatie
Internet providers
72
Informatica-activiteiten
Uitgevers van websites, software, hardware
92.1
Activiteiten op het gebied van film en video
Filmproductiehuizen
92.2
Radio en televisie
Radio en tv
92.3
Overige activiteiten op gebied van amusement
Organisatoren van voorstellingen
H. S. Becker, Les Mondes de l'art, Flammarion, 1986.
3
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Op basis van deze eerste vaststelling zijn we geneigd deze configuraties van actoren te kenmerken
aan de hand van hun banden van onderlinge afhankelijkheid. De muziekproductie en -distributie wordt
immers mogelijk gemaakt door het feit dat alle actoren onderlinge afhankelijkheidsbanden weven en
zeer complexe samenwerkingsketens opbouwen: de muzikant heeft de geluidsingenieur nodig om zijn
muziek te "vast te leggen", de geluidsingenieur en de producent hebben de muzikant nodig om
muziek te maken, ze hebben beide geluids- en muziekuitgevers nodig, verkopers, gespecialiseerde
juristen, die zelf de geluids- en muziekmensen nodig hebben om een muziekproduct te verkopen of uit
te geven, de radio's hebben muziekproducten nodig, enz.
Uitgave:
Label, Majors
Audiovisueel :
Geluidsstudio,
bioscoop, radio,
tv
Handel:
Distributeurs
Muziek on line
Spektakel:
Concertorganisatoren,…
Telecom.:
Internet
providers
Informatica:
Website,
software,
hardware
Hierboven vindt u een schets van een configuratie van de muziekproductie en -verspreiding on line.
Deze kunstwereld, die aldus gedefinieerd en afgelijnd is, is vreemd genoeg verwant aan de
transversale sector van de nieuwe informatica- en communicatietechnologieën (ICT). De studie die
gerealiseerd werd door Fabrimetal4 leert ons dat deze sector5
in 1998 in Brussel ongeveer 700
bedrijven en om en bij de 26.000 arbeidsplaatsen vertegenwoordigde, dit wil zeggen 4,6% van de
bezoldigde arbeid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De studie van Fabrimetal groepeert eveneens
de bedrijven die een activiteit uitoefenen die de ICT benadert en aanvult (erkenning van de inhoud en
on line diensten): de sector van de uitgebreide ICT6 vertegenwoordigde in 1998 in Brussel ongeveer
1300 bedrijven en meer dan 16.000 arbeidsplaatsen. Er wordt melding gemaakt van een behoefte aan
2000 "ICT-specialisten" in Brussel per jaar, terwijl het onderwijs er jaarlijks in heel België slechts 2000
opleidt.
4
5
6
4
Fabrimetal, Brussel, digitaal centrum van de Zennevalei, Ronéo, Brussel, 2000.
Lees in dit verband: Pricewaterhouse Coopers, Impact des technologies de l'information sur le marché du travail et les
qualifications requises, Ronéo, Brussel, 2000.
CT: NACE-codes 30, 32, 51.64, 64.2 en 72.
ICT – uitgebreid: NACE-codes 22.1, 22.2, 71.401, 71.403, 74.4, 74.81, 92.1, 92.2, 92.4, 92.51 en 92.52.
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Hoofdstuk 2: Methodologie
Om de verschillende objectieven van deze verkennende studie te bereiken, hebben wij een reeks
inhoudelijke7 gesprekken gehad met beroepsmensen en experts in de Brusselse bedrijven die actief
zijn in de betrokken sectoren. Wij hebben eveneens de verantwoordelijken ontmoet van hogescholen
en organisaties voor beroepsopleiding.
De vragenlijst richt zich vooral tot beleidsmensen en multimediaverantwoordelijken, die zonder meer
verondersteld worden een prospectieve visie te geven over hun onderneming op het vlak van
beroepen en behoeften aan human resources, op het niveau van de muziek- en multimediaactiviteiten (geluid, muziek, beeld, Web, ….).
De enquête met vragenlijst is opgebouwd rond zes krachtlijnen:
1. Hoofdactiviteit en organisatorische kenmerken van het bedrijf;
2. Markt en types productie;
3. Multimediafuncties;
4. Evolutie van de beroepen;
5. Behoeften aan human resources;
6. Behoeften aan opleiding.
Naast de gesprekken hebben we syntheses gemaakt van de documentatie die "on line" beschikbaar is
van de verschillende betrokken actoren, die we niet hebben kunnen ontmoeten - door gebrek aan tijd
en middelen - om te antwoorden op de vragenlijst over de verschillende krachtlijnen van de
hoofdactiviteit, de markt en de producten.
7
Wij verwijzen naar J.-C. Kaufmann, L'entretien compréhensif, Éditions Nathan, Parijs, 1996.
5
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Parallel met het kwalitatieve luik hebben we getracht het activiteitenvolume en de werkgelegenheid in
de bij de studie betrokken sectoren te kwantificeren. Dit kwantitatieve luik stelt problemen op het vlak
van de aflijning van de sectoren (NACE-code). Wij hebben onze eigen steekproef samengesteld op
basis van diverse bronnen: RSZ, BNB, ARAMIS, Gouden Gids, lijsten verstrekt door Technopool. De
informatie die beoogd wordt in dit kwantitatieve luik, is de volgende: de grootte van het bedrijf en de
structuur van de tewerkstelling, het activiteitenvolume, de jaarlijkse omzet, de lokalisatie.
6
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Hoofdstuk 3: Theoretische modellen en perspectieven
1. Het begrip "kunstwereld"
We hebben reeds gesproken over de zeer concrete, maar niet minder pertinente theoretische inbreng
van de socioloog H. S. Becker, in het kader van deze verkennende studie over de beroepen die
verband houden met de digitalisering van het geluid en de verspreiding ervan via de nieuwe
elektronische media. Het begrip "kunstwereld" lijkt ons bijzonder geschikt om de collectieve dimensie
weer te geven van de artistieke activiteit (verdeling en sociale herverdeling van het werk, legitimering
van de bevoegdheden, collectieve constructie van de kennis, …). Het theoretische perspectief van
Becker wil immers aantonen hoe de sociale actoren worden gemobiliseerd in de kunst, de productie,
de verspreiding, de consumptie, de esthetische homologatie en de evaluatie van de werken om samen
te werken volgens een bepaald aantal conventionele procedures binnen de netten die door de auteur
"kunstwerelden" worden genoemd.
Becker interesseert zich voor de kunst als werk, wat we moeten verstaan als sociale productie; zijn
analyse is meer toegespitst op de sociale organisatie - dit wil zeggen op de menselijke verhoudingen
die nodig zijn voor het realiseren van kunstwerken - dan op het esthetische. "Parler de l'organisation
d'un monde de l'art (...), c'est une autre façon de parler de la distribution des savoirs et de leur rôle
dans l'action collective"8. Het begrip "wereld", dat centraal staat in zijn analyse, lijkt ons erg
interessant; hiermee wordt het volgende bedoeld: "désigner le réseau de tous ceux dont les activités,
coordonnées grâce à une connaissance commune des moyens conventionnels de travail, concourent à
la production des œuvres qui font précisément la notoriété du monde de l'art"9.
Voor de auteur is kunst blijkbaar vooral een activiteit, die het mogelijk maakt om artistieke ideeën
materieel vorm te geven. Deze activiteit wordt gekenmerkt door zijn collectief aspect; de realisatie van
kunstwerken vereist de samenwerking van een bepaald aantal personen met diverse en
complementaire bekwaamheden. De realisatie van kunstwerken veronderstelt, zoals elke menselijke
realisatie, samenwerkingsketens en taakverdeling. Deze verdeling van het werk binnen de
kunstwerelden impliceert met name een geheel van normen die iedereen aanneemt om de
coördinatieproblemen op te lossen: dit zijn de conventies.
Met andere woorden, kunst is een activiteit met een buitengewoon sociaal karakter die geanalyseerd
kan worden als elke andere collectieve activiteit; aan de hand van het begrip "wereld" denken we
zowel na over de aard als over de functie van de menselijke interacties binnen de kunstwereld. Het
laatste hoofdstuk van het boek van Becker handelt over de reputatie als sociaal proces (p. 349).
"Parler de l'art, c'est une façon particulière de parler de la société et des mécanismes sociaux en
général. (…) le monde de l'art reflète la société dans son ensemble". (pp363-366) ("Spreken over
kunst is een bijzondere manier om over de maatschappij te spreken en over de sociale mechanismen
in het algemeen. (…) de kunstwereld weerspiegelt de maatschappij in haar geheel.").
8
9
"Spreken van de organisatie van een kunstwereld (…), is een andere manier van spreken over de verspreiding van kennis
en de rol ervan in de collectieve actie". - Idem, p88.
"Het netwerk benoemen van diegenen wiens activiteiten, die gecoördineerd worden dankzij een gemeenschappelijke kennis
van de conventionele werkmiddelen, bijdragen tot de productie van werken die de kunstwereld zijn faam verlenen". - Idem,
p22.
7
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
2. Het begrip "competentie"
Het traditionele begrip van kwalificatie heeft beperkingen die voor bepaalde auteurs interessant zijn
om te overschrijden (Zarifian, 1999 en 2000; Dietrich, 1999; Lichtenberger, 1999). Enerzijds wordt de
definitie van dit begrip opgebouwd in verhouding tot het werk - als mogelijkheid om een werk uit te
voeren -, en negeert het in deze zin de mogelijkheid van de actoren om de inhoud van het werk te
veranderen; anderzijds wordt het begrip kwalificatie gedefinieerd in verhouding tot de kennis
(kennisvoorraad), waardoor de processen van legitimering en erkenning van de kwalificatie in een
professioneel milieu ondoorzichtig worden, naar gelang van de behoeften van dit milieu. Om het
kwalificerende karakter van de organisatie10 te bepalen, voeren deze auteurs het begrip "competentie"
in. In het kader van ons onderzoek lijkt dit begrip ons centraal te staan en bijzonder handig te zijn om
de evolutie te schetsen van de beroepswereld van geluid en muziek.
Als we er P. Zarifian11 op naslaan, bestaat dit nieuwe concept uit twee dimensies: de dimensie van het
onvoorziene, met andere woorden hij die de moeilijkheden in het productieproces het hoofd kan
bieden, is bekwaam, en de dimensie van de erkenning die stelt dat diegene die door de anderen
erkend wordt als expert, bekwaam is. Het leren is dan ook niet meer herleidbaar tot het traditionele
begrip van ervaring; het betreft een proces dat ervoor zorgt dat de ervaring van het verleden opnieuw
geïnvesteerd wordt bij het oplossen van nieuwe problemen. Het is zo dat de auteur het begrip invoert
van de dialectiek van de kennis en van de competentie. Het beheer van de kennis leunt aan bij de
theorie; het beheer van de competenties situeert zich daarentegen langs de kant van de situaties. Wat
hij het "competentiemodel" noemt, is in feite een beheermodel dat toelaat de spanning tussen kennis
en competentie te organiseren.
Deze recente thesissen vormen de grondslag voor een lectuur van de industriële mutaties op het vlak
van de overgang van de logica van de werkplaats naar de logica van de bekwaamheid. In
tegenstelling tot de term kwalificatie kenmerkt "competentie" de werknemer zelf en niet de functie:
men kan spreken van een gekwalificeerde functie maar niet van een competente functie. De term
impliceert de tussenkomst van een menselijke actor, zoals Y. Lichtenberger12 onderstreept. De huidige
mutaties worden geïnterpreteerd aan de hand van drie essentiële begrippen die het klassieke
industriële werkschema grondig overhoop halen: het evenement, de communicatie en de service13.
Het evenement, zoals ongekende strubbelingen of problemen die de vernieuwingsactiviteit oproept,
de communicatie die erop gericht is de kwaliteit van de interacties te verbeteren, vaak bij crisissen of
conflicten, en de service waarbij de nadruk wordt gelegd op de eindkwaliteit, die mogelijk wordt
gemaakt door complexe actieketens.
10
11
12
13
8
Lees in dit verband Amadieu J-F, Cadin L.(1996), Compétence et organisation qualifiante, Parijs, Economica.
Zarifian P., Compétences et organisation qualifiante en milieu industriel, in Fr. Minet, M. Parlier, S. de Witte, La
compétence, mythe, construction ou réalité ?, L'Harmattan, Parijs, 2000.
Lichtenberger Y., Compétence, organisation du travail et confrontation sociale, in Fromation Emploi, nr. 67 Juli - September
1999, Parijs.
Zarifian P., Objectif compétence, pour une nouvelle logique, Éditions Liaisons, Parijs, 1999.
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Hoofdstuk 4: De productiemachines: productie van producten,
opname, consumptie
In dit hoofdstuk zullen wij proberen de verschillende bedrijven te typeren die collectief bezig zijn met
de realisatie, de productie en de verspreiding van muziekwerken. We herinneren de lezers eraan dat
het gaat om een verkennende studie en dat dit geenszins een exhaustieve beschrijving is - en zeker
geen foto-opname - van de betrokken sector(en).
Wij stellen voor de verschillende bedrijven te beschouwen als heterogene machines14, enerzijds om de
verschillende componenten weer te geven van deze bedrijven en de wijze waarop deze componenten
zich verhouden - als het concept van machine zich boven de technische machine uit ontwikkelt - en
anderzijds om het wisselvallige, voortdurend veranderende en zelfs chaotische karakter te typeren van
de artistieke productie (in tegenstelling tot de concepten van mechaniek of structuur die
onvermijdelijk wijzen op een universele, onveranderbare en abstracte dimensie).
Nemen we het voorbeeld van een opnamestudio. Dit bedrijf dat wordt beschouwd als een machine,
bestaand uit verschillende componenten: technische, abstracte, affectieve, artistieke, administratieve,
commerciële, juridische,… componenten. Met elk van de componenten stemmen verwachte
competenties overeen die gedeeltelijk worden toegepast door de actoren. Met de technische
componenten bijvoorbeeld stemmen technische competenties overeen (bediening van een mengtafel,
gebruik van "geluidsprogramma's" zoals Logic of Protools), met de artistieke componenten stemmen
artistieke competenties overeen (muzikaal oor, kennis en praktijk in notenleer, een instrument, …),
met de affectieve componenten stemmen relationele componenten overeen (beheer van de affecten,
onbevangenheid, beschikbaarheid, …), enzovoort.
Wat produceren deze heterogene machines eigenlijk? Als we kijken naar de geschriften van G.
Deleuze en F. Guattari15, kunnen we ook in de productie drie afzonderlijke niveaus onderscheiden: de
productie van de producten, de productie van de opname en de productie van de consumptie. De
productie van de producten beperkt zich niet tot de productie van de producten op zich, maar betreft
ook de productie van productieve ketens, van productiemachines. De productie van de opname stemt
overeen met de actie van registreren, vastleggen en bewaren en vereist het gebruik van dragers. De
productie van de consumptie omvat de productie van behoeften, van promotie, van verspreiding. We
leggen de nadruk op het feit dat een productie met een machine altijd wisselvallig, veranderend en
discontinu is; een machine kan defect raken.
Een
ander
centraal
punt
in
onze
redenering
is
de
manier
waarop
de
verschillende
componenten/competenties zich onderling verhouden. Zijn de componenten geïntegreerd, collectief,
hiërarchisch, genormeerd? Laten we een voorbeeld nemen: het geval van een hele kleine
geluidsstudio die gespecialiseerd is in geluidsrestauratie en mastering: de beheerder situeert zich op
een zeer hoog integratieniveau van componenten, met andere woorden, hij moet op de hoogte zijn
van de administratieve competenties (als beheerder), zeer geavanceerde technische competenties
beheersen (masteringtechniek), artistiek en commercieel aangelegd zijn en deze competenties ook
toepassen … Omgekeerd wordt een platenmaatschappij, vooral als het om een Major gaat,
14
15
Lees in dit verband ook L'hétérogenèse machinique in F. Guattari, Chaosmose, Gallilée, Parijs, 1992, ch.II.
G. Deleuze en F. Guattari, L'Anti-Oedipe, Editons de Minuit, Parijs, 1972-73.
9
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
gekenmerkt
door
een
ver
doorgedreven
hiërarchische
structuur
van
de
competenties
(piramidevormige organisatiestructuur, interne mobiliteit, promotie, …); de onafhankelijke labels
kopiëren op beperkte schaal de organisatiestructuur van een Major (hiërarchie van de competenties),
maar voegen dikwijls affectieve componenten toe aan de commerciële ("zich aangesproken voelen als
consument", "op het puntje van zijn stoel zitten", …).
Wij zullen proberen een systematiek in deze kwesties te brengen door de verschillende "machines"
voor te stellen die samenwerken in de realisatie, de productie en de verspreiding van muziek- en
multimediawerken (muziek on line). Wij hebben 8 types onderscheiden in de betrokken bedrijven:
¾ De platenmaatschappijen (Onafhankelijke labels en Majors)
¾ De distributeurs on line
¾ De geluidsstudio's
¾ De filmproductiehuizen (fictie film/video, documentaires, reclame)
¾ De multimedia productiehuizen (websites, dvd, cd-rom, animatie) en de ontwerpers
van software en hardware die verband houden met muziek
¾ De internet providers
¾ De organisatoren van muziek- en multimedia-evenementen
¾ De bureaus voor juridische consultancy
Aan de hand van compilaties van diverse bronnen, die wij hierboven reeds citeerden, hebben we in
Brussel meer dan 2000 bedrijven geïdentificeerd die binnen het terrein van het onderzoek vallen: de
kolom N van de tabel geeft de verdeling weer van deze bedrijven naar gelang van het type activiteit
(NACE-code).
NACE-code
Activiteitensector
N
%
N*
%*
22.14
Uitgeverijen van geluidsopnames
124
5.5
41
2.8
22.3
Reproductie van opgenomen media
88
3.8
12
0.8
32.3
Vervaardiging van audio- en videoapparatuur (voor
ontvangst, opname of reproductie van geluid en beeld)
26
1.1
26
1.8
51.43
Handel in platen, cd's, dvd, cassettes
253
11.2
208
14.6
64.2
Telecommunicatie
144
6.4
140
9.8
72
Informatica-activiteiten
827
36.5
566
39.8
92.1
Activiteiten op het gebied van film en video
653
28.9
365
25.7
92.2
Radio en televisie
92.3
Overige activiteiten op gebied van amusement
148
6.5
62
4.4
2.263
100
1.420
100
Totaal
In kolom N* staat dezelfde informatie voor de bedrijven die opgenomen zijn in de ARAMIS-database
van de BGDA), en waarvoor wij over een aantal interessante gegevens beschikken.
10
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Op het vlak van de juridische vorm van de bedrijven, merken we op dat 45% van de 1.420 bedrijven
die opgenomen zijn in de ARAMIS-database naamloze vennootschappen zijn, 30% zijn bvba's
(waarvan 5% eenmans-bvba's), 7% zijn vzw's (NACE-code 92), 6% coöperatieven, en 4% buitenlandse firma's.
De verdeling van de bedrijven volgens hun ligging toont sterke concentraties aan in bepaalde
gemeenten zoals Schaarbeek (15% van het totaal), Elsene (14%) en Brussel Stad (13%).
Voor wat de omvang van de bedrijven betreft, onthouden we dat onze steekproef (ARAMIS) voor 72%
bestaat uit bedrijven met minder dan 5 werknemers, 11% met 5 tot 9, 8% met 10 tot 19, en 5% met
20 tot 49 werknemers.
1. De platenmaatschappijen
De platenmaatschappijen liggen aan de basis van de muziekproductie: ze brengen de artiesten onder
contract, ze "producen" en promoten hen en soms zorgen ze zelfs voor de verspreiding.
In Brussel, net als in de rest van Europa, zien we dat er twee types platenmaatschappijen bestaan:
enerzijds de Amerikaanse multinationals, of Majors, en anderzijds de onafhankelijke labels.
De belangrijkste Majors in Brussel zijn: BMG, EMI, Sony Music, Warner Music, Virgin Music, Universal
Music. Elk van deze Majors groepeert ook meerdere labels. Bijvoorbeeld, Warner Music omvat
verschillende labels zoals Elektra, Qwest, Atlantic, Wea, Warner Bros,… Sony Music omvat ondermeer
Columbia, Epic, …
Een platenmaatschappij kan worden beschouwd als een machine met meerdere en heterogene
componenten. Deze machinecomponenten worden gebruikt door verschillende en welbepaalde
diensten of afdelingen van het bedrijf die de achtereenvolgende fasen beheren van de productieketen.
De belangrijkste componenten of diensten van een platenmaatschappij zijn:
1. Dienst A & R: artistiek directeur en productieassistent(e) - prospector
2. Dienst marketing: product manager en promotieverantwoordelijke (promotion manager)
3. Dienst verkoop- (en/of distributie-): verkoopverantwoordelijke (sales manager) verkoopsassistent(e) (sales assistant)
4. Financiële dienst: financieel directeur - assistent(e)
5. Administratieve dienst (HRM)
Naar gelang van de grootte van de platenmaatschappij, met name of het gaat om een Major of een
onafhankelijk label worden andere componenten geïntegreerd in de productiemachine:
6. Juridische dienst
7. Webservice, multimedia
8. Uitgave
Om de complexiteit weer te geven van de samenwerkingsketens, die onmisbaar zijn voor de realisatie
van een muziekwerk, stellen wij voor een productieketen schematisch voor te stellen.
Het begint bij de artiesten die een muziekwerk creëren, meestal bij hen thuis op partituur of onder de
vorm van zelf geproduceerde maquette (wijd verspreide structuur van home studio), en een
11
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
platenmaatschappij vragen om het werk te produceren. In dit stadium brengt de artistieke directeur
de artiest(en) onder contract voor één of meer projecten (albums), ofwel voor een bepaalde duur: dit
is de productiefase die wordt toegepast door een bepaald aantal actoren van de platenmaatschappij
(uitgever, jurist, prospector, producent, assistent, artistiek directeur, technisch directeur…). De functie
van artistiek directeur wordt van meet af aan gekenmerkt door een zeer hoog niveau van
transversaliteit: hij superviseert de hele productieketen.
De platenmaatschappij voert vervolgens de tweede fase van de productieketen uit: de realisatie van
het muziekwerk. De platenmaatschappij financiert en organiseert de opname van het werk. Deze fase
van de realisatie kan worden onderverdeeld in drie subfasen: de opname, de mixing en de mastering.
Wij komen later terug op deze realisatiefase, die altijd door de platenmaatschappijen aan opname-,
mixing- en masteringstudio's wordt uitbesteed. Eens het werk gerealiseerd is, belanden we in de fase
van de exploitatie ervan, die de Majors ook aan gespecialiseerde studio's uitbesteden : de pressing en
de packaging.
De promotiefase wordt verzekerd door de product manager (persen en verpakken van het
muziekstuk) en zijn assistenten, promotieverantwoordelijken. Dit team zorgt ervoor, op basis van een
marketingplan, dat de artiest bekend wordt via de media (radio, tv, pers), via de nieuwe elektronische
media, door het organiseren van evenementen (concert, signeersessie,…), of door publiciteit (affiches,
display, …).
De distributiefase wordt gerealiseerd door de verkoopverantwoordelijke van de platenmaatschappij en
zijn team of wordt uitbesteed aan distributeurs (bijv. Pias). In beide gevallen betreft het de verkoop
van het werk aan de platenwinkels: bijvoorbeeld FNAC, Free Record Shop, Macro, KEY Account,
Sonica, Dynamite, …
Fasen
Creatie
Productie
Realisatie
Exploitatie
Promotie
Distributie
Actoren
Componist/
Producent
Artistiek directeur
(A&R)
Geluidsingenieur
Specialist in
pressing
Product
manager
Auteur
Uitgever
(Chef geluidsman)
Specialist in
packaging
Promotieverantwoordelijke
Verantwoordelijke
verkoop
Verkopers
Arrangeur
Executive producent
Technicus/
geluidsassistent
Opnametechnicus
Studiomuzikanten
Pressing studio
Packaging
studio
Majors - Labels
Dienst
marketing
Productieassistent
Jurist
Financieel directeur
Prospector
Structuur
Home studio
Majors - Labels
Dienst A&R
Geluidsstudio
Distributeurs
Majors - Labels
Dienst verkoop
Binnen de platenmaatschappijen wordt de structuur van de tewerkstelling gekenmerkt op
verschillende niveaus.
Qua statuut, zijn het voornamelijk bedienden. De aanwerving van werknemers gebeurt vooral "van
mond tot mond" (professionele contacten), maar ook via de kleine advertenties, de "headhunters" en
soms ook de uitzendkantoren, voor de administratieve functies. De tewerkstelling wordt eveneens
gekenmerkt door een hoog niveau aan mobiliteit. De werknemers van de platenmaatschappijen
12
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
vormen "een hele kleine wereld", waar iedereen elkaar kent, waar men vaak van bedrijf verandert en
waar men heel snel stijgt in een relatief impliciete hiërarchie. De typecarrière van een general
manager van een groot onafhankelijk label begint meestal onderaan de ladder. Hij begint als agent (of
verantwoordelijke) voor de promotie in een Major, wordt dan product manager in een andere
maatschappij en klimt vervolgens op tot artistiek directeur in nog een andere, alvorens hij zijn eigen
label opstart of de leiding op zich neemt van de Belgische afdeling van een internationaal label. Het
niveau van het salaris evolueert binnen deze hiërarchie (basissalaris ongeveer 45.000 BEF netto per
maand).
Waaruit bestaat het werk van een promotieverantwoordelijke concreet?
¾ Zich informeren over de artiesten die gepromoot worden (beluisteren, biografische
samenvatting, …)
¾ Ontvangen, begeleiden en opvolgen van de artiesten tijdens evenementen die worden
georganiseerd door de platenmaatschappij (persconferentie, concert, signeersessie,…)
¾ Een netwerk van professionele relaties opbouwen en onderhouden (pers, nieuwe
media, concurrerende platenmaatschappijen en labels, artiesten, evenementorganisators, …)
Om binnen te geraken in de promotie van een platenmaatschappij moet men:
¾ Iemand kennen in de platenmaatschappij of herkend worden door iemand (kleine,
zeer gesloten wereld); anders moet men deze kleine wereld van de platenmaatschappijen goed kennen
¾ Zeer goed relaties kunnen opbouwen (gemakkelijk contact leggen, openstaan voor
nieuwe ideeën, vriendelijk zijn…)
¾ Beschikbaar zijn (GSM altijd aan)
¾ Graag uitgaan, naar concerten gaan, 's avonds laat kunnen opblijven, 's morgens
vroeg opstaan (de promotieagent volgt het nachtleven van de artiesten en dat van het
bedrijfsleven vanaf negen uur 's morgens).
¾ Zin voor organisatie hebben (ernst, stiptheid) - stress kunnen beheersen
¾ Snel zijn ("men moet een vechter zijn", "op het puntje van zijn stoel zitten", "zichzelf
kunnen verkopen", "snel op de bal kunnen spelen") - zich gemakkelijk kunnen
aanpassen
¾ Drietalig zijn (bijna een conditio sine qua non)
¾ Muziekkennis is een plus, maar is geen hoofdtroef.
¾ Het kwalificatieniveau is geen aanwervingscriterium van de eerste orde, maar een
diploma in de marketing, de communicatie, of de journalistiek kan een mobiliteitsfactor zijn.
Hoewel er in Brussel nieuwe on line distributiestructuren en daarbij horende promotiestructuren
opduiken, lijken de actoren van de platenmaatschappijen zich op dit ogenblik niet bedreigd te voelen
door de technologische mutaties in de platenindustrie. De manager van een onafhankelijk label vertelt
ons: "Het on line downloaden van muziek vormt geen bedreiging van de platenindustrie, maar creëert
13
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
nieuwe behoeften. Wat een grotere bedreiging vormt is het illegaal kopiëren van cd's". Hoewel deze
actoren zich weinig schijnen bezig te houden met het anticiperen op sectoriële mutaties, stellen ze
zich echter wel vragen rond de toekomst van de platenberoepen en twijfelen ze aan het voortduren
van hun bestaan, wat al sinds 50 jaar stabiel was.
2. De on line distributeurs
Met het verschijnen van de nieuwe elektronische media, duiken er nieuwe promotie-/distributiestructuren op. Dit type structuur stelt ofwel de promotie en de verkoop voor van artiesten die onder
contract zijn bij onafhankelijke labels, ofwel enkel de verkoop van artiesten onder contract bij Majors.
Deze nieuwe machines van de handel on line vloeien rechtstreeks voort uit technologische
omwentelingen.
Dit type distributeur verkoopt muziek on line (door downloaden of op cd-dragers) en stelt tegelijk een
redactionele inhoud voor (muziekmagazine on line: interviews, news), alsook het downloaden en
streaming van muziekuittreksels, van gefilmde interviews en van videoclips, web casting van
spektakels en live evenementen (occasioneel, op verzoek) en verstrekt een catalogus van de labels,
van de artiesten en van de producties.
Bij wijze van voorbeeld, Netbeat verkoopt gemiddeld 30 cd's per dag en houdt tussen 20 en 45% van
de prijs van de verkochte platen voor zich. De prijs van de plaat wordt vastgelegd per product en de
winstmarge evolueert bijna dagelijks. Men begrijpt ongetwijfeld dat de omzet van dit type bedrijf op
dit ogenblik "belachelijk" is. De actoren verklaren dit door de "afwezigheid van een markt". Ze leven
van "investeringen op middellange termijn" die voortvloeien uit een veroveringsstrategie van een
toekomstige markt (naar schatting 5 jaar).
De structuur van de tewerkstelling in dit type van bedrijf wordt gekenmerkt op de volgende manier.
Op het niveau van het statuut zijn de meeste werknemers bedienden, met uitzondering van de
productiedienst die veel freelance medewerkers aanwerft die veel ervaring hebben in een welbepaald
muzikaal domein. Het salarisniveau benadert dat van de platenmaatschappijen (basissalaris van
ongeveer 45.000 BEF netto per maand).
De aanwervingen gebeuren voor 80% naar aanleiding van spontane kandidaturen, en de rest via
professionele contacten; voor het administratieve personeel wordt vaak een beroep gedaan op
uitzendkantoren. Laaggekwalificeerde werkzoekenden zullen zeer moeilijk werk vinden in dit type van
bedrijf, waar de functies een zeer hoog kwalificatieniveau vereisen (typeprofiel is een hoger niveau
van het korte type in informatica of communicatie). Er zijn ook mogelijkheden op een laag
kwalificatieniveau, maar dan is een zeer goede kennis/ervaring in een bepaald muziekdomein vereist
(bijv. de jazzspecialist).
In vergelijking met de platenmaatschappijen zijn er veel technici (informatici, site editors,
programmeurs, regisseurs web cam - multicam, …). aanwezig en nodig. Er is slechts af en toe
opleiding nodig en deze behoefte beperkt zich tot het bijwerken van specifieke technische kennis voor
bepaalde werknemers.
In dit nieuwe type onderneming zijn de werknemers op verschillende markten thuis, ze cumuleren
verschillende functies. Een licentiaat in de communicatie bijvoorbeeld houdt zich bezig met het
14
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
klantencontact en de klantenservice en gaat tegelijk op zoek naar Labels, zorgt voor het beheer van
de inhoud, de clearance van de rechten en daaraan gekoppeld de elektronische muziekcatalogus. De
werknemers geven hun functie zelf vorm, vullen ze in en veranderen permanent.
De belangrijkste functies die moeten worden voorzien in deze nieuwe distributiestructuren zijn de
volgende: manager, commercieel distributeur op support/on line, technisch-commercieel expert,
verkoper, netsurfer, technisch adviseur, verantwoordelijke voor de inhoud, administratief personeel
3. De geluidsstudio's
Er bestaat in Brussel, en in het bijzonder in bepaalde gemeenten zoals Schaarbeek - rond de VRT een sterke concentratie aan geluidsstudio's. Het zijn voornamelijk kleine privé-ondernemingen, bvba's
met 1 tot 10 werknemers, die hoofdzakelijk zelfstandig of freelance werken en wiens hoofdactiviteit
zich situeert rond verschillende polen:
¾ de meersporenmuziek(muziekproductie, opname, mixing, mastering),
¾ de reclame (radio en tv),
¾ de postproductie (tv, film, bedrijfsfilm),
¾ de geluidsinkleding (sound design - jingle voor radio, tv),
¾ geluidsbanden voor voorstellingen,,
¾ de geluidsrestauratie,
¾ de archivering en de compilatie,
¾ de bestellingen van geluidsbestanden voor multimediaproducten (dvd, cd-rom, Website).
De klanten van deze bedrijven variëren naar gelang van het type besteld product:
Type activiteit
Type klant
Meersporenmuziek
Geluidsrestauratie - compilatie - mastering
Postproductie
Reclame
Geluidsband voorstelling
Geluidsinkleding
Geluidsbestanden voor multimediaproducten
Majors, labels, groepen die hun eigen productie verzorgen
Majors, labels
Filmproductiehuizen
Reclamebureaus
Theaters, organisatoren van evenementen
Radio, tv (bijv. VRT)
Bedrijven voor productie en ontwerp van sites
De realisatie (opname, mixing en mastering), de restauratie of de compilatie van muziekwerken zijn
bestellingen die meestal uitgaan van Majors of onafhankelijke labels, maar ook van groepen die hun
eigen productie verzorgen, van componisten of arrangeurs.
In het kader van de postproductie, worden de studio's aangezocht door de film- en audiovisuele
productiehuizen om geluidsbanden en/of de dubbing te realiseren van bedrijfsfilms, fictiefilms, tvuitzendingen,… In bepaalde gevallen worden de studio's echte castinghuizen voor het zoeken naar de
15
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
acteurs (de "stemmen"): de geluidsingenieurs ontplooien competenties voor de enscenering, het
regisseren van acteurs. Heel concreet levert de klant aan de geluidsstudio het beeld en het geluid dat
op de scène werd opgenomen (d.w.z. enkel de stemmen van de acteurs, die soms zelf moeten
worden bewerkt, aangepast), en op basis van dit materiaal moet de geluidsingenieur het
geluidsuniversum (geluidsband) van het product opbouwen:
y geluidsdecor: opname van geluidseffecten door een geluidsman in de studio
y dubbing: projectie in de studio van het beeld waarop de acteur de scène "opnieuw
speelt"
y geluidsmontage: op basis van de verzamelde elementen worden geluidselementen
toegevoegd die de geluidsband stofferen (auto's die vertrekken en stoppen,
geweerschoten, explosie, …)
y muziek: geluidselement dat gecreëerd en geleverd wordt van buitenaf; twee
mogelijkheden: of de muzikant levert de elementen afzonderlijk die samen met de
andere elementen worden gemixt of de muziek komt volledig gemixt toe: dan moet
alleen nog maar "het niveau" worden aangepast: de muziek luider of stiller zetten
naar gelang van de andere componenten op de geluidsband.
De reclamebureaus zijn ook grote klanten voor de geluidsstudio's. ("Het is vaak de reclame die de
muziek financiert"). Voor de realisatie van een reclamespot voor de radio of de postproductie
(geluidsband) van een reclamespot voor op tv of in de bioscoop zijn er competenties nodig die sterk
gelijken op die voor de audiovisuele postproductie: men moet de stemmen vinden en ze regisseren.
Soms moet er een klein stukje muziek worden gecomponeerd of een tekstje geschreven, soms moet
er enkel worden opgenomen. Deze activiteit evolueert steeds meer naar nieuwe vormen van reclame:
"men gebruikt een product om er een hit van te maken" (bijv. van de KBC).
Ook theaters en organisatoren van evenementen bestellen in de studio geluidsbanden voor sommige
van hun voorstellingen. De radio- en de tv-stations bestellen in de studio de geluidsinkleding van hun
programma's (generiek, jingle, …). De ontwerpers van sites en de multimediaproducenten bestellen
eveneens geluidsbestanden voor hun sites, dvd's, cd-rom's en andere.
In het algemeen besteedt de audiovisuele wereld (aan de geluidsstudio's) het audio-aspect van een
productie uit.
Het is belangrijk op te merken dat een geluidsstudio zich heel dikwijls specialiseert in een bepaald
type activiteit: muziek, postproductie, geluidsrestauratie of mastering. Heel vaak laat de
hoofdactiviteit van de studio de actoren toe om de realisatie te financieren van meer persoonlijke of
alternatieve projecten.
16
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
De studio's die gespecialiseerd zijn in de realisatie van muziekwerken onderscheiden zich naar gelang
van de muziekgenres: bepaalde studio geven voorrang aan een bepaald muziekgenre (bijvoorbeeld
klassiek of dance), andere studio's geven de voorkeur aan een variatie van muziekgenres en bieden
gediversifieerde structuren aan die aangepast zijn aan de verschillende stijlen van muziekproductie.
De studio's die gespecialiseerd zijn in de realisatie van muziekwerken onderscheiden zich ook naar
gelang van de verschillende fasen in de realisatie ervan. Deze verschillende fasen zijn: de
meersporenopname, de mixing van de verschillende geluidselementen, de mastering. De mastering is
hier de laatste fase voor de pressing: het is enerzijds een laatste bewerking op de frequenties van de
gemengde sporen (beperking, egalisatie, compressie) en anderzijds de codering van de index van de
tracks van de cd (codes producenten ISRC en cd-tekst). Bepaalde studio's zijn gespecialiseerd in de
opname, andere in de mixing of de mastering.
Er zijn heel wat factoren die aan de oorsprong liggen van diepgaande veranderingen in deze
beroepen:
¾ de nieuwe elektronische media
¾ de evolutie van de geluidskwaliteit (tv in Dolby Surround) en van de compressietechnieken
¾ de integratie van nieuwe informaticatools, op PC (SADIE), of op MAC (PROTOOLS,
LOGIC, SONIC SOLUTION).
De actoren anticiperen op deze mutaties, niet door de beroepsopleiding, maar aan de hand van
gespecialiseerde
tijdschriften
en
via
het
netwerk
van
professionele
contactpersonen.
De
geluidsstudio's krijgen steeds meer de rol van expert, door de steeds complexer wordende evolutie
van de toepassingen en van de exploitatiemodi.
Voor wat de evolutie van de geluidskwaliteit betreft, geven bepaalde actoren blijk van
terughoudendheid. "De afgelopen eeuw hebben de procédés voor het vastleggen en verspreiden van
geluid de geluidskwaliteit voortdurend verbeterd. Sinds het internet bestaat, keert de beweging zich
om. Het is de eerste keer in de geschiedenis van het geluid, dat de evolutie van de technologieën een
vermindering en zelfs een zeer sterke vermindering veroorzaakt van de geluidskwaliteit". Sommige
puristen waren even terughoudend tegenover de 16 bit-codering van de geluidsbron: viool- of
orgelbouwers die gewend zijn hun instrument te horen op langspeelplaat, herkenden het niet op cd.
De komst van de Minidisc (MD) en de MP3 werd op het vlak van de geluidskwaliteit door de
geluidsprofessionals met grote reserves tegemoet gezien: hoewel de compressiewijze erg verschilt voor de MD en voor de MP3 -leidt de operatie tot een onvermijdelijk verlies van geluidsinformatie. De
dynamiek en de finesses in het timbre van bepaalde instrumenten worden sterk afgevlakt of zelfs
weggegomd als het werk gecomprimeerd is. Deze reserves hebben echter slechts betrekking op een
zeer klein deel van de huidige muziekproductie: de variété, die bijna volledig op computer wordt
ontworpen en gerealiseerd, vereist geen zeer ver doorgedreven verspreidingsprocédés om juist te
"klinken". Dit belet niet dat de competenties en de wensen van de geluidsprofessionals niet ten volle
aan bod kunnen komen omwille van de achteruitgang van de geluidskwaliteit: "het oor wordt
gestandaardiseerd in de plaats van verfijnd".
17
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
In de geluidsstudio's wordt
de
tewerkstellingsstructuur
gekenmerkt
door
een
zeer
hoog
kwalificatieniveau, vooral voor de functies die gericht zijn op meersporenmuziek. De INSAS bereidt
goed voor op werk binnen de filmwereld, de IAD en het RITS bieden een goede voorbereiding voor de
functies van radio-/tv-technicus, terwijl er in de meersporenmuziek geen toereikend specifiek
opleidingskanaal voorzien is; men kan het beroep alleen leren door lange tijd in de studio door te
brengen en ervaring op te doen. "Het duurt 15 jaar om een geluidsingenieur voor een
meersporenstudio op te leiden; het is net als in de keuken, het gaat om een zeer subtiele alchemie
(…) een zeer persoonlijke ontwikkeling: het oor moet zich vormen".
Om in een geluidsstudio te kunnen werken, begint men als stagiair. Onder de stagiairs treft men een
groot aantal studenten aan die pas afgestudeerd zijn aan de INSAS of de IAD, maar ook weinig
geschoolde mensen die een bijzondere interesse hebben voor geluid en muziek. Ze hebben geen
statuut en ook geen salaris. (In bepaalde studio's worden de stagiairs de slaven genoemd).
Waaruit bestaat het werk van de stagiair? Als hij/zij toekomt, begint de stagiair met de opgestapelde
vaat en serveert hij/zij koffie. Dit is een informele introductiefase. Daarna helpt de stagiair de
geluidsingenieur bij zijn dagelijks werk: de kisten dragen, de microfoons, de statieven, de
instrumenten, de machines installeren, kabels trekken in de studio, luisteren (en dus zwijgen),
observeren. Ten slotte mag de stagiair de geluidsingenieur assisteren, - d.w.z. dat hij/zij aan de
werktafel mag gaan staan , in een 'b'-studio of in de hoofdstudio als de geluidsingenieur er niet is:
kopieën maken, back-up's maken van opnames, geluidsstalen uitsnijden (knippen/plakken), een
opnamesessie voorbereiden (aansluitingen, test), geluiden beluisteren en kiezen om een geluidsband
voor te bereiden, … Zodra de stagiair autonoom is, met andere woorden als hij/zij alleen kan werken,
wordt hij/zij betaald als freelancer of gaat hij/zij voor de onderneming werken als zelfstandige of als
loontrekkende.
De aanwervingen gebeuren meestal op basis van persoonlijke contacten (mond tot mond) en via de
advertenties ad valvas van de INSAS of de IAD. Het grootste probleem bij de aanwerving is het
gebrek
aan
ervaring
van
de
kandidaat-geluidsingenieurs
voor
meersporenstudio's
(geen
overeenstemming tussen het aanbod van de opleiding en de werkaanbiedingen of de vraag van de
bedrijven). Het niveau van de lonen varieert naar gelang van het type prestatie en het statuut van de
werknemer: voor de zelfstandigen schommelt het loon tussen 300 en 1000 BEF bruto per uur voor
sonorisatie, tussen 500 en 800 BEF bruto per uur voor meersporen, tussen 1200 BEF en 2500 BEF
bruto per uur voor postproductie. Voor de loontrekkende met een contract voor bepaalde duur ligt het
loon tussen 50 en 60000 BEF netto per maand voor een werkweek van 50 tot 60 uur.
18
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
De competenties die nodig zijn om in een geluidsstudio te werken als stagiair, zijn de volgende:
¾ gemotiveerd zijn (van geluid houden), zodanig zelfs dat men ondankbare taken wil
uitvoeren
¾ muzikant zijn of artistiek aangelegd zijn, vooral voor de beroepen in de muziekproductie
¾ op de hoogte blijven van de laatste technologische en artistieke evoluties (geïnteresseerd, nieuwsgierig zijn)
¾ alleen kunnen werken
¾ gemakkelijk contacten kunnen onderhouden met klanten, wat ondermeer de kennis
impliceert van Engels en Nederlands of Frans
¾ informaticakennis in een belangrijke troef
¾ de technische competenties zijn niet noodzakelijk bij het begin maar versnellen de
niet-bezoldigde leerfase aanzienlijk (assistent stagiair)
¾ een goed luister- en observatievermogen is essentieel.
In de geluidsstudio's nemen de actoren dikwijls verschillende aspecten op zich, zoals we reeds eerder
aantoonden: op technisch, administratief, financieel, juridisch, … vlak. Deze integratie van
capaciteiten lijkt een kenmerk te zijn dat we terugvingen in alle zeer kleine ondernemingen en in de
bedrijven die ontstaan zijn uit nieuwe technologieën: de competenties zijn eerder geïntegreerd in
plaats van beperkt en gebonden aan de hiërarchie. De informatiemaatschappij gaat gepaard met
technologische en organisatorische veranderingen die een verschuiving impliceren van het begrip
kwalificatie naar dat van competentie, aangezien de actoren polyvalentie en specialisatie16 moeten
cumuleren.
Een laatste opmerking dient te worden gemaakt in verband met de behoefte aan werkkracht: in het
algemeen lijkt de geluidssector relatief verzadigd. De professionals van de sector vertrouwen ons toe
dat het rendement van de geluidsstudio's over het algemeen afneemt: "Vroeger draaiden de studio's
24 uur op 24; vandaag werkt men niet meer 's nachts". Dit zou kunnen worden verklaard door de
gigantische proliferatie van de geluidsstudio's, de afgelopen 20 jaar. Vandaag voelen de professionals
een zekere nivellering op het vlak van het werkaanbod: "De goede ingenieurs hebben allemaal werk;
de studio's hebben altijd stagiairs nodig of freelance medewerkers voor specifieke projecten, maar ze
hoeven niet noodzakelijk iemand aan te werven. De voornaamste bron van vast werk voor de
geluidsingenieurs blijft de VRT".
16
Deze vaststelling weerspiegelt de problematiek die werd aangekaart door de werkgroep "Informatiemaatschappij": G.
Valenduc (onder leiding van), L'avenir du travail dans la société de l'information: enjeux individuels et collectifs, Brussel
FTU-FEC, 1999.
19
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
4. De filmproductiemaatschappijen
Wat verstaat men in Brussel onder filmproductiemaatschappijen en welke banden hebben deze
bedrijven met de muziekwereld?
De bedrijven die wij bezocht hebben voor onze interviews zijn kmo's uit de audiovisuele sector, met 5
tot 35 personen en met een jaarlijkse omzet van 20 tot 200 miljoen BEF, met als hoofdactiviteit de
filmproductie in de ruime betekenis van het woord: bedrijfsfilms, reclamespots (tv/film), korte en
middellange fictiefilms, documentaires, …
Tegenwoordig houden deze beeldbedrijven zich steeds meer bezig met de productie van multimedia:
websites, cd-rom, interactieve zuilen, animatie. De evolutie van de productie kan worden verklaard
door een groeiende interpenetratie van de media en van de producten. De actoren zijn zich zeer zeker
bewust van de sectorale veranderingen en anticiperen erop met een bijzondere aandacht voor de hele
multimediaproductie en de nieuwe technieken. Een groot aantal films bijvoorbeeld wordt op
interactieve
wijze
ontworpen,
met
een
boomstructuur,
waarvoor
steeds
complexere
bewerkingsprogramma's vereist zijn. Het internetaspect van de productie bestaat uit drie
competentieniveaus: het beheer van de inhoud, de internettechnologie (Flash, Wap, SMS, …), de
integratie van de video op het net (downloaden, streaming).
De klanten van deze film-/videostudio's zijn erg verschillend: reclamebureaus, televisiestations, privébedrijven, overheid, Europese commissie, …
Het werk wordt uitgevoerd per project: het bedrijf doet geval per geval een beroep op
dienstverstrekkers (bedienden voor bepaalde duur), of op dienstprestaties door het bedrijf of
zelfstandigen (freelance). Soms werft het tot 50 personen tijdelijk aan. Het doel is alle competenties
te verzamelen die nodig zijn om een project dat door het bedrijf gecoördineerd wordt, te realiseren.
Het geluidsaspect van de productie wordt volledig uitbesteed, zoals we eerder hebben uitgelegd, aan
geluidsstudio's die gespecialiseerd zijn in de postproductie.
De functies of posten die moeten worden voorzien in dit type bedrijf zijn de volgende:
¾ Commerciële medewerkers
¾ Video- en filmproducenten en assistent(en)
¾ Videomonteurs (postproductie)
¾ Regisseurs en technisch team (freelance)
¾ Multimediaproducenten
¾ Web designers (groot tekort)
¾ Projectmanagers (coördinatie van de verschillende fasen, balans van de competenties vaak freelance)
¾ Programmeurs, informatici
¾ Infografici
20
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
¾ Integrators (voorbereiding van de webpagina's, coherentie, optimalisering van de
beelden - minder gekwalificeerde functie: gezond verstand, zich uit de slag kunnen
trekken, vlotte pen)
De manier van aanwerven is erg uiteenlopend. De meeste werknemers zijn loontrekkend, met
uitzondering van de freelancers (technische draaicrew). Het loonniveau is zeer verschillend naar
gelang van het statuut en van de functie van de werknemer. Weinig geschoolde werknemers vinden
moeilijk en zelden werk in deze sector: aangezien de budgetten en de termijnen meestal vrij kort zijn,
moet men onmiddellijk operationeel zijn. De opleidingsbehoeften zijn verschillend: multimedia
(opleiding in flash), informatica en bureautica, management en HRM.
5. De multimediaproductiehuizen en de software- en hardwareontwerpers
die een band hebben met de muziek
In de sector van de informatica zijn zeer uiteenlopende bedrijven actief op het vlak van de
hoofdactiviteit: advies bij informaticasystemen, realisatie van programma's en van software,
gegevensverwerking, database-activiteiten, onderhoud en herstelling, andere activiteiten die verband
houden met de informatica.
In het kader van ons onderzoek hebben we ons toegespitst op twee types informaticabedrijven: de
multimediaproductiehuizen (websites en muziekportaalsites, cd-roms, …) en de software- en
hardwareontwerpers die een band hebben met de muziek.
Het eerste type bedrijf is een productiestudio voor nieuwe media, gespecialiseerd in culturele,
redactionele of artistieke projecten,…: websites, cd-roms, dvd's, interactieve installaties op evenementen, in musea of met artiesten. De taken zijn divers:
¾ executieve productie van projecten off/on line of hybride projecten,
¾ studies, concepten en interactieve scenario's
¾ redactionele opvolging
¾ ontwerp van interfaces en prototypes
¾ artistieke directie
¾ digitalisering, beheer en verwerking van de media (bijv. digitale video)
Het tweede soort bedrijf dat we tegenkwamen tijdens ons onderzoek is gespecialiseerd in het
ontwerpen van software en hardware die verband houden met de muziek: bijvoorbeeld software voor
de real-time animatie van beelden (visualisering van beelden die geprojecteerd worden op de muziek,
verwerking van gedownloade beelden, soort synthesizer of beeldpiano), hardware voor beeldanimatie
tijdens concerten (beeldbox). Dit type bedrijf verkoopt software on line om niet afhankelijk te zijn van
21
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
de kosten van een wereldwijde distributie. De software is vooral bestemd voor particulieren; de
beeldmachines of beeldboxen zijn eerder gericht op een nieuw artiestenprofiel, de vj of menger van
beelden en muziek (allusie op DJ, disk jockey, die video jockey wordt).
Naast de bijzonderheden van de hoofdactiviteit van deze beide types ondernemingen, zien we een
groot aantal gemeenschappelijke kenmerken.
In deze bedrijven zijn eerst en vooral drie welbepaalde beroepsprofielen aanwezig: informatici
(programmeur, web editor, …), infografici en de marketingagenten. Deze bedrijven kampen met een
accuut gebrek aan informatici en hebben ernstige problemen om infografici te vinden die een
drievoudige competentie moeten hebben (creativiteit, techniek, muziek). In dit type bedrijf is er een
sterke band tussen het werk van de infografici en de informatici.
De aanwerving van personeel gebeurt voornamelijk door het aanspreken van relaties en persoonlijke
contacten, "mond-aan-mond", maar ook via kleine advertenties, spontane kandidaturen en het
internet. Als de relaties niets opleveren worden alle aanwervingskanalen aangesproken.
Wat de opleidingsbehoeften betreft, gebeurt het dikwijls dat een infograficus een intensieve opleiding
volgt van 2 of 3 weken in Photoshop of Quark. De informatici volgen beroepsopleidingen die vaak van
een heel hoog technisch specialisatieniveau zijn, maar niet in België worden georganiseerd; ze gaan
naar de VS, bijvoorbeeld bij Microsoft, om een opleiding programmeertaal of netwerkbeheer te
volgen, ...
6. De internet providers
Zoals de naam het zegt, situeert de hoofdactiviteit van de ISP (Internet Service Provider) zich op het
niveau van het aanbod van toegang tot het internet. Waaruit bestaat dit? Iedereen weet dat de in
blokjes verdeelde internetinformatie (Internet Protocol) overgebracht wordt via "backbones" of via
satelliet. Een backbone transporteert wat men "internetenergie" noemt over een heel brede
"frequentieband"; men zou een backbone kunnen vergelijken met een "dikke buis" waar alle
internetgegevens doorheen gaan, of ook nog met een snelweg met verschillende baanvakken waarop
"opritten" - of kleinere buizen - aangesloten zijn waarop de internet providers hun "energie" komen
halen17. Een backbone van deze aard loopt zelfs door de Atlantische oceaan om het Amerikaanse en
het Europese continent met elkaar te verbinden: het is een transatlantische kabel onder de zee, die
een heel hoog debiet heeft. De satelliet is een ander veel gebruikt middel om gegevens met een heel
hoog debiet over te brengen naar de vier uithoeken van de wereld.
17
22
We herinneren eraan dat het oorspronkelijk het Amerikaanse leger was dat de eerste backbone installeerde: in de jaren '70
wilde men de bedienings- en communicatiesystemen op verschillende strategische plaatsen met elkaar verbinden (3 of 4
machines in een netwerk). In de jaren '80 ging deze netwerkpraktijk over van het militaire naar het universitaire domein (2
of 3000 machines in een netwerk). De exploitatiekosten van de netwerkpraktijken bleken de middelen van de
overheidssector al snel te boven te gaan en er doken privé-fondsen op om de installatie van de transatlantische backbones
te financieren (oorsprong van de exploitatielicenties). Medio jaren '90 doen AOL en Compuserve hun services overhellen
naar het internet, terwijl het ging om eenvoudige on line services. Sindsdien ontstonden er echte continentale monopolies
inzake aansluitingen (bijvoorbeeld EUNET in Europa, dat werd overgenomen door Wanadoo France Télécom). Het is aan
deze monopolies dat de internet providers zelf hun toegang tot de backbones of de satellieten verhuren.
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
De ISP's stellen ("in onderverhuring") verschillende aansluitingsmogelijkheden voor aan de gebruikers:
¾ de telefoon: via een klassieke 56K BPS-modem of via ADSL (sneller)
¾ de kabel van de teledistributie (permanente verbinding zoals ADSL)
¾ de glasvezel (grote telefoonnetten)
¾ de satelliet (+ bijbehorende modem: gegevensoverdracht met hoog debiet)
De originaliteit van bepaalde ISP ligt in het feit dat ze zich niet beperken tot het louter aanbieden van
de toegang tot het internet, maar dat ze ook diensten met toegevoegde waarde aanbieden die
gepersonaliseerd worden voor de abonnees, door de zogenaamde "erkenning van de inhoud" door te
voeren. Er worden met name akkoorden van voorkeurspartnership afgesloten met verschillende maatschappijen die "inhoud uitwerken" (uitgeverijen, platenmaatschappijen, evenementorganisatoren) om
de abonnees on line diensten aan te bieden die enkel voor hen zijn voorbehouden. In dit verband kan
men bijvoorbeeld dit soort concept vergelijken met dat van de maatschappij INFONIE, dat reeds sinds
1997 in gebruik is in Frankrijk en België. Dit soort concept bestaat reeds verschillende jaren en is
beter gekend onder de term "services on line".
Zoals we reeds zeiden in verband met de muzikale portaalsites (cfr. distributeurs on line), gokt dit
type bedrijf op de toekomst: het draait erom een strategische positie te veroveren op een zeer
beperkte en zelfs onbestaande markt, met nog zeer beperkte technologische middelen, bijvoorbeeld
inzake de kwaliteit van de verspreiding van audio- en videoinhoud. Voor wat de concentratiegraad op
het internet betreft (aantal gebruikers/aantal inwoners), wordt gemikt op het ontstaan van nieuwe
"machines", buiten de PC, waarmee men aansluiting kan maken op het internet, zoals de PS2
(internetaansluiting via een brede geïntegreerde band), de Psion, de GSM (via de WAP of via het
nieuwe UMTS-protocol), de televisie met internetbox (Web TV) …, waarmee het aantal potentiële
gebruikers die toegang hebben tot het internet zou toenemen.
Wat de tewerkstelling in dit type van bedrijven betreft, leggen wij eerst en vooral de nadruk op het
ernstige tekort aan geschoold personeel. De werkgevers verklaren dat ze moeilijkheden hebben om
programmeurs te vinden die vertrouwd zijn met de programmeertaal "PHP3"18, die door steeds meer
nieuwe websites wordt gebruikt. Op dit ogenblik moet een programmeur die goed overweg kan met
de PHP3 aangeworven worden in Londen.
De aanwerving gebeurt voornamelijk via spontane sollicitaties, maar ook via de mond-aan-mondreclame. De mensen die worden aangeworven komen meestal uit de sector van het audiovisuele, de
informatica, de communicatie, de journalistiek en zelfs uit de kunstsector (grafiek, illustratie,
typografie, enz.).
18
De "PHP" is een taal die gelijkt op "ASP", "JSP" en andere "Cold Fusion Markup Languages", die toelaten webpagina's
dynamisch te maken en ondermeer een interactiviteit met databases mogekijk maakt.
23
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
De belangrijkste kwaliteit die wordt vereist is zeker het aanpassingsvermogen aan de media, de
cultuur die erbij hoort en de geavanceerde omgeving waarin dit alles zich afspeelt… De aangeworven
persoon moet met name diverse kwaliteiten bezitten op het vlak van de vaardigheden, maar vooral
qua persoonlijkheid: openstaan voor de wereld en zijn snelle technologische evoluties, onder druk en
afhankelijk kunnen werken. Voor een functie als producent, bijvoorbeeld, moet de persoon in kwestie
bij voorkeur drietalig zijn (FR - EN - NL) of ten minste tweetalig zijn.
Meestal is een universitair niveau vereist, in communicatie, journalistiek, commerciële wetenschappen,
informatica; het minimumniveau is dat van "technicus". In dit type bedrijf wordt zeker geen
ongeschoolde werkzoekende aangeworven.
Het personeel werkt meestal voltijds (en meer) en is loontrekkend. Het minimum maandloon bij
aanwerving bedraagt 50.000 BEF netto, wat zeer snel kan evolueren in de maanden daarna. Bovenop
het loon komen er vaak extra voordelen zoals een wagen,…
Bij gelegenheid doen deze bedrijven een beroep op de diensten van één of meer "freelancers", voor
"captaties" (beelden van een concert, een evenement, enz.) die bestemd zijn voor "web casting"
(verspreiding via het net van diensten on line die door het bedrijf worden ontwikkeld).
Dit zijn de verschillende types beroepsprofielen die men bij een internet provider kan tegenkomen:
¾ content manager
¾ event manager
¾ marketing manager
¾ Web editor
¾ infograficus
¾ programmeur
¾ systeemingenieur
7. De organisatoren van voorstellingen en multimediaevenementen
De bedrijven die muziekevenementen en multimediaevenementen organiseren zijn vertegenwoordigd
in de bedrijfssector (vzw's) en in de loutere privé-sector. De organisatie van muziek- en
multimediaevenementen loopt ook via complexe samenwerkingsketens. De organisator van
evenementen moet zich vaak tegelijkertijd of achtereenvolgens bezighouden met artiesten, uitgevers,
producenten, artistieke directeurs, distributeurs, reclameregies, media, juristen … De organisatoren
van evenementen moeten ook technische teams van diverse grootte en met uiteenlopende
competenties leiden (geluids-, beeld-, multimediatechnicus, …).
Laten we het voorbeeld nemen van de organisator van het pilootevenement van 15 maart openingsavond van Ars Musica 2001. De organisatie van dit muziek- en multimediaevenement vereist
de samenwerking van heel wat actoren: talloze partnerships of banden van onderlinge afhankelijkheid
werden geweven tussen de organisatoren van het evenement, de artiest (Andriessen), de
uitgeversmaatschappijen, het orkest, het technisch team, een on line distributeur, een internet
provider, een geluidsstudio, …
24
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
We onthouden dat de tewerkstelling niet noodzakelijk een hoog kwalificatieniveau vereist in dit type
bedrijf dat evenementen organiseert. De werknemers moeten competenties bezitten die aanleunen bij
die van de promotieagenten: organisatietalent, grote beschikbaarheid, gemakkelijk relaties
aanknopen, oog voor kunst.
8. De juridische adviesbureaus
Het aanbod aan juridische consultancy in verband met auteursrechten wordt in Brussel verzekerd door
verschillende actoren met zeer uiteenlopende statuten: consultancy-bvba's, advocatenkantoren, vzw's,
overheid, universiteiten en onderzoekscentra, … Deze actoren van de consultancy, waarvan de
meerderheid jurist is van opleiding, worden aangezocht door diverse klanten: andere consultenten of
onderzoekers,
artiesten,
producenten,
artistieke
directeurs,
uitgevers,
organisatoren
van
evenementen, …
Het aanbod aan juridische consultancy, op het vlak van de nieuwe technologieën, kent een
duizelingwekkende groei. Nieuwe technieken impliceren nieuwe normen en nieuwe interpretaties van
deze normen. Wij hebben in de inleiding van dit verslag kort de recente problematiek geschetst die
ontstaan is uit de evolutie van de technologieën: piraterij met downloaden van geluidsbestanden (het
geval Napster), het illegaal kopiëren van cd's. Het lijkt ons interessant om in dit stadium van de
analyse na te gaan wat de juridische stand van zaken is van de auteursrechten in België, met als
enige doel het werkkader te beschrijven van de actoren inzake de juridische consultancy.
Het principe van het auteursrecht19 is het verbod om het werk te reproduceren op welke wijze ook,
zonder de voorafgaande toestemming van de houder van het auteursrecht. Het auteursrecht geeft de
auteur en zijn rechthebbenden het exclusieve recht zijn werk te beheren zowel op commercieel en
financieel vlak als op moreel vlak, maar ook zijn werk te verdedigen tegen het gebruik door derden.
Hij kan afstand doen van het recht aan andere bedrijven of organisaties opdat zij de exploitatie van
zijn creatie in zijn plaats zouden kunnen behartigen.
Sinds de hoge vlucht van de informaticamarkt, breidt de bescherming van de auteursrechten zich uit
tot software, multimediawerken en databases. Het gebruik van werken die beschermd zijn door het
auteursrecht op het internet of op elk ander informaticanetwerk verschilt in niets van het gebruik van
een ander systeem of een ander formaat. Op het internet moet men eveneens de toestemming
krijgen om muziekwerken on line te laten beluisteren, om schilderijen of foto's op te nemen op
websites, om litteraire teksten voor te stellen, om filmuittreksels te monteren, enz… Deze toelating
kan worden verkregen bij een beheersmaatschappij. In België is het SABAM die de auteursrechten
beheert.
Het auteursrecht moet zich in het kader van het internet aanpassen aan een andere interpretatie van
het begrip grondgebied. De technische grenzen van de sites en van de netwerken zijn geen
geografische grenzen. De zones worden bepaald door alle operatoren samen, die vaak
grensoverschrijdend werken.
19
Het Europese systeem van het auteursrecht onderscheidt zich strikt technisch gezien van het Amerikaanse systeem van het
copyright: de auteursrechten worden in de VS geregistreerd als merken en patenten. Voor het overige benadert het
Amerikaanse systeem het onze zeer sterk.
25
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
In België werden de auteursrechten gedefinieerd door de wetgever op basis van twee internationale
conventies:
¾ De conventie van Bern (1886) over de bescherming van de auteursrechten. De
wetgever kent de artiest twee attributen toe: het recht om te reproduceren en het
recht van publieke mededeling tot 70 jaar na de dood van de artiest.
¾ De conventie van Rome (1960) over de erkenning van de naburige rechten. De
wetgever erkent en beschermt de rechten van de artiesten - vertolkers.
De nieuwe Belgische wet van 1994 biedt de artiest de mogelijkheid de publieke reproductie- en
communicatierechten op te delen. Met andere woorden, de artiest mag de reproductie aanvaarden,
maar mag ook de exploitatiewijze definiëren en een bepaalde drager uitsluiten: voortaan wordt alles
wat niet expliciet in een contract werd overgedragen, eigendom van de artiest. Daardoor ontstaan er
weer nieuwe problemen en nieuwe vragen naar juridisch advies: wat gebeurt er bijvoorbeeld voor
artiesten die dood zijn en die nog niet tot het publieke domein behoren? Mag men Prokofiev
verspreiden op het internet? Men moet zich in dit geval wenden tot de erfgenamen om de
exploitatiewijzen te bepalen.
Op het niveau van de interpretatie van de normen, onderstrepen we de constante evolutie van de
Belgische rechtspraak inzake auteursrecht: wij onthouden pro memorie de uitbreiding van de definitie
van de kopiist - diegene die het materiaal ter beschikking stelt dat nodig is voor de reproductie,
diegene die de reproductie vergemakkelijkt (arrest van 29 juni 2000 Burgerlijke rechtbank van
Verviers).
De nieuwe technologieën zouden de consumptiedrang van auteursrechten in de hand hebben
gewerkt. Plotseling worden de Majors, die hun contracten in orde willen brengen net als de artiesten
die de exploitatie van hun rechten willen optimaliseren, geconfronteerd met een gevoel van juridische
leegte: "in de wet van 1994 komt de digitalisering weinig aan bod, er is bijna niets in de wet terug te
vinden". De digitalisering heeft in feite geen nieuwe auteursrechten gecreëerd. Het gaat eerder om
nieuwe juristen, die zich specialiseren in de nieuwe technologieën, en die behoeften produceren op
het vlak van advies, bescherming, verdediging, identificatie van diverse belangen, binnen zeer
complexe samenwerkingsketens, zoals we eerder zagen. Deze nieuwe actoren van de juridische
consultancy integreren zeer specifieke juridische en technische competenties (kennis van de
exploitatiemodi via het internet, verschillende types dragers, contractuele praktijken, de organisatie
van de artistieke activiteit, binnen een netwerk). De functies worden gekenmerkt door een heel hoog
kwalificatieniveau. De lonen zijn vaak hoog, met uitzondering van de bedrijven die uit het
verenigingsleven komen.
26
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Hoofdstuk 5: Portretgalerij en competentieprofielen
In dit hoofdstuk worden, onder de vorm van een portretgalerij, de resultaten voorgesteld van een
kwalitatieve analyse van de beroepen van de muziek on line. De analyse is enerzijds gebaseerd op de
gesprekken die werden gevoerd in de bedrijven die deze Brusselse kunstwereld vertegenwoordigen en
anderzijds op kritische syntheses van de bestaande literatuur.
Deze portretten verwijzen naar beroepen. We houden voor ogen dat een persoon meerdere beroepen
kan uitoefenen en kan beantwoorden aan meer dan één competentieprofiel.
We herinneren eraan dat we gekozen hebben voor een breed studieveld. Zo zullen we de traditionele
beroepen beschrijven die verband houden met de muziek en de geluidsproductie: bijvoorbeeld de
beroepen van geluidsman, opnametechnicus, mixer, maar vooral de beroepen die het meest
blootstaan aan technologische veranderingen, in het bijzonder de digitalisering. Als bepaalde
beroepen niet meteen aanleunen bij de nieuwe elektronische media, worden ze enkel vermeld voor de
coherentie van onze voorstelling. Wij zullen ook de beroepen bestuderen die verband houden met
multimedia (ontwerp van websites, cd-rom), voor zover deze nieuwe media enigszins verband houden
met muziek en geluid. Wij zullen ook de beroepen van de communicatie behandelen.
We hebben een lijst opgesteld van de beroepen die in onze gesprekken het meest werden vermeld.
Voor de duidelijkheid geven wij voor elk van deze beroepen een algemene definitie, een beschrijving
van de hoofdactiviteiten en de theoretische en praktische competenties die vereist zijn.
We vermelden ook, als ze werden meegedeeld, de percepties van de evolutie op korte en middellange
termijn van deze beroepen als gevolg van technologische factoren.
We merken ook op dat een beroep wordt beschouwd volgens de activiteiten en de competenties die
erbij passen en niet op basis van diploma's of kwalificaties. Wij verwijzen naar hoofdstuk zes als de
lezer geïnteresseerd is in de Brusselse opleidingen voor de beroepswereld van het geluid of de
multimedia.
Het spreekt vanzelf dat deze beroepsfiches niet moeten worden beschouwd als algemeen en abstract,
aangezien ze praktijken, culturen en organisatiewijzen weerspiegelen van de bedrijven die we voor
onze gesprekken hebben bezocht.
Als men probeert beroepen te inventariseren, is overlapping onvermijdelijk. Deze eventuele
overlapping hangt uiteraard af van de activiteiten en de structuur van de bedrijven. Zo zal een
"geluidsingenieur" in het kader van zijn activiteiten, opnames maken, mixen en/of monteren. Elk van
deze activiteiten kan daarentegen ook het volledige voorwerp uitmaken van een apart beroep.
De portretten werden gegroepeerd in vier grote categorieën. Een eerste groep functies heeft om te
beginnen betrekking op het "geluid". Als tweede groep worden de beroepen van "het beeld en de
multimedia" beschreven. Vervolgens hebben we het over de beroepen die te maken hebben met de
uitgave en de productie van muziek. De commerciële functies vormen de laatste groep portretten.
27
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
1. De beroepen in verband met geluid
Hier hebben we alle geluidsprofessionals gegroepeerd. Hoewel de studie vooral gericht is op de
muziekwereld hebben we ervoor gekozen om onze belangstelling uit te breiden tot geluid in het
algemeen, en met name ook muziek, film, radio, reclame… werkzaam zijn.
De geluidsingenieur kan in zeer verschillende activiteitsdomeinen werken. Wij hebben een
onderscheid gemaakt tussen vier gebieden van competentie: de meersporenmuziek, de voorstellingen,
de audiovisuele postproductie en de realisatie van geluidselementen van multimediawerken. Wij
beginnen met de beschrijving van het relatief algemene kwalificatieprofiel van de geluidsingenieur en
zijn assistent. Daarna beschrijven wij de competentieprofielen die geïdentificeerd zijn in de
verschillende domeinen van de geluids- en muziekactiviteit.
GELUIDSINGENIEUR - algemeen kwalificatieprofiel
Hij houdt zich bezig met alle technische en artistieke aspecten van de realisatie van een muziek-,
geluids- of multimediawerk, van de opnames tot het verkrijgen van de uiteindelijke geluidstrack.
De geluidsingenieur kan zijn competenties uitoefenen in zeer uiteenlopende domeinen, in
verschillende ruimtes of plaatsen:
¾ in een meersporenstudio: hij realiseert de opname van een muziekstuk (of van
geluidselementen). Hij neemt ook de taken op zich van de geluidsverwerking, het
mixen en de montage.
¾ in een toneelzaal of in openlucht: hij staat aan het hoofd van het team geluidstechnici: geluidsinstallatie in de zaal, installatie van de opnameapparatuur voor een
concert …
¾ in een studio voor postproductie en/of in de tv-, filmstudio, … : de realisatie van de
geluidsband gebeurt in verschillende fasen (draaien, nasynchroniseren, mixen) In het
kader van de montage moet in het bijzonder worden gelet op de synchronisatie van
het geluid en het beeld. Voor de multimedia, begint hij met het kiezen en dan het
opnemen van alle geluidselementen zoals ontworpen door de geluidsillustrator
(dialogen, muziek, speciale geluidseffecten, voice off van videosequenties…); hij
digitaliseert deze elementen, verwerkt ze en mixt ze; hij beheert de database van de
geluidselementen, hij is verantwoordelijk voor de keuze en de goede werking van de
apparatuur.
Theoretische kennis:
ƒ basiskennis wetenschappen en wiskunde, fysica, akoestiek, elektriciteit
ƒ kennis van de software voor de opname en de verwerking van geluid, van de hardware, van de
multimedia
ƒ artistieke cultuur
ƒ kennis van notenleer
ƒ kennis van musicologie
ƒ kennis van gesproken en geschreven Engels
28
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ nieuwsgierig, op de hoogte van de evolutie van de technologieën en van de hardware
ƒ in staat een team te leiden
ƒ zin voor menselijke relaties
ƒ kritische ingesteldheid
ƒ openstaan voor nieuwe ideeën
ƒ organisatorisch begaafd
ƒ polyvalent
ƒ kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden en snel kunnen reageren
Vaardigheden:
ƒ verschillende jaren beroepservaring
ƒ een goed oor (kunnen luisteren en analyseren)
ƒ creatief
ƒ een instrument kunnen bespelen is een troef.
Geluidstechnicus/-assistent
Assisteert de geluidsingenieur tijdens de voorbereiding van de opnamesessies of de installatie van de
apparatuur. Controleert de technische en artistieke kwaliteit van het geluid en verzekert het dagelijkse
onderhoud van het materieel.
GELUIDSINGENIEUR IN MEERSPORENSTUDIO
Opnametechnicus
In het kader van een artistieke prestatie is de opnametechnicus verantwoordelijk voor de
rechtstreekse opname van het geluid of voor de plaatsing en de exploitatie van de microfoons. Hij
zorgt voor de verspreiding, de versterking en de bewerking van het geluid (hij corrigeert, filtert,…).
Hij bepaalt en installeert het nodige materieel, voert de opnames uit (eventueel bijgestaan door een
geluidsman), houdt toezicht op de werking van de toestellen en demonteert de installatie.
Digitaliseerder van het geluid
Hij digitaliseert het geluid: analoog geluid heeft de vorm van een continu elektrisch signaal. Het
digitale systeem is binair en per definitie een discontinu opnamesysteem.
Op basis van een analoge opname meet de digitaliseerder de waarden van bepaalde vaste en
regelmatige punten op de amplitude/tijdcurve (steekproeftechniek).
Mixer - geluidsmonteur
Hij voert de verschillende taken uit die nodig zijn om de volledige geluidsinformatie te verzamelen op
één band.
29
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Hij "verwerkt" het geluid: hij balanceert de geluidsinhoud uit, past de intensiteit, het timbre en de
progressie aan: hij corrigeert of vlakt bepaalde geluidsgolven af, verzacht of versterkt bepaalde
frequenties, voegt speciale effecten toe.
Met de mixtechniek mengt hij vooraf opgenomen geluiden.
De montage bestaat erin de geluidselementen die men wil behouden, af te zonderen, ze te knippen
en ze opnieuw op één enkele drager te monteren (matrix) en er eventueel andere geluidselementen
aan toe te voegen of over te monteren.
Een technisch, maar vooral artistiek werk: hij creëert op basis van ruw geluidsmateriaal, een
geluidsruimte die past bij de objectieven van een productie.
Chef geluidsoperator
Hij bestuurt de operaties van de geluidstechnici vanaf een bedieningsbord in de technische
regiekamer van een opnamestudio.
Ingenieur mastering
De mastering is de laatste fase vóór het persen. De ingenieur mastering voert enerzijds de laatste
verwerking uit op de frequenties van de gemengde sporen (beperking, egalisatie, compressie) en
anderzijds de codering van de index van de tracks van de cd (codes producenten ISRC en cd-tekst).
Geluidsrestaurateur
Hij restaureert en conserveert de geluidsbanden. Hij onderzoekt de banden met behulp van wetenschappelijke technieken en andere middelen om de meest geschikte methode te bepalen om ze te
restaureren.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de software voor geluidsverwerking
ƒ kennis van muziek
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ openstaand voor nieuwe ideeën
ƒ kritisch ingesteld
ƒ creatief
ƒ nieuwsgierig
ƒ gevoelig voor kunst en muziek
ƒ polyvalent
ƒ relationeel vaardig, goed in het leggen van contacten
ƒ zin voor dialoog en kunnen luisteren
ƒ organisatorisch begaafd
ƒ in een team kunnen samenwerken met de andere geluidsprofessionals
ƒ op de hoogte van de laatste evolutie op het vlak van technieken en materialen
ƒ kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden en snel kunnen reageren
30
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
ƒ met scherp gehoor.
Vaardigheden:
ƒ de informaticatools kunnen gebruiken (Protools, Logic, Sadie, Sonic Solution, …)
ƒ Frans, Engels en Nederlands kunnen lezen en spreken.
ƒ vaak beroepservaring vereist.
GELUIDSINGENIEUR SON BIJ VOORSTELLINGEN
Opnametechnicus: (zie punt hierboven)
Geluidsregisseur
Technicus belast met de voorbereiding en de installatie van de middelen die nodig zijn voor de
geluidsrealisatie van een voorstelling.
Men ziet hem vaak aan het mengpaneel: hij stuurt de geluidseffecten en de mixing tijdens de
voorstelling.
Geluidsman
Hij beheert, in nauwe samenwerking met de geluidsregisseur, de akoestiek van de zaal. Hij moet de
geluidsruimte, de timbres, de resonantie en de geluidskleuren ervan interpreteren.
Hij bestudeert de akoestische omstandigheden van de omgeving en stuurt de installaties navenant
(voorbereiding van de apparatuur en controle van de werking ervan; controle van de technische en
artistieke kwaliteit van het geluid; regelingen) om de geluidskwaliteit van het evenement te
optimaliseren.
Hij werkt meestal binnen, maar moet zich aanpassen als het desgevallend gaat om een voorstelling in
openlucht.
Muziekillustrator/ontwerper van geluidsbanden
Hij is de verantwoordelijke of de ontwerper van de geluidsband die bij een voorstelling hoort.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de apparatuur voor de opname (microfoons…) en de verwerking van geluid
ƒ kennis van akoestiek, elektriciteit
ƒ kennis van muziek
ƒ kennis van het Engels
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ met scherp gehoor
ƒ kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden en snel kunnen reageren
ƒ organisatorisch begaafd
31
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
ƒ zin voor dialoog en kunnen luisteren
ƒ polyvalent
ƒ kritisch ingesteld
ƒ in een team kunnen samenwerken met de andere geluidsprofessionals
ƒ op de hoogte van de evolutie van technieken en apparatuur
Vaardigheden:
ƒ informaticatools kunnen gebruiken (Protools, Logic, Sadie, Sonic Solution, …)
GELUIDSINGENIEUR AUDIOVISUELE POSTPRODUCTIE
Geluidontwerper "Sound designer"
Hij is verantwoordelijk voor de creatie van de geluidsband van een audiovisuele productie (reclame,
tv-uitzendingen, radio, videospelletjes, …): muziek, geluidsesthetiek van de industriële objecten
(openen van aanstekers, portieren van auto's, enz.).
In het domein van de multimedia is hij de ontwerper van het geluidsuniversum van een
multimediaproduct: bijvoorbeeld als verantwoordelijke van het geluid van een website.
Geluidsman
Hij maakt de mechanische of elektronische geluiden die nodig zijn voor de nasynchronisatie van
audiovisuele producten. Zijn activiteiten leunen steeds meer aan bij die van de multimediageluidsillustrator, aangezien hij steeds meer een beroep doet op geluidsdatabases.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van software voor de verwerking van geluid en in het bijzonder speciale effecten (reverb,
echo, egalisatie)
ƒ ervaring met muziek op computer
ƒ muzikant en componist
ƒ kennis van muziek.
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ gepassioneerd door muziek op computer
ƒ openstaand voor nieuwe ideeën
ƒ permanent op de hoogte van de evolutie van technieken en apparatuur
ƒ polyvalent
ƒ kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden en snel kunnen reageren
ƒ met scherp gehoor
ƒ kunstzinnig
ƒ creatief
ƒ met zin voor dialoog en goed kunnen luisteren
ƒ organisatorisch begaafd
32
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Vaardigheden:
ƒ informaticatools kunnen gebruiken (Protools, Logic, Sadie, Sonic Solution, …)
GELUIDSINGENIEUR MULTIMEDIA
Geluidsillustrator: (zie punt 2)
Geluidsingenieur: (zie hierboven)
2. De multimediaberoepen
We beginnen met de toelichting van de beroepen rond het ontwerp en de omkadering van een
multimediawerk. Iedereen begrijpt meteen dat de beeldkwaliteit van het allergrootste belang is bij een
multimediawerk. We zullen de verschillende beroepen bestuderen die samenwerken bij de grafische
realisatie van een multimediaproduct. Wij zullen voor de volledigheid ook de beroepen vermelden die
verband houden met geluid en muziek (zie punt 1). De beroepen die meewerken aan de
computerrealisatie van het werk, zoals de ontwikkelaars en de netwerkspecialisten, worden eveneens
belicht. Tot slot zullen we de beroepen voorstellen die te maken hebben met de nieuwe elektronische
media, dit wil zeggen de beroepen die voortvloeien uit de onderlinge verbinding van diverse media.
OMKADERINGSBEROEPEN
De producent
Hij staat aan de top van het project. Hij is verantwoordelijk voor de volledige productie van een
multimediawerk, van start tot distributie, inclusief creatie en fabricage.
Hij stelt het productieteam samen en leidt het ook. Hij zorgt voor de goede doorstroming van de
informatie tussen het team en de klant.
Hij zorgt voor het beheer van het project: budget, planning, human en technische resources. Hij
concentreert zich meer op het financiële management en de relatie met de klanten.
Op financieel vlak: hij maakt een budgettaire evaluatie van het project, stelt de financiële constructies
op, beheert de technologische hulpmiddelen (keuze van software en hardware en beslissing om aan
te kopen of te huren, onderhandelingen over rechten …)
Hij superviseert eveneens het team van commerciële medewerkers.
In bepaalde bedrijven wordt de producent bijgestaan door een projectbeheerder (of projectverantwoordelijke).
Hij coördineert de planning en de ontwikkeling van het multimediawerk. Hij is minder klantgericht dan
de producent en houdt zich eerder bezig met het beheer van het productieteam; in tegenstelling tot
de producent treedt hij pas op als de beslissing om in productie te gaan werd genomen.
33
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
De regisseur
Hij staat in voor de artistieke, technische en informatica-opvolging van het ontwerp tot de concrete
afwerking van het multimediaproduct.
Uitgaande van het scenario superviseert hij de artistieke keuzes door ze te evalueren op basis van de
algemene samenhang van het project.
Hij kiest de leveranciers en beoordeelt de kwaliteit van hun producten.
Hij beheert de human resources: hij stelt een balans op van de competenties, stelt het werkteam
samen; hij organiseert de planning, coördineert het werk en ziet erop toe dat het budget wordt
gerespecteerd.
Naar gelang van de grootte van het bedrijf kan hij worden bijgestaan door een assistent voor de meer
praktische taken of om erop toe te zien dat er een goede doorstroming is van de informatie tussen de
regisseur en zijn artistieke en technische partners.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van bedrijfsbeheer
ƒ kennis van de ontwerptechnologieën en -tools van de multimedia in computeromgevingen (PC/
Mac/Unix)
ƒ artistieke cultuur
ƒ goede kennis van de productieketen
ƒ juridische kennis: auteursrechten, onderhandeling van contracten
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ autoriteit uitstralend, in staat om een team te begeleiden
ƒ organisatorisch begaafd, stipt
ƒ analytisch en conceptgericht
ƒ creatief
ƒ kritisch ingesteld
ƒ op de hoogte van de evolutie van technieken en apparatuur
ƒ diplomatisch, goede luisteraar
ƒ kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden en er snel op kunnen reageren, over een goed
inschattingsvermogen beschikken en risico's kunnen nemen
ƒ polyvalent
ƒ nieuwsgierig
ƒ stressbestendig
Vaardigheden:
ƒ de haalbaarheid van een project kunnen inschatten (technische en artistieke haalbaarheid) en een
project kunnen beheren (op het vlak van human resources, budget…)
ƒ capaciteiten om multidisciplinaire resources te beheren (artistiek, technisch, informatica)
ƒ onderhandelingsvermogen
ƒ aanpassingsvermogen aan de nieuwe informaticatools
ƒ talenkennis: Frans, Nederlands, Engels
ƒ goede mondelinge en schriftelijke communicatie
34
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Artistiek directeur
Hij is verantwoordelijk voor de samenhang van een multimediawerk op het vlak van artistieke, visuele
ene geluidskwaliteiten.
Hij bestudeert de voorkeuren van de klant en neemt op deze basis deel aan de uitwerking van het
scenario. De artistieke directeur verzekert de coördinatie van het artistiek werk; hij ziet in het
bijzonder
toe
op
een
goede
communicatie
tussen
de
betrokkenen:
fotografen,
grafici,
geluidsillustrators… Hij beheert de organisatie van de beelden onder hun gedigitaliseerde vorm. Het is
hij die aan het einde van het parcours het design valideert (naleven van de grafische normen) alsook
de grafische kwaliteit van het eindproduct.
Men kan gemakkelijk begrijpen dat naar gelang van de structuur eenzelfde persoon de functies van
regisseur en artistiek directeur op zich kan nemen. Volgens dezelfde redenering kan een artistiek
directeur de competenties hebben van een graficus of van een ergonoom.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de tools voor het creëren van multimedia in een technische omgeving (grafische
tools …)
ƒ kennis van de multimediatechnologieën (typografie, illustratie, fotografie, video, animatie, geluid,
muziek) en van de informatica
ƒ kennis van de verschillende fasen en van de verschillende betrokkenen bij een multimediaproductie
ƒ opleiding in het domein van de kunst
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ met zin voor initiatief, leadership, in staat om teams te begeleiden
ƒ gevoelig voor esthetica en kunst
ƒ synthetisch en conceptgericht ingesteld
ƒ methodisch
ƒ stressbestendig
Vaardigheden:
ƒ human resources kunnen beheren, in het bijzonder hun creativiteit kanaliseren
ƒ zich snel kunnen aanpassen aan de nieuwe technologieën en aan de nieuwe informaticatools
ƒ interactief ontwerp en grafische vaardigheden: maquettes maken, interfaces ontwerpen, grafisch
design
ƒ het product kunnen aanpassen aan de gebruikers
ƒ beroepservaring in de creatie: bijvoorbeeld als infograficus
ƒ goede mondelinge en schriftelijke communicatie
Technisch directeur:
Hij is verantwoordelijk voor het informatica-gedeelte en het technische luik van de realisatie van een
multimediawerk.
Hij moet de technische haalbaarheid inschatten en dan de technische oplossingen vinden die de
realisatie van het multimediawerk mogelijk maken. Hij zorgt ervoor dat de productieprocedures binnen
35
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
het bedrijf worden nageleefd. Hij coördineert het programmeerteam en valideert de technische
keuzes. Als verantwoordelijke voor de keuze en de goede werking van het informaticamateriaal
superviseert hij de onderhoudstechnici. Hij verstrekt het commerciële team alle technische informatie
die het nodig heeft om de keuze van de klanten te begeleiden.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van informatica en programmeren
ƒ goede kennis van de technische omgeving, in het bijzonder in het kader van de multimediarealisatie
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ creatief
ƒ origineel
ƒ stipt
ƒ onderhandelaar
Vaardigheden:
ƒ projecten kunnen beheren op technisch vlak
ƒ opvolging van de evolutie van de technieken en van de apparatuur
BEROEPEN VAN BEELD
Graficus:
Hij zorgt voor de grafische creatie van een multimediawerk.
Het is hij die de grafische interface ontwerpt op basis van het scenario of van de "storyboard" die hij
krijgt van de auteur of de scenarist. Hij realiseert het ontwerp van de interactiviteit: hij creëert het
grafisch design en de interactieve werking.
Theoretische kennis:
ƒ goede basis tekenen en typografie
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ interactief vindingrijk met een allesomvattende visie
ƒ in staat om zich aan te passen
Vaardigheden:
ƒ zin voor esthetica en artistieke talenten
ƒ beheersing van het licht en het perspectief, kennis van de eisen die eigen zijn aan het
multimediawerk.
36
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Infograficus
Hij transponeert de grafische elementen van het multimediawerk in een digitaal formaat.
Eens de grafische elementen getransponeerd zijn, brengt de infograficus retouches aan (op de
beelden, tekeningen, kleuren); hij besteedt extra aandacht aan de interactiviteit. Naar gelang van de
grootte van het bedrijf en zijn behoeften zal de infograficus meer aandacht besteden aan de artistieke
aspecten van het project of aan de technische aspecten. Hij zorgt voor de harmonie op het scherm
tussen de teksten, de illustraties, de foto's, de video's,…. Hij realiseert de interactiviteitsmaquette.
De specialist in synthesebeelden houdt zich bezig met de beelden die volledig met de computer
werden gecreëerd. Dankzij zijn kennis van de digitale technieken is hij ook expert op het vlak van
speciale effecten.
Theoretische kennis:
ƒ heeft een opleiding als graficus genoten
ƒ kennis van het fabricageproces van een multimediaproduct
ƒ kennis van de internettechnologieën en van multimedia
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ creatief
ƒ zin voor esthetica (harmonie van de kleuren, van de verlichting)
ƒ met artistieke cultuur
ƒ openstaand voor de nieuwe technologieën
ƒ organisatorisch begaafd
ƒ in staat in een team te werken
ƒ kunnen antwoorden op een specifieke vraag
Vaardigheden:
ƒ artistieke gaven: kunnen tekenen, de beweging kunnen evalueren
ƒ technische kennis: de software beheersen
ƒ beeldretouche: Photoshop
ƒ lay out: Quark Xpress
ƒ 2 D: Aura
ƒ 3 D: Imagine
ƒ website editors: go live, Flash
ƒ videomontage, nasynchronisatie: video editor, première
ƒ lay-out multimedia: Macromind Director,…
We merken op dat er vaak een drievoudige competentie wordt geëist: de kandidaten die creativiteit,
technische en muzikale kennis verenigen, zullen de voorkeur krijgen.
37
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
2D- en 3D-animator
Een animatiespecialist (of animator) houdt zich bezig met de beweging van de elementen van een
beeld om de indruk van continuïteit tussen twee situaties te wekken. Zin voor het artistieke en inzicht
in bewegingen en ruimte en uiteraard de beheersing van de software zijn de kwaliteiten die hij zal
kunnen gebruiken om zijn werk tot een goed einde te brengen. De aard van de taken die worden
toevertrouwd aan de animators kan verschillen naar gelang van de grootte van het bedrijf, aangezien
2D- en 3D-software verschillen.
Een mogelijke specialisatie van de infograficus is de 3D die een visualisatie in volume mogelijk maakt
van een voorwerp of een personage. Bij de hierboven vermelde competenties wordt het accent gelegd
op de beheersing van de 3D-software zoals Studio Max, Alias, Wavefront, Softimage…
Theoretische kennis:
ƒ kennis van internettechnologieën en multimedia
ƒ kennis van traditionele principes van animatie
ƒ kennis van tools voor het creëren van multimedia
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ creatief
ƒ artistiek begaafd
ƒ kunnen antwoorden op een specifieke vraag
ƒ analytisch, synthetisch en conceptgericht ingesteld
Vaardigheden:
ƒ de eigenheden van de grafische interface begrijpen
ƒ de animatie analyseren en structuurbladen ervan maken op papier of digitaal
ƒ deelnemen aan de beoordeling van de technische haalbaarheid van het project
ƒ modellen maken van bepaalde stukken en vormen
ƒ de texturen, de kleuren en het licht kiezen en aanbrengen
ƒ de bewegingen animeren en creëren
BEROEPEN DIE VERBAND HOUDEN MET GELUID EN MUZIEK
Zoals we reeds eerder zagen, wordt het aspect geluid van de multimediawerken volledig uitbesteed
aan de geluidsstudio.
Geluidsillustrator
Het geheel van de geluidselementen (muziek, dialogen, speciale effecten) van een multimediawerk
wordt gecreëerd door de geluidsillustrator. Hij is verantwoordelijk voor de inhoud en superviseert
eveneens de geluidskwaliteit van de gekozen elementen.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de software voor de opname en de verwerking van geluid, van de informaticaapparatuur, van de multimedia
38
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
ƒ studies musicologie of muzikale cultuur
ƒ kennis van het gesproken en het geschreven Engels.
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ creatief
ƒ muzikant en componist
ƒ op de hoogte van de evolutie van de technologieën vooral op het vlak van geluid en muziek
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ gewend zijn aan geluidsverwerking via computer
Geluidsingenieur: zie punt 1
BEROEPEN VAN DE INFORMATICA
Ontwikkelaar - Programmeur
Hij verzorgt de realisatie op de computer van een multimediawerk, ofwel de vertaling in machinetaal
van de artistieke keuzes.
Op basis van het "storyboard" stelt de ontwikkelaar het informaticascript op in de vorm van een
boomstructuur: het scenario wordt verdeeld in verschillende precieze acties die overeenstemmen met
de takken van een boom. De ontwikkelaar kan dan de informaticabehoeften inschatten. Hij bepaalt de
functionaliteiten van de schermen en de navigatiemodi van de gebruiker.
De programmeur stelt de lijnen op van het programma die het multimediawerk leven zullen inblazen.
Met behulp van software voor multimediaontwikkeling integreert de programmeur de teksten, de
beelden, de foto's, het geluid. Hij digitaliseert de muziek, de stemmen en eventueel de video.
De ontwikkeling en het programmeren kunnen naar gelang van de grootte van het bedrijf worden
verzorgd door één of meer personen.
Om, ondanks de druk van de technische haalbaarheid, de creativiteit te kunnen vrijwaren, werken ze
nauw samen met de "creatieve mensen" en de technici.
Theoretische kennis:
ƒ theoretische en informaticabasis: licentiaat, master, ingenieur
ƒ kennis van algemene programmeertalen: C, C++, VisualBasic, Delphi, Java
ƒ kennis van de software/talen voor multimediaprogrammering: HTML, Lingo
ƒ kennis van het Engels
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ geduldig, volhardend
ƒ stipt
ƒ openstaand voor nieuwe ideeën
ƒ organisatorisch begaafd
ƒ in staat om te anticiperen
39
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
ƒ zin voor dialoog en goed kunnen luisteren
ƒ artistiek en technisch creatief
ƒ in staat om in een team te werken
ƒ verantwoordelijk
ƒ met allesomvattende visie
Vaardigheden:
ƒ beelden, geluid en databases kunnen manipuleren
Netwerkspecialist
Hij is belast met het beheer van het netwerk; met name de uitwisseling en de verspreiding van de
multimediagegevens tussen verschillende gebruikers die met elkaar in verbinding staan.
De netwerkverantwoordelijke beheert de machines, installeert de bijgewerkte versies van de software,
herstelt defecten en werkt aan de beveiliging van het net.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de netwerken: NT, Unix, Groupware en van het TCP/IP-protocol
ƒ technische expertise en kennis van het materiaal voor communicatie op afstand: modems, servers,
optische vezel
ƒ kennis van het Engels
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ op de hoogte van de evolutie van technieken en apparatuur,
ƒ autonoom
ƒ polyvalent
ƒ in staat om te anticiperen
ƒ communicatievaardigheid en gemakkelijk relaties kunnen onderhouden
BEROEPEN VAN DE NIEUWE MEDIA
Webmaster
De webmaster is verantwoordelijk voor de creatie en het beheer van een on line multimediaproduct of
-dienst. Bovendien is de webmaster dikwijls hoofd of beheerder van het project: hij beheert een klein
multidisciplinair team dat bestaat uit infografici, programmeurs, inhoudspecialisten, webdesigners, …
Hij beheert de server (waarin de databases opgeslagen zijn waaruit de site bestaat), de toepassingen
die ze voeden en de relaties met de internet providers.
Vanuit grafisch oogpunt zorgt hij voor de optimalisering van de interactiviteit, van het
raadplegingsgemak en de communicatiemodi (elektronische post en discussieforums …). Hij definieert
de architectuur van de site of van de service on line.
Hij moet bovendien de gegevens actualiseren die opgeslagen zijn op het net en er in het algemeen op
toezien dat de verspreide informatie zo up-to-date mogelijk is.
40
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
We stellen vast dat de webbeheerder vaak tegelijk een technicus is en een verantwoordelijke voor de
inhoud. In bedrijven die gespecialiseerd zijn in de creatie van websites worden deze twee
afzonderlijke verantwoordelijkheden soms opgesplitst. Het beroep van "content manager" wordt in het
punt hieronder beschreven.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de informaticatechniek, van de internettechnologie, van de software voor de
visualisering van websites en beheersing van de talen voor het programmeren van sites: HTML,
Java
ƒ Kennis van het Engels
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ esthetisch ingesteld
ƒ zin voor dialoog en goed kunnen luisteren.
Vaardigheden:
ƒ informatie, beelden, inhoud kunnen opzoeken
ƒ de te verspreiden informatie kunnen vulgariseren
ƒ een team kunnen leiden
Content manager
De bedrijven die gespecialiseerd zijn in de websites hebben de functie van content manager in het
leven geroepen. Deze laatste beheert de inhoud van de websites.
Hij moet de inhoud van een site actualiseren en daarbij de stijl en de samenhang van het geheel
respecteren.
Theoretische kennis:
ƒ beschikken over een goede algemene cultuur en kennis van de multimedia.
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ zin voor dialoog en goed kunnen luisteren
ƒ polyvalent
ƒ autonoom
ƒ flexibel
ƒ klantgericht
ƒ openstaan voor nieuwe ideeën
ƒ kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden
ƒ methodisch, met oog voor detail
Vaardigheden:
ƒ redactionele vaardigheden
ƒ informatie, beelden en inhoud kunnen opzoeken
ƒ de te verspreiden informatie kunnen vulgariseren
41
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Integrator
De integrator ontwikkelt de programma's die de werking van een multimediaproduct mogelijk maken.
Dit profiel vereist voornamelijk technische bekwaamheden en leunt aan bij dat van programmeur.
Bepaalde taken houden immers verband met het programmeren terwijl andere gericht zijn op de
integratie van de verschillende componenten van het multimediaproduct.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van programmeertalen, van databases
ƒ kennis van software voor de uitgave, kennis van technologische vernieuwingen en van hun
integratie in het productieproces
ƒ kennis van de tools voor het creëren van multimedia en van de exploitatiesystemen in de
technische omgevingen
ƒ kennis van de Engelstalige informaticaterminologie
ƒ kennis van de technische beperkingen van de verschillende webbrowsers
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ kunnen antwoorden op precieze vragen en de deadlines respecteren
ƒ analytisch, synthetisch en conceptgericht ingesteld
ƒ met oog voor detail
Vaardigheden:
ƒ het interactieve scenario, de functionele specificaties en de gegevensmodellen kunnen analyseren
ƒ de elementen van de programmering en de te verwerken gegevens conceptualiseren,
optimaliseren, integreren en valideren
ƒ correcte teksten schrijven
Web designer
De Web designer verenigt artistieke en technische bekwaamheden om websites te ontwerpen. Hij
moet de componenten voor de websites creëren, optimaliseren en integreren. Hij definieert de
architectuur van de site, neemt deel aan het opstellen van de boomstructuur, neemt deel aan de
behoeftenanalyse van de klant en van het doelpubliek.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de tools voor multimediacreatie
ƒ kennis van programmeertalen
ƒ kennis van internettechnologieën en multimedia
ƒ algemene kennis van de juridische omkadering die van toepassing is op de auteursrechten
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ artistiek begaafd
ƒ met oog voor detail
ƒ creatief
ƒ autonoom en met zin voor initiatief
42
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
ƒ in staat zijn om in een team te werken
ƒ stressbestendig
Vaardigheden:
ƒ vaardigheden in verband met grafische modellering in 2D en 3D, design, compositie, illustratie
ƒ analytisch en synthetisch vermogen
Technisch multimedia-adviseur
Deze technicus biedt technisch advies aan de gebruikers die geconfronteerd worden met een
technisch probleem: hij beantwoordt de vragen van de gebruikers en geeft hen advies aangepast aan
hun behoeften. Naar gelang van de moeilijkheidsgraad van het probleem staat hij de gebruiker bij per
e-mail, telefoon of fax en desgevallend gaat hij ter plaatse of naar de verkooppunten. Hij moet
gebruikers eventueel kunnen geruststellen, snel het specifieke probleem begrijpen waarmee deze
laatste wordt geconfronteerd of nog, in staat zijn een technische materie verstaanbaar te maken voor
de gebruiker.
Theoretische kennis:
ƒ perfecte beheersing van het verkochte product
ƒ goede kennis van de multimediatechnologieën en -software; kennis van de apparatuur en de
overdrachtkanalen van de gegevens
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ goed kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden
ƒ organisatorisch begaafd
ƒ zin voor dialoog en goed kunnen luisteren
ƒ geduldig
Vaardigheden:
ƒ goede pedagoog en diplomaat
Ergonoom
Hij verzekert de optimale interfaceomstandigheden van het multimediawerk.
De ergonoom bestudeert de configuratie van het scherm. Hij ziet toe op de coherentie van de kleuren,
de bewegingen en de geluiden; hij zorgt ervoor dat de navigatiemodi de meest logische en
gebruikersvriendelijk bediening van het multimediawerk mogelijk maken.
Het gebeurt heel dikwijls dat dit werk wordt uitgevoerd door de scenarist, de regisseur of de artistieke
directeur.
Theoretische kennis:
ƒ opleiding waarbij disciplines zoals psychologie, fysiologie, informatica en sociologie aan bod komen
ƒ kennis van de ergonomie van de nieuwe media
43
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ aangetrokken door de evolutie van de technieken en de apparatuur
ƒ vindingrijk en creatief
Multimedia-instructeur
De ontwerper van interactieve multimediaopleiding verzorgt de opleiding van de gebruikers van
multimediaproducten (on line of off line).
De opleidingen die hij verspreidt kunnen intern worden georganiseerd of oter plaatse bij de
gebruikers.
In één van de bedrijven die wij hebben bezocht, zijn het de behoeften aan interne opleidingen die
geleid hebben tot de uitwerking van opleidingsmodules die nu deel uitmaken van het gamma
producten/diensten van het bedrijf.
Theoretische kennis:
ƒ over een goede kennis beschikken van de multimedia: de multimediaproducten en -diensten, de
software, de hardware- en technische omgeving
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ pedagogisch begaafd
ƒ autonoom
ƒ creatief
ƒ organisatorisch begaafd
ƒ in staat zich aan te passen (aan de verschillende niveaus en behoeften van het publiek)
ƒ in staat gemakkelijk relaties aan te knopen
ƒ opvolging van de evolutie van de multimedia
Vaardigheden:
ƒ vermogen tot synthese, analyse en evaluatie
ƒ communicatievaardig
ƒ kunnen opzoeken
Er bestaan andere profielen van beroepen die verband houden met de multimedia die we vermelden
pro memorie, in de mate dat we de gelegenheid hadden deze profielen te ontmoeten tijdens onze
gesprekken.
Zoals de naam het zegt overloopt de netsurfer het web waar hij de relevante informatie en de
interessante sites selecteert, er commentaar bij levert en ze samenvat voor zijn collega's. Dit is geen
profiel dat we terugvinden in de eigenlijke multimediabedrijven die voortdurend in het universum van
het internet ondergedompeld zijn, maar dit is eerder een functie die zich ontwikkelt in de bedrijven die
op enigerlei wijze raakvlakken vertonen met de multimediasector.
44
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
De proeflezer/tester test het product, dit wil zeggen dat hij een kwalitatieve beoordeling geeft van de
teksten, van de ergonomie en van de geluidsbegeleiding. Hij signaleert ook de eventuele "bugs". Om
de objectiviteit van zijn evaluatie te waarborgen, heeft de tester niets te maken met de productie du
multimediaproduct.
Van hem wordt verwacht dat hij over een ruime kennis beschikt van de multimedia en van de
interactiviteit in het bijzonder (theoretische kennis). Een goede algemene cultuur, een vlotte pen,
doorzicht in de psychologie van de gebruiker, en tenslotte een goede praktische kennis van de
informatica zijn essentiële kwaliteiten. Kritische ingesteldheid, oog voor detail, methodische geest zijn
eveneens vereist.
Als een multimediaproduct volledig of gedeeltelijk moet worden vertaald en eventueel moet worden
aangepast als het vertaald werd, wordt een beroep gedaan op een vertaler/bewerker. Buiten de
kennis van de multimedia, zijn de beheersing van vreemde talen en een vlotte pen het belangrijkst
(theoretische kennis). Goede teksten kunnen schrijven en zin voor precisie zijn gewaardeerde
persoonlijke kenmerken. Ook opzoekingsvermogen komt zeer goed van pas in dit beroep.
In het kader van de afwerking van de cd-rom, vermelden we de persspecialist die de plastieken schijf
produceert en er het multimediawerk op overzet. De kwaliteit van de presentatie van het product
(verpakking, documentatie…) wordt verzekerd door de packaging-specialist.
3. De beroepen van de artistieke creatie
Dialoogschrijver - scenarist - ontwerper
Hij creëert de "story-board", of het initiële document dat als referentie dient tijdens de creatie van het
multimediaproduct.
Het is het stramien onder de vorm van een interactief scenario dat kan worden aangepast aan een
multimediaproduct.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van het multimediaproduct van het ontwerp tot de realisatie, in het bijzonder van de
specifieke beperkingen
ƒ kennis van de multimediatechnologieën
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ vindingrijk
ƒ conceptgericht
ƒ artistiek en visuele ingesteldheid
ƒ in staat om in een team te werken samen met anderen professionals
ƒ methodisch ingesteld, met oog voor detail
Vaardigheden:
ƒ inhoud kunnen opzoeken
45
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
ƒ het vermogen om verbeelding en creativiteit enerzijds te combineren met technische kennis
anderzijds
ƒ schrijf- en communicatievaardig
Auteur
De auteur vindt, schrijft en ontwikkelt een origineel idee, aangepast aan de drager.
Hij verzamelt de informatie en de documentatie die nodig is voor het behandelde onderwerp.
Theoretische kennis:
ƒ algemene cultuur
ƒ beheersing van de computer en de multimedia,…
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ vindingrijk en creatief
ƒ stipt
Vaardigheden:
ƒ inhoud kunnen opzoeken
ƒ vindingrijk en creatief zijn
ƒ schrijf- en communicatievaardig zijn
Componist
Hij componeert muziekfragmenten die geïntegreerd kunnen worden in films, TV-uitzendingen, video's,
websites,…
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ artistiek aangelegd
ƒ zin voor dialoog en een goed luisteraar
ƒ polyvalent
Vaardigheden:
ƒ kennis van muziek
ƒ verbeelding en creativiteit
Arrangeur
Hij past een muziekstuk aan en bewerkt het voor de gekozen toepassing. Hij bepaalt de uitvoering
van bijzondere instrumentale of vocale werken.
Theoretische kennis:
ƒ beheersing van de muzikale taal
46
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ artistiek
ƒ vindingrijk en creatief
ƒ polyvalent
Vaardigheden:
ƒ interpretatie van de muziekpartituur naar gelang van de stijl van het werk
4. De beroepen in verband met de handel en de distributie
De hieronder beschreven beroepen zijn die van de commercialisering van een product of van een
dienst (disk, multimediaproduct …).
Het zijn de klassieke activiteiten van de distributie, verkoop en klantenservice. Naar gelang van de
grootte van het bedrijf en de activiteitensector waartoe het behoort, kunnen deze activiteiten worden
uitbesteed.
We merken op dat de verkoopberoepen volop evolueren. Voor de evaluatie, het antwoorden op de
noden van de klant en de onderhandelingen zijn voldoende hoge kwalificaties vereist. Bovendien moet
men de klanten aan zich binden door hen te bieden wat ze vragen tegen de beste kwaliteit-/
prijsverhouding.
Uitgever
Het is de eigenaar van het product: hij brengt de financiële middelen aan (en soms de vaardigheden).
Hij kan een idee vertalen in een haalbaar product/service.
Theoretische kennis:
ƒ op de hoogte van de commerciële, financiële en juridische raderwerken.
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ verantwoordelijk
ƒ in staat om te anticiperen.
Prospector
Hij houdt zich bezig met het vinden van de financieringsbronnen bovenop die aangebracht door de
uitgever: het vinden van sponsors en adverteerders (bvb. reclame op een website of een cd-rom).
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de multimediamarkt
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ creatief
ƒ in staat om te anticiperen, om te gaan met onvoorziene omstandigheden en er snel op reageren.
47
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Product manager en promotieagent
De product manager is de professional die onmisbaar is voor de lancering van nieuwe artikels. Hij is
verantwoordelijk voor de promotie: hij tekent de lanceringscampagne van een nieuw product en de
promotie ervan (marketingplan) uit. Hij is verantwoordelijk voor de inhoud van de boodschappen en
kiest de meest aangepast communicatiekanalen: pers, reclame (affiches, reclamespots op de radio, op
de TV, in de pers … ) of zelfs via de nieuwe elektronische media en door de organisatie van
evenementen (voor de lancering van een artiest: organisatie van concerten, signeersessies, …).
Het spreekt vanzelf dat de product manager een perfecte kennis moet hebben van het product
waarvoor hij de promotie verzorgt. Bovendien is een bepaalde flexibiliteit en een vermogen om
gemakkelijk relaties aan te knopen vereist.
In de multimediabedrijven zijn de product manager en de promotieagent meestal één en dezelfde
persoon. In de platenmaatschappijen is de product manager echter verantwoordelijk voor een team
promotieagenten. In dat geval organiseert hij het werk en beheert hij het team terwijl de
promotieagenten de prospectie en het beheer van de promotie op zich nemen. Een promotieagent die
voor een platenmaatschappij werkt, moet over "up-to-date" informatie beschikken over de gepromote
artiesten. Hij moet flexibel, polyvalent en gepassioneerd zijn door muziek: tijdens de promotieevenementen die georganiseerd worden door de platenmaatschappij moet hij voor de artiesten
"zorgen" (hun verblijf organiseren, hen vervoeren,…) en hij moet een uitgebreid netwerk van
professionele relaties uitbouwen.
Theoretische kennis:
ƒ kennis van de markt van de multimediaproducten/-diensten en hun distributiekanalen
ƒ kennis van het profiel van multimediaconsumenten
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ in staat om zijn werk en dat van zijn eventuele medewerkers te organiseren
ƒ kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden en er snel op kunnen reageren
ƒ realistische verbeelding
ƒ dynamisch
ƒ beschikbaar
ƒ positief ingesteld
ƒ nauwgezet
ƒ zelfverzekerd
ƒ autonoom
Vaardigheden:
ƒ overtuigingsvermogen
ƒ commerciële talenten
In het kader van de multimedia bestaat er eveneens de functie van technisch-commercieel expert.
Terwijl de promotieagenten zich bezighouden met de promotie van de producten of de diensten,
concentreert de technisch-commerciële expert zich op de hardwareomgeving van de multimedia: de
promotie van de multimediadragers.
48
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Verkoper
Het is de verkoper die "de klant" moet vinden, die ervoor zorgt dat het product doorstroomt naar de
markt.
Als bevoorrecht gesprekspartner van de klant geeft hij gebruikstips of zelfs technisch advies. Als de
vraag te technisch is, wendt hij zich tot de technische adviseur (zie punt).
Theoretische kennis:
ƒ commerciële kennis van de markt van de multimediaproducten/-diensten en hun distributiekanalen
ƒ perfecte beheersing van het verkochte product
ƒ goede kennis van de multimediatechnologieën en -software; kennis van de hardware en de
transmissiekanalen van de gegevens.
Vaardigheden:
ƒ beheersing van de verkooptechnieken
ƒ pedagogisch inzicht en diplomatiek
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ goed kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden
ƒ organisatorische begaafdheid
ƒ zin voor dialoog en goed kunnen luisteren
ƒ in staat om te overtuigen
ƒ geduldig
Commerciële distributeur
Eens het product verkocht is, moet het tot bij de verkooppunten worden gebracht. Dat is de rol van
de distributie.
Twee specialisaties zijn mogelijk naar gelang van het type product: zoals blijkt uit de naam houdt de
on line commerciële distributeur zich bezig met de "on line"-producten zoals websites; de distributie
van de producten op dragers (cd-rom, muziek-cd…) valt samen met het takenpakket van de off line
distributeur.
De commerciële distributeur ondertekent de distributiecontracten.
Hij doet de facturatie en zorgt voor de inning van de verschuldigde bedragen.
Hij onderhoudt contacten met de verkoopscentra, de winkels, de vertegenwoordigers,…
Hij waarborgt de optimale distributie van de producten, van de informatie die erbij hoort en van het
promotiemateriaal.
Theoretische kennis:
ƒ commerciële kennis van de markt van de multimediaproducten/-diensten en hun distributiekanalen
ƒ juridische kennis van de distributiecontracten
Vaardigheden:
ƒ kunnen onderhandelen over de distributiecontracten
ƒ een distributienet op een optimale manier kunnen beheren
49
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ goed kunnen omgaan met onvoorziene omstandigheden
ƒ kalm
ƒ organisatorisch begaafd
ƒ ervaren op het vlak van menselijke relaties
ƒ met wereldvisie op de markt
De distributie kan worden georganiseerd in de verkooppunten, maar ook on line. Om die reden zijn er
soms twee distributeurs in de grote bedrijven; de ene houdt zich bezig met de distributie in de
'klassieke' verkooppunten, de andere met de distributie on line.
Jurist
Hij identificeert de rechten die moeten worden beheerd en neemt samen met de producent deel aan
de onderhandeling van de auteurscontracten.
Theoretische kennis:
ƒ juridische kennis van het publiek recht en het privaat recht met onder meer het burgerlijk recht,
het strafrecht, het handelsrecht en het internationaal recht
ƒ specialisatie in het domein van de auteursrechten en het intellectueel eigendomsrecht
Persoonlijkheidskenmerken:
ƒ interesse voor de nieuwe technologieën
ƒ zin voor dialoog en kunnen luisteren
ƒ analytische en synthetische ingesteldheid
ƒ met algemene cultuur en kennis van artistieke theorie.
Vaardigheden:
ƒ kunnen onderhandelen
50
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Hoofdstuk 6: Initiële en voortgezette opleidingen
In dit hoofdstuk wordt een algemeen, niet exhaustief, beeld geschetst van de opleidingen die gegeven
worden in het Brussels Gewest, op het gebied van geluid en multimedia (omkadering, beeld,
informatica, nieuwe media).
Het eerste deel heeft betrekking op de initiële opleidingen: secundair, hoger onderwijs en universitair
niveau.
In het tweede deel wordt de voortgezette opleidingen besproken, dit wil zeggen de cursussen die
bedoeld zijn voor werknemers of werkzoekenden.
In het derde deel wordt een gevalsstudie voorgesteld rond Syntech, opleidingsspecialist voor de
gebruikers van de nieuwe technologieën van de muziek en het geluid.
Het vierde deel tenslotte, is gewijd aan de mogelijkheden van bedrijfsopleidingen.
1. Initiële opleidingen
Voor het secundair onderwijs situeren de opleidingen zich op het niveau van het technisch, kunst- en
beroepsonderwijs. Deze opleidingen zijn een voorbereiding op tewerkstelling in de sector of geven
toegang tot een hogere opleiding.
Voor wat het technisch onderwijs betreft zijn twee opleidingen bijzonder relevant: grafische technieken en informaticabeheer.
De eerste, grafische technieken, kan worden gevolgd in twee Franstalige scholen, waarvan de meest
gekende INRACI is, waar ook hogere opleidingen worden georganiseerd. Deze opleiding bestaat uit
algemene vakken en meer specifieke vakken zoals optica, chemie, esthetica en artistiek en technisch
tekenen,… Buiten de theorie omvat de cursus lessen in het laboratorium en een stage van meerdere
weken in een bedrijf.
De opleiding informaticabeheer kan daarentegen aan verschillende scholen worden gevolgd. Ze omvat
cursussen over de structuur van de computer, programmeertalen, of verspreidingstechnieken van de
informatie, ... In het pakket zitten ook cursussen wetgeving, economie en een stage van meerdere
weken.
Het kunstonderwijs verstrekt audiovisuele, kunstopleidingen en opleidingen in de beeldende kunsten.
Voor wat het Nederlandstalig kunstonderwijs betreft, is Sint-Lukas één van de referentiescholen in het
Brussels Gewest. Zoals in alle afdelingen van dit type onderwijs wordt het accent gelegd op het
artistieke luik, parallel met de algemene opleiding.
De audiovisuele afdeling omvat fotografieateliers, audiovisuele opleiding en ook meer theoretische
cursussen. In de afdeling "artistieke opleiding", kan een keuze gemaakt worden tussen de optie
"publiciteit" en de optie "decor". Het spreekt vanzelf dat in het domein van de multimedia, de optie
"publiciteit" erg interessant is, want er worden cursussen grafische kunst, fotografie, publiciteitstechnieken gegeven en praktische ateliers georganiseerd. Hoewel de afdeling "beeldende kunsten"
algemener is dan de optie "publiciteit" van de afdeling "artistieke opleiding" kan ze niettemin
51
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
interessant blijken als men werk wil vinden in het domein van de multimedia of om een specifiekere
hogere opleiding te volgen.
Vanuit het standpunt van de werkgevers, kan het ontbreken van een stage een lacune lijken in de
opleiding van het kunstonderwijs.
In het beroepsonderwijs, zijn er geen specifieke opleidingen in verband met de multimedia.
Opleidingen van het type "publiciteit en illustratie" of "publiciteitsgrafiek" kunnen daarentegen
interessant zijn, omdat ze geweid zijn aan de lay-outprocédés. Voorts worden er stages georganiseerd
in grafische bedrijven.
Het deeltijdse onderwijs organiseert van zijn kant opleidingen op het vlak van de film en de infografie.
Deze opleidingen kunnen over het algemeen tegen verminderde prijs of zelfs gratis gevolgd worden
door werkzoekenden en mensen met een OCMW-uitkering. Er zijn drie Franstalige scholen waar men
opleidingen film, fotografie, animatiefilm, cinematografie-videografie-geluid, infografie, grafisch
onderzoek en scenografie kan volgen. Al deze opleidingen worden 's avonds gegeven of tijdens het
weekend. Ze worden gecertificeerd door een diploma van secundair onderwijs. Net als in het klassieke
voltijdse onderwijs zijn de gegeven opleidingen zowel theoretisch als praktisch, maar er zijn geen
stages voorzien.
Overzichtstabel voor het secundair onderwijs
Voltijds
Deeltijds
Technisch onderwijs:
Kunstonderwijs:
Beroepsonderwijs:
Cinematografie
Grafische technieken
Informaticabeheer
Audiovisueel
Kunst
Publiciteit
Beeldende kunst
Publiciteit
Publiciteitsgrafiek
Fotografie
Animatiefilm
Infografie
Grafisch onderzoek
Scenografie
Cinematografie-videografiegeluid
Men kan hieruit afleiden dat er op het niveau van het secundair onderwijs geen specifieke opleidingen
bestaan voor de beroepen in de muziek- of geluidssector.
Het is op het niveau van het hoger onderwijs dat er enkele opleidingen worden gegeven die specifiek
gericht zijn op de wereld van het geluid en de muziek, samen met een zeer groot aantal
multimediaopleidingen.
De INSAS blijkt in het Brussels gewest één van de enige hogescholen te zijn die opleidingsmogelijkheden aanbiedt die specifiek gericht zijn op beroepen die met geluid en muziek te maken
hebben. Voorts wijzen we op het bestaan van het Institut des Arts de Diffusion (l'IAD) in Louvain-laNeuve, waar naast cursussen realisatie, montage, multimedia en beeld, lessen geluid worden
gegeven. Beide opleidingen duren drie jaar voltijds. De studenten moeten slagen voor een
toelatingsexamen vooraleer ze met de opleiding kunnen starten.
52
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
De NARAFI (NL) en de INRACI (FR) geven audiovisuele opleidingen, zoals film en fotografie. Beide
instellingen liggen naast elkaar en delen hetzelfde materiaal (wat trouwens erg duur is). Onder de
andere audiovisuele opleidingen die in Brussel gevolgd kunnen worden, citeren we: de audiovisuele
kunst en de audiovisuele techniek (RITS), animatie, film-video-televisie (Sint-Lukas), hogere
filmtechnicus, montage, typografie en artistiek design, scenografie, industrieel design, experimentele
cinematografie (Ecole Nationale Supérieure des Arts Visuels de la Cambre), digitaal beeld… De
hogescholen met specifieke audiovisuele afdelingen bieden hun studenten over het algemeen stages
aan.
Voorts zijn er een aantal hogescholen die opleidingen aanbieden in informatica, toegepaste
elektronica en opleidingen bestemd voor industriële ingenieurs.
Op universitair niveau, biedt de opleiding van de burgerlijke ingenieurs enkele opties die verband
houden met de multimedia, zoals elektronica en de informatica. Er is ook de Université européenne
audiovisuelle et créative die opleidingen aanbiedt in verband met scenario, audiovisueel recht,
realisatie, documentaires en animatiefilms, televisie, filmmuziek en filmanalyse. Aangezien het gaat
om een privé-universiteit worden de diploma's niet gehomologeerd door het Ministerie voor Onderwijs
en de opleidingen zijn zeer duur.
Overzichtstabel voor het hoger onderwijs
Hogeschool
Geluid
Audiovisueel
Technologie
INSAS
RITS
IAD (Louvain-la-Neuve)
Audiovisuele kunst
Audiovisuele techniek
Animatie
Film
Digitaal beeld
Industriële ingenieurs
Informatica
Toegepaste elektronica
Université européenne
audiovisuelle et créative
Burgerlijke ingenieurs
Elektronica
Informatica
Universiteit
(privé-onderwijs)
De opleidingen die worden voorgesteld in het kader van de sociale promotie zijn voornamelijk
Franstalig. Sommige van deze opleidingen zijn gericht op een laaggeschoold publiek, voor anderen is
een bepaald opleidingsniveau vereist (lager secundair, hoger secundair). Voor de opleidingen die
betrekking hebben op het ontwerp of het beheer van websites, is vaak een praktische kennis van het
internet vereist. De duur van deze opleidingen hangt af van de inhoud ervan. Een tiental zijn specifiek
gericht op werkzoekenden en mensen met een OCMW-uitkering; anderen bieden verlaging van het
collegegeld.
Zowel de RDBB20 als Bruxelles-Formation (IBFFP) werken samen met vzw's. De vzw De Pianofabriek,
bijvoorbeeld, werkt samen met de RDBB om werkzoekenden de mogelijkheid te bieden om gedurende
10 maanden de cursus “licht- en geluidstechnicus” te volgen. Deze opleiding wordt bekroond met een
door het Ministerie voor Onderwijs gehomologeerd certificaat, wat niet het geval is voor alle
opleidingen die verstrekt worden door vzw's.
20
Regionale Dienst Beroepsopleiding Brussel.
53
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Er zijn ook heel wat privé-opleidingsoperatoren die informaticaopleidingen aanbieden rond HTML,
Java, Frontpage, video, film,... De duur van deze opleidingen schommelt van één dag tot enkele
weken en zelfs enkele maanden, afhankelijk van hun organisatie en hun inhoud. Deze opleidingen
kunnen zowel 's avonds als voltijds overdag gevolgd worden. De mogelijkheid bestaat zelfs om te
leren via internet (KeyJob, Siemens Learning Valley). Deze opleidingen zijn over het algemeen erg
duur en er wordt geen wettelijk of gehomologeerd diploma voor afgeleverd.
Zoals we reeds illustreerden, bestaan er slechts weinig specifieke initiële opleidingen geluidstechnieken. We citeren niettemin de INSAS, voor het hoger onderwijs en de vzw De Pianofabriek die
samen met de RDBB cursussen organiseert voor werkzoekenden. Verder in het rapport stellen we het
geval Syntech voor, die korte en niet gecertificeerde opleidingen aanbiedt die specifiek gericht zijn op
de beroepen in verband met geluid.
2. Voortgezette opleidingen
Op universitair niveau bestaan er specialisaties in intellectueel recht en informatica. Voor deze laatste
kan er een onderscheid worden gemaakt tussen de voortgezette opleidingen die bestemd zijn voor
een publiek dat reeds een bepaalde basiskennis heeft van informatica en deze bestemd voor leken. De
Universiteit van Boston geeft eveneens cursussen in e-commerce, maar heeft het statuut van privéuniversiteit.
Er bestaan vervolmakingscursussen voor personen die hun beheersing van de multimedia en het
internet willen verbeteren. De Pianofabriek biedt bijvoorbeeld een vervolmakingscursus geluidstechnieken aan. Syntech stelt ook vervolmakingsmodules voor geluidstechnieken voor.
Bruxelles Formation biedt opleidingen aan in infografie voor software, vervolmakingscursussen
infografie en opleidingen in programmeertalen. Voor al deze opleidingen, is enige voorkennis vereist.
De duur van deze cursussen hangt af van de hoeveelheid stof. De cursussen die specifiek gericht zijn
op de werkzoekenden duren over het algemeen enkele maanden, voltijds Deze opleidingen maken
vaak deel uit van een doorstromingsprogramma voor werkzoekenden en worden gegeven in
samenwerking met de BGDA.
Voor professionals uit de audiovisuele sector en studenten bestaat er een hele waaier dag- en avondcursussen, voor periodes die variëren van enkele dagen tot enkele weken. Deze privé-opleidingen zijn
echter zeer duur, worden soms in het buitenland gegeven en er wordt geen gehomologeerd certificaat
voor afgeleverd.
Het voordeel van dit type modules van voortgezette opleidingen is hun aanpassingsvermogen aan de
multimediasector. Ze kunnen bovendien een uitstekende aanvulling zijn bij de traditionele opleidingen,
door geactualiseerde informatie te bieden over de nieuwe technologieën en hun innovaties. Een
professional kan met dit type opleiding zijn kennis en praktijk verbeteren en op deze manier blijven
beantwoorden aan de eisen van de arbeidsmarkt.
54
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
3. Gevalsstudie: Syntech
Het geval van Syntech biedt een goed voorbeeld van een relatief innoverende aanpak van
beroepsopleidingen. De - overigens heel volledige - klassieke opleidingen worden gespreid over
meerdere jaren en zijn soms wat stroef op het vlak van inhoud, didactisch materiaal, enz. De
cursussen van Syntech daarentegen, worden gegeven in één week door professionals uit de
beroepswereld die regelmatig contact houden met de sector en zijn evoluties.
Wat is een innoverende opleiding? Wat betekent "good practice" op het gebied van opleiding? Zonder
in detail te treden van een uitvoerige sociologische literatuur onthouden we dat de opleiding die door
Synthech wordt aangeboden, verschillende innoverende kenmerken heeft. De vernieuwende
componenten ervan zijn:
¾ modulaire benadering aan de hand van het bekwaamheidsprofiel
¾ is gericht op nieuwe beroepsprofielen
¾ is gericht op laaggekwalificeerden
¾ is gericht op werknemers van kleine ondernemingen
¾ afwisseling leersituatie - werksituatie
Er zijn 6 soorten stages. Eerst en vooral zijn er de initiatiestages, die toegankelijk zijn voor iedereen,
bijvoorbeeld de module Elementen van het ritme, om te leren het ritme te coderen, het over te
brengen in machinetaal. Deze cursus is zowel gericht op geluidsingenieurs of geluidstechnici als op
muzikanten of ook op andere kunstenaars die ritme intuïtief kennen. Deze module lijkt een beetje op
een cursus ritmische notenleer: het is de basis voor veel anderen cursussen, zoals bijvoorbeeld de
stages informaticatools. Music Business Intro is een cursus die wordt gevolgd door heel wat
muzikanten die meer willen weten over de uitgave, de productie, de contracten, de auteursrechten,…
Een namiddag bij Sabam is voorzien in de module om simulaties uit te voeren. Er zijn cursussen voor
DJ'ing op twee niveaus (technieken van de disk jockey): inleiding tot het DJ'ing en verder
doorgedreven technische cursus (scratch, kud, …). Deze cursussen worden gegeven door een
professionele DJ met wereldfaam. Er bestaan eveneens zeer praktische initiatiemodules, die gericht
zijn op informaticatools voor de uitgave of de verwerking van geluid, modules PC Config & repairs en
ABC van de elektronica.
Het tweede type stage is gericht op de muziekproductie: de basiscursus is de introductie op de
geluidstechnieken en de muziekproductie. 80% van de mensen die deze cursus reeds hebben gevolgd
zijn muziekliefhebbers, de anderen zijn studenten die zich voorbereiden op een toelatingsexamen, en
de ex-studenten van de IAD die een opleiding willen die meer aanleunt bij de behoeften op het terrein
vooraleer ze beginnen te werken. Onmiddellijk na de deze cursus zijn er twee praktische cursussen,
waarvan de eerste zich situeert op het niveau van het analoge en de tweede op het niveau van het
digitale. Men leert de technieken gezien in de inleiding toe te passen onder de vorm van oefeningen
aan mengtafels (analoge praktijk) en overgebracht op het virtuele (digitale praktijk). Er is ook een
55
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
gespecialiseerde cursus voorzien voor de eigenaars van een home studio. Een andere stage spitst zich
toe op de mengtechnieken op computer.
De derde cursusmodule heeft betrekking op de muzikale informatica (opnamesoftware). Cubasse VST
en Logic Audio zijn de twee belangrijkste opnametools op de markt. In het begin waren ze gebaseerd
op de MIDI-opnametechniek, waarbij niet de muziek, maar de parameters van het spel worden
opgenomen. Vandaag combineren deze tools de MIDI- en de Audio-opname. De twee andere
opnametools zijn Cakewalk en Digi 001. Onder de technische stages is er de sampling, een techniek
die gebruik maakt van een klank- of geluidsfragment om het te transformeren en te verplaatsen in
een geluidscontext. De module Audiosynthese buigt zich over de creatie van het geluid vanaf de
synthesizer. Deze twee technieken, sampling en geluidssynthese kunnen worden toegepast op andere
domeinen en andere muziekstijlen, zoals de creatie van klanken voor de synthesizers, het
geluidsdecor, de filmmuziek, de televisie, de generieken,… (cursus sound design). Het geluid kan ook
websites en cd-roms begeleiden. Voor de webdesigners en de multimediaproducenten is er de module
geluid voor internet en multimedia, een cursus voor mensen die willen weten hoe ze het beste geluid
kunnen bekomen voor hun sites of cd-rom.
Twee andere cursussen zijn meer gericht op de geluidsopname en de compressor mastering. De
lesgever van de eerste cursus is een in deze technieken gerenommeerde geluidsingenieur; de
studenten leren vooral geluidsopnames in een studio te maken.
De pro-stages bestaan uit twee modules SSL Serie G en Pro Tools. De eerste tool is een standaard
mengtafel in een opnamestudio, die toelaat de niveaus te moduleren, transformaties van het geluid
door te voeren en effecten te creëren (zeer dure tools die niet in alle geluidsstudio's voorhanden zijn).
Pro Tools is een tool voor de digitale opname en montage. De lesgever is een geluidsingenieur. De
pro-stages worden gevolg door studenten die van de IAD komen, geluidsingenieurs, door
telecommunicatiestudenten (of ingenieurs die gepassioneerd zijn door geluid en muziek).
De laatste stages worden gekenmerkt door hun zeer hoog niveau van technische specialisatie. Er is
een voortgezette opleiding van de sector muziek en ritme. Er is ook een cursus MIDI-opname, Scoring
waar men partituren leert schrijven, met behulp van de computer, een module Time Code (cursus
postsynchronisatie) en een module Sonic master. Deze laatste cursus is zeer interessant voor
geluidsingenieurs die een analytisch oor willen ontwikkelen (referentiepunten, niveaus, technieken,
effecten). Het is een cursus die men thuis volgt met cd's.
Op dit ogenblik zijn de opleidingen die Syntech voorstelt niet gecertificeerd, aangezien de attesten van
aanwezigheid en van slagen, die worden afgeleverd door de computer, niet gehomologeerd zijn door
het Ministerie voor Onderwijs. Het partnership met privé-bedrijven is beperkt tot sponsoring, onder de
vorm van diverse machines die ter beschikking worden gesteld.
56
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
4. Bedrijfsopleidingen
De term "bedrijfsopleiding" duidt de opleidingspraktijken aan die uitgaan van privé-bedrijven, bestemd
voor hun (toekomstig) personeel; de opleidingen kunnen worden georganiseerd binnen de
onderneming zelf of extern.
De studie van A.Gevers et .al.21 ging dieper in op het wijd verspreide geloof dat de bedrijven meer in
opleiding investeren als ze van oordeel zijn dat ze hierdoor een grotere winstmarge kunnen maken.
Om deze reden kan men verwachten dat deze opleidingen voornamelijk gericht zijn op de jongeren,
de kaderleden, het mannelijk en het hooggekwalificeerd personeel. De grote bedrijven doen over het
algemeen grotere investeringen voor opleiding omdat ze zich een betere spreiding van hun uitgaven
kunnen veroorloven. De bedrijven met een grote turn over worden geconfronteerd met een ernstig
dilemma22. Als ze grote investeringen doen voor personeelopleiding, maken ze hun medewerkers
immers beter gekwalificeerd, waardoor hun kansen op de arbeidsmarkt groter worden en wordt het
risico dus groter dat ze worden weggekaapt door concurrenten. Deze opleidingen zijn langs de andere
kant ook een middel om de werknemers te binden en hen binnen het bedrijf te houden.
Over het algemeen investeren de bedrijven die niet-gestandaardiseerde producten leveren, het meest
in opleiding.
Voor de multimediabedrijven zijn deze indicaties niet zo duidelijk. Aangezien de meeste van deze
bedrijven KMO's zijn, met een groot personeelsverloop spreekt het vanzelf dat het financiële aandeel
dat besteed wordt aan vorming praktisch onbestaande is. Het klassieke profiel van de werknemer in
de multimediasector is er niettemin één van hoge kwalificaties; de bedrijven in deze sector zullen dus
grotendeels geneigd zijn dit type personeel aan te werven. De producten die ze verkopen zijn
overigens weinig gestandaardiseerd.
De multimediabedrijven kunnen worden vergeleken met de softwarebedrijven uit de studie die een
uitzondering zijn in het opleidingsbeleid door de omvang van hun investering, ongeacht de gebruikte
investeringsindicator. De klassieke bedrijven stellen pas opleidingen voor aan hun werknemers vanaf
een bepaalde drempel vragen en behoeften. Deze drempel bestaat niet in de hiervoor vermelde
ondernemingen en zelfs de kleine bedrijven zijn bereid om te investeren in opleidingsmodules.
J. Bollens et.al.23 zien hier verscheidene verklaringen voor: enerzijds omdat de technologie in de
informaticasector permanent evolueert en dat bedrijven hierdoor continu investeren in de opleiding
om te kunnen beschikken over werknemers die gespecialiseerd zijn in de meest actuele technieken.
Anderzijds is er ook een belangrijk tekort aan gekwalificeerde informatici op de arbeidsmarkt. Hierdoor
selecteren de bedrijven niet enkel meer op kwalificatiecriteria, maar zijn ze bereid om te investeren in
opleidingen.
21
22
23
Gevers A. et.al. (2000), Drivers en moderatoren van de opleidingsinspanningen, een literatuuroverzicht (D01).
www.HIVA.be.
Forrier A. et.al. (2000), Flexibiliteit, turnover en opleiding (D04). www.HIVA.be.
Bollens J. et.al. (2000), De opleidingsinspanningen. Een beschrijvend-verklarend perspectief (D02).
www.HIVA.be.
57
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
In de gesprekken met de vertegenwoordigers van de multimediabedrijven werd het accent niet
specifiek gelegd op de opleidingsvragen op initiatief van de bedrijven. Het grote verschil tussen de
softwarebedrijven in het HIVA-onderzoek en de multimediabedrijven schijnt toch te liggen in hun
manier om overeenkomsten te sluiten met het personeel; deze laatste stellen hun personeel veel
flexibeler tewerk (freelance). Ze hechten niettemin veel belang aan de kwalificatie van de werknemers
en sommige onder hen organiseren specifieke en doelgerichte opleidingen als er grote schaarste is
aan gekwalificeerd personeel.
De meeste bedrijven hebben wellicht onvoldoende informatie over de opleidingsmogelijkheden van
hun personeel binnen het bedrijf.
Het Brussels Gewest verleent de bedrijven die dit wensen steun voor opleiding onder de vorm van
premies, zoals bijvoorbeeld de individuele beroepsopleiding in een onderneming (I.B.O.) en de
beroepsoverstappremie.
De individuele beroepsopleiding in het bedrijf kan een begin zijn van een antwoord op het gebrek aan
gekwalificeerde kandidaten voor een bepaalde functie of voor de ontoereikende kwalificaties van een
kandidaat. Deze opleiding kan worden gevolgd door elke persoon die ingeschreven is als
werkzoekende of die een werkloosheidsuitkering krijgt. Tijdens de volledige duur van de opleiding
behoudt de kandidaat zijn statuut van werkzoekende of werkloze en blijft hij zijn uitkering ontvangen.
Hij krijgt eveneens een productiviteitspremie, die gedragen wordt door de werkgever. Om gebruik te
kunnen maken van deze tewerkstellingssteun moet het bedrijf een werkaanbieding indienen bij de
BGDA, met een beschrijving van het beroep en een opleidingsprogramma. Het opleidingsprogramma
en de duur ervan worden bepaald in overleg met de werkgever, de door de werkgever en de BGDA
erkende stagiaire en de plaatser van de BGDA.
De overstapspremie kan worden verkregen door de bedrijven met minder dan 250 werknemers die
werkzoekenden met ten hoogste een diploma van hoger secundair onderwijs aanwerven en die
behoren tot één van de vier volgende categorieën: 1) deeltijds schoolplichtig zijn, 2) tussen 18 en 24
jaar oud zijn en ten minste 1 dag en niet langer dan 2 jaar niet gewerkt hebben, 3) 25 tot 45 jaar oud
zijn en ten minste 10 maanden en niet langer dan 2 jaar niet gewerkt hebben, 4) 46 jaar oud zijn of
meer en geen beroepsactiviteit uitgeoefend hebben sinds ten minste 1 dag.
58
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Conclusie en aanbevelingen
In het kader van deze studie hebben wij de beroepen verkend in de wereld van het geluid en de
muziek, die verband houden met de digitalisering van het geluid en de verspreiding via de nieuwe
elektronische media. Het onderzoek, dat werd uitgevoerd van het begin van de maand november
2000 tot het einde van de maand februari 2001, is gebaseerd op uitgebreide gesprekken met
verantwoordelijken van Brusselse bedrijven, op syntheses van de bestaande literatuur en
documentatie, op een aantal bewerkingen of compilaties van beschikbare kwantitatieve gegevens.
De studie is opgebouwd op basis van twee theoretische inbrengen die zeer doelgericht en
complementair zijn: enerzijds het concept kunstwereld van H. S. Becker, en anderzijds het concept
competentie dat gedefinieerd en gebruikt werd door P. Zarifian.
Het theoretische principes van Becker inspireerde ons voor een configurationele en zeer concrete
benadering van de artistieke activiteit - als "polifonische producties van subjectiviteit".
De theoretische inbreng van het bekwaamheidsmodel, heeft ons in dezelfde logische lijn, toegelaten
beroepsprofielen op te stellen, zonder in de valstrikken te lopen die onvermijdelijk verbonden zijn aan
het traditionele begrip van competentie: verwarring tussen de competente persoon en de gekwalificeerde functie, negatie van het legitimeringproces en collectieve kennisopbouw, discontinuïteit van de
productieprocessen, …
Bepaalde profielen werden uitvoeriger beschreven dan andere, naar gelang van de intensiteit van de
gesprekken met de actoren op het terrein.
Wij hebben 8 types productieve machines geïdentificeerd in het domein van de muziek on line. We
staan even stil bij het productietype van deze verschillende machines :
¾ De drie types productiemaatschappijen die aan bod komen in deze studie (muziek,
film, multimedia) worden gekenmerkt door hun productie van producten;
¾ De geluidsstudio's kenmerken zich door hun productie van opnames;
¾ De on line distributeurs (en promotiedienst van de platenmaatschappijen), de internet
providers, de organisatoren van muziek- en multimediaevenementen, alsook de
juridische consultants die gekenmerkt worden door hun productie van consumptie.
Wij geven hieronder een overzichtstabel van de informatie die we uit onze gesprekken konden
distilleren.
59
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Distributeurs
(Platenhandelaars)
Muziek
Platenmaatschappijen
Gebruikers
Inhoud
3. Filmproductiemaatschappij
Fictie
Reclame
Documentaire
(+ multimedia)
4. Multimediaproductiemaatschappij
Uitgeverijen
dvd, cd-rom
Animaties
Privé- openbare
bedrijven
Gebruikers
Meersporenmuziek
Tewerkstelling
laaggeschoolden
+
Contact - mond
aan mond
+ of -
Loontrekkend
++
++
+
Contact - mond
aan mond
+ of -
Loontrekkend
(+ veel
freelance)
+
+
-
Contact - mond
aan mond
-
Zelfstandig (+
veel freelance)
++
++
+
Zeer gevarieerd
--
Loontrekkend
+
-
+
Contact - mond
aan mond
+
Indépendants
(+ veel
freelance)
++
++
++
Spontane
sollicitatie
--
Loontrekkend
+
+
+
Zeer gevarieerd
+
Loontrekkend
++
++
+
Zeer gevarieerd
--
Zeer gevarieerd
Statuut van de
werknemers
+
Manier van
aanwerven
-
Reclameregies
TV-stations
Websites
Soft-/hardware
5. Geluidsstudio
Privé- openbare
bedrijven
Behoefte aan
opleiding
2. On line distributeur
Muziek
Behoefte aan
arbeidskrachten
1. Platenmaatschappij
Mutatie
Type
Klanten
Producten
Overzichtstabel
Type 1,2,3,4
Postproductie
(+multimediabestellingen)
6. Internet provider
Toegang tot
internet
Inhoud
Gebruikers
7. Organisator van
evenementen
Muziek- en
mulitmediaevenementen
Type 1,2,3,4
8. Bureau voor juridische
consultancy
Advies
Verdediging
Type 1-7
We hebben, tot slot, een niet-exhaustieve beschrijving gegeven van de Brusselse opleidingen, op het
gebied van geluid en multimedia. We hebben ons achtereenvolgens gebogen over de initiële opleidingen, de voortgezette opleidingen, een gevalsstudie over relatief vernieuwende beroepsopleidingen,
en de opleidingsmogelijkheden in de bedrijven zelf.
Aan het einde van deze studie kunnen we vier belangrijke vaststellingen doen of mogelijk
problematische gevallen aanduiden, die ons de gelegenheid bieden om bepaalde aanbevelingen te
formuleren.
De anticipatie op de industriële veranderingen
De beroepen die werden bestudeerd in het kader van dit verkennend onderzoek zijn bijna allemaal
ontstaan uit de progressieve opgang van de Informatiemaatschappij; ze zijn bijgevolg zeer gevoelig
voor industriële veranderingen. Deze veranderingen transformeren de organisatie van het werk en de
productieprocessen op ingrijpende wijze door de invoering van de nieuwe technologieën, het ontstaan
van nieuwe eisen van de klanten, de kwaliteit van de gepresteerde diensten, van het leefmilieu, …
Als observatorium van de arbeidsmarkt lijkt het ons van essentieel belang dat men binnen de
kunstwereld blijft anticiperen op de veranderingen. Wij hebben een theoretisch kader geschetst en
60
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
een relatief coherente methodologie uitgewerkt, die aan de hand van een latere kwantitatieve
enquête toelaten vrij betrouwbare indicatoren op te bouwen van de behoeften aan werkkracht en
opleiding, aan productiviteit, opleidingsinspanning door de bedrijven zelf, van de impact van de
gevolgde opleidingen,… voor elke subsector van de activiteiten in deze wereld.
De tewerkstelling van laaggeschoolde werknemers of werkzoekenden
Er bestaan heel veel vooroordelen op het vlak van de nieuwe technologieën van de informatie en de
communicatie. Men hoort vaak zeggen dat het ontstaan van nieuwe technologieën de tewerkstelling
van laaggeschoolden zal bevorderen. Als we luisteren naar het patronaat, wat de belangrijkste bron
uitmaakt van de studie, blijkt de tewerkstelling van werkzoekenden of laaggeschoolden een mythe te
zijn.
Met uitzondering van de geluidsstudio's en de platenmaatschappijen, waar laaggeschoolden worden
ingeschakeld, letten de werkgevers heel goed op het niveau van de diploma's van de (toekomstige)
werknemers of medewerkers.
De logica van de etiquette of van het prestige als kenmerk van de legitimeringprocessen in de
kunstwereld, en het beer van de bekwaamheden als dominant managementmodel, sluit de vereiste
van het diploma niet uit.
De aanwezigheid van de zogenaamde intermediaire kwalificaties kwam tijdens de gesprekken niet aan
het licht. Deze intermediaire kwalificaties lijken opgeslorpt te worden in een opvatting rond de
polyvalentie, vanwege de actoren van deze KMO's.
De overeenstemming tussen het opleidingaanbod en het aanbod op de arbeidsmarkt
Tijdens onze gesprekken stelde zich herhaaldelijk het probleem van de "overeenstemming" tussen het
opleidingsaanbod en het aanbod op de arbeidsmarkt. Stemmen de voorzieningen voor initiële en
voortgezette opleidingen overeen met de eisen van de werkgevers? Zijn deze opleidingen opgebouwd
rond werksituaties en zijn er professionals uit de sector bij betrokken? Aangezien ons onderzoek niet
toelaat om voldoende definitieve vaststellingen te formuleren omtrent dit specifieke punt, stellen wij
een aantal aanbevelingen voor die gericht zijn aan de overheid en aan de verstrekkers van
opleidingen:
¾ Het ondersteunen en versterken van de informatiseringsinspanningen in het basis- en
secundair onderwijs;
¾ De initiële en voortgezette opleidingen opbouwen op basis van een studie van de
anticipatie
en
de
behoeften;
de
aanpassingsprocessen
van
de
school-
en
beroepsopleidingsprogramma's aan de kunstwereld ondersteunen.
¾ De initiële en voortgezette opleidingen opbouwen vanuit een samenwerking en een
multifunctioneel partnership met de professionals van de sector;
¾ Het aanmoedigen van initiële en voortgezette opleidingen die een pedagogie
ontwikkelen waarbij de werksituatie/opleiding afgewisseld worden;
¾ Het aanmoedigen van gehomologeerde beroepsopleidingen;
61
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
¾ Het aanmoedigen van opleidingen die de toegang tot de arbeidsmarkt voor
werkzoekenden en mensen met een OCMW-uitkering vergemakkelijken;
¾ De relatief lange beroepsopleidingen aanmoedigen, waarbij algemene inhoud
gecombineerd wordt, die kan worden overgedragen op specifieke technische inhoud;
¾ De modulaire benadering van de beroepsopleidingen bevorderen (opleidingsparcours);
¾ Beroepsopleidingen bevorderen die gericht zijn op nieuwe beroepsprofielen.
Wij herinneren aan de relatieve dichtheid van de privé-organisatoren inzake opleiding in verhouding
tot het openbare opleidingaanbod. De vragen rond leefbaarheid van een opleidingsinstelling of de
rendabiliteit van de investering komen onvermijdelijk aan bod, in het domein van de nieuwe
technologieën. Op dit vlak blijken de privé-organisatoren beter te kunnen anticiperen op de
veranderingen, hun opleidingsprogramma's beter aan te kunnen passen aan de technologische
evoluties en de investeringskosten die ermee gepaard gaan, beter te kunnen dragen. Als we de
theorieën van het menselijk kapitaal erop naslaan, is er voor de openbare organisatoren ons inziens
echter een hoofdrol weggelegd, in de productie van algemene opleidingen met relatief overdraagbare
inhoud.
De integratie van de bekwaamheden in de kleine bedrijven: polyvalentie en specialisatie
En tot slot een laatste aandachtspunt: de integratieprocédés van de competenties, als kenmerk van
zeer kleine bedrijven in de bestudeerde kunstwereld. De wereld van de muziek on line is een
configuratie van zeer complexe banden van onderlinge afhankelijkheid die worden geweven door de
actoren, die door zich nieuwe technieken eigen te maken, nieuwe praktijken genereren: telewerk,
flexibiliteit, onderaanneming; partnership, netwerk van actoren, …
In de kleine en zeer kleine ondernemingen van deze zeer technische wereld, moeten de actoren zeer
gediversifieerde bekwaamheden kunnen ontvouwen: op technisch, artistiek, relationeel, manager-,
administratief, prospectief, juridisch en financieel vlak.
Om te kunnen beantwoorden aan de structurele eisen op het vlak van de polyvalentie (via
overdraagbare inhoud) en de specialisatie (door doelgerichte technische inhoud), moeten de
opleidingsinstellingen hier rekening mee houden bij het opstellen van hun opleidingsprograma's.
62
De beroepswereld van het geluid en de muziek on line
Januari 2001
Bibliografie
AMADIEU J.F. et CADIN L., Compétence et organisation qualifiante, Economica, Paris, 1996.
BECKER H.S., Les mondes de l'art, Flammarion, Tours, 1986.
BERENBOOM A., Le nouveau droit d'auteur et les droits voisins, Larcier, Bruxelles, 1997.
BOLLENS J. et.al., De opleidingsinspanningen. Een beschrijvend-verklarend perspectief (D02).
www.HIVA.be, 2000.
BOURQUE G.L., L'industrie du multimédia : état de la musique. Cahiers du crises, n°0010, 2000.
BUYDENS M., Droits d'auteur et Internet. Problèmes et solutions pour la création d'une base de
données en ligne contenant des images et/ou du texte, Affaires Scientifiques, Techniques et
Culturelles.
Comité sectoriel de main-d'œuvre en technologies de l'information et des communication, Multimédia.
Profils de compétences de professions.
Conseil de l'éducation et de la formation, Validation des compétences. Avis n°51, Communauté
française de Belgique, 1997.
DE BAENST-VANDENBROUCKE A., LOBET-MARIS C., NOIRHOMME-FRAITURE M., Des métiers pour le
multimédia. Fiches d'information. Ministère de la Région Wallonne, Direction générale des
Technologies, de la Recherche et de l'Énergie, 1998.
DELEUZE G. et GUATTARI F., L'Anti-Oedipe, Editons de Minuit, Paris, 1972-73.
FABRIMETAL, Bruxelles, centre numérique de la vallée de la Senne, Ronéo, 2000.
FORRIER A. et.al., Flexibiliteit, turnover en opleiding (D04). www.HIVA.be, 2000.
GEVERS A. et.al., Drivers en moderatoren van de opleidingsinspanningen, een literatuuroverzicht
(D01). www.HIVA.be, 2000.
GUATTARI F., Chaosmose, Gallilée, 1992.
KAUFMANN J.-C., L'entretien compréhensif, Éditions Nathan, Paris, 1996.
LICHTENBERGER Y., Compétence, organisation du travail et confrontation sociale, In : Formation
Emploi, n° 67 juillet-septembre 1999, Paris.
Musique Info, l'hebdomadaire des professionnels de la musique, des médias et du divertissement,
Paris, années 1999-2001.
63
Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties
Pricewaterhouse Coopers, Impact des technologies de l'information sur le marché du travail et les
qualifications requises, Ronéo, Bruxelles, 2000.
SERV, Draaiboek opstellen beroepsprofielen, Brussel, 1997.
Dictionaire
télécommunications, 2000.
TechnoCompétences,
sectoriel
de
compétences.
Exploitants
de
réseaux
-
VALENDUC G. (sous la direction de), L'avenir du travail dans la société de l'information : enjeux
individuels et collectifs, Bruxelles FTU-FEC, 1999.
ZARIFIAN P., Objectif compétence, pour une nouvelle logique, Editions Liaisons, Paris, 1999.
ZARIFIAN P., Compétence et organisation qualifiante en milieu industriel, In : MINET F., PARLIER M.
et DE WITTE S., La compétence, mythe, construction ou réalité ?, L'Harmattan, Paris, 2000.
www.agers.cfwb.be
www.aptitude-fr.com/htm/fichesmetiers
www.bddinteref.com
www.bop.vgc.be
www.france2.fr/tv/metiers.htm
www.iiis.fr/M/M.html
www.lepremierplan.com
www.mediatheque.ircam.fr/articles/textes/Fortier98a
www.mrw.wallonie.be/DGTRE/fichesmetiers
www.scrime.u-bordeaux.fr
www.worklogic.com
64
Bijlage 1
Lijst van de gesprekken
ARIZONA FILM
05/12
beeldstudio
ARKAOS
05/12
multimedia
CHELLO BROADBAND BELGIUM
04/12
internet provider
CINEBERTI
14/12
beeldstudio
DADA RECORDING STUDIOS
04/12
geluidsstudio
DOCTOR SWING
17/11
geluidsstudio
EDEL
20/11
platenmaatschappij/distributeurs
EQUUS
08/12
geluidsstudio
INTERFACE3
14/12
opleiding
INSAS
09/01
opleiding
JET STUDIO
20/11
geluidsstudio
MAGIC MEDIA
11/12
multimedia
MOSTRA
12/12
beeldstudio
MUSICA NUMERIS
11/12
geluidsstudio
NETBEAT
29/12
platenmaatschappij/distributeurs
OPSIS
07/12
internet provider
SONY MUSIC
08/01
opleiding
SYNTECH
23/01
opleiding
TO DO TODAY PRODUCTIES
22/12
beeldstudio
Y.M.P.
19/01
multimedia
EX MACHINA INTERACTIVE ARCHITECHTS
vragenlijst ingevuld via mail
AZIMUT
gesprek geweigerd
COSMOS STUDIO
gesprek geweigerd
INFO2CLEAR
gesprek geweigerd
LA RETINE DU PLATEAU
gesprek geweigerd
Bijlage 2
GIDS BIJ DE GESPREKKEN BESTEMD VOOR DE BEDRIJFSVERANTWOORDELIJKEN
1.
Functie van de ondervraagde persoon
Statuut van de ondervraagde persoon
Bedrijfsleider/ -verantwoordelijke
Artistiek verantwoordelijke (multimedia/producent/directeur)
Marketing/Commercieel/Communicatie-directeur
Technisch directeur
Andere multimediafunctie
Directeur informatica
HRM/Personeelsverantwoordelijke
Andere
2.
Naam van het bedrijf: …………………………………………………………………………………………………………
3.
Ligging van het bedrijf: ………………………………………………………………………………………………………..
4.
Statuut van het bedrijf: privé/openbaar
5.
Grootte van het bedrijf
Grootte van het bedrijf
Minder dan 5 werknemers
5 tot 9
10 tot 19
20 tot 50
50 tot 250
Meer dan 250
6.
Activiteitensector van het bedrijf
Activiteitensector
Reclame
Telecommunicatie
Audiovisueel
Onderwijs/Opleiding
Informatica
Andere
7.
Omzet: ……………………………………………………………………………………………………………………………….
8.
Oprichtingsdatum van het bedrijf: …………………………………………………………………………………………
9.
Producten die gerealiseerd worden door het bedrijf
Gerealiseerde producten
Off-line
On-line
Beide
10. Welke zijn de types multimediaproducten die op dit ogenblik worden gefabriceerd door het
bedrijf?
(geluid/muziek/internet)
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
11. Welke zijn de verwachte evoluties van uw productie (bijvoorbeeld voor volgend jaar)?
(geluid/muziek/internet)
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
12. Tot welk type klanten zijn uw producten gericht?
(geluid/muziek/internet)
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
13. Beschrijving van het personeel multimedia van het bedrijf
Bekwaamheden
Voornaam
van de
werknemer
Functie
Activiteiten
Theoretische
kennis
Persoonlijkheidskenmerken
Vaardigheden
Initiële en
voortgezette
opleiding
Vroegere
beroepservaring
Verschil
tussen
functie en
typeprofiel
Voorziene
evolutie
Regressie
Progressie
Stagnatie
Problemen bij
de
aanwerving
Voornaam van de
werknemer
Statuut
(loontrekkend,
freelance,
zelfstandig,
stagiaire, …)
Leeftijd
Geslacht
Duur
(+contract voor
bepaalde duur)
Voltijds/deeltijds
Arbeidsplaats
Bezoldigingsniveau
14. Welke zijn de factoren van de evolutie die een invloed kunnen hebben op de multimediaberoepen
binnen uw bedrijf en op de werking en de organisatie ervan? Hoe anticipeert u op deze
veranderingen?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
15. Welke zijn de kanalen die het meest gebruikt worden door uw onderneming bij de aanwerving
van multimediapersoneel?
Recruteringskanalen
Relaties (persoonlijke contacten, mond tot mond)
Kleine advertenties (gespecialiseerde pers)
Spontane sollicitaties
Stagiaires
Ex- freelance
Internet
Interne promotie
Uitzendkantoor
ORBEM - FOREM - BGDA - VDAB
Andere
16. Vinden laaggeschoolde werkzoekenden werk in uw bedrijf?
Volgens welke modaliteiten?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
17. Wat voor problemen ondervindt u bij de aanwerving van multimediapersoneel?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
18. Waaruit bestaan uw opleidingsbehoeften (continu - voortgezet)?
Bespreking van de initiële en voortgezette opleidingskanalen (bestaand, verwacht, voorgesteld, …)
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
Functie
Geluidstechnici
Taak
S1
S2
S3
S4
S5
S6
S7
S8
S9
S10
S11
Artistiek directeur
Jurist
Informaticus
S12
DA1
DA2
DA3
DA4
DA5
J1
J2
J3
J4
I1
Vastleggen van klank en geluid voor verspreiding, versterking of opname: beheert de opnamesessies
Bijstand bij de voorbereiding van de opname
Digitalisering van het geluid
Organisatie van de database van de geluidselementen samen met de informaticus
Montage: isoleren van de geluidselementen, het uitsnijden ervan en de eventuele montage door er andere geluidsbronnen
aan toe te voegen of over op te nemen
Verwerking van het geluid: optimaliseert de geluidskwaliteit met behulp van software voor geluidsverwerking, corrigeert
geluidsgolven of egaliseert ze, verzacht of versterkt bepaalde frequenties, voegt geluidseffecten toe …
Mixing: integreert elk element op de gewenste plaats om te komen tot de uiteindelijke geluidstrack die wordt bewaard onder
de vorm van computerbestand
Verantwoordelijk voor de definitie en de werking van de apparatuur; doet noodinterventies als het materiaal defect is,
verzekert het dagelijks onderhoud ervan
Voorbereiding van het materiaal en installatie van de apparatuur
Superviseert en coördineert het werk van de andere technici in de opnamestudio
Bedient de knoppen op het audiopaneel voor de mixing van de muziek en het geluid en/of beheert de geluidseffecten tijdens
concerten en rechtstreekse evenementen
Verantwoordelijke/ontwerper van de geluidsband
Verantwoordelijk voor de plastische, iconografische en geluidssamenhang van de productie
Verantwoordelijk voor de esthetiek van het werk: belast met de packaging van de producten en de grafiek, van het design
Omkadering en coördinatie van de teams voor de grafiek, de animatie van de schermen en de geluidsband
Rol van tussenpersoon tussen auteur en regisseur
Plant de materiaalbehoeften
Hij identificeert de te beheren rechten (waarvan de rechten op de toekomstige werken)
Hij neemt samen met de producent deel aan de onderhandeling van de auteurscontracten: stelt de juridische documenten op
Hij lost de juridische problemen op met betrekking tot de muziek (en tot de beelden en de teksten)
Verstrekt informatie en geargumenteerd advies op juridisch vlak in de ruimste zin (inhoud, technische aspecten, financiën)
en op het vlak van de auteursrechten in het bijzonder
Neemt deel aan het opstellen van het bestek en technologische haalbaarheidsanalyse van een project
Ontwikkeling
programmeur
Administrateur Web
Ergonoom
I2
I3
I4
AW1
AW2
AW3
AW4
E1
E2
Grafische illustrator lay-outman
Infograficus
Scenarioschrijver copywriter
Producent
IG1
IG2
IG3
I1
I2
Sc1
Sc2
P1
P2
P3
P4
Schat de informaticabehoeften in en realiseert het ontwikkelingsplan van de interactieve toepassing
Stelt de programmalijnen op voor het geluid- (of beeld-) beheer
Ontwerpt het informatieprogramma voor het beheer van de audiovisuele en tekstgegevens
Definieert de inhoud van de site
Bouwt de website
Beheert de server: hij waarborgt de continuïteit, ziet toe op de ergonomie, de interactiviteit, het raadplegingsgemak, de
mogelijkheid voor de gebruiker om te reageren
Ziet toe op de veiligheid van de site (toegang; virus…)
Bestudeert de optimale interfacevoorwaarden om het grootste gebruikscomfort te waarborgen (de intensiteit van de
aangepaste distributie van de lichtbronnen, het toelaatbare geluidsregime,…)
Bestudeert de mogelijkheid om het multimediaproduct of de multimediaservice zo aantrekkelijk mogelijk te maken (het
leesgemak van het scherm, navigatielinks,…)
Tekent de grafische maquettes die het mogelijk maken de ideeën die worden voorgesteld door de auteur en de
scenarioschrijver visueel te illustreren
Tekent de grafische elementen die voorzien zijn in de story-board
Zoekt bestaande grafische illustraties en past ze aan
Tekent, in een formaat dat de computer begrijpt, personages, decors, iconen,…
Realiseert de interactiviteitsmaquette: harmonieuze plaatsing op het scherm van de teksten, de illustraties, de foto's, de
video's,…
Neemt deel aan de uitwerking van het document dat als referentie moet dienen om het multimediawerk te realiseren
Concretiseert de verhaallijn, rekening houdend met de interactie van de gebruiker met het product of de service
Neemt het volledig beheer op zich van de productie, het goede verloop van alle activiteiten in verband met de creatie, de
fabricage, de lay-out, de opname en de distributie bij het publiek
Werft het personeel aan en superviseert het ook; houdt zich bezig met de arbeidsovereenkomsten van de diverse
betrokkenen
Onderzoekt de mogelijkheden inzake hulpbronnen, beheert de financiële montage van het project
Houdt zich bezig met de huur of de aankoop van de apparatuur
Pressingspecialist
Regisseur projectmanager
Technisch directeur
SP1
SP2
SP3
R1
R2
R3
R4
DT1
DT2
DT3
DT4
DT5
Voert de 'Premastering' uit, een techniek die bestaat in de aanpassing van de bestanden die informatie bevatten en in het
creëren van het diskbeeld in het formaat van de gekozen drager
Vervaardigt de ''glasmaster' ('Glass Master', een glazen schijf met een fotogevoelig laagje)
Bekleedt de glasmaster met een zilver- en controlelaag, voor de duplicatie van de disks
Verzekert de artistieke, technische en informaticaopvolging van het ontwerp tot aan de concrete afwerking
Plant, organiseert en coördineert het werk
Centraliseert alle elementen die moeten worden geïntegreerd: tekeningen, foto's, geluiden, animaties
Evalueert de nodige middelen (mensen en apparatuur)
Neemt de verantwoordelijkheid van de werking en van het onderhoud van de apparatuur op zich
Installeert nieuwe configuraties
Werkt stroomopwaarts met het ontwerpteam om de technische oplossingen te vinden die de ergonomische verwerking van
het programma oplegt
Bestudeert de haalbaarheid van het programma en de optimalisering van de verschillende technische delen die bijdragen
tot de realisatie van het project
Analyseert de technische haalbaarheid van een project, evalueert er de informaticabehoeften van, realiseert de codering
van de beelden, besteedt ze uit of stuurt ze
Geluidstechnici - Bekwaamheden
Theoretische kennis
ST1
ST2
ST3
ST4
ST5
ST6
Persoonlijkheidskenmerken
Vaardigheden
Bekwaamheden in wiskunde, fysica,
akoestiek, elektriciteit
Kennis van informatica, software voor
verwerking van geluid
Kennis van de apparatuur
SE1
Openstaand voor nieuwe ideeën
SF1
De informaticatool kunnen gebruiken
SE2
Creatief
SF2
Vereiste beroepservaring: x jaar
SE3
Kennis van muziek
Kennis van multimedia
Engels kunnen lezen en spreken
Meerdere vreemde talen spreken
SE4
SE5
SE6
Nieuwsgierig: op de hoogte blijven van de
evolutie van de technieken en de
apparatuur
Kritisch ingesteld
Organisatorisch begaafd
Artistiek met zin voor artistieke cultuur
SE7
SE8
SE9
SE10
SE11
SE12
SE13
SE14
Muzikant zijn: laat toe de gevoeligheden te
begrijpen van de musici en dezelfde taal te
spreken
Muzikale cultuur
Polyvalent
In staat zijn om in een team te werken
samen met de andere professionals
Goed kunnen omgaan met onvoorziene
omstandigheden en er snel op reageren
In staat om relaties aan te knopen
Stipt
In staat een dialoog te voeren
Scherp gehoor
Omkadering - Bekwaamheden
Theoretische kennis
Persoonlijkheidskenmerken
Vaardigheden
Artistiek directeur
ST1
Beheersing van de grafische tools
SE1
Synthetisch ingesteld met goede visie op
het geheel
SF1
ST2
Kennis van techniek en informatica
SE2
Zin voor esthetica
SF2
ST3
Kennis van alle technieken die worden gebruikt in de multimedia: typografie, illustratie, animatie, video, geluid, muziek...
Engels lezen en spreken
Verschillende vreemde talen spreken
SE3
Geïnteresseerd in algemene cultuur en
artistieke theorie en praktijk
SE4
Vindingrijk en creatief
SE5
SE6
Verantwoordelijk
Nieuwsgierig: op de hoogte van de
evolutie van de technieken en de
apparatuur
SE1
SE2
SE3
Onderhandelingscapaciteiten
Managementcapaciteit
Zin voor dialoog
SE1
In staat om risico's te nemen en in te
schatten
In staat om te communiceren en een
dialoog te voeren
Openstaan voor nieuwe ideeën
Verantwoordelijk
Zin voor uitdaging
ST4
ST5
ST6
Team kunnen begeleiden
In staat zijn een team te leiden
Beroepservaring in een technische functie,
in de productie of de artistieke directie in
de opnamekunsten
Technisch directeur
ST1
Goede kennis van de technische omgeving
Producent
ST1
ST2
ST3
Commerciële kennis, kennis van recht en
financiën
Technische en artistieke kennis van de
multimedia
Beheersing van het management
SE2
SE3
SF4
SE5
SF1
SF2
De artistieke kwaliteit van de productie
controleren of eraan deelnemen
Beheersbekwaamheid
SF3
Een team begeleiden
Regisseur
ST1
ST2
SE1
SE2
SE3
SE4
Organisatorisch aangelegd
Managementbekwaamheid
Zin voor dialoog en goed kunnen luisteren
Creativiteit
SE1
Houden van de nieuwe technieken
SE2
Geïnteresseerd in algemene cultuur en
artistieke theorie
ST3
ST4
SE3
SE4
ST5
ST6
SE5
SE6
Stipt
Met zin voor dialoog en goed kunnen
luisteren
Diplomatiek
Analytisch en synthetisch ingesteld
SE1
Organisatorische begaafdheid
SE2
SE3
Houden van nieuwe technieken en
technologie
In staat om te anticiperen
SE1
SE2
SE3
SE4
Artistiek en visueel ingesteld
Geïnteresseerd in multimedia
Zin voor omkadering
In staat zijn om in team te werken
Jurist
ST1
ST2
Juridische kennis van het publiek en
privaat recht met ondermeer het burgerlijk
recht, het strafrecht, het handelsrecht en
het internationaal recht
Specialisaties in het domein van de
auteursrechten en de intellectuele
eigendom
Pressingspecialist
ST1
ST2
Perfecte kennis van de technologie van de
compact disks op het vlak van fabricage,
capaciteit en performantie
Perfecte kennis van alle stappen van de
fabricage van een multimediadrager
Scenarioschrijver
ST1
ST2
SF1
Onderhandelingscapaciteiten
Informatici - Bekwaamheden
ST1
ST2
ST3
ST4
ST5
Theoretische kennis
Wetenschappelijke en technische kennis
(noties van wiskunde en fysica)
Kennis van de informaticataal en software
voor het programmeren van multimedia
Beheersing van de software die het
mogelijk maakt websites te visualiseren,
alsook van de programmeertalen (HTML,
Java…)
Grondige kennis solide van de omgeving
van de computerbeveiliging
Kennis van het Engels
SE1
SE2
Persoonlijkheidskenmerken
In staat om in team te werken, een dialoog
aan te gaan en goed kunnen luisteren
Vindingrijk, nieuwsgierig
SE3
Zeer stipt, duidelijk, georganiseerd,
methodisch
SE4
Artistiek en technisch creatief
SE5
In staat om te anticiperen
SF1
SF2
Vaardigheden
Kunnen werken met beelden, geluiden en
databasen
Organisatietalent
Beeldtechnici - bekwaamheden
Theoretische kennis
Persoonlijkheidskenmerken
Vaardigheden
Grafisch illustrator
ST1
ST2
Goede basis tekenen en typografie,
beheersing van het licht en het perspectief
Kennis van de specifieke eisen van het
multimediawerk (moet geen computer
kunnen gebruiken)
SE2
Vindingrijk op interactief vlak met een
allesomvattende visie
In staat om zich aan te passen
SE3
SE4
Zin voor esthetiek en kunst
Organisatietalent
Beheersing van de grafische software
(Première, Photoshop, Macromind
Director,…)
Opleiding grafiek
SE1
Openstaand voor de nieuwe technologieën
SF1
Zin voor harmonie, voor evenwicht en de
visuele boodschap
SE2
Organisatietalent
SF2
Een stijl, een 'look' creëren die aangepast
is aan het te realiseren product
Goede praktijk in multimedia en het
fabricageproces
Artistieke cultuur
SE3
Creatief
SE4
In staat zijn om in een team te werken
SE1
Aangetrokken door alle technische
vernieuwingen
Artistiek en sociaal
Diplomatiek
SE1
SF1
Lay-outtalent
Infograficus
ST1
ST2
ST3
ST4
Ergonoom
ST1
Specialist in alles wat te maken heeft met
de psychologie van de gebruiker
SE2
SE3
Bijlage 3
GIDS BIJ DE GESPREKKEN BESTEMD VOOR DE ACTOREN VAN DE OPLEIDING
DATUM
NAAM VAN HET OPLEIDINGSCENTRUM
ADRES
POSTCODE
GEMEENTE
OPRICHTINGSDATUM
JURIDISCHE VORM
STATUUT VAN HET OPLEIDINGSCENTRUM
NAAM VAN DE ONDERVRAAGDE
FUNCTIE VAN DE ONDERVRAAGDE
TELEFOON
FAX
E-MAIL
-
Technische school (hoger secundair)
Hogeschool
Universiteit
School voor sociale promotie
Privé-instituut
Centrum voor beroepsopleiding
Andere (te preciseren)
Opleidingscentrum
1.
Welke oriënteringen worden er in uw opleidingscentrum voorgesteld?
2.
Sinds wanneer bestaat uw centrum/school?
3.
Sinds wanneer bestaat de oriëntering multimedia? Hoe is de multimediapakket opgebouwd? Waar
vindt het zijn oorsprong?
Multimediaopleiding
4.
Waaruit bestaat het multimediapakket? Welke zijn de verschillende oriënteringen?
5.
Is het een initiële of een continue opleiding?
6.
Welke zijn de objectieven van het multimediapakket? Objectieven op het vlak van theoretische
kennis, persoonlijkheidskenmerken, vaardigheden, maar ook beroepen/vakgebied.
7.
In welke mate beantwoordt deze opleiding aan de behoeften?
8.
Waartuit bestaat het programma? Welke zijn de verschillende cursussen?
9.
Hoe past u uw programma aan? Welke zijn de cursussen die worden toegevoegd aan het initiële
opleidingsprogramma? Welke veranderingen worden er doorgevoerd in de programma's?
10. Heeft u partnerships/contacten met bepaalde bedrijven, beroepsverenigingen, andere opleidingscentra uit de multimediasector? Zijn die bestaand?
11. Welke zijn de sterke punten van uw opleiding? Op welk punt wordt in uw opleiding de nadruk
gelegd? (talen,…)
Opleidingsmodaliteiten
12. Wat zijn de toelatingsvoorwaarden tot deze opleidingen? Gaat het om een specialisatie?
13. Geven deze opleidingen recht op een erkend diploma?
14. Hoe lang duurt een opleidingscyclus? Hoe ziet de uurregeling eruit?
15. Hoeveel kost de opleiding?
16. Zijn er stages voorzien in het kader van de opleiding? Zo ja, gebeurt de evaluatie van de stage in
overleg met de verantwoordelijke van het bedrijf? Komt hij op andere momentren tussenbeide
voor de evaluatie van andere processen die verband houden met de opleiding?
17. Voor welke cursussen is er de meeste interesse?
Lesgevers
18. Welk profiel hebben de lesgevers? Welke opleiding hebben ze zelf gevolgd? Zijn het professionals
van de sector?
Publiek voor de opleiding
19. Hoeveel personen schrijven zich per jaar in voor de multimediaopleiding?
20. Wat is het profiel van uw studenten? Verandert het volgens de opleidingmodules?
21. Hoeveel personen studeren per jaar af in uw multimediaopleidingen?
22. Wat is het slaagpercentage en hoeveel mensen haken af?
23. Wat gebeurt er met de mensen die een opleiding volgen bij u? Houdt u contact met hen?
24. Wat is de gemiddelde leeftijd van de studenten?
Het Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties werd opgericht in
1995 en is een orgaan dat door het Europees Sociaal Fonds in het kader van Doelstelling
4 wordt gecofinancierd. Zijn taak bestaat erin zich te voorzien van de nodige
instrumenten om de behoeften en kwalificaties op de arbeidsmarkt te voorspellen en de
nieuwe bekwaamheden te identificeren die een gevolg zijn van technologische en
organisatorische mutaties.
Medewerkers :
verantwoordelijke : Stéphane THYS (fr)
Koen BOIS d'ENGHIEN (nl)
Paul CLERBAUX (fr)
Bénédicte DECKER (fr)
Mourad DE VILLERS (fr)
Bernard DOZOT (fr)
Chantal JACQUEMART (fr)
Jean-François ORIANNE (fr)
Patricia VROMAN (nl)
secretariaat :
Alexandra DE WIT (nl)
Anspachlaan 65 - 1000 Brussel
Tel. : 02/505.14.54 - Fax : 02/505.78.19
(e-mail [email protected])
Anspachlaan 65 - 1000 Brussel - http://www.bgda.be
Verantwoordelijke uitgever : E. Courthéoux, Anspachlaan 65, 1000 Brussel
D/2001/57.47/4