Licht en gezondheid 25

E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
[email protected]
>
25
Licht en gezondheid
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Inleiding
+50˚C heerst. Dit relatief nauwe temperatuurtraject
Zonlicht is essentieel voor leven op aarde. Het heeft
is belangrijk voor het in stand houden van leven.
een directe invloed op de stofwisseling, groei en
Natuurlijk zijn er soorten die buiten dit tempera-
ontwikkeling van planten en daarmee op de voe-
tuurtraject kunnen functioneren. Die vertonen een
ding van dier en mens. Zonlicht heeft ook directe in-
afwijkend gedrag en hebben sterk afwijkende me-
vloed op dier en mens. Het regelt de ritmiek van
chanismen om hun structuur en organisatie te
veel fysiologische processen, zoals voedsel- en wa-
handhaven.
terconsumptie, hormoonuitscheiding en slaap. De
Niet alleen de temperatuur speelt voor het leven
huid, het orgaan dat rechtstreeks aan licht is bloot-
een grote rol, ook de lichtintensiteit is belangrijk
gesteld, laat uiterst interessante fysiologische regu-
voor biologische organismen en dus ook de mens.
laties door licht zien. In dit artikel wordt de regula-
Evolutieonderzoekers zijn het er over eens dat de
tie van het immuunsysteem en van de vitamine D-
voorouders van de mens zich hebben ontwikkeld in
vorming besproken. De verschillende aspecten
het open gebied dichtbij de evenaar. Het daglicht
maken duidelijk dat licht voor het handhaven van
waar onze soort zich aan heeft geadapteerd heeft
de gezondheid van direct belang is. Licht heeft niet
een bereik van 500 lux op zeer sombere dagen en
alleen richting gegeven aan de menselijke evolutie
bij zonsondergang tot wel zoveel als 20.000 lux
maar speelt ook nu nog een rol in gezond leven.
wanneer men het oog richt op de horizon midden
op de dag bij helder weer. Gemiddeld daglicht heeft
Leven, licht en temperatuur
een intensiteit van 5-10.000 lux. Hoewel op sommi-
De aarde neemt binnen ons zonnestelsel een apar-
ge momenten de intensiteit van 100.000 lux kan
te plaats in. Het is de planeet waar zich het leven
worden overschreden als een lichtmeter wordt ge-
heeft ontwikkeld in een rijkdom van vormen die nog
richt op de zon, zal duidelijk zijn dat een menselijk
lang niet geheel in kaart is gebracht. De bijzondere
oog nooit kan adapteren aan het recht inkijken in
levensvormen hebben te maken met de unieke po-
de zon. De menselijke soort adapteerde aan de
sitie die de aarde ten opzichte van de zon inneemt.
nacht met een intensiteit die varieert van totale
Daardoor bereikt een bepaald deel van de zonne-
duisternis tot ongeveer 1 lux bij volle maan.
straling het aardoppervlak. Wanneer de aarde
Betrekkelijk recent in termen van de evolutie van de
slechts 1% verder van de zon zou staan, zou het kli-
mens, zijn groepen mensen weg van de evenaar ge-
maat meer lijken op een ijstijd, met als gevolg een
trokken, naar gebieden waar winterse dagen donker
kale woestijn zoals op Mars. Een 5% kortere af-
zijn tenzij een sneeuwdek vergezeld zou gaan van
stand tot de zon zou daarentegen resulteren in een
heldere luchten. Gedurende deze uitzwerming
broeikas met temperaturen van meer dan 500˚C,
kwam de mens in toenemende mate terecht in grot-
hetgeen tot een permanent wolkendek zoals op
ten en kunstmatige overkappingen, waardoor bloot-
Venus zou hebben geleid. De zonnestraling en de
stelling aan daglicht werd gereduceerd. Het is moei-
specifieke afstand van de aarde tot de zon resulte-
lijk te speculeren over de lichtsterkte waaraan men-
ren in een zodanige intensiteit van zonnestraling
sen in de laatste millenia zijn blootgesteld, maar
dat op aarde een temperatuur tussen –50˚C tot
wel is duidelijk dat in deze periode er grote ver-
tig jaargang 21|22
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte
315
>
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Licht en gezondheid
schillen zijn opgetreden tussen de verschillende be-
klok, is voor het bijstellen ervan naar de actuele
volkingsgroepen – genoeg diversiteit waarschijnlijk
licht-donker-cyclus, licht een belangrijke factor. Veel
om een diversiteit aan haargroei en huidskleur te
waarnemingen duiden erop dat het hormoon mela-
bewerkstelligen. Het is de moeite waard hier meer
tonine, gesynthetiseerd in de epifyse, een essen-
aandacht aan te schenken en zo te zien wat de di-
tiële rol speelt bij dag-, nacht- en jaarritmen. Bij
versiteit aan belichting kan betekenen voor de ge-
dieren induceert melatonine slaap, remt de ovulatie
zondheid.
en regelt de afscheiding van andere hormonen.
Warmte en licht van de zon zijn beide deel van het
De biologische betekenis van deze ritmen ligt in het
zonnespectrum. Het zonnespectrum bestrijkt een
op elkaar afstemmen van de fysiologische proces-
gebied van 290-3200 nm. In dit artikel hebben we
sen in het lichaam en op de omgeving. Het onjuist
het over het onderzoek naar de effecten van licht, in
functioneren van deze ritmen door een bepaalde
het gebied van UV en zichtbaar licht, op de mens.
leefwijze of biologische factoren kan ernstige gevol-
De infraroodcomponent van het zonlicht is van be-
gen hebben. Dat kan zich uiten in ‘onprettig voele-
lang als warmtebron. Deze wordt verder in dit arti-
n’, fysiologische stoornissen en zelfs depressies.
kel buiten beschouwing gelaten. De functie van
Terwijl neuroanatomen en neurofysiologen de rou-
licht voor ons gezichtsvermogen is bekend. Dit is
tes hebben bestudeerd waarlangs de circadische en
echter maar een gering deel van de betekenis die
neuroendocriene effecten van licht optreden, heb-
licht heeft voor leven en voor het functioneren van
ben klinici gezocht naar mogelijkheden om het licht
de mens.
te gebruiken voor het behandelen van verschillende
psychologische en fysiologische storingen. Licht dat
316
Licht en levensritmen
via het oog binnenkomt stimuleert de retina om ze-
De effecten van licht op de mens kunnen worden
nuwsignalen te sturen naar de visuele centra in de
onderverdeeld in directe en indirecte effecten. Als
hersenen. Daarnaast is er nog een route, de retino-
indirecte effecten van licht op een biologisch orga-
hypothalamus route, die informatie overbrengt van
nisme worden die effecten beschouwd, waarbij
het omgevingslicht van de retina naar een paar spe-
licht, als fysische grootheid, gesignaleerd wordt
cifieke hypothalamus-kernen, de suprachiasmati-
door een specifiek herkenbare fotoreceptor (bijvoor-
sche kernen (nuclei, SCN), evenals naar enkele niet-
beeld het oog) en het uiteindelijke effect op een an-
visuele nuclei dichtbij de hypothalamus. De SCN
dere plaats in het lichaam plaatsvindt. Het gezichts-
worden beschouwd als fundamentele onderdelen
vermogen is een duideijk voorbeeld van een indi-
van de biologische klok, die de dagelijkse fysiologi-
rect effect van licht op veraf gelegen cellen. Licht
sche ritmes van het menselijke lichaam regelt.
wordt ingevangen op staafjes en kegeltjes in het
Tal van experimenten zijn gericht op de invloed van
netvlies van het oog en via ingewikkelde (elektro-)
licht op depressieve patiënten. De resultaten wijzen
chemische processen toegankelijk gemaakt voor de
uit dat licht het normale slaap-waak-patroon en het
hersenen. Naast de informatie van licht voor visuele
welbevinden van de mens gunstig beïnvloedt.
informatie is licht tevens onontbeerlijk voor het nor-
Reeds in 1982 werd waargenomen dat een patiënt
maal verlopen van de dag-, nacht- en jaarritmen van
die jaarlijks een depressie ervaarde tijdens de
vele biologische organismen waaronder de mens.
herfst- en wintermaanden aanzienlijk leek te verbe-
Deze ritmen zijn beschreven voor vele fysiologische
teren wanneer deze dagelijks blootgesteld werd
processen, zoals voedsel en waterconsumptie, li-
aan een sterke lichtbron. De waarneming opende
chaamstemperatuur, hormoonuitscheiding, slaap
de deur naar het definiëren van zogenaamde sei-
etc.. Hoewel nog steeds een heleboel niet bekend
zoens-gebonden stoornissen (Seasonal Affective
is over het werkingsmechanisme van de biologische
Disorders) of SAD syndroom, en het uitgebreid
tig jaargang 21|22
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Licht en gezondheid
testen van de lichttherapie. Het merendeel van die
den uit de toepassing van zonlicht als therapie in
studies had betrekking op het behandelen van
een ver verleden. Maar het onderzoek naar de heil-
winterdepressies (Rosenthal, 1993). Maar ook naar
zame effecten van ultraviolet licht begon pas echt in
andere toepassingen werd gezocht. Positieve resul-
de negentiende eeuw in Scandinavië. Het was de
taten werden reeds in een vroeg stadium van het
Deense professor Niels Finsen die rond 1890 merk-
onderzoek gerapporteerd voor het gebruik van licht-
te dat tuberculeuze huidbeschadigingen veel voor-
therapie bij niet-seizoensgebonden depressie
kwamen tijdens de winter maar zeldzaam waren tij-
(Kripke, 1989; 1996), slaapstoornissen (Rosenthal
dens de zomer. Omdat hij dacht dat dit wel eens
et al, 1990; Campbell, 1996) en eetstoornissen
zou kunnen komen door een gebrek aan zonlicht,
(Lam et al, 1994; 1996).
begon hij lupus vulgaris (een tuberculeuze huidbe-
Verschillende onderzoeksgroepen hebben gewerkt
schadiging) te behandelen met koolstofbooglam-
aan een opheldering van de wijze waarop licht zo-
pen die ultraviolet licht uitstraalden. Dit bleek zo
danig wordt verwerkt door het oog dat het nonvisu-
succesvol dat hij een speciale kliniek oprichtte om
eel biologische en therapeutische effecten kan be-
deze huidaandoeningen te behandelen. Hij deed
werkstelligen. Eén van de interessante aspecten
ook onderzoek naar de effecten van licht aan het
was de vraag in hoeverre voor de nonvisuele uitwer-
andere uiteinde van het spectrum van het zichtbare
king van licht dezelfde mechanismen in het oog
licht. Hij behandelde huidletsel als gevolg van de
werkzaam zijn als voor het kunnen zien van licht. Er
pokken met rood licht. Deze innovaties en het feit
zijn verschillende argumenten voor dat noch de
dat hij als eerste met succes huidtuberculose wist
staafjes noch de kegeltjes die worden gebruikt voor
te behandelen, leverden hem uiteindelijk de
het zien, betrokken zijn in de regulatie van de circa-
Nobelprijs op. Finsen staat nu bekend als vader van
dische en neuroendocriene systemen. Gegeven het
de fotobiologie.
groeiend gebruik van licht voor behandelen van
Een andere negentiende-eeuwse ontdekking was
allerlei ziekten is het uiteraard wel van groot belang
de ontdekking dat UV in zonlicht het lichaam kon
vanuit zowel wetenschappelijk als klinisch gezichts-
helpen vitamine D te maken. Vitamine D is nodig
punt, dat hieraan aandacht wordt besteed. We gaan
voor het absorberen van calcium en andere minera-
hier niet verder op in.
len die onmisbaar zijn voor de groei en het onder-
>
houd van gezonde botten en tanden. Een tekort kan
Extravisuele effecten van licht
bij jonge mensen leiden tot rachitis (Engelse ziekte)
Naast de belangrijke rol, die zonlicht indirect speelt
en bij volwassenen tot botverweking. Beide aan-
bij onze visuele waarneming en de regulatie van cir-
doeningen kunnen met zonlicht worden genezen,
cadische ritmen, zijn de laatste decennia steeds
maar kunnen ook weer verergeren bij een gebrek
meer gegevens beschikbaar gekomen over directe
aan zonlicht.
extravisuele effecten van zichtbaar licht op het
Als derde historische ontwikkeling die niet vergeten
menselijk lichaam. Lange tijd kreeg deze mogelijke
mag worden, geldt de rol van licht als bacteriedo-
werking van licht geen wetenschappelijke aandacht
dend middel. Reeds bij de oude Grieken was deze
als gevolg van een aantal misvattingen. Deze zijn al
werking bekend. De wetenschappelijke draad naar
in 1977 door Smith als volgt samengevat (Smith en
deze werking van zonlicht werd in de negentiende
Best, 1977): a) zonlicht is natuurlijk en daarom vei-
eeuw opgepakt. Een van de eerste experimenten
lig, b) de menselijke huid zou ondoordringbaar voor
die een bacteriedodende werking lieten zien werd
zonlicht zijn, en c) zichtbaar licht zou te energie-arm
uitgevoerd aan Oxford University door Downes en
zijn om fotochemisch actief te kunnen zijn.
Blunt in 1877. Ze voerden een experiment uit waar-
De extravisuele werking van licht was reeds af te lei-
bij ze 8 normale reageerbuisjes steriliseerden en
tig jaargang 21|22
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte
317
>
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Licht en gezondheid
vulden met een suikeroplossing die de bacterie-
Chronische blootstelling aan hoge doses UVB-stra-
groei bevordert, waarna de opening van de buisjes
ling leidde tot de groei van huidtumoren. Indien
losjes met watten werd dichtgestopt. Vier buisjes
deze tumoren werden overgebracht (getransplan-
werden in een loden omhulsel gedaan om al het
teerd) in genetisch identieke stammen van im-
licht buiten te sluiten en vier andere werden op een
muun-competente muizen, werden de tumoren snel
vensterbank in het zonlicht gelegd. Na een maand
afgestoten. Wanneer echter de tumoren werden ge-
bleken de door lood beschermde buisjes ‘allemaal
transplanteerd in immuun-deficiënte muizen (waar-
duidelijk melkachtig’ vloeistof te bevatten, terwijl
bij het immuunsysteem is uitgeschakeld) dan groei-
de oplossing die aan het zonlicht was blootgesteld
en ze sterk. UVB-straling had niet alleen het vermo-
helder was gebleven. Het effect trad onafhankelijk
gen om huidtumoren te induceren, maar was ook in
van de temperatuur op, zodat de factor warmte kon
staat het normale vermogen van het immuun-
worden uitgesloten, maar het leek wel verband te
systeem te onderdrukken waardoor de groei van
houden met de mate van bewolking. De onderzoe-
deze tumoren niet langer kon worden afgeremd
kers rapporteerden aan de Royal Society: “We heb-
(DeLeo, 1992). Naast het onderdrukken van de im-
ben ontdekt dat inhoud van een buisje volstrekt
muunsurveillance tegen UV-geïnduceerde huidkan-
helder blijft zolang het wordt blootgesteld aan de
ker, onderdrukt UVB ook de latere hypergevoelig-
stralen van de zon en dat het gaat wemelen van de
heidsrespons zoals de bescherming tegen de ver-
bacteriën wanneer het in het donker wordt gelegd”.
spreiding van allerlei infectieuze organismen.
Ze experimenteerden ook met urine en een aftrek-
Voorbeelden zijn de groei van Candida albicans,
sel van hooi met hetzelfde resultaat. De implicatie
Herpes simplex, Leishmania major en Mycobacte-
was overduidelijk: zonlicht werkt als een natuurlijke
rium tuberculosis (Lim and soter, 1992). Ook naar
sterilisator.
de immuunsuppressie door UVB van de opwekking
Het scala van aandoeningen waarin licht een rol
van contactallergie is uitvoerig onderzoek gedaan.
speelt is in de loop van de tijd aanzienlijk uitge-
De laatste werking werd voor het eerst in muizen
breid en verschillende gespecialiseerde fotobiologi-
aangetoond, maar ook bij de mens werd het ver-
sche tijdschriften zijn op dit gebied voorhanden.
band gelegd tussen het vermogen van UVB om de
inductie van contactallergie te onderdrukken en
318
Licht-geïnduceerde immuunsuppressie
huidkanker. Lokale blootstelling aan UVB-straling
Onderzoek op het gebied van immuunregulende ef-
onderdrukte de inductie van contactallergie bij di-
fecten van licht is met name gericht op de immuun-
nitrochloorbenzeen in 40% van de normale indivi-
onderdrukkende werking van UVB. Binnen het golf-
duen en in 92% van de patiënten met UVB-geïndu-
lengtegebied van zonlicht is het UV-gebied (200-
ceerde huidkanker. Het bewijs voor immuunsup-
400 nm) het meest verantwoordelijk voor biologi-
pressie door UVB bij de mens werd pas later gele-
sche effecten. UVB (290-320 nm) is een belangrijke
verd. De voornaamste reden waarom UVB-geïndu-
trigger voor huidverbranding. Het is daarmee de
ceerde immuunsuppressie niet altijd duidelijker tot
voornaamste oorzaak van huidkanker en kan tot im-
uiting komt, is omdat UVB niet een totale onder-
muunsuppressie leiden. Bovendien hebben UVB en
drukking van het immuunsysteem geeft. UVB indu-
UVA (320-400 nm) een invloed op de pathogenese
ceert een uiterst selectieve vorm van immuunsup-
van medicijngevoeligheid, auto-immuunaandoenin-
pressie – één die wordt geïnitieerd in de huid, ver-
gen, cataracten, en versnelde huidveroudering.
oorzaakt wordt door T-cellen (meer dan B-cellen),
De eerste directe bewijzen voor een interactie tus-
en antigeen specifiek is.
sen UV en het immuunsysteem kwamen van experi-
De cellen die hierbij betrokken zijn uiteraard cellen
menten bij muizen in de zeventiger jaren.
van de huid. UVB wordt geabsorbeerd door de
tig jaargang 21|22
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Licht en gezondheid
meest oppervlakkige lagen van de huid; deze golf-
vraagtekens waardoor dit onderzoek ook tot op
lengten dringen daardoor nauwelijks door de epi-
heden nog intensief plaatsvindt.
dermis heen. In tegenstelling hiermee wordt UVA
De werking van UVB op moleculair niveau is waar-
veel meer door dermale structuren geabsorbeerd.
schijnlijk niet als een enkel mechanisme te be-
Zowel de epidermis als de dermis bevatten cellen
schouwen. In principe kan men twee denkrichtigen
van verschillende oorsprong die bij de initiatie en
onderscheiden. De eerste legt de nadruk op de in-
regulatie van de immuunrespons betrokken zijn. De
vloed van UVB op DNA. De andere benadrukt meer
eerste gedocumenteerde studies waren gericht op
de veranderingen in het membraan. Meest gang-
de effecten van UVB op de Langerhans-cellen in de
baar is de opvatting dat UVB veranderingen in het
epidermis, op de macrofaag-achtige cellen die van
DNA van de keratinocyt teweegbrengt, die leiden tot
de dermis naar de epidermis migreren bij blootstel-
UVB-geïnduceerde carcinogenese, wanneer deze
ling aan UVB, en op keratinocyten (Holick and Jung,
niet wordt gerepareerd. Het is algemeen geaccep-
1996).
teerd dat UVB leidt tot veranderingen in de pyrimi-
Een direct oorzakelijk verband tussen UVB-geïndu-
dine bases van DNA, met name de mutatie van C
ceerde immuunsuppressie en verstoorde epiderma-
naar T of van CC naar TT. Deze effecten zijn zo speci-
le Langerhans-cellen bleek bij blootstelling aan UVB
fiek dat ze worden beschouwd als een signatuur
in een dosis, die zonnebrand veroorzaakte. Deze
van door UVB geïnduceerde DNA schade. Dit me-
dosis leidde tot vormveranderingen van de Langer-
chanisme wordt ook als eerste gebeurtenis be-
hans-cellen. De cellen verloren hun uitlopers, en
schouwd voor de UV-geïnduceerde suppressie van
hun functionele eigenschap om de proliferatie van
contactallergie. Endogene toediening van het pyri-
T-cellen te stimuleren als reactie op verschillende
midine dimer reparatie-enzym, endonuclease, leidt
antigenen. In normale omstandigheden (wanneer
ertoe dat de suppressie wordt opgeheven.
geen UVB-straling aanwezig was) kunnen Langer-
De andere zienswijze benadrukt dat receptoren op
hans-cellen twee belangrijke subgroepen van CD4+
het celmembraan door UV worden vernietigd. Deze
T-cellen, namelijk Th1 en Th2, activeren. Deze activi-
werking is het gevolg van zuurstofradicalen die door
atie betreft niet alleen de stimulatie van hun proli-
UVB worden geïnduceerd. Deze vernietiging interfe-
feratie maar ook de uitscheiding van cytokines. Th1-
reert dan met signalen die transcriptiefactoren kun-
cellen produceren interleukine-2 (IL02), interferon-γ
nen activeren en zo de regulatie van DNA beïnvloe-
(IFN-γ), en tumor necrose factor α (TNF-α); ieder is
den. Afhankelijk van de genen die worden geacti-
belangrijk in het proces van de vertraagde hyper-
veerd of geremd zou de werking via het celmem-
sensitiviteitsrespons en tumor cytolyse. Aan de an-
braan ook de verschillende biologische effecten
dere kant produceren Th2-cellen de interleukines IL-
kunnen verklaren die door UVB worden veroorzaakt.
4, IL-5, en Il-6, die het B-lymfocyten mogelijk maakt
met name IgE. In geval Langerhans-cellen Th1-cellen
Rol van zonlicht in de vitamine D-voorziening en botontwikkeling
meer efficiënt stimuleren dan Th2, kan dat verkla-
UV licht heeft ook gunstige werkingen. Een voor-
ren waarom meer allergische responsen van het
beeld dat hieronder verder uitgewerkt wordt, is de
vertraagde type wordt gevonden. Contactallergie is
vitamine D-synthese. Daarnaast wordt medisch ge-
daar zo’n voorbeeld van.
zien UV-straling ingezet voor de behandeling van
Na UVB-straling verliezen Langerhans-cellen het
huidaandoeningen zoals psoriasis en atopische
vermogen om Th1-proliferatie te stimuleren, terwijl
dermatitis.
ze wel het vermogen houden om Th2-cellen te sti-
Een van de meest duidelijke positieve effecten van
muleren. Dit concept kent echter nog verschillende
zonlicht is de productie door de huid van vitamine
antigeen-specifieke antilichamen te produceren,
tig jaargang 21|22
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte
>
319
>
320
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Licht en gezondheid
D. Alle gewervelde dieren die blootgesteld worden
huid is daarom van groot belang. Het is echter te-
aan zonlicht hebben het vermogen om het in de
vens van belang de omstandigheden voor optimale
huid opgeslagen 7-hydrocholesterol (provitamine
productie in de gaten te houden. Onderzoek heeft
D3) om te zetten in previtamine D3. Wanneer dit
vastgesteld dat bij langdurige blootstelling aan zon-
eenmaal is gevormd ondergaat het previtamine D3-
licht er ook schade (foto-degradatie) van previtami-
molecuul een reeks veranderingen in zijn drie dub-
ne D3 en vitamine D3 kan optreden. Melanine oe-
bele bindingen en krijgt dan een thermodynamisch
fent ook een regulerende invloed uit. Melanine
meer stabiele vorm, vitamine D3. Om een efficiënte
werkt als een natuurlijke zonlichtbeschermer, het
omzetting van previtamine D3 in vitamine D3 te ga-
absorbeert UVB en competeert op deze manier met
randeren, bevindt het provitamine D3 zich in het
het 7-dehydrocholesterol voor UVB-fotonen. Als ge-
celmembraan. Als vitamine D3 eenmaal is gevormd,
volg hiervan heeft een toenemende pigmentatie tot
zijn de hydrofiele en hydrofobe interacties tussen
gevolg dat de capaciteit van de huid om vitamine
previtamine D3 en het celmembraan zodanig ver-
D3 te produceren daalt in vergelijking met mensen
minderd dat het vitamine D3 in de extracellulaire
met een licht-gekleurd huidtype. Veroudering ver-
ruimte terecht komt en zo eventueel in de bloed-
laagt eveneens de capaciteit van de huid om vita-
stroom belandt, waar het in de lever een verande-
mine D3 te produceren. Commerciële zonnebrand-
ring ondergaat tot 25-hydroxyvitamine D3. Tenslotte
middelen werken door UVA en UVB te absorberen
vindt op zijn reis door het lichaam nog een verdere
en zo als melanine te werken en de hoeveelheid
metabole omzetting plaats in de nier waar het 1, 25
fotonen te reduceren die de epidermis en dermis
dihydroxyvitamine D3 (1,25(OH)2D3) onstaat. Dit
kunnen binnendringen, met als gevolg een verla-
1,25(OH)2D3 wordt verantwoordelijk gehouden voor
ging van de vitamine D3-voorziening.
de rol van vitamine D in de calciumstofwisseling.
De belangrijkste vraag blijft echter of de zonlicht ge-
Wanneer iemand over voldoende vitamine D be-
stimuleerde vitamine D3-voorziening en vitamine D
schikt is het lichaam in staat om tussen de 30% en
via voeding even effectief zijn. Dit hangt met het lot
80% van de calcium uit de voeding te absorberen,
van vitamine D in het lichaam samen. Wanneer vita-
afhankelijk van de behoefte van het lichaam. Bij
mine D3 wordt geproduceerd in de huid, wordt het
een vitamine D-insufficiëntie of -deficiëntie wordt
meeste vitamine D3 gebonden aan een vitamine D-
door de darm niet meer dan 10% tot 15% geabsor-
bindend eiwit. Daardoor krijgt het een lange half-
beerd. Bij kinderen kan dit leiden tot botvervor-
waarde tijd (verblijftijd) in het lichaam. Wanneer vi-
ming. Bij volwassenen veroorzaakt zo’n deficiëntie
tamine D via de voeding wordt opgenomen, wordt
een storing in de mineralisatie van het skelet,
het geïncorporeerd in chylomicrons en komt het in
waardoor dit poreus kan worden.
het lymfesysteem en later in de bloedstroom terecht. Hierbij wordt het gebonden aan een lipopro-
Vitamine D uit licht of uit voedsel?
teïne, waardoor het vitamine D uit voeding een min-
De calciumopname uit voedsel is over het algemeen
der lange halfwaarde tijd in het lichaam heeft dan
en wereldwijd veel minder dan nodig is voor de be-
wanneer het door de huid wordt geproduceerd.
hoefte van het lichaam om een maximale botmassa
te bereiken. Vitamine D is relatief zeldzaam in voed-
Conclusie
sel. Vitamine D komt van nature voor in vette vis en
De voorbeelden illustreren dat de afwisseling van
visleverolie. Hoewel sommige voedingsmiddelen
licht en donker van belang is voor de onderlinge af-
met vitamine D worden verrijkt, moet men toch ern-
stemming van fysiologische processen, maar dat
stig twijfelen of de hoeveelheid uit voeding vol-
ook de lichtintensiteit binnen bepaalde grenzen
doende is. De productie van vitamine D3 via de
moet zijn voor een gezond verloop van belangrijke
tig jaargang 21|22
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Licht en gezondheid
therapy, Guilford Press, New York, pp.342-356
processen. Te lage intensiteit kan leiden tot onvoldoende vitamine D3-productie (naast een verlies
Kripke D.F. (1996) Light treatment for nonseaso-
aan fysiologische oscillaties). Te hoge intensiteit
nal major depression: are we ready?, in: R.W. Lam
kan leiden tot immuunsuppressie van mutaties die
(Ed.) Beyond Seasonal Affective Disorder: Light
leiden tot huidkanker. Dit heeft tijdens de evolutie
Treatment for SAD and Non-SAD Disorders,
American Psychiatric Press, Inc. Washington, DC
tot de nodige adaptaties van de mens geleid in de
verschillende leefgebieden op aarde. De kennis is
Lam R.W., E.M. Goldner, L. Solyom, R.A. Remick
(1994) A controlled study of light therapy for buli-
momenteel van belang voor de gezondheid van die
mia nervosa, Am. J. Psiachitry, 151, pp.744-750
groepen die om verschillende redenen (bijvoorbeeld ploegendienst, beperkte mobiliteit) in hun
>
Lam R.W., E.M. Goldner (1996) Seasonality of bulimia nervosa and treatment with light therapy,
normale lichtregulatie gestoord zijn.
in: R.W. Lam (Ed.) Beyond Seasonal Affective
Literatuur
Disorder: Light Treatment for SAD and Non-SAD
Er is gekozen voor literatuur die aan de basis van
Disorders, American Psychiatric Press, Inc.
onderzoeksontwikkelingen heeft gestaan.
Campbell S.S. (1996) Bright light treatment of
Washington, DC
sleep maintenance insomnia and behavioral
clinical Dedermatologists, Marcel Dekker, New
disturbance, in: R.W. Lam (Ed.) Beyond Seasonal
Affective Disorder: Light Treatment for SAD and
York
Rosenthal N.E., J.R. Joseph-Vanderpool, A.A.
Non-SAD Disorders, American Psychiatric Press,
Levendosky, S.H. Johnston, R. Allen, K.A. Kelly, E.
Inc. Washington, DC
Souetre, P.M. Schultz, K.E. Startz (1990) Phase-
DeLeo V. (Ed.) (1992) Photosensitivity, Igaku-
shifting effects of bright morning light as treat-
Shoin, New York
ment for delayed sleep phase syndrome, Sleep,
Holick M.F., E.G. Jung (Eds.) (1996) Biological
13, pp.354-361
Effects of Light, Walter de Gruyter, Berlin
Lim H., N. Soter (Eds.) (1992) Photomedicine for
(1989) Phototherapy for nonseasonal major depressive disorders, in: N.E. Rosenthal and M.C.
Blehar, Seasonal Affective disorders and Photo-
tig jaargang 21|22
Rosenthal N.E. (1993) Diagnosis and treatment of
seasonal affective siorder, JAMA, 270, pp.2717-
Kripke D.F., D.J. Mullaney, T.J. Savides, J.C. Gillin
2720
Smith C.W., S. Best (1989) Electromagnetic Man,
J.M. Dent & Son Ltd, London
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte
321
>
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
Licht en gezondheid
Samenvatting
Licht en gezondheid
Zonlicht heeft richting gegeven aan de menselijke
sumptie, hormoonuitscheiding en slaap. Licht regu-
evolutie maar speelt ook nu nog een rol in gezond
leert ook het immuunsysteem en van de vitamine D-
leven. Zonlicht heeft een directe invloed op de stof-
vorming in de huid, het orgaan dat rechtstreeks aan
wisseling, groei en ontwikkeling van planten en
licht is blootgesteld. De verschillende aspecten
daarmee op de voeding van dier en mens. Zonlicht
maken duidelijk dat licht voor het handhaven van
heeft ook directe invloed op de ritmiek van veel fy-
de gezondheid van direct belang is.
siologische processen, zoals voedsel- en watercon-
Summary
Light and Health
Sunlight has directed human evolution but still
hormone excretion, and sleep. Light regulates the
plays a role in healthy living. Light has a direct ef-
immune system and vitamin D production in the
fect on metabolism, growth and development of
skin, which is directly exposed to it. These aspects
plants, and consequently on human food supply.
make clear that sunlight is important for health
Sunlight has also direct effect on rhythmic physiolo-
maintenance.
gic processes, e.g., food and water consumption,
Auteur
E.P.A. van Wijk, R. Van Wijk
adres
Koppelsedijk 1a
4191 LC Geldermalsen
e [email protected]
322
tig jaargang 21|22
Deel 4: Op zoek naar begrip van de rol van coherentie in gezondheid en ziekte