De architectuur in de 19de eeuw

Architectuur in de 19de eeuw
In de negentiende eeuw paste de vormgeving zich aan aan de functie van een gebouw. Volgens
Augustus Welby Northmore Pugin moet zelfs het kleinste detail van een gebouw een doel hebben1.
Volgens sommige mensen waren alle stijlen al ontdekt. En alles wat nog gedaan kon worden, was het
kopiëren van stijlen (James Savage, Observations on Style in Architecture, Londen, 18362). Daarnaast
was het een uiting van nationalistische en religieuze gevoelens en zochten ze naar bevestiging van
hun status. Bijvoorbeeld werd de Gotiek weer voor kerken gebruikt, en de Renaissancestijl, de
classicistische stijl, weer bij openbare gebouwen. Men wilde proberen om de levendigheid weer
terug te brengen, maar hoe ze het ook probeerden, de bouwstijlen bleven kil en afstandelijk, doordat
de benadering van de oude stijlen te wetenschappelijk werden benaderd.
Een andere ontwikkeling die erg belangrijk is geweest voor de architectuur in de 19de eeuw, waren de
materialen glas en staal. Zo konden bruggen en bijvoorbeeld de Eiffeltoren gebouwd worden.
Als er in één gebouw maar één stijl wordt gebruikt, wordt dat een neostijl genoemd. Als er in één
gebouw verschillende stijlen gebruikt zijn, wordt dat eclectisch genoemd.
Naast de Europese bouwkunst zijn er ook ontwerpen in Islamitische, Egyptische of Japanse stijl.
Parlementsgebouwen
In Parijs, tegenover La Madeleine, een kerk met
een Griekse uitstraling, staat het Palais Bourbon.
Het werd gebouwd voor de dochter van
Lodewijk XIV, de hertogin van Bourbon. De bouw
begon in 1722, maar de voorgevel werd pas in
1808 voltooid. De voorgevel is classicistisch, met
12 Korinthische zuilen, gebouwd door Poyet.
Later kwam de raad van afgevaardigden in het
gebouw. Momenteel zit het Franse Parlement er.
Het gebouw had een bestuursfunctie, en moest
dus gezag uitstralen. Dat bereik je met een
classicistische stijl.
Palais Bourbon, Poyet
Toen het oude parlementsgebouw in
Londen afbrandde, moest er een
nieuwe komen. Dit was in 1834.
Er kwam een competitie voor de bouw
van het nieuwe parlementsgebouw.
Men was het erover eens dat het of
Gotisch of Elizabethaans moest worden.
De Gotiek zat er nog in bij de
overgebleven stukken van het oude
parlementsgebouw. Elizabethaans was
veel gewaagder, en een stuk recenter.
De wedstrijd is gewonnen door Charles
Barry, en de details zijn gemaakt door
Augustus Welby Northmore Pugin.
Houses of Parliament, London, Charles Barry en Augustus Pugin
1
2
Pevsner, N., 1973, The Sources of Modern Architecture and Design, Londen, Thames and Hudson LTD, Blz. 9
Mignot, C., 1994, Architecture of the 19th Century, Köln, Benedikt Taschen Verlag GmbH, Blz. 80
Het is uiteindelijk gebouwd in een fase van de
Gotische stijl, terwijl Barry’s architecturale
stijl eigenlijk meer Klassiek dan Gotisch was.
Dit heeft hij er dan ook in verwerkt, bij het
middenstuk tussen de torens. De torens zijn
grotendeels wel in Gotische stijl, waardoor er
spanning ontstaat.
Het Lagerhuis en het Hogerhuis hebben er
hun betrekking gevonden. Daarnaast is het
paleis er voor ceremoniële gebeurtenissen.
Houses of Parliament, London, Charles Barry en Augustus Pugin
Theaters
Theaters bestonden niet meer sinds de Grieken. Vitruvius had een beschrijving gegeven over hoe een
theater er uitzag, maar er waren geen beelden van. Zijn boek was pas in de 15de eeuw weer ontdekt,
en zo kon Alberti Vitruvius’ kennis gebruiken om een idee te maken voor een theater. Daarvoor was
het nooit nodig geweest, artiesten speelden op de markt of bij de koning in het paleis.
Men was het erover eens dat de vorm van het theater een halve cirkel moest zijn. Dit was
overgenomen van de Grieken.
Ook in de 19de eeuw werd dit principe nog gebruikt.
Friedrich Gilly heeft schetsen gemaakt voor het
Nationale Theater in Berlijn. Deze schets laat duidelijk
de functie van het gebouw zien. Elk deel is anders
opgebouwd; de ingang heeft Dorische zuilen, en het
theater was een halve cirkelvormige
amfitheaterachtige zitplaatsen.
Het is een revolutionair ontwerp. De uiteindelijke
architect van het Nationaal Theater was Schinkel. Hij
was het eens met het idee van Gilly, maar heeft toch
Ontwerp Nationaal Theater in Berlijn, Friedrich Gilly
een ander auditorium gebouwd. In de tijd dat het
gebouwd is, is er een herleving van de
Grieken. Dit is te zien aan het
Schauspielhaus, het portaal met de
Dorische zuilen, en de timpanen
bovenaan. De Griekse stijl werd de
internationaal geaccepteerde stijl voor
publieke gebouwen.
Schauspielhaus, Berlijn, K. F. Schinkel
Het gebouw ziet er uit als een theater, en volgens
Schinkel moest de uitstraling van een gebouw laten
zien waarvoor het gebouwd was.
De Renaissancestijl bleef niet de stijl voor theater- en
operagebouwen. Het veranderde naar de Barok. De
Neo-Barok begon in Parijs, met het Opera gebouw van
Charles Garnier, het Palais Garnier. Het een complex
gebouw. Als je binnenkomt, kom je bij een gigantische
trap, waarvan wordt gezegd dat de zaal die je betreed
door de trap is gemaakt voor de trap, en niet
andersom (Viollet-le-Duc). De vorm van de zaal is, traditiegetrouw, in de vorm van een hoefijzer. Het
exterieur heeft ook invloeden van de cinquecento.
Markthallen
Midden in de 19de eeuw werd er
door Balard een nieuwe oplossing
gevonden. Hij bouwde een markthal
geheel van staal en glas.
Staal werd in de eerste plaats
gebruikt voor brandwering. Het
kwam dus vooral voor in het dak, in
het begin. Het werd geïntroduceerd
in de daken van theaters, maar werd
al snel overgenomen bij de bouw van
kerken, fabrieken en andere
gebouwen. In fabrieken werd niet
alleen het plafond van staal
gemaakt, maar al snel ook de balken.
Het had het voordeel dat het snel in
elkaar gezet kon worden.
Halles Centrales, Victor Baltard
Ook konden de gevels dunner worden
gemaakt, dan bij hout of steen. En er kon zo meer licht naar binnen worden gelaten. Daarnaast
hoefde er door de lichte constructie geen extra steunbalken gebouwd te worden, en had je dus een
hele grote open ruimte. In markthallen waren die grote ruimtes ook nodig, er stonden heel veel
verschillende winkeltjes, en er kwamen heel vele mensen.
Naast markthallen werden ook kassen gemaakt van glas
en ijzer. Glas was natuurlijk al langer nodig voor kassen,
ze werden dan ook van steen en glas gemaakt.
Door veel mensen werden deze nieuwe gebouwen
echter lelijk en ordinair gevonden, waaronder Queen
Victoria.
Great Conservatory, Chatsworth, Jopseph Paxton
Naast de markthallen en de kassen is ook het Crystal
Palace compleet van staal en glas gemaakt.
Rond 1848 werd er een competitie uitgeschreven door
Koning Albert, en er deden verschillende architecten
mee. Horeau en Turner wonnen beide de wedstrijd met
hun glas-en-staalconstructie. Zij waren wel gekozen,
maar het comité heeft er een eigen ontwerp van
gemaakt, die uiteindelijk gebouwd zou worden. Toen
eenmaal het officiële kwam Paxton tevoorschijn. Hij
vond het ontwerp van het comité voor het Crystal Palace
niet goed, en probeerde uit te vinden of een nieuw
Crystal Palace, Londen, Joseph Paxton
ontwerp van hem nog mee mocht doen voor het ontwerp
van het Crystal Palace. En hij ontwikkelde enkele ideeën. In juni presenteerde hij zijn ideeën, en in
juli nam het comité zijn ontwerp aan als officieel ontwerp voor het Crystal Palace. De bouw begon op
30 juli 1850, en in januari 1851 was het bouwwerk al helemaal voltooid.
Het Crystal Palace is een reusachtig gebouw, maar het is binnen een half jaar gebouwd. Dat kon door
het gebruik van pre-fabonderdelen. Dat wil zeggen dat alle onderdelen al los van elkaar bestonden,
en alleen nog maar in elkaar gezet hoefde te worden. Het glas hoefde daarna alleen nog maar gezet
te worden. De constructie bleek ongelofelijk sterk.
Het Crystal Palace was gebouwd voor tentoonstellingen, en het is door miljoenen bezoekers bezocht
in de 19de eeuw.
De combinatie van glas en staal is een van de belangrijkste kenmerken van de 19de eeuwse
bouwkunst.
In 1889 werd de Internationale tentoonstelling in Parijs gehouden, waar de
Eiffeltoren was gebouwd. De Eiffeltoren was bedoeld als entree voor de
expositie. De Eiffeltoren stond voor de bevrijding van de gevangenen van de
Bastille, voor het begin van de Franse Revolutie. De tentoonstelling was
namelijk precies honderd jaar later dan de Franse Revolutie. Het ontwerp is
niet gemaakt door Gustave Eiffel, hij was de
aannemer. Het ontwerp was niet meteen
gekozen, want een aantal Parijzenaren
waren tegen de bouw van zo’n gevaar. Het
was in die tijd namelijk het hoogste
bouwwerk, met een hoogte van meer dan 300 meter. Ook bij dit
bouwwerk is veel al van tevoren in fabrieken gemaakt. De toren is
opgebouwd uit vier poten, elk op een eigen voetstuk. Ze komen in
de top samen. Eiffel had berekend dat de toren niet zou omwaaien
doordat de toren kon steunen op vier poten.
De grote bogen , die van de voetstukken naar het eerste platform
gaan, hebben geen dragende functie. Ze zijn er alleen voor de sier.
De Eiffeltoren is nu nog een voorbeeld bijvoorbeeld bij de bouw
van wolkenkrabbers.
De Eiffeltoren, Parijs, Gustave Eiffel
Bronvermelding:
Boeken
• Pevsner, N., 1976, A History of Building Types, Londen, Thames and Hudson Ltd.
• Mignot, C., 1994, Architecture of the 19th Century, Köln, Benedikt Taschen Verlag GmbH
• Voss, H., Epochen der Architektur, Neunzehntes Jahrhundert, Berlijn, Schütte & Behling
• Pevsner, N., 1973, The Sources of Modern Architecture and Design, Londen, Thames and Hudson
Ltd.
Websites
• http://gallery.sjsu.edu/paris/architecture/frn13009.html
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Palais_Bourbon
• http://panoramicearth.blogspot.com/2006/11/houses-of-parliament-palace-of.html
• http://en.wikipedia.org/wiki/Palace_of_Westminster
• http://rdk.zikg.net/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0rdkZz-web.23.12.07--00-1--0-10-0--0---0prompt-10---4-------0-1l--11-de-Zz-1---20-about---01-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=rdkweb.23.12.07&cl=CL1.1&d=Df4624
• http://www.hubert-brune.de/berlin_schauspielhaus.html
• http://www.parisbalades.com/arrond/9/9e.htm
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_architecten_naar_eeuw
• http://www.ikhebeenvraag.be/vraag/5604
• http://noemewv.nl/Kunstgeschiedenis/19eEeuw/Bouw19eEeuw.htm
• http://www.demassieux.fr/TDFWeb/TDFWebFull-CXII_.html
• http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chatsworth_-_Great_Conservatory_in_the_19th_century.JPG
• http://www.designhistorylab.com/students/peters/?p=412
• http://parijs.nl/parijs/informatie/bezienswaardig/topattracties/eiffeltoren
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Eiffeltoren
• http://web.onetelnet.nl/~arnoud_ilona/schatgraver/vermoedens/Wereldwonder.html
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Construction_tour_eiffel5.JPG
• http://www.opvakantie-frankrijk.nl/Info-Frankrijk/De%20Eiffeltoren.htm