Biografie Van Mieghem

Eugeen Van Mieghem,
een kunstenaar van het volk
Op 16 juli 1863 werd de vrije doorvaart van de Schelde door de
Belgische staat afgekocht van Nederland. Na eeuwen van verval
betekende dat voor de haven van Antwerpen de start van een
nieuwe periode van economische bloei.
In 1870 trouwde binnenschipper Rikske Van Mieghem met Virginie Van Damme. Hij
besloot aan wal te blijven en werd scheepsbevrachter en cafébaas. Rikske en
Virginie gingen wonen op de Van Meterenkaai, waar ze café ‘In het Hert’ openden.
De klanten waren vooral rumoerige dokwerkers en schippers.
Van 1878 tot 1884 werden de Scheldekaaien rechtgetrokken. Om die reden
verhuisden de Van Mieghems naar de Montevideostraat, op het Eilandje, waar ze
tegenover het gebouw van de rederij Red Star Line een nieuw café begonnen.
Intussen hadden ze vier kinderen. De tweede, Eugeen (1875-1930), was een
verstandige jongen die heel goed kon tekenen. Op zijn vijftiende, als leerling van het
atheneum, ging hij de avondklas van de Academie volgen. In 1892 werd hij
ingeschreven als voltijds student.
Ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling van 1894 in Antwerpen zag Van
Mieghem een expositie met werk van o.a. Van Gogh, Seurat en Toulouse-Lautrec.
Hun vernieuwende stijl sprak hem sterk aan. Zo wilde hij ook schilderen. Om die
reden werd hij in 1896 echter weggestuurd van de Academie door professor Eugène
Siberdt, die hem weerspannig en technisch onbekwaam noemde. Merkwaardig: tien
jaar eerder had diezelfde Siberdt om diezelfde redenen ook Vincent Van Gogh aan
de Antwerpse Academie laten buitengooien.
Van Mieghem ging in de zaak van zijn vader helpen als bevrachter, maar bleef
tekenen en schilderen. Zijn onderwerpen zag hij voor zijn neus: havenarbeiders,
zakkennaaisters, schippers, matrozen, straatbengels, meisjes van plezier,
dompelaars, buildragers, volksvrouwen, landverhuizers.
Wat hem bijzonder boeide, waren de vele duizenden migranten die hun land van
oorsprong, vooral Polen, Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne, ontvluchtten om via
Antwerpen hun geluk te gaan zoeken in Amerika en Canada. Tussen 1873 en 1934
bracht de Red Star Line bijna drie miljoen mensen over naar de Nieuwe Wereld.
Eerst naar Philadelphia, later ook naar New York, Boston, Baltimore en Halifax.
Onder hen o.m. Albert Einstein, Golda Meir en Irving Berlin.
In 1902 trouwde Eugeen Van Mieghem met Augustine Pautre (1880-1905), dochter
van een Zwitserse vader en een Antwerpse moeder, die aan de Academie
studeerde. In 1904 kreeg ze tbc. Ze stierf in 1905. Van Mieghem maakte een
indrukwekkende reeks tekeningen en pastels van zijn zieke en stervende vrouw.
Gaandeweg kreeg het werk van Van Mieghem enige bekendheid, zij het in beperkte
kring, want de burgerij vond het maar niks. Niettemin werd hij in 1920, op voorspraak
van Isidoor Opsomer, benoemd tot leraar aan de Academie van Antwerpen.
Financieel ging het hem nu wat beter en artistiek was dit het begin van zijn sterkste
periode.
Hij begon echter te sukkelen met zijn gezondheid. Datzelfde jaar, in 1920, werd hij
opgenomen in een sanatorium in Ukkel. Daar leerde hij een twintig jaar jongere
verpleegster kennen, Marguerite Struyvelt (1895-1940), die zijn tweede vrouw werd.
Het huwelijk was geen succes: in 1924 gingen ze uit mekaar, in 1927 werd de
scheiding definitief.
Vanaf 1927 ging het steeds slechter met Van Mieghems gezondheid. Hij moest
meermaals worden opgenomen in sanatoria. In 1930 overleed hij aan een
hartaderbreuk. Hij was nog geen 55.
Missing images
Na zijn dood werd Van Mieghem vlug vergeten. De oprichting van de Stichting
Eugeen Van Mieghem, in 1982, betekende het keerpunt. Zijn werk werd herontdekt
en kreeg internationale erkenning middels tentoonstellingen in o.m. Londen,
Rotterdam, Amsterdam, Barcelona en Parijs.
De belangrijkste expositie was ongetwijfeld de retrospectieve ‘Eugeen Van Mieghem
and the Emigrants of the Red Star Line’, in 1999, in het Ellis Island Museum in New
York. Intussen liepen er al tien grote tentoonstellingen in Amerika. De kunstkritiek
beschouwt Van Mieghem nu als één van de voornaamste figuren in de sociale kunst
van rond 1900. Zijn tekeningen en schilderijen worden met goud betaald, o.m. omdat
hij een ijzersterke reputatie geniet bij de Amerikaanse joden. Hij is immers de enige
die de miljoenen joodse migranten heeft geportretteerd tussen hun vertrek uit OostEuropa en hun aankomst in Amerika. Op die manier leverde hij de missing images.
De Stichting Eugeen Van Mieghem, die zo’n duizend leden telt, opende in 1993 een
museum in de Korte Ridderstraat, in het Antwerpse Sint-Andrieskwartier. Vijf jaar
later werd de collectie overgebracht naar de Beatrijslaan op Linkeroever. In april
2010 verhuisde ze opnieuw, ditmaal naar de Ernest Van Dijckkaai 9, tegenover het
Steen. De Belgische Redersvereniging stelde het gelijkvloers en twee kamers van
het gerenoveerde art nouveaupand La Rade/De Rede ter beschikking van het
museum. Tot in 2006 was hier restaurant La Rade gevestigd.
Het huis is niet minder dan een stadspaleis. Het werd in 1896 gebouwd door
kolenhandelaar Gustav Aelbrecht, die vanaf 1908 ook havenschepen was. De
architect was Joseph Hertogs, die o.m. ook het Hansahuis, op de hoek van de Ernest
Van Dijckkaai en de Suikerrui, de synagoge in de Bouwmeesterstraat en het
grootwarenhuis Tietz, later de Innovation, op de Meir, ontwierp. De bijzonder rijkelijke
binneninrichting was van decorateur Henri Verbuecke.
De collectie van de Stichting Eugeen Van Mieghem omvat ruim 200 werken,
voornamelijk tekeningen, maar ook schilderijen, waarvan er in het museum zo’n 150
permanent worden tentoongesteld. Erwin Joos is de drijvende kracht achter de
Stichting, de conservator van het museum en de grote promotor van Van Mieghem in
binnen- en buitenland.
Op het Eilandje staan intussen vijf bronzen beelden naar het werk van Van Mieghem:
Het Havenmeisje, De Landverhuizer, Het Havenboefje, Augustine Pautre en Wiske.
Ze werden gemaakt door de Nederlandse beeldhouwster Carla Kamphuis-Meijer. Het
is de bedoeling om in de Montevideostraat nog een levensgroot beeld van Eugeen
Van Mieghem te plaatsen.
JV
Meer info over Eugeen Van Mieghem, zijn werk en het Van Mieghemmuseum op
www.vanmieghemmuseum.com.