Sprekers en abstracts

Sprekers en abstracts KNAW-symposium op 11 november 2016
Kantelpunten in het klimaat
Henk Dijkstra, Universiteit Utrecht, is hoogleraar dynamische oceanografie aan het IMAU, het Instituut
voor Marien en Atmosferisch Onderzoek, onderdeel van de Universiteit Utrecht. Hij studeerde wiskunde in
Groningen en besloot na zijn promotieonderzoek over te stappen van zuivere wiskunde op de toegepaste
wiskunde en in het bijzonder stromingsleer.
Marten Scheffer (1958), Wageningen University & Research, studeerde ecologie aan de Universiteit
Utrecht, alwaar hij in 1992 promoveerde. Na onderzoekposities bij Alterra en het Rijksinstituut voor
Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA), is hij sinds 1998 hoofd van de afdeling
aquatische ecologie en waterkwaliteitsbeheer aan de Wageningen Universiteit. Marten Scheffer is tevens
medeoprichter en bestuurslid van twee nieuwe internationale instituten voor interdisciplinair onderzoek,
het Europese instituut Para Limes en het South American Institute for Resilience and Sustainability
Studies. Marten Scheffer is sinds 2012 lid van de KNAW.
Wat is een kantelpunt?
Hoewel er veel over kantelpunten gepraat wordt, is het nog niet zo eenvoudig om te zeggen wat daar
nu precies mee bedoeld wordt. De vakliteratuur is soms ondoordringbaar en verwarrend. Marten
Scheffer geeft een overzicht van mogelijke kantelpunten in het klimaat en hoe er in de verschillende
onderzoekgemeenschappen en in de pers naar gekeken wordt. Daarnaast worden de vragen die hier
ook binnen het vakgebied nog over bestaan nader belicht.
Michiel van den Broeke (1968), Universiteit Utrecht, studeerde geofysica en meteorologie en fysische
oceanografie aan de Universiteit Utrecht. Na onderzoekposities te hebben bekleed in Nederland en
Noorwegen werd hij in 1998 universitair docent in Utrecht. Sinds 2008 is hij hoogleraar polaire
meteorologie aan de faculteit Bètawetenschappen van de Universiteit Utrecht waar hij de invloed van het
klimaat op de grote ijskappen van Groenland en Antarctica en de gevolgen daarvan voor onder meer de
zeespiegel onderzoekt. Hij doet dit door een combinatie van meten en modelleren. Van den Broeke is sinds
2015 lid van de KNAW en ontving in datzelfde jaar de Louis Agassiz Medal van de European Geosciences
Union voor zijn bijdrage aan het onderzoek naar de cryosfeer, de gebieden waar water voorkomt in de
vorm van sneeuw, permafrost, pakijs of gletsjers.
Kantelpunten in het smeltgedrag van ijskappen
In deze lezing bespreken we twee snelle, onomkeerbare transities (kantelpunten) die het
afsmeltgedrag van ijskappen kenmerken. IJskappen die voldoende groot zijn om zich uit te breiden
tot aan de kust van een eiland of continent vormen drijvende ijsplaten. Deze ijsplaten blijken
bijzonder gevoelig voor temperatuurstijging in oceaan en atmosfeer, en kunnen bij opwarming
catastrofaal opbreken. In deze fase bevinden de noordelijke delen van de Antarctische ijskap zich
momenteel. Als de ijskap zich eenmaal heeft teruggetrokken op het land vindt afsmelting alleen nog
plaats aan het raakvlak tussen ijs en atmosfeer. Het smeltwater dat hierbij wordt gevormd wordt voor
een belangrijk deel gebufferd in de dikke laag meerjarige sneeuw (firn) die de ijskap bedekt. Op het
moment dat de smelt te sterk wordt raakt de firnlaag verzadigd, en vervalt de bufferfunctie, waarna
een plotse versnelling plaatsvindt van het massaverlies. De Groenlandse ijskap bevindt zich nog niet
in deze fase, maar de kleinere ijskappen op Groenland zijn dit punt inmiddels gepasseerd.
Appy Sluijs (1980), Universiteit Utrecht, doet onderzoek naar de relatie tussen CO2 en het klimaat op
aarde. Hij heeft ontdekt dat de grote broeikasramp die 55 miljoen jaar geleden veel diersoorten op de
zeebodem uitroeide, het gevolg was van een klimaatkettingreactie. Met collega's heeft hij in 2007 de
Academische Jaarprijs gewonnen waarmee een lesmethode over klimaat en klimaatverandering is
ontwikkeld. Sluijs neemt actief deel aan het brede klimaat- en energiedebat. Hij heeft diverse publicaties in
Nature en Science op zijn naam staan.
Abstract
Tippingpointahead.nl
Appy Sluijs geeft een lezing over de multidisciplinaire, interactieve, educatieve website
tippingpointahead.nl en over het proces van tippingpoint-wetenschap.
Anna van der Heydt, Universiteit Utrecht, studeerde natuurkunde in Marburg (Duitsland) en is in 2003
gepromoveerd aan de Universiteit Twente met theoretisch werk over Non-ideal turbulent flows. Sindsdien
houdt zij zich bezig met vraagstukken over klimaat- en oceaanveranderingen in het verleden, zoals de
gevolgen van het ontstaan van de Antarctisch Circumpolaire stroming, veranderingen in klimaatvariaties
of hoe en waarom de temperatuurverdeling op aarde veranderd is in de loop der tijd. Anna von der Heydt
is sinds 2009 universitair docent paleoklimaat en dynamica aan de Universiteit Utrecht binnen het
Instituut voor Marine and Atmosferisch Onderzoek (IMAU).
Kantelpunten in het verleden
Het klimaat van de afgelopen 65 miljoen jaar is enorm grillig en variabel geweest. Anna van der Heydt
belicht een aantal voorbeelden van mogelijke overschreden kantelpunten in het verleden. ‘The past is
key to the future’ wordt vaak aangehaald bij het voorspellen van toekomstige opwarming van de
aarde, maar een complicerende factor bij de toepassing daarvan is de mogelijke aanwezigheid van
kantelpunten.
Han Dolman, Vrije Universiteit Amsterdam, is hoogleraar ecohydrologie aan de afdeling
Aardwetenschappen van de VU. Hij is gespecialiseerd in vegetatie-klimaat-interacties in de koolstof en
watercycli. Zijn werk betreft het Amazon-regenwoud en de permafrostgebieden in Oost-Siberië.
Vegetatie-klimaat terugkoppelingen en de (on)waarschijnlijkheid van kantelpunten
Veranderingen in het klimaat kunnen gevolgen hebben voor de vegetatie op aarde. In deze lezing gaat
Han Dolman in op de aard van de terugkoppelingen, de snelheid van verandering en respons tussen
klimaat en vegetatie. Het accent ligt op de stabiliteit van het Amazone regenwoud en de
(on)mogelijkheid van kantelpunten.