1. Mythologie - TU Delft Medewerkers

Mythologie
1
3
2
Bijen komen voor op ieder continent, met uitzondering van
Hetzelfde verhaal vinden we bij de Romeinse schrijver
Antarctica. Bij alle volken en door alle tijden heen vind je
Vergilius, die kort voor onze jaartelling leefde en
ze terug. In rotstekeningen, in de mondelinge overlevering
die het verhaal overnam van de Griekse traditie.
en in de litteratuur. Altijd al stonden ze in hoog aanzien
En eveneens zien we bij hem de in onze ogen
door hun honing en door de sfeer van mysterie die hen
merkwaardige idee dat bijen geboren worden uit het
omgeeft. Hieronder een kleine greep uit het overvloedige
karkas van een geslachte koe of stier. Vergilius bezingt
materiaal, het meeste van Europese origine.
de bij in zijn ‘Georgica’, een lofzang op het
boerenbedrijf, het bewerken van de akkers, het
In de Egyptische mythologie zijn bijen de tranen van de
kweken van gewassen en het telen van vee en bijen.
zonnegod Ra, een van de meest vereerde en belangrijke
goden in het faraonische Egypte. De bij was het symbool
In de Noordse mythologie staat het symbool van de
van Neder-Egypte. Het riet dat van Boven-Egypte. Na de
Yggdrasil centraal. Deze heilige boom reikt van de
eenwording werd de combinatie van beide het embleem
onderwereld dwars door de mensenwereld naar de
voor de farao. Afbeeldingen van bijen zijn te vinden in vele
wereld van goden en helden. Van Ygdrasill valt de
tempels, op sarcofagen, op pilaren te Karnak, beelden en
dauw op aarde, de Hunangfsfall, honingdauw, die voor
obilisken.
voedsel der bijen gehouden wordt. In de ‘Edda’, het
4
boek waarin de Noordse mythologie opgetekend is
Het Griekse woord voor ‘honingbij’ is Melissa, een naam
heet het: ‘De hoge boom, begoten met helder nat, hij
die verbonden is met de god Melisseus wat ‘bijenman’
geeft den dauw, nooit welkt zijn groen’.
betekent. Aan de hoede van deze god wordt Zeus als baby
toevertouwd nadat hij dankzij zijn moeder Rhea ontsnapte
Na het uiteenvallen van het Romeinse rijk zien we in
aan zijn vader Kronos, die hem wilde verslinden. Op Kreta,
de vroege Middeleeuwen in Europa de opkomst van
verborgen voor zijn vader, groeit Zeus op en wordt gevoed
het koningshuis van de Merovingen (500 – 750) voor
met honing en met melk van de geit Amalthea.
wie de bij het koninklijk embleem was. Uit ongeveer
het jaar 1000 stamt het wonderlijke verhaal over een
Deze combinatie van woorden ‘melk en honing’ vinden
Franse boer Leutard, die op het land overmand door
we terug in de Bijbel, in het Oude Testament, waar de
slaap droomt dat bijen zijn lichaam binnenzwermen,
verspieders, uitgezonden door Mozes, terugkomen met
hem onderrichten in een hogere waarheid en daarna
de boodschap dat ze het beloofde land gezien hebben.
door zijn mond weer naar buiten verdwijnen.
Ze omschrijven dit als ‘het land van melk en honing’. In
de Europese middeleeuwse fantasie wordt er tevens de
Ook voor Napoleon hadden bijen een symbolische
betekenis ‘luilekkerland’ aan vastgemaakt. Je kan er naar
functie. Bij zijn kroning in 1804 droeg hij een mantel
hartelust eten, drinken en luieren en je hoeft er niet te
bestikt met gouden bijen, die zouden zijn gevonden
werken.
in het graf van de Frankische koning Childerik uit het
5
huis der Merovingen. Een recente claim op afstamming
In de Griekse mythologie komen we de bij ook tegen bij
van de Merovingers en omgeven met veel ‘mystiek’
Aristaios, een satyr en imker van beroep. Deze Aristaios
zoemde rond in het midden van de vorige eeuw en
belaagt de beeldschone waternymf Eurydice. Zij vlucht
was verbonden met de persoon van Pierre Plantard, in
en tijdens haar vlucht wordt ze gebeten door een slang
wiens familiewapen we bijen terugzien.
en sterft. Haar dood wordt gewroken doordat al Aristaios’
bijen gedood worden. Als boete offert hij vier koeien, vier
Het bijenvolk is in alle tijden gebruikt als een metafoor
stieren, een kalf en bloemen en uit de dode dieren groeien
voor de menselijke samenleving. Enkele voorbeelden:
na negen dagen nieuwe bijenzwermen.
"De morrende korf of Eerlijk geworden schurken", door
Bernard Mandeville 1705; "Het leven der bijen", door
Maurice Maeterlinck 1901; "De mythe van Mellifera",
door Roos Boum 2011.
10
6
1. De bij was het embleem van de farao van Beneden-Egypte.
Auteur: Trudi van Witteloostuin.
2. Rotstekening van ‘de man van Bicorp’ die honig neemt uit een
hooghangend bijennest. 8000 jaar oud, nabij Bicorp in de
provincie Valencia, Spanje. Auteur: Achillea, Wikipedia.
3. Cartouche van Ramses ll, Karnak, Egypte, 3250 jaar oud. Wikipedia.
8
4. Amphora, Griekenland, 2500 jaar oud, British Museum.
5. Gouden plaquette met gevleugelde bijenkoningin, Rhodos,
Griekenland, 2700 jaar oud.
6. Bijen en korven, Middeleeuws.
7.
Tekening gebaseerd op archeologische opgravingen in
Tel Rehov, Mazar en Panitz-Cohen, Israël. 3300 Jaar oud.
www.rehov.org/Rehov/pub.htm
De vliegopeningen bevinden zich aan het van de imker afgewende
uiteinde van de cylinders.
8. Bij 17de eeuwse opgravingen vond men bijenspelden die typisch
zijn voor de cultuur van de Merovingen, West-Europa 500 – 750.
9. Het land van melk en honing ofwel Luilekkerland,
Pieter Bruegel de Oude (1526 / 1530 – 1569).
7
9
TU Delft
10.De wereldboom Yggdrasil uit de Noordse mythologie waarvan de
Hunangfsfall, honingdauw, valt die voor voedsel der bijen
gehouden wordt. 17de Eeuws manuscript uit IJsland. Wikipedia.