De Staat van Veenendaal 2016 Tussenrapportage SVV 2040
advertisement
De Staat van Veenendaal 2016 Tussenrapportage SVV 2040 Versie 15-12-2016 De Bernard van Kreelpoort, een landmark in het centrum van Veenendaal Opgesteld door Futureconsult in opdracht van de gemeente Veenendaal in het kader van de Strategische Visie Veenendaal 2040 Inhoudsopgave 1. Ontstaan en ontwikkeling Veenendaal ............................................................................................ 3 2. Demografie....................................................................................................................................... 4 3. Wonen .............................................................................................................................................. 8 4. Werken ........................................................................................................................................... 15 5. Mobiliteit ........................................................................................................................................ 19 6. Leren............................................................................................................................................... 21 7. Zorg ................................................................................................................................................ 23 8. Maatschappelijke betrokkenheid .................................................................................................. 26 9. Ontspanning ................................................................................................................................... 27 10. Veiligheid ...................................................................................................................................... 31 11. Duurzaamheid .............................................................................................................................. 33 12. Politiek en samenwerking ............................................................................................................ 36 13. Financiële situatie gemeente ....................................................................................................... 37 14. Bronnen ........................................................................................................................................ 39 2 1. Ontstaan en ontwikkeling Veenendaal Veenendaal is een gemeente en tevens (middelgrote) stad in de provincie Utrecht, gelegen aan de grens met de provincie Gelderland. De aangrenzende gemeenten van Veenendaal zijn: Ede, Utrechtse Heuvelrug, Renswoude en Rhenen (Figuur 1). De totstandkoming van de gemeente Veenendaal was een langdurig proces en heeft geleid tot verschillende grensverleggingen.‘De veenkolonie Veenendaal ontstond halverwege de zestiende eeuw in de Gelderse en Stichtse Venen’ (Gemeente Veenendaal, 2011: 8). Stichts Veenendaal viel onder de stad Rhenen en Gelders Venen onder het ambt Ede. Voor lange tijd was de turfwinning de belangrijkste bron van inkomsten in beide gebieden, maar tussen 1650-1680 maakte dit langzaam plaats voor textielhuisnijverheid. Naast deze economische transitie veranderde Veenendaal weinig, daarom wordt deze periode omschreven als een periode van stilstand. In de periode 1860-1960 kwam er een eind aan de zogenoemde stilstand en vonden er grote veranderingen plaats. Beide Veenendalen industrialiseerde en de huisindustrie ontwikkelde zich tot een aantal grote fabrieken, waar voornamelijk textiel(producten) en sigaren werden geproduceerd (Grootheest & Bisschop, 2000: 11). De wol die werd gebruikt in de textielindustrie kwam van schapen die werden gehouden op de Veluwe en in de Gelderse Vallei. De tabak, die werd verwerkt tot pruim-, snuif- en pijptabak, werd geteeld rond de plaatsen Amerongen, Elst en Rhenen in de buurt van Veenendaal. Op 1 januari 1960 werden Stichts Veenendaal en Gelders Veenendaal verenigd tot één gemeente, sindsdien valt Veenendaal in zijn geheel onder de provincie Utrecht. Na 1960 verschoof de focus van de sigaren- en textielindustrie naar ‘tal van andere industrieën en bedrijven in de dienstensector’ (Gemeente Veenendaal, 2011: 10). Figuur 1: Ligging gemeente Veenendaal in de provincie Utrecht 3 2. Demografie ‘Waar de Nederlandse bevolking sinds 1815 verzesvoudigde, vertienvoudigde het aantal Veenendalers’ (Gemeente Veenendaal, 2011). Na de grenscorrectie in 1960 telde de gemeente Veenendaal ruim 23.000 inwoners. Dit aantal steeg tot 1971 naar ruim 30.000 inwoners en in 2001 kwam het inwoneraantal voor het eerst boven de 60.000. Zie ‘Grafiek 1’ (CBS, 2016a) voor de bevolkingsgroei sinds 1988. Grafiek 1: Bevolkingsgroei 65000 63000 61000 59000 57000 55000 53000 51000 49000 47000 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 45000 Anno 2016 telt de gemeente Veenendaal 63.880 inwoners (CBS, 2016a). De gemeente Veenendaal telt 26.111 huishoudens met een gemiddelde huishoudengrootte van 2,4 personen. De gemiddelde huishoudengrootte in Nederland is 2,2 personen (CBS, 2016b). De prognose is dat zowel de bevolking als het aantal huishoudens de komende jaren zal groeien, zie ‘Tabel 1’. De stijging van het aantal eenpersoonshuishoudens in Veenendaal zal onder andere een oorzaak zijn van het stijgend aantal huishoudens. Op dit moment telt Veenendaal 7.946 eenpersoonshuishoudens (30%), 8.089 meerpersoonshuishoudens zonder kinderen (31%) en 10.076 huishoudens met kinderen (39%) (CBS, 2015a). Tabel 1: Bevolkings- en huishoudensprognose in Veenendaal (Provincie Utrecht, 2016 (cijfers: ABF)) Bevolkingsprognose Huishoudensprognose Personen per huishouden Gemiddelde toename huishoudens per jaar 2014 63.140 25.890 2,4 2020 64.770 27.240 2,4 2025 66.860 28.600 2,3 2030 68.910 29.730 2,3 2035 70.010 30370 2,3 225 272 226 128 Uit de gegevens in de onderstaande grafieken (Grafieken 2a en 2b, CBS, 2016a) blijkt dat het percentage personen tot 20 jaar in Veenendaal hoger ligt dan in Nederland. Het percentage personen 65 jaar en ouder in Veenendaal ligt lager dan in Nederland. Volgens de meeste recente prognose zal het aantal personen van 65 jaar en ouder in Veenendaal stijgen van 16,3% naar 22,4% (CBS, 2016j). 4 Grafiek 2a: Bevolkingspiramide Veenendaal Vrouwen Mannen 90 jaar of ouder 80 tot 90 jaar 70 tot 80 jaar 60 tot 70 jaar 50 tot 60 jaar 40 tot 50 jaar 30 tot 40 jaar 20 tot 30 jaar 10 tot 20 jaar Jonger dan 10 jaar 15 10 16.410 5 0 36.732 5 10 15 Jonger dan 20 jaar 10.674 20 tot 65 jaar 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 65 jaar of ouder Grafiek 2b: Bevolkingspiramide Nederland Vrouwen Mannen 90 jaar of ouder 80 tot 90 jaar 70 tot 80 jaar 60 tot 70 jaar 50 tot 60 jaar 40 tot 50 jaar 30 tot 40 jaar 20 tot 30 jaar 10 tot 20 jaar Jonger dan 10 jaar 15 10 3.818.499 5 0 10.075.313 5 3.085.308 10 15 Jonger dan 20 jaar 20 tot 65 jaar 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 65 jaar of ouder 5 In Nederland is er sprake van een sterk toenemende vergrijzing. De mate van vergrijzing kan worden uitgedrukt in de grijze druk: de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot en met 64 jaar. De groep 20-64-jarigen valt voor een groot deel samen met de (potentiële) beroepsbevolking, die de lasten van de vergrijzing moet opvangen. ‘Grafiek 3’ (RIVM, 2014a en RIVM, 2014b) illustreert dat de grijze druk in Veenendaal in de periode 20132040 waarschijnlijk toeneemt van 28 naar 55,4. De grijze druk komt daarmee in 2040 boven het gemiddelde van Nederland te liggen. Naast de grijze druk kan er ook worden gekeken naar de zogenoemde groene druk. De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar ten opzichte van de personen in de zogenaamde ‘productieve’ leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar. De grijze- en groene druk opgeteld is de demografische druk. In de onderstaande grafiek (Grafiek 3) valt af te lezen dat de groene druk in Veenendaal in de periode 2013-2040 waarschijnlijk licht toeneemt, namelijk van 45,2 naar 46,9. Met deze lichte toename blijft de groene druk boven het gemiddelde van Nederland te liggen. Grafiek 3: Gijze en groene druk in Nederland en Veenendaal 60 50 40 2013 - grijze druk 30 2040 - grijze druk 2013 - groene druk 20 2040 - groene druk 10 0 Nederland Veenendaal Nederland Veenendaal De bevolkingsdichtheid van Veenendaal is met 3.275 inwoners/km2 ten opzichte van het landelijke gemiddelde van 502 inwoners/km2 (CBS, 2016d) hoog. De man/vrouw verdeling is, net als in de rest van het land, nagenoeg gelijk. Bijna de helft (45%) van de inwoners is getrouwd. Dit ligt hoger dan het aandeel getrouwde mensen in Nederland (40%) (CBS, 2015a). De bevolking van de gemeente Veenendaal bestaat voor 17% (10.710) uit inwoners met een migratieachtergrond, waarvan 6% (3.680) met een westerse migratieachtergrond en 11% (7.030) met een niet-westerse migratieachtergrond. Met 5% (3.416) van de bevolking is de Marokkaanse gemeenschap de grootste groep inwoners met een migratieachtergrond (CBS, 2015a). Binnen de gemeente Veenendaal ligt het percentage inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond op buurtniveau het hoogst in de buurten Engelenburg (27%), Dragonder Zuid (32%) en Schrijverswijk (33%) (Figuur 2). 6 Figuur 2: Ligging buurten met hoogste percentage inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond Legenda 1 = Schrijverswijk 2 = Dragonder Zuid 3 = Engelenburg Het percentage inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond in Veenendaal (11%) ligt net onder het gemiddelde van Nederland (12%). Volgens het CBS zal in de periode 2012-2040 het percentage inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond in Nederland toenemen van 11,6 naar 15,9 en stijgt het percentage Nederlanders met een westerse migratieachtergrond van 9,3 naar 11% (RIVM, 2014c). Volgens dezelfde prognose zal de bevolking van Veenendaal voor 13,4% uit inwoners met een nietwesterse migratieachtergrond en voor 7,2% uit inwoners met een westerse migratieachtergrond bestaan in 2040. 7 3. Wonen De gemeente Veenendaal beslaat een gebied van 1.972 hectare. Het grootste gedeelte van het grondgebied van Veenendaal is in gebruik als woongebied, namelijk 745 hectare (CBS, 2012). In 2015 bestond de woningvoorraad van de gemeente Veenendaal uit 26.702 woningen en lag de gemiddelde woningwaarde (WOZ-waarde) op € 202.000 (KING, 2016a), net onder het gemiddelde van Nederland (€ 206.000). Aan de hand van de WOZ-waarde bepalen Nederlandse gemeenten de onroerendezaakbelasting, oftewel OZB, een belangrijke inkomstenbron van gemeenten. Drie groepen krijgen een aanslag OZB: eigenarenbelasting voor woningen (0,1091% van de WOZ-waarde), eigenarenbelasting voor niet-woningen (0,2102%) en gebruikersbelasting voor niet-woningen (0,1680%). Deze tarieven liggen in Veenendaal iets onder het landelijke gemiddelde (Coelo, 2016). De OZB opbrengst voor de gemeente Veenendaal is voor 2016 op € 10.996.000 begroot (Gemeente Veenendaal, 2015e). De totale woonlasten (OZB, rioolheffing en afvalstoffenheffing) voor een Veenendaals meerpersoonshuishouden zijn gemiddeld € 577, dit gemiddelde ligt onder het landelijk gemiddelde van € 722 (Coelo, 2016). Figuur 3: WOZ waarde binnen Veenendaal In 2015 hadden de woningen in respectievelijk Veenendaal en Nederland het volgende bouwjaar (CBS, 2016c): 8 Grafiek 4: Woningen naar bouwjaar Nederland 24 Veenendaal 28 13 0% Tot 1955 28 26 10% 20% 11 37 30% 1955 tot 1975 40% 50% 16 60% 1975 tot 1995 9 70% 1995 tot 2005 80% 8 90% 100% 2005 tot 2015 De bovenstaande grafiek (Grafiek 4) illustreert dat de meeste woningen in Veenendaal zijn gebouwd in de periode 1975-1995. In 2015 zijn er, volgens het CBS (2016c), 295 nieuwbouwwoningen gebouwd. In ‘Grafiek 5’ is het percentage woningen naar oppervlakte zichtbaar (CBS, 2016c). Uit de gegevens blijkt dat ongeveer tweederde van de woningen in Veenendaal een oppervlakte heeft van tussen de 75 en 150 m2. Grafiek 5: Woningen naar oppervlakte Nederland 20 Prov. Utrecht 62 30 Veenendaal 63 20 0% 10% 18 7 66 20% 30% Kleiner dan 75m2 40% 50% 75-100m2 14 60% 70% 80% 90% 100% Groter dan 150m2 Tot voorkort was er in Veenendaal nagenoeg geen beleid wat betreft behoud van het cultureel erfgoed. Mede hierdoor is veel van het erfgoed in de loop der jaren gesloopt. De gemeente Veenendaal telt 19 Rijksmonumenten. Dat zijn er ongeveer 3 per 10.000 inwoners, tegenover het landelijke gemiddelde van 36,9 per 10.000 inwoners. Naast de Rijksmonumenten heeft Veenendaal 108 gemeentelijke monumenten, waarvan 4 groene monumenten. De gemeente Veenendaal heeft een plan van aanpak opgesteld met als doel om zoveel mogelijk van het bestaande (industrieel) erfgoed te behouden. De focus ligt op het centrum, de linten en enige historische industriële complexen, verbonden met het handelsverleden (Gemeente Veenendaal, 2015d). In 2014 bestond 58% van het aantal woningen in Veenendaal uit koopwoningen en 42% uit huurwoningen. De huursector van Veenendaal bestond voor 80% uit sociale huur en 20% uit particuliere huur (KING, 2016b). De omvang van de sociale huurvoorraad bedroeg eind 2015 8.550 woningen, waarvan 6.961 van Patrimonium woonservice, 1.239 van de Veenendaalse Woningstichting en circa 350 woningen van Woonzorg Nederland en overige (particuliere) verhuurders. De buurten met het hoogste percentage huurwoningen in het bezit van een woningcorporatie waren in 2013: Engelenburg (74%), Molenbrug (59%) en Achterkerk (57%) (CBS, 2013). 9 In september 2016 stonden er, volgens HuizenZoeker (2016), 639 woningen te koop in Veenendaal. De gemiddelde vraagprijs in Veenendaal is € 301.909 en de gemiddelde vraagprijs/m2 € 2.327. Uit de onderstaande grafiek (Grafiek 6) blijkt dat de gemiddelde vraagprijs van woningen in Veenendaal sterk in de buurt komt van het Nederlandse gemiddelde. De gemiddelde vraagprijs van woningen in de provincie Utrecht, maar ook in de buurgemeenten Renswoude en Rhenen, ligt fors hoger. Grafiek 6: Gemiddelde vraagprijs woningen en gemiddelde vraagprijs woningen per m2 (HuizenZoeker, 2016) € 500.000 € 400.000 € 300.000 € 200.000 € 100.000 €0 € 3.500 € 3.000 € 2.500 € 2.000 € 1.500 € 1.000 € 500 €0 De stad Veenendaal is de enige plaats binnen de gemeente Veenendaal. Veenendaal bestaat uit zeven wijken (Figuur 4), die op hun beurt zijn onderverdeeld in buurten. Figuur 4: Indeling Gemeente Veenendaal op wijkniveau Legenda 1 = Centrum 2 = Noordwest 3 = Noordoost (inmiddels 2 wijken: Noordoost en Oost) 4 = Zuidoost 5 = Zuidwest 6 = West De wijken kunnen als volgt worden omschreven (Gemeente Veenendaal, 2013 & Gemeente Veenendaal, g.d.): 1. Centrum De wijk Centrum beslaat een oppervlakte van 75 ha en telt 4.605 inwoners. De wijk bestaat uit vier buurten, namelijk Koopcentrum, Achterkerk, Meesterweide en Schrijverswijk. De woningvoorraad bestaat voor ongeveer 80% uit appartementen, zowel huur als koop. 10 Het aandeel alleenstaanden en senioren in de wijk is hoog en er wonen veel mensen uit de laagste sociaaleconomische klassen. De buurt Koopcentrum fungeert, naast woonwijk, voornamelijk als koopcentrum voor Veenendaal en omgeving. Figuur 5: Buurten ‘Centrum’ Legenda 1 = Achterkerk 2 = Koopcentrum 3 = Meesterweide 4 = Schrijverswijk 2. Noordwest De wijk Noordwest beslaat een oppervlakte van 254 ha en telt 9.550 inwoners. De wijk bestaat uit zes buurten, namelijk Molenbrug, ’t Hoorntje, De Pol, Gelderse Blom en de bedrijventerreinen De Compagnie en De Batterijen. De wijk bestaat voor 56% uit koopwoningen. Verder staan er relatief veel gezinswoningen met op enkele plekken flatgebouwen. Tot slot hebben de woningen in Noordwest gemiddeld een lagere waarde dan in de rest van Veenendaal. De bevolkingssamenstelling is overwegend jong en er wonen relatief veel gezinnen met kinderen. De wijk leent zich voor huisvesting van starters en jonge gezinnen. Figuur 6: Buurten ‘Noordwest’ Legenda 5 = De Compagnie 6 = De Batterijen 1 = Molenburg 2 = ’t Horentje 3 = De Pol 4 = Gelderse Blom 3. Noordoost De wijk Noordoost beslaat een oppervlakte van 371 ha en telt 12.705 inwoners. De wijk bestaat uit vijf buurten, namelijk Dragonder- noord, -zuid, -oost, Spitsbergen en bedrijventerrein De Compagnie Oost. De wijk bestaat voor 63% uit koopwoningen. De buurt Dragonder Zuid heeft de meeste hoogbouw van Veenendaal en Dragonder Noord en Zuid hebben de hoogste inwoneraantallen van Veenendaal. De wijk heeft een iets hoger percentage inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond dan het gemiddelde van Veenendaal. Binnen de wijk ligt het hoogste percentage inwoners met een migratieachtergrond in de wijk Dragonder Zuid. Een belangrijke kwaliteit van Noordoost is de groenstructuur, het voorzieningenaanbod en het geheel vernieuwde wijk- winkelcentrum. Enkele buurten binnen Noordoost zijn nieuw en daarmee 11 populair bij nieuwbouwkopers. Hoewel deze buurten zijn gebouwd met alle typen woningen in alle prijsklassen, hebben jonge gezinnen het grootste aandeel. Figuur 7: Buurten ‘Noordoost’ Legenda 1 = Dragonder Zuid 2 = Dragonder Noord 3 = Dragonder Oost 4 = Spitsbergen 5= De Compagnie Oost 6= Veenendaal-oost (inmiddels eigen wijk, zie 7) 4. Zuidoost De wijk Zuidoost telt 13.765 inwoners en beslaat een oppervlakte van 598 ha (echter, Veenendaaloost is inmiddels geen buurt meer van Zuidoost, maar een eigen wijk). De wijk bestaat uit vijf buurten, waarvan twee buurten bestaan uit industrieterreinen Het Ambacht en Nijverkamp. In het noorden en midden van de wijk staan oudere woningen, hoogbouw, eengezinswoningen en industrie. In het zuiden van de wijk ligt de jonge wijk Petenbos, waar veel gezinnen met kinderen wonen. Zuidoost bestaat voor 56% uit koopwoningen. In de buurt Engelenburg en Het Ambacht wonen relatief veel senioren en inwoners met een nietwesterse migratieachtergrond. Zuidoost is minder goed te typeren dan de andere wijken omdat er hier sprake is van een zeer gevarieerde wijk. Er is een divers woningaanbod voor verschillende doelgroepen, er is industrie en de wijk heeft op bepaalde vlakken gebreken, zoals de zorgvoorzieningen in Petenbos. Figuur 8: Buurten ‘Zuidoost’ Legenda 1 = Engelenburg 2 = De Groene Velden 3 = De Blauwe Hel 4 = Nijverkamp 5 = Het Ambacht 6 = Gezonken Hoek 7 = Petenbos 8 = Petenbos Oost 9 = Middelbuurt 5. Zuidwest De wijk Zuidwest beslaat een oppervlakte van 146 ha en telt 7.110 inwoners. De wijk bestaat uit drie buurten, namelijk Salamander, Franse Gat en Stationswijk. De grootste buurt is Franse Gat met 85% van de inwoners, een woonwijk uit de periode 1952-1962. Zuidwest bestaat voor 58% uit huurwoningen en de huishoudenverdeling is gemiddeld, met uitzondering van de Salamander, waar relatief veel huishoudens zonder kinderen wonen. De wijk heeft een hoger dan gemiddeld percentage inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond, door het relatief hoge percentage inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond in de buurt Franse Gat (18%). Bovendien is de wijk wat betreft leeftijdsopbouw een relatief oude wijk. Zuidwest kent minder gezinnen en meer één- en tweepersoonshuishoudens dan het Veenendaalse gemiddelde. 12 Figuur 9: Buurten ‘Zuidwest’ Legenda 1 = Stationswijk 2 = Franse Gat 3 = Salamander 6. West De wijk West beslaat een oppervlakte van 529 ha en is qua inwoneraantal (15.690 inwoners) de grootste wijk van Veenendaal. De wijk bestaat uit acht buurten waarvan een bedrijventerrein, namelijk De Faktorij en De Vendel. West bestaat voor 70% uit koopwoningen en is niet aantrekkelijk voor starters op de woningmarkt door de gemiddelde hoge woningwaarde (€ 250.000). De wijk heeft een benedengemiddeld aantal senioren, maar de vergrijzing neemt toe. West heeft het hoogste aantal huishoudens met kinderen en het aandeel inwoners met een niet-westerse migratieachtergrond (5%) ligt onder het gemiddelde van Veenendaal (11%). West is een echte gezinswijk met een grote voorraad een gezinskoopwoningen (56% van de voorraad). In de wijk is voornamelijk de woonfunctie aanwezig, met de nodige groenstroken en waterpartijen. In de wijk zijn beperkt wijkvoorzieningen aanwezig. Figuur 10: Buurten ‘West’ Legenda 1 = Hondzenelleboog 2 = Dichtersbuurt 3 = Schepenbuurt 4 = Vogelbuurt 5 = Componistenbuurt 6 = Pioniersbuurt 7 = De Faktorij en de Vendel 8 = De Kooi 7. Oost De wijk Oost wordt momenteel gerealiseerd. Na voltooiing zal de wijk circa 3.200 woningen tellen (Gemeente Veenendaal, 2010). De wijk Oost bestaat uit drie buurten: Buurstede, Veenderij en Groenpoort Figuur 11: Wijk ‘Oost’ 13 Figuur 12: Woningbouw per buurt van 2010 tot en met 2016 In de Woonvisie is vastgesteld dat er tot 2030 ongeveer 4.280 woningen moeten worden gebouwd. Dit aantal komt redelijk overeen met het aantal geplande woningen in deze periode. In de ‘Tussenevaluatie 2015-2016 Woonvisie Veenendaal’ geeft de gemeente aan dat de huidige situatie op de woningmarkt geen aanleiding geeft om de woonvisie aan te passen. 14 4. Werken Arbeidsparticipatie De arbeidsparticipatie wordt uitgedrukt in een percentage: de participatiegraad. Het CBS hanteert sinds 2016 een nieuwe definitie voor de arbeidsparticipatie die aansluit bij de internationaal afgesproken definities. De gehele bevolking tussen de 15 en 75 jaar wordt nu meegenomen (voorheen was dit de bevolking tussen de 15 en 65 jaar). Deze gehele bevolking tussen de 15 en 75 jaar wordt ook wel de beroeps- en niet beroepsbevolking genoemd en bestond in 2015 uit 47.000 personen (CBS, 2015b). De bruto arbeidsparticipatie (het aandeel werkzame en werkzoekende mensen) van deze groep bedroeg 71% in 2015 in Veenendaal ten opzichte van de 70,2% in Nederland (CBS, 2015b). De netto arbeidsparticipatie (het aandeel werkzame personen in de groep van 15 tot 75 jaar) bedroeg 65,9% in 2015 in Veenendaal ten opzichte van 65,4% in Nederland (CBS, 2015b). Tot de niet-beroepsbevolking worden onder andere studenten, arbeidsongeschikten en gepensioneerden gerekend. De beroepsbevolking en de niet-beroeps bevolking vormen samen de gehele bevolking tussen de 15 en 75 jaar. De beroepsbevolking (iedereen tussen de 15 en 65) in de gemeente Veenendaal bestond in 2015 uit circa 33.000 personen (CBS, 2015b). Van deze groep was in 2015 circa 2.400 personen werkloos. Het percentage werklozen (7,3%) in Veenendaal ligt hiermee hoger dan het percentage werklozen in Nederland (6,9%) (CBS, 2015b). In 2015 was 26,1% van de totale bevolking van Veenendaal hoogopgeleid, 43,5% middelbaar opgeleid en 30,4% laagopgeleid. Het aandeel middelbaar- en hoogopgeleiden is ten opzichte van 2014 en 2013 licht gestegen. Vergeleken met Nederland zijn er in Veenendaal relatief veel middelbaar- en laagopgeleiden en minder hoogopgeleiden (Gemeente Veenendaal, 2016c). Zoals uit Tabel 2 blijkt lag het aantal personen met een uitkering in Veenendaal in december 2015 iets onder het Nederlandse gemiddelde (CBS, 2016g). Tabel 2: Aantal inwoners met een uitkering in Veenendaal en Nederland Soort uitkering Bijstanduitkering Arbeidsongeschiktheidsuitkering Werkloosheidsuitkering (WW) AOW Totaal Aantal in Veenendaal 1.500 2.790 Percentage van het aantal inwoners vanaf 15 jaar 2,4% 4,4% 1.450 10.480 16.220 Aantal in Nederland 448.680 776.840 Percentage van het aantal inwoners vanaf 15 jaar 2,6% 4,6% 2,3% 427.980 2,5% 16,5% 25,6% 3.370.730 5.024.230 19,9% 29,6% Inwoners van Veenendaal hebben gemiddeld iets minder te besteden dan de rest van Nederland. Ze hebben gemiddeld € 23.400 per persoon per jaar te besteden. Dat ligt € 100 euro lager dan het landelijk gemiddelde van € 23.500. 8,1% van de huishoudens uit Veenendaal hoort bij de rijkste 10% van Nederland (RTLbuurtfacts, 2016). 15 Banen en bedrijventerreinen Veenendaal telt 26.326 banen (Gemeente Veenendaal, 2016c). Het aantal banen in de gemeente Veenendaal is in de afgelopen jaren afgenomen (Tabel 3). In de periode 2014-2015 daalde het aantal banen het sterkst binnen de bedrijfssectoren ‘Groot- en detailhandel’ (-331 banen) en ‘Bouwnijverheid’ (-125 banen). De grootste groei vond plaats binnen de bedrijfssectoren ‘Informatie en communicatie’ (179), ‘Horeca’ (139) en ‘Vervoer en Opslag’ (113). Ondanks de sterke daling is de ‘Groot- en detailhandel’, met 6.920 banen, nog steeds de grootste en belangrijkste bedrijfssector. Tabel 3: Aantal banen in Veenendaal Jaartal 2011 2014 2015 Aantal 28.976 26.450 26.326 (Gemeente Veenendaal, 2016c) Om een beeld te krijgen van waar de bedrijvigheid in de gemeente Veenendaal plaatsvindt, kan worden gekeken naar de ruimtelijke spreiding van het aantal banen. De bedrijventerreinen in de gemeente Veenendaal waren in 2015 goed voor 13.338 (50,7%) banen. In ditzelfde jaar telde het centrum 4.487 banen (17%) en de overige gebieden 8.501 banen (32,3%). Met de overige gebieden worden onder andere buurtwinkelcentra, scholen en gezondheidsinstellingen bedoeld. De gemeente heeft in totaal 337 hectare bedrijventerrein (CBS, 2012), verdeeld over 5 bedrijventerreinen: De Faktorij / De Vendel, De Compagnie, De Batterijen, De Compagnie Oost en Het Ambacht / Nijverkamp (Figuur 13). Deze terreinen liggen allemaal aan de rand van de stad. Op ieder bedrijventerrein is sprake van diversiteit qua branches, maar elk gebied heeft wel een eigen specialiteit, namelijk industrie, ICT, MKB, automotive en zakelijke dienstverlening. Figuur 13: Bedrijventerreinen in de gemeente Veenendaal Legenda 1 = Binnenstad (Detailhandel) 2 = De Faktorij / De Vendel (Zakelijke dienstverlening) 3 = De Compagnie (MKB) 4 = De Batterijen (ICT) 5 = De Compagnie Oost (Automotive) 6 = Het Ambacht / Nijverkamp (Industrie) Van de ruim 26.000 banen in Veenendaal worden 14.741 banen bezet door personen die wonen en werken in de gemeente Veenendaal en 10.974 banen door personen die pendelen. De belangrijkste inkomende pendelgemeenten zijn de buurgemeenten Ede (2.139 personen), Rhenen (775 personen) en Utrechtse 16 Heuvelrug (664 personen). De belangrijkste uitgaande pendelgemeente zijn de gemeenten Utrecht (1.319 personen), Utrechtse Heuvelrug (857) en Rhenen (739). Veenendaal telde in juni 2016 3.615 niet-woningen, dit zijn bijvoorbeeld kantoren, winkels, fabrieken scholen en sporthallen (CBS, 2016c). De provincie Utrecht telt in totaal 7.567 kantoren, waarvan Veenendaal er 639 (8%) heeft. De voorraad kantoren in Nederland is de laatste twintig jaar gestaag toegenomen. Het gebruik van kantoren hield geen gelijke trend met de voorraadontwikkeling. Het gevolg is toenemende leegstand, al helemaal sinds de economische crisis, afnemende beroepsbevolking en ‘het nieuwe werken’. De gemiddelde kantoorleegstand in Nederland stond medio 2016 op 15% (DTZ, 2016). Veenendaal zit op 16% leegstand en daarmee net boven het landelijke gemiddelde. Profilering Figuur 14: Logo van ICT Valley De gemeente Veenendaal is actief zich te ontwikkelen als ICT-centrum van Regio FoodValley. In dit kader is in 2012 de Stichting ICT Valley (Figuur 12) opgezet. Doel van deze stichting is om bedrijven, professionals en onderwijsinstellingen in de ICT-sector te verbinden binnen de Regio FoodValley. In de ICTvisie van de gemeente Veenendaal (2016a) worden drie doelstellingen omschreven. De eerste doelstelling is het ontwikkelen van een virtuele ICT-campus, waarbij de verbinding tussen bedrijven onderling en het bedrijfsleven en onderwijs gemaakt wordt. De tweede doelstelling is het leggen van een link tussen het ICT en winkelstad profiel, zodanig dat dit bijdraagt aan de profilering van beide speerpunten. De derde en tevens laatste doelstelling is gericht op een bredere samenwerking tussen de ICT-sector, de Regio FoodValley en de leerregio. Om ICT-ondernemingen naar de gemeente te trekken heeft de gemeente Veenendaal in samenwerking met Ondernemend Veenendaal en Promotie Veenendaal de marketingcampagne ‘Veenendaal ICTCentrum’ opgezet. Deze campagne was een van de kanshebbers voor de ‘Netwerk Citymarketing Award 2016’. Figuur 15: Logo’s Veenendaal doet en Winkelstad Veenendaal Naast ICT-centrum profileert Veenendaal zich als de winkelstad van de regio. Binnen het proces van de gewenste profilering spelen verschillende organisaties een rol. Zo is de Stichting Promotie Veenendaal verantwoordelijk voor de marketing en promotie van de stad Veenendaal en behartigt de Stichting Winkelstad Veenendaal de belangen van het winkelend publiek, winkeliers en andere ondernemers in de binnenstad (Figuur 13). In 2015 is de Stichting Promotie Veenendaal gestart met het marketingproject ‘Veenendaal doet’. Het voornaamste doel is om (meer) winkelend publiek naar de binnenstad te trekken. De Stichting Winkelstad Veenendaal beoogt bij te dragen aan dit doel middels online marketing en het organiseren van grotere evenementen in de binnenstad van Veenendaal. In een onderzoek van het PBL (Ruimtevolk, 2016:88) wordt de binnenstad van Veenendaal aangeduid als ‘zwak en perifeer’. Deze kwalificatie is op basis van verschillende sociaaleconomische en fysiekruimtelijke indicatoren, zoals een ligging buiten de Randstad, weinig rijksmonumenten en verwachte bevolkingskrimp 17 op regionaal niveau en hoge mate van vergrijzing. Daar staat tegenover dat consumenten Veenendaal zeer goed waarderen. In 2016 staat Veenendaal op de achtste plaats (landelijk) in de Retail Gemeente Atlas 2016 (Q&A, 2016). Figuur 16: Retail Gemeente Atlas Ranglijst 2016 18 5. Mobiliteit De gemeente Veenendaal bevindt zich direct aan de autosnelweg A12 (tussen Utrecht en Arnhem) die te bereiken is via de provinciale weg N233. Via deze weg kan ook de in het zuiden gelegen autosnelweg A15 worden bereikt. Veenendaal ligt relatief dichtbij de autosnelweg A30, die te bereiken is via de A12 en Knooppunt Maanderbroek. In totaal telt het Veenendaalse wegennet 233 kilometer (CBS, 2016e). De gemeente Veenendaal heeft twee treinstations, namelijk Veenendaal Centrum en Veenendaal West. Een derde station waar, mede door de gunstige ligging, relatief veel Veenendalers gebruik van maken is station Veenendaal-De Klomp. Dit treinstation ligt net over de grens in de buurgemeente Ede. De eerste twee treinstations liggen aan de spoorlijn Uitgeest – Rhenen, een traject waar de NS alleen sprinters inzet. Het laatste treinstation ligt aan de spoorlijn Den Helder – Nijmegen, een traject waar de NS gebruik maakt van Intercity treinen. Figuur 17: Treinstations en belangrijke wegen in Veenendaal Ook voor fietsers zijn er goede verbindingen in Veenendaal. In 2000 is Veenendaal uitgeroepen tot de eerste ‘Fietsstad van Nederland’. Momenteel wordt er gefaseerd gebouwd aan de snelfietsroute Ede – Veenendaal. Deze route van 10 kilometer lang loopt grotendeels over vrij liggende fietspaden en rustige wegen binnen en buiten de bebouwde kom van Ede en Veenendaal en doet de tussenliggende 19 bedrijventerreinen aan. Deze verbinding biedt een alternatief voor wie met de auto het traject Veenendaal – Ede rijdt via de A12, A30 of lokale verbindingswegen. De totale route is in 2018 klaar. Gekeken wordt of het mogelijk is om te komen tot een snelfietsroutenetwerk voor de FoodValley. Vanaf 11 december 2016 verzorgt Syntus het openbaar busvervoer in de provincie Utrecht. Meerdere buslijnen verbinden Veenendaal met de omliggende gemeenten (bus 83 en 85), Utrecht (bus 50) en Amersfoort (bus 80, 280 en X80). Figuur 18: Busverbindingen Veenendaal (Syntus 2016) 20 6. Leren In Veenendaal zijn 22 scholen gericht op primair onderwijs, 4 scholen voor voortgezet onderwijs, 3 scholen voor speciaal onderwijs en 1 school voor middelbaar beroepsonderwijs. In totaal zijn er 30 scholen die gehuisvest zijn op circa 45 locaties (Gemeente Veenendaal, 2015b). In augustus 2016 is tevens de Vineyard International School, een internationale christelijke school voor primair en voortgezet onderwijs in Veenendaal geopend. Veenendaal heeft naast het openbare basisonderwijs (2 scholen) ook een groot aanbod van basisscholen binnen het bijzonder onderwijs. Zo zijn er 11 basisscholen binnen de Protestants-christelijke denominatie, 4 scholen binnen de Hervormde denominatie, 1 school binnen de Rooms-katholieke denominatie, 2 Gereformeerde scholen, 1 Gereformeerd vrijgemaakte school en 1 Montessori school. In buurgemeente Ede zijn ook een Vrije School en Islamitische School. Er zaten in 2016 6.555 leerlingen op het basisonderwijs in Veenendaal. De prognose is dat dit aantal in 2020 tot 6.399 daalt, terwijl dit aantal in 2030 gestegen zal zijn tot 6.662. De prognose wijst uit dat dit aantal uiteindelijk uit zal komen op 6.571 in 2035. De gemeente beschikt over vier middelbare scholen, namelijk het Ichthus College (2.049 leerlingen), het Rembrandt College (1.289 leerlingen), De Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal (1.195 leerlingen) en het Christelijk Lyceum Veenendaal (2.052 leerlingen). Samen tellen zij 6.585 leerlingen. Verwacht wordt dat de komende jaren het leerlingaantal van alle middelbare scholen zal krimpen. De prognose voor het voortgezet onderwijs wijst uit dat er in 2020 6.395 leerlingen zullen zijn, in 2030 5.996 leerlingen zullen zijn en in 2035 6.097 leerlingen. De gemeente beschikt verder over een mbo-instelling, ROC A12. Net als de Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal is het ROC A12 gevestigd in Het Perron. Door de samenwerking tussen de twee scholen ontstaat een doorlopende leerroute van vmbo naar mbo voor leerlingen van twaalf tot twintig jaar. ROC A12 is een regionaal opleidingscentrum met 5.726 studenten en een hoofdvestiging in Ede. Naast Veenendaal en Ede heeft ROC A12 ook vestigingen in Arnhem, Barneveld, Huissen, Velp en Wageningen. Op ROC A12 Locatie Veenendaal worden 38 opleidingen binnen de volgende clusters aangeboden: motorvoertuigentechniek, onderwijs & welzijn, mechatronica, media & ICT, transport & logistiek, handel en verpleging & verzorging. Veenendaal beschikt niet over een HBO of universiteit; voor deze onderwijsniveaus wijken veel studenten uit naar steden als Ede en Wageningen. Scholen moeten ongeoorloofd verzuim van jongeren vanaf 16 uur in 4 weken melden in het (digitale) DUO verzuimloket. Over het schooljaar 2014-2015 zijn er 162 meldingen aan het adres van de gemeente Veenendaal genoteerd van 130 verschillende jongeren (Regio Vallei, 2015). Wat betreft de verzuimmeldingen van jongeren boven de 18 jaar, komt het totale aantal meldingen over het schooljaar 2014-2015 aan het adres van Veenendaal op 154 meldingen. Over schooljaar 2014-2015 zijn vanuit Veenendaal 82 meldingen van voortijdig schoolverlaten (VSV) binnengekomen (Regio Vallei, 2015). De gemeente Veenendaal werkt samen met schoolbesturen en kinderopvangorganisaties aan de ontwikkeling van integrale kindcentra (IKC’s) voor 0 – 12 jaar om zo opvang, onderwijs en opvoeding te kunnen combineren. De reden hiervoor is dat de ontwikkeling van jonge kinderen op deze manier optimaal gestimuleerd kan worden. De ontwikkeling van kinderen begint al op erg jonge leeftijd en het is erg lastig om ontwikkelings- en taalachterstanden, opgelopen in de eerste levensjaren, in te halen. De ambitie van de gemeente, schoolbesturen en kinderopvangorganisaties is om minimaal één IKC in iedere wijk van de gemeente te realiseren. De ontwikkeling van IKC’s in Veenendaal kent variëteit in samenstelling. Zo zullen bijvoorbeeld meerdere basisscholen gezamenlijk gehuisvest zijn/worden en in een wijk kunnen ook 21 meerdere gelijksoortige voorzieningen c.q. functies zijn (Gemeente Veenendaal, 2015c). De gemeente Veenendaal heeft binnen deze ontwikkeling vooral een regisserende, stimulerende en verbindende rol. Figuur 19: Scholen in Veenendaal 22 7. Zorg Zoals uit ‘Grafiek 7’ blijkt ligt de maatschappelijke participatie en het sociaal-cultureel kapitaal van Veenendaal boven het Nederlands gemiddelde. Sociaal kapitaal is de waardering van sociale interacties binnen een samenleving met betrekking tot sociale rechtvaardigheid en maatschappelijke betrokkenheid. De mate van maatschappelijke participatie en het sociaal-cultureel kapitaal worden beide uitgedrukt in een score van 0 (zeer laag) tot 100 (zeer hoog) (waarstaatjgemeente.nl (cijfers Telos)). Grafiek 7: Maatschappelijke participatie en sociaal-cultureel kapitaal 52 Maatschappelijke participatie 45 Veenendaal Nederland 50 Sociaal-Cultureel Kapitaal 48 0 20 40 60 80 100 Veenendaal heeft geen eigen ziekenhuis. In de gemeente is een buitenpolikliniek van Ziekenhuis Gelderse Vallei gevestigd, waarvan het hoofdgebouw in de buurgemeente Ede staat. De gemiddelde afstand tot het dichtstbijzijnde ziekenhuis is 8,4 km, exclusief buitenpolikliniek. Dit is hoger dan het nationale gemiddelde van 6,5 km. Naast een buitenpolikliniek beschikt de gemeente Veenendaal ook over apotheken, huisartsen, tandartsen, fysiotherapeuten, psychologen en zijn er instellingen die thuiszorg faciliteren. WMO Het percentage huishoudens met een bijstandsuitkering ten opzichte van het totaal aantal huishoudens ligt in Veenendaal op 5,4% (landelijk 5,6%). In Veenendaal is onder andere de organisatie Veens actief om Wmo-beleid uit te voeren in opdracht van de gemeente Veenendaal. De organisatie heeft als motto ‘Vinden, verbinden, versterken’ en gaat ervan uit dat elke inwoner hulp kan vragen en hulp kan bieden. Taken van Veens zijn onder andere het ondersteunen van vrijwilligers en mantelzorgers, het aanbieden van activiteiten in buurthuizen en het stimuleren van de sociale cohesie. Tabel 4: Aantal Wmo-casussen in 2015 Werken Wijkgericht werken Ca. 63.000 inwoners Jeugd Loketten Wmo Ca. 3.000 casussen Participatie Interventieteam Complexe casussen Ca. 55 casussen 23 Grafiek 8: Soorten hulpvragen per wijk Grafiek 9: Gemiddeld zelfredzaamheidniveau van cliënten tussen 01-01-2015 en 31-12-2015, op het moment van laatste meting 24 Jeugd Veenendaal is een jonge gemeente. Ongeveer een kwart van de inwoners is onder de 20 jaar. Meer dan gemiddeld in Nederland groeien Veenendaalse kinderen op in een gezinssituatie. Er is wel een stijging van het aantal echtscheidingen en jeugdigen dat opgroeit in eenoudergezinnen. Dit aantal ligt op 6,6% (waarstaatjgemeente.nl (cijfers CBS)). Het aantal kinderen in een gezin dat leeft van een uitkering ligt net onder het landelijk gemiddelde. Het aantal kinderen dat met kans op armoede (opgroeiend in een meerpersoonshuishouden, waarbinnen de ouder(s) een inkomen hebben tot 120% van het sociaal minimum) ligt met 11,6% onder het landelijke gemiddelde van 13% (waarstaatjgemeente.nl). Het aantal jongeren met jeugdhulp ligt net onder het landelijke gemiddelde, zie ‘Grafiek 10’. Grafiek 10: Jongeren met jeugdhulp naar soort (%) Jongeren met jeugdhulp zonder verblijf 9,1 9,7 Jongeren met jeugdhulp met verblijf 1,2 1,2 Jongeren met jeugdbescherming 1,1 1,2 Veenendaal Nederland 0 2 4 6 8 10 12 Het integraal jeugdbeleid van de gemeente Veenendaal richt zich op inwoners tot 27 jaar. Bij jonge kinderen richt de gemeente zich vooral op het bevorderen van een gezonde ontwikkeling (jeugdgezondheidszorg, voorschoolse educatie). Bij kinderen in de basisschoolleeftijd op hun scholing (lokaal onderwijsbeleid, Passend Onderwijs). En bij jongeren op de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt (voorkomen voortijdig schoolverlaten, Participatiewet). Op een aantal terreinen heeft de gemeente een rol heeft voor alle of een brede groep jeugdigen. Denk bijvoorbeeld aan sport en spel (sporten, bewegen, spelen), cultuur (cultuureducatie, culturele activiteiten), diversiteit, veiligheid, leerplicht/ RMC2, ontwikkeling Integraal KindCentra (IKC) en het veilig en gezond kunnen opgroeien van jeugdigen (CJG, jeugdhulp). 25 8. Maatschappelijke betrokkenheid Veenendaal kent een rijk vrijwilligers- en verenigingsleven, waarin onder andere sport- en muziekverenigingen een samenbindende rol vervullen. Er zijn op dit moment 468 stichtingen en 350 verenigingen in Veenendaal ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Deze groep bestaat uit een uiteenlopende samenstelling: ondernemersverenigingen, natuurverenigingen, kerkelijke verenigingen, muziekverenigingen en bijvoorbeeld een Oranjevereniging en de Stichting Architectuurcentrum Veenendaal. Er zijn vele bewonersorganisaties (buurtverenigingen, wijkcomités en buurtcommissies) die zich inzetten voor de belangen van de buurten. Verder heeft Veenendaal een groot aantal sportverenigingen. Er zijn niet alleen veel verenigingen, maar deze zijn ook succesvol. In juli 2016 wonnen drie Veenendaalse verenigingen het Gouden Vraagteken van het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Provincie Utrecht: popkoor All4Fun, de Christelijke Oratorium Vereniging (COV) en Museum Veenendaal. In 2015 is Stadslab Veenendaal opgericht, een initiatief van een aantal creatieve ondernemers om, belangeloos, structureel kwaliteit en beleving toe te voegen aan de leefomgeving van Veenendaal. Een van de eerste resultaten is Landjepik, een stadstrand in het centrum van Veenendaal. De gemeente ondersteunt initiatieven op het gebied van duurzaamheid. Al jaren is er een relatie met IVN die activiteiten ontplooit op het gebied van natuur- en milieueducatie. De groep Samen Duurzaam, een netwerk van betrokken organisaties en particulieren in Veenendaal, organiseert een evenement rondom de dag van de duurzaamheid. De stichting Veenendaal4Fair is opgericht vanuit de Wereldwinkel en zorgt voor betrokkenheid van de Veenendaalse samenleving en bedrijven voor FairTrade en FairMade en de titel Fairtrade gemeente. Veenergiek is een groep actieve bewoners die zich in willen zetten voor de verduurzaming van Veenendaal-oost. Daarnaast heeft Veenendaal ‘buurtpreventers’, vrijwilligers die zich inzetten voor een schone wijk. In de gemeente Veenendaal voelt 67,3% van de bevolking zich verbonden met kerk of levensbeschouwende groepering en bezoekt 33,5% maandelijks religieuze diensten (CBS, g.d.). De percentages liggen hoger dan de landelijke percentages. 53% van de Nederlandse bevolking geeft namelijk aan godsdienstig te zijn en 17% bezoekt minstens een keer per maand een religieuze dienst (CBS, 2014). In Veenendaal wonen relatief veel protestantse gelovigen. De geloofsverdeling in de gemeente Veenendaal is als volgt: 20,4% hervormd, 12,8% Protestantse Kerk in Nederland, 9,3% gereformeerd, 8% islamitisch, 7,5% katholiek en 9,1% een ander geloof (onder andere joods, Hindoe en boeddhist). De gemeente Veenendaal beschikt over achtendertig kerken voor verschillende genootschappen (KlinkVeenendaal, 2015). Daarnaast beschikt de gemeente ook over twee moskeeën, namelijk een moskee met voornamelijk een Turkse doelgroep (Ihlas Moskee) en een moskee met voornamelijk een Marokkaanse doelgroep (Nasser Moskee). 26 9. Ontspanning Sport De gemeente Veenendaal beschikt over 1 zwembad, 4 sporthallen, 11 gymnastieklokalen, 3 sportparken, 2 tennisparken, 1 skeelerbaan en 1 wielerbaan. De gemeente heeft veel sportverenigingen, bijvoorbeeld op het gebied van voetbal, korfbal, volleybal, tennis, atletiek en schaatsen. Ook zijn er verschillende fitnesscentra gevestigd. Volgens de gemeente Veenendaal (2016b), is in de periode 2012-2014 het aantal sportclubleden gedaald. In 2014 was 23% van de inwoners lid van een sportvereniging. Daarentegen is in Veenendaal 71% van de 13-17 jarigen lid van een sportvereniging (GGD regio Utrecht, 2015). Het beleid voor de periode 2016-2019 omtrent sport staat beschreven in ‘Beleidskader Sport 2016-2019’. Dit rapport is opgesteld door de gemeente Veenendaal in samenwerking met de Stichting Sportservice Veenendaal (Gemeente Veenendaal, 2016b). De algemene doelstelling van de gemeente Veenendaal is het bevorderen van breedtesport en het scheppen van mogelijkheden voor sport en bewegen. Sport moet voor iedereen bereikbaar zijn (Gemeente Veenendaal, 2016b). In het kader van de algemene doelstelling zijn de volgende 6 pijlers geformuleerd: sportstimulering/ondersteuning, sport binnen het sociaal domein, wijkgericht werken, sportaccommodaties, samenwerking – lokaal en regionaal en ruimte voor prestatiesport. Vanuit het door de GGD Midden Nederland uitgevoerde onderzoek onder de leerlingen van klas 2 van het Voortgezet Onderwijs kwam onder meer naar voren dat: • Het percentage leerlingen met overgewicht in de gemeente Veenendaal hoger is vergeleken met het regionaal gemiddelde (14% ten opzichte van 13%); • Het percentage leerlingen in de gemeente Veenendaal dat geen ontbijt gebruikt hoger is dan in vergelijking met het regionale gemiddelde (19% ten opzichte van 15%); • De leerlingen in de gemeente Veenendaal vaker geen lid zijn van een sportvereniging vergeleken met regionale cijfers (33% ten opzichte van 24%); • Het percentage leerlingen in de gemeente Veenendaal dat niet voldoet aan de norm voor gezond bewegen significant hoger is dan in vergelijking met het regionale gemiddelde (28% ten opzichte van 14%). Recreatie De gemeente Veenendaal is gelegen aan de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei. De gemeente ligt op een kruispunt van diverse grote natuurgebieden, namelijk de Utrechtse Heuvelrug, de Veluwe en de Betuwe. Het grondgebied van de gemeente bestaat voor 7% (141 hectare) uit recreatieterrein, waarvan de helft uit parken en plantsoenen. Als het gaat om bos en open natuurlijk terrein beschikt Veenendaal over 29 hectare bos en 38 hectare open natuurlijk terrein. De inwoners van Veenendaal zijn sterk afhankelijk van recreatievoorzieningen buiten de gemeentegrenzen. Op de website www.opdeheuvelrug.nl wordt Veenendaal, door Regionaal Bureau voor Toerisme (RBT) Heuvelrug & Vallei, geprofileerd als winkelstad en uitvalbasis om de omliggende natuur te ontdekken. Op de grens van Veenendaal met Ede is een natuurontwikkelingzone genaamd ‘De Groene Grens’ in ontwikkeling. De zone vormt niet alleen de begrenzing van Veenendaal, maar draagt ook bij aan het versterken van de landschappelijke waarden en de recreatieve mogelijkheden binnen de gemeente. Veenendaal beschikt over een relatief klein aanbod aan hotels of andere verblijfsmogelijkheden. Op 1 december 2014 werd een nieuw Van der Valk hotel geopend aan de A12. Dit hotel telt 152 kamers en is daarmee het grootste hotel binnen de gemeente Veenendaal. Kleinere hotels of andere verblijfsmogelijkheden zijn onder andere City Hotel Koningsvlinder en Teska Bed &Breakfast. 27 Winkels Zoals eerder aangegeven, profileert de gemeente Veenendaal zich als winkelstad van de regio. De gemeente Veenendaal beschikte in 2014 over 447 winkels (alleen detailhandel, exclusief leegstand) (Gemeente Veenendaal, 2016c). Volgens het CBS (2016h) beschikt de gemeente Veenendaal op dit moment over een totale voorraad van 617 winkelpanden. In 2015 stond 9,23% van de totale winkelvloeroppervlakte leeg. Dit staat ongeveer gelijk aan het nationale gemiddelde van 9%. Het kernwinkelgebied van Veenendaal telt circa 350 winkels en horecagelegenheden, waarvan een deel is ondergebracht in de winkelcentra ‘Scheepjeshof’ en ‘Passage-Corridor’. Het verzorgingsgebied van de binnenstad van Veenendaal strekt zich uit over de gemeenten Veenendaal, Ede, Utrechtse Heuvelrug, Rhenen, Neder-Betuwe, Woudenberg, Barneveld, Renswoude en Scherpenzeel en telt ongeveer 130.000 inwoners. Het kernwinkelgebied van Veenendaal kan worden gezien als de belangrijkste koopstad tussen Utrecht en Arnhem, waar verschillende bekende winkels zijn gevestigd. Naast de binnenstad kent de gemeente Veenendaal enkele wijkcentra. In het centrum van Veenendaal is de tweede fase van de bouw van het gebied Brouwerspoort afgerond (Figuur 20, nieuwe winkels). ‘Met Brouwerspoort krijgt het stadscentrum van Veenendaal er zo’n 500 woningen, een gracht, pleinen, winkels, horeca en twee cultuurclusters bij’ (Vallei Business, 2016:34). Door de bouw van Brouwerspoort is het aantal horecagelegenheden in het centrum van Veenendaal gestegen en is er een cultuurplein (het Kees Stipplein) gerealiseerd. Clusters van horecagelegenheden zijn te vinden aan en in de directe omgeving vande J.G. Sandbrinkstraat (Horecaplein) en aan de Markt. Figuur 20: Plattegrond van het kernwinkelgebied van Veenendaal 28 Figuur 21: verdeling winkels en leegstand centrum per oktober 2016. Cultuur De gemeente Veenendaal beschikt over een bibliotheek die is ondergebracht in een pand genaamd ‘De Cultuurfabriek’ aan het Kees Stipplein. Naast de bibliotheek zijn de volgende organisaties hier gevestigd: de Historische Vereniging Oud Veenendaal, de Kunstuitleen Veenendaal, Museum Veenendaal en de Stadswinkel Veenendaal (VVV-kantoor). Het Museum Veenendaal, sinds 2010 gehuisvest in de Cultuurfabriek, trok in 2015 5.337 bezoekers. Dat is een stijging van ruim duizend bezoekers ten opzichte van 2014, laat het museumbestuur weten in het jaarverslag. Het museum werd in 2015 bovendien een officieel geregistreerd museum. De Historische Vereniging Oud Veenendaal is actief en kent een groot ledental. Men verzorgt activiteiten en publicaties. Het lokale Kunstplatform organiseert diverse activiteiten zoals de kunstroute, het cultureel café, kunstexpositie Beeldend Veenendaal, gedichten op muren en de stadsdichter. Ook beschikt Veenendaal over een theater, een filmhuis, muziekscholen en een volksuniversiteit met 1.722 cursisten. In seizoen 2014-2015 had theater de Lampegiet 134 professionele theatervoorstellingen met 35.199 bezoekers. In het seizoen ervoor waren dit er 33.352. Daarmee lag het bezettingspercentage op 49%. Stichting Theater De Lampegiet had 275 activiteiten met een totaal bezoekersaantal van 76.480. Filmhuis Veenendaal programmeert elk weekend zowel actuele als arthouse films in het Spectrum aan het Kees Stipplein. In het Spectrum zijn ook de Muziekschool De Muzen en de Volksuniversiteit Veenendaal gehuisvest. De Spectrumzaal heeft 150 stoelen en wordt naast het Filmhuis gebruikt voor kleine programmering, deels verzorgd door de Lampegiet. Muziekschool De Muzen geeft muziek- en danslessen 29 aan 1.293 leerlingen (peiljaar 2015). Daarnaast is in Veenendaal Artschool Elevate en een zelfstandig gevestigde muziekschool. Sinds de zomer van 2016 beschikt Veenendaal hiermee weer overeen pop- en cultuuraanbod voor jongeren (Vlow). Gewerkt wordt met een programmeringorganisatie, die concerten, workshops, bandcoaching e.d. voor de doelgroep jongeren organiseert. Veenendaal heeft daarnaast veel amateurkunstverenigingen, zoals koren, toneelverenigingen en muziekkorpsen, die regelmatig optredens in Veenendaal verzorgen. 30 10. Veiligheid De plannen omtrent veiligheid staan beschreven in het zogeheten Integraal Veiligheidsplan (IVP), opgesteld door de gemeente Veenendaal. In dit veiligheidsplan zijn prioriteiten vastgesteld en afspraken gemaakt met (veiligheids)partners voor de periode 2015-2018. Volgens de gemeente Veenendaal (2015a), is in de periode 2012-2014 de criminaliteit aanzienlijk afgenomen. Wel is er spraken van verjonging van de dadergroepen en is het aantal meldingen betreffende jongerenoverlast gestegen. In 2015 zijn er in de gemeente Veenendaal 2.935 misdrijven geregistreerd (CBS, 2016i). Het grootste aandeel van de misdrijven die plaatsvonden in de gemeente Veenendaal waren diefstal/verduistering en inbraak, namelijk 1.660. In de eerste zes maanden van 2016 is het aantal misdrijven in Veenendaal gedaald met - 9% ten opzichte van 2015. Veenendaal scoort daarmee beter dan de gemiddelde ontwikkeling in de regio van -4%. De opvallende stijgers zijn meldingen van jongerenoverlast (+35%) en autokraken (+22%). Opvallende dalers zijn fietsendiefstal en huiselijk geweld (-25% respectievelijk -17%). Woninginbraken: Het aantal woninginbraken is de eerste zes maanden van 2016 met -20% gedaald. Het aantal pogingen is gedaald met -26% en het aantal geslaagde pogingen met -16%. Regionaal is het aantal woninginbraken in diezelfde periode met -8% gedaald, het aantal pogingen met -8% en het aantal geslaagde pogingen met -7%. Geweld: Het aantal geweldsmisdrijven is de eerste zes maanden van 2016 met -4% afgenomen. Een duidelijke stijging is te zien bij bedreiging (+24%). Regionaal is het aantal geweldsmisdrijven gedaald met -1%. Jeugd: Het aantal meldingen jongerenoverlast is de eerste zes maanden van 2016 met +35% gestegen. Regionaal steeg het aantal met +9%. Veelvoorkomende Criminaliteit: Het aantal autokraken is de eerste zes maanden van 2016 gestegen met +22%. Dat is een hogere toename dan het regionale gemiddelde van +7%. Fietsendiefstal en vernieling namen af met -25% respectievelijk -8%. Subjectieve veiligheid Uit onderzoeken uit eerdere jaren kwam een hoog onveiligheidsgevoel naar voren, slechter dan in de regio en dan gemiddeld genomen in Nederland. Dat Veenendaal groeit en een stedelijk karakter krijgt, kan een oorzaak hiervan zijn. Maar uit recent onderzoek (“Hoe veilig voelt Veenendaal?” 2013 en het Burgerpanel 2014) blijkt dat bewoners prettig wonen. Wel zijn er aandachtspunten: op het gebied van verkeer, woninginbraken, plekken waar jongeren hangen, het centrum en andere gevoelige buurten waar mensen zich minder veilig voelen, waar leefstijlen schuren. Het Burgerpanel is ingezet om een actueel (2014) beeld te krijgen van de veiligheidssituatie en de subjectieve veiligheid. Deelnemers van het Burgerpanel werd gevraagd naar leefbaarheid en veiligheid in de buurt en in Veenendaal. Er zijn 536 enquêtes verstuurd, waarvan er 379 zijn ingevuld (71%). De respondenten waren meer mannen dan vrouwen (56%) en 50% is tussen 45 en 65 jaar. De conclusies uit het Burgerpanel 2014: 31 • • • • • • • • 91% woont prettig in de eigen buurt scoort gemiddeld een 7,8. 91%geeft het wonen in de eigen buurt een rapportcijfer 7 of hoger. Met name de winkels in de buurt (78%), het feit dat alles per fiets bereikbaar is (71%) en het aanwezig zijn van groen (66%) zorgen ervoor dat inwoners het prettig vind en om te wonen in Veenendaal. 47% heeft veel contact met buurtbewoners en 63% vindt dat buurtbewoners prettig met elkaar omgaan 71% spreekt anderen wel eens aan op verkeerd gedrag 75% vindt dat zijn/ haar buurt niet vooruit, maar ook niet achteruit is gegaan. 67% voelt zich wel eens onveilig met name de plekkenwaar jongeren hangen. Ook in het centrum voelt een kwart van de inwoners zich wel eens onveilig. 79% gaat wel eens uit in het centrum en 84% hiervan voelt zich veilig 95% gaat wel eens winkelen in het centrum en voelt zich hier doorgaans veilig Woninginbraak en verkeersonveiligheid zijn items die van invloed zijn op het veiligheidsgevoel. Plekken die benoemd worden waar inwoners zich minder veilig voelen zoals het centrum, komen ook weer terug of plekken waar groepen jongeren hangen. Subjectieve veiligheid is een lastig te sturen onderwerp. Een incident kan een positieve ontwikkeling in één klap weer teniet doen. Incidenten hebben een lang na-ijleffect op het veiligheidsgevoel. Tabel 5: misdrijven in Veenendaal, ontwikkelingen 2016 t.o.v. 2015 = daling van 10% Totaal misdrijv en jan-jun 2016 of meer jan-jun 2015 = stijging van 10% jan-jun 2014 minder dan 10% jan-jun 2013 of meer = daling of stijging ontwikkeling in de periode januari-jun 2016 t.o.v . januari-jun 2015 gemeent e Midden Nederland 1618 1504 1394 1270 – 9% – 4% 114 75 135 108 – 20% – 8% ...waarv an pogingen 38 30 58 43 – 26% – 8% ...waarv an geslaagd 76 45 77 65 – 16% – 7% 159 156 139 134 – 4% – 1% ...waarv an zeden 13 11 10 12 + 20% + 8% ...waarv an openlijk tegen persoon 13 10 10 9 – 10% – 5% ...waarv an bedreiging 53 55 41 51 + 24% – 2% ...waarv an mishandeling 68 73 72 52 – 28% – 1% ...waarv an straatroof 7 2 3 3 0% – 3% ...waarv an ov erv allen 1 3 2 3 + 50% – 18% woninginbraken geweld: totaal …waarv an ov erig 4 2 1 4 + 300% – 11% 55 44 41 34 – 17% + 2% autokraken 125 123 88 107 + 22% + 7% fietsdiefstal 174 169 243 183 – 25% – 3% v ernielingen 202 224 166 152 – 8% – 8% zakkenrollen 52 32 22 23 + 5% – 24% bedrijfsinbraken 59 43 38 35 – 8% – 2% winkeldiefstal 86 77 70 60 – 14% – 1% 145 184 142 191 + 35% + 9% huiselijk geweld meldingen jongerenov erlast 11. Duurzaamheid Er zijn diverse doelstellingen vastgelegd in het Milieukwaliteitsplan van Veenendaal. In het nieuwste Milieukwaliteitsplan geeft de gemeente richting aan de uitwerking van de volgende ambities: een gezonde en veilige leefomgeving; een energieneutraal Veenendaal in 2035; gebiedsgericht milieubeleid (bouwstenen voor een integrale Omgevingsvisie); Veenendaal werkt aan een circulaire economie; Veenendaal is voorbereid op klimaatverandering; Veenendaalse bewoners, bedrijven en organisaties zetten zich in voor een duurzame samenleving. Energie De gemeente streeft ernaar om in 2035 energieneutraal zijn. Daarvoor ontwikkelt zij een programmatische aanpak waarbij wonen, werken , mobiliteit en de gemeente als voorbeeld centraal staan. De belangrijkste opgave is dat bewoners, bedrijven en maatschappelijke instellingen een positieve houding en gedrag ontwikkelen ten aanzien van energiebesparing en opwek van duurzame energie. De komende vijf jaar ontwikkelt de gemeente Veenendaal een beter beeld van de manier waarop Veenendaal energieneutraal wil of kan worden. In deze periode staat het besparen van energie, duurzame opwek via zonnepanelen en het faciliteren van schone mobiliteit centraal. Daarna wil de gemeente zich richten op acties en maatregelen die op grotere schaal een bijdrage leveren aan een energieneutraal Veenendaal, zoals het ontwikkelen van smart grids in wijken en het onderzoeken hoe wijken onafhankelijk kunnen worden van aardgas. Figuur 22: Duurzaamheidscijfers Veenendaal Luchtkwaliteit In Veenendaal zijn geen overschrijdingen voor fijnstof en stikstofdioxide (de signaalstoffen). Op de Rondweg-oost is wel sprake van hogere concentraties dan in de rest van Veenendaal. De geluidwallen en -schermen langs de Rondweg-oost zorgen ervoor dat de blootstelling in het achterliggende woongebied minimaal is. Geluid De snelweg A12, Rondweg-west, Rondweg-oost en de spoorlijnen Utrecht-Rhenen en UtrechtArnhem bepalen voor het grootste gedeelte het geluidsniveau in de gemeente. Langs deze 33 infrastructuur liggen tal van woningen met een geluidsniveau dat hoger is dan de waarde die samenhangt met een rustige woonomgeving. Afval Met ingang van 1 januari 2016 is Veenendaal overgegaan op een ander afvalinzamelsysteem. De inwoners betalen per volume-eenheid (grote of kleine kliko of zak) en per keer dat restafval wordt aangeboden. Ook is per 1 januari 2016 gestart met de inzameling van PMD (Plastic en Metaal verpakkingen en Drankenkartons). Deze afvalstroom is gratis, net zoals de huis-aan-huisinzameling van papier en groente-, fruit- en tuinafval. In 2020 moet er minder dan 100 kg restafval per inwoner worden ingezameld. Op basis van de resultaten van de eerste helft 2016 behaalt Veenendaal in 2016 al deze doelstelling. De nieuwe afvalinzamelingswijze is daarmee erg succesvol en een goede aanzet naar meer hergebruik van grondstoffen. Water De afgelopen jaren zijn de paar locaties waar bij extreme neerslag sprake was van ernstige wateroverlast aangepakt. Door het veranderend klimaat heeft Veenendaal te maken met een toename van neerslag en een toename van hoosbuien. Samen met de toename van meer verhard oppervlak in Veenendaal, is het niet te voorkomen dat steeds meer bewoners iets van wateroverlast of waterhinder ervaren. Figuur 23: Meldingen van wateroverlast in Veenendaal De gemeente heeft 364,8 km rioolleiding. De kwaliteit van de riolering is redelijk tot goed. De waterberging in Veenendaal is tot nu toe toereikend. Groen en natuur Het gebied met de Hel, de Blauwe Hel en de Bennekomse Meent is aangewezen als Natura 2000 gebied. De gemeente wil met betrekking tot de instandhoudingsmaatregelen van het blauwgrasland en het trilveen in het gebied maatregelen die in evenwicht zijn met de consequenties voor bewoners 34 en omliggende bedrijven. De inrichting van De Groene Grens, het natuurgebied langs Veenendaaloost, is in volle gang. De Groene Grens met haar bijzondere kalkmoeras wordt een gebied dat uitnodigt tot wandelen, fietsen en recreatie. Een ander bijzonder natuurgebied is het Meeuwenkampje op de grens met Renswoude. Het gebied bestaat uit schraalgrasland en moeras. Veenendaal heeft 4.278 bomen die extra bescherming genieten: 3196 gemeentelijke en 1082 particuliere bomen. De waarde van groen wordt steeds meer erkend. Groen speelt een sleutelrol in maatschappelijke vraagstukken als gezondheid (stressverlager, aanleiding tot bewegen, vangen fijn stof), economie (vestigingsklimaat bedrijven en waarde woningen), leefbaarheid (participatie en ontmoetingsplek) en milieu (koelend effect tijdens warme dagen, waterbergingscapaciteit, omzetten van CO2 in zuurstof). 35 12. Politiek en samenwerking De Veenendaalse gemeenteraad van raadsperiode 2014-2018 bestaat uit 33 zetels verdeeld over 11 politieke partijen. De grootste partijen binnen de Veenendaalse gemeenteraad zijn de ChristenUnie, en SGP, met respectievelijk 8 en 5 zetels. De overige zetels zijn op 1 november 2016verdeeld over de volgende fracties: D66 (3), CDA (3), ProVeenendaal (3), VVD (3), Lokaal Veenendaal (3), PvdA (2), SP (1), GroenLinks (1) en Fractie Coban (1). De gemeente Veenendaal werkt samen met andere gemeenten doormiddel van diverse verbanden. Bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid (Utrecht) en Jeugdzorg (FoodValley). De gemeente richt zich in eerste instantie op de buurgemeenten Rhenen en Renswoude en bekijkt, ‘afhankelijk van het beleidsterrein of vraagstuk, met welke gemeenten het beste kan worden samengewerkt’ (Gemeente Veenendaal, 2014). Figuur 24: Het gebied en logo van Zoals eerder aangegeven maakt de gemeente de Regio FoodValley Veenendaal onder andere deel uit van de Regio FoodValley. Naast de gemeente Veenendaal bestaat de regio uit zeven andere gemeenten, namelijk: Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel en Wageningen (Figuur 24). De Regio FoodValley is tot stand gekomen in juli 2010. Food Valley staat voor een onbegrensd concept van kennisontwikkeling en innovatie op het gebied van voeding en voedsel in zijn volle breedte. De Regio FoodValley legt zich ook toe op het versterken van de regio door de natuurlijke en cultuurhistorische kernkwaliteiten van het valleigebied. In het Uitvoeringsprogramma 2016-2019 zijn 5 opgaven beschreven: (1) verbeteren kennisinteractie, (2) uitbouwen globale pipelines, (3) vergroten innovatiekracht, (4) branding en marketing, en (5) versterken fysiek en sociaal duurzame leefomgeving. De laatste doelstelling valt op doordat, in tegenstelling tot de andere doelstellingen, de focus niet direct ligt op economische- en kennisontwikkeling. ‘Projecten op het gebied van wonen, sport, cultuur, toerisme, bereikbaarheid’ (Regio FoodValley, 2016:15) maken namelijk onderdeel uit van de doelstelling. Veenendaal is aangesloten bij ‘Platform Middelgrote Gemeenten’ (PMG) (Ruimtevolk, 2016:4). ‘Het PMG is een netwerk van middelgrote gemeenten die vaak een centrumfunctie in de regio vervullen, stedelijke problematiek kennen en een vergelijkbare schaal hebben’ (PMG, g.d.). Via het platform kan de gemeente Veenendaal informatie delen met andere aangesloten gemeenten. 36 13. Financiële situatie gemeente Budgettaire autonomie Met betrekking tot hun financiële middelen hebben de gemeenten een zekere mate van budgettaire autonomie of wel begrotingsvrijheid. Van een volledige begrotingsvrijheid is geen sprake. Op een aantal terreinen is in de achterliggende jaren de budgettaire vrijheid van een gemeente ingeperkt dan wel aangescherpt. Te weten: een sluitende begroting, het streven naar een gematigde lastenontwikkeling en een aanscherping van de regels inzake de investeringsruimte en de schuld van gemeenten. De wettelijke eisen die aan de begrotingen van gemeenten worden gesteld, zijn aangescherpt. Voorheen werd door de toezichthouder als toetsingscriterium alleen een structureel evenwicht in de begroting gehanteerd. Dat wil zeggen dat structurele lasten door structurele baten dienen te worden gedekt. Met een wijziging van Gemeentewet is daaraan het criterium ‘reëel evenwicht’ toegevoegd. Met het oog op het behouden van een financiële gezonde positie wordt door de toezichthouder tevens het realiteitsgehalte van de ramingen in de begroting en de meerjarenraming beoordeeld. De aanscherping van de regels met betrekking tot een gematigde lastenontwikkeling concentreren zich op de vaststelling van de tarieven van de onroerendezaakbelastingen. Hoewel de gemeenteraad keuzevrijheid heeft bij de vaststelling van de hoogte van de tarieven dient de differentiatie in de tarieven beperkt te blijven tussen woningen en niet-woningen en tussen eigenaren en gebruikers. Bovendien is op landelijk niveau een plafond voor de hoogte van de opbrengsten van de OZB vastgesteld: de zogenoemde ‘macronorm’. Daarbij kijkt het Rijk naar de stijging van de totale landelijke OZB-opbrengsten. Voor individuele gemeenten geldt geen opbrengstlimiet, maar gemeenten houden bij het bepalen van opbrengst (meestal) wel rekening met de macronorm. Met de wet Houdbare Overheidsfinanciën zijn de Europese normen voor de hoogte van de overheidsschuld en de jaarlijkse groei van de overheidsschuld verankerd. Die normen raken ook gemeenten, omdat de schuld van de gemeenten meetelt in de totale overheidsschuld van Nederland. Voor alle gemeenten geldt een gezamenlijk plafond voor het totale EMU-tekort van gemeenten. Voor een individuele gemeente geldt een zogenaamde referentiewaarde. De hoogte van de referentiewaarde kan invloed hebben op de investeringsruimte van een individuele gemeente. Voor de houdbaarheid van de gemeentelijke financiën is het vooral van belang dat de ontwikkeling van de hoogte van de schuld van de gemeenten beheersbaar blijft. Financiële positie In het algemeen is van belang dat de gemeente financieel gezond blijft. Criteria, die daarbij een indicatie kunnen geven, zijn de solvabiliteit, de schuldpositie, de weerstandscapaciteit en de lastendruk van de gemeente. Zowel de solvabiliteit als de schuldpositie van de gemeente Veenendaal zijn op een verantwoord niveau. Volgens de huidige prognoses nemen de solvabiliteitsratio en de netto schuldquote de komende jaren enigszins af respectievelijk toe. Dat geeft wellicht een aanwijzing accentverschuivingen op deze aspecten van het financiële beleid in overweging te nemen. De weerstandscapaciteit van de gemeente Veenendaal – uitgedrukt in een ratio van het weerstandsvermogen van de gemeente – is in vergelijking met landelijke normeringen goed. De lokale lastendruk is in vergelijking met andere gemeenten relatief laag. Dat blijkt ook uit de onbenutte belastingcapaciteit, die de gemeente ter beschikking staat. De financiële positie van een gemeente wordt mede bepaald door de macro-economische ontwikkelingen, de regionale positie en de sociale structuur van de gemeente. Op eerstgenoemde factor heeft een individuele gemeente geen invloed. De gemeente Veenendaal wordt in landelijke benchmarks vaak getypeerd als een gemeente met een sterke centrum- of regionale functie en een 37 matige sociale structuur. De regionale functie van de gemeente heeft onmiskenbaar een relatie met het voorzieningenniveau in de gemeente. Het voorzieningenniveau en de sociale structuur hebben vanzelfsprekend beide een relatie met het kostenniveau. Ook wordt de financiële positie van de gemeente door de lokale ambities beïnvloedt, waarbij het karakter van een gemeente als groeigemeente of beheergemeente mede een rol kan spelen. Ontwikkelingen Gemeenten zijn voor hun inkomsten sterk afhankelijk van het Rijk. De algemene uitkering uit het gemeentefonds is een belangrijke inkomstenbron voor de gemeenten. De Raad voor de financiële verhoudingen oriënteert zich op de toekomstbestendigheid van de huidige financiële verhouding tussen het Rijk en de gemeenten. In een discussiestuk schetst de raad een nieuwe denkrichting voor de bekostiging van gemeentelijke taken. Op basis van gespreksronden met relevante stakeholders komt de Raad naar verwachting met een advies over de wenselijkheid van een herinrichting van de financiële verhouding. Zeer waarschijnlijk is een eventuele herinrichting van de financiële verhouding is een zaak van middellange termijn vanwege de grote financiële belangen, die daaraan zijn verbonden. Een ander aspect inzake de financiële verhouding heeft betrekking op het sociale domein. Zoals bekend heeft per 1 januari 2015 een belangrijke decentralisatie van zorgtaken naar de gemeenten plaats gevonden. Daardoor is het maatschappelijke en het financiële belang van de gemeenten bij de uitvoering van zorgtaken aanzienlijk toegenomen. Naar verwachting zal de maatschappelijke en financiële opgave van de gemeenten betreffende de zorgtaken de komende jaren zich blijven manifesteren. De vergoeding van het Rijk aan de gemeenten voor de uitvoering voor de drie decentralisaties vindt vanaf 1 januari 2015 plaats door een zogenaamde integratie-uitkering binnen het gemeentefonds. Deze wijze van verdelen vindt gedurende drie jaar plaats. Vanaf 1 januari 2018 gaan de middelen over naar de algemene uitkering uit het gemeentefonds, tenzij dit om technische redenen van het verdeelsysteem niet mogelijk is. Een systeemtechnische verandering in de verdeling van de middelen kan tot (substantiële) financiële consequenties voor een individuele gemeente leiden. Het huidige Kabinet heeft aangekondigd met een wetsvoorstel tot verruiming van het gemeentelijke belastinggebied te komen. De beoogde verruiming van het gemeentelijk belastinggebied zou een omvang van € 4 miljard per jaar kunnen hebben onder gelijktijdige verlaging met hetzelfde volume van de inkomstenbelasting en een gelijktijdige verlaging van hetzelfde volume van het gemeentefonds. Randvoorwaarden voor het Kabinet bij deze eventuele verschuiving zijn dat gemeenten geen inkomenspolitiek gaan bedrijven, zodat wordt voorkomen dat lasten eenzijdig op specifieke groepen worden afgewenteld, en dat de totale lastendruk van het Rijk en van de lokale overheden gelijk blijft. 38 14. Bronnen CBS (g.d.). Kerkelijke gezindte en kerkbezoek in 403 gemeenten, 2010/2014. CBS (2012). Bodemgebruik; uitgebreide gebruiksvorm, per gemeente. CBS (2013). Kerncijfers wijken en buurten. CBS (2014). Kerkbezoek daalt, vooral onder katholieken. CBS (2015a). Veenendaal in cijfers. CBS (2015b). Arbeidsdeelname; regionale indeling. CBS (2016a). Bevolking; geslacht, leeftijd en burgerlijke staat, 1 januari. CBS (2016b).Regionale kerncijfers Nederland. CBS (2016c).Voorraad woningen; woningtype, bouwjaar, oppervlakte, regio. CBS (2016d). Kerncijfers wijken en buurten. CBS (2016e). Lengte van wegen. CBS (2016f). Economische groei in nagenoeg alle provincies. CBS (2016g). Personen met een uitkering; uitkeringsontvangers per regio. CBS (2016h). Voorraad woningen en niet-woningen; mutaties, gebruiksfunctie, regio. CBS (2016i). Geregistreerde criminaliteit; soort misdrijf, regio. CBS (2016j). PBL/CBS prognose: Groei steden zet door. Coelo (2016). Atlas van de lokale lasten. De Groene Grens (2013). Nieuwsbrief 4, september 2013. DTZ (2016). Factsheet kantorenmarkt medio 2016. Gemeente Veenendaal (g.d.). Uitwerking woningvoorraad in het kader van de wetgeving Ladder voor duurzame verstedelijking. Gemeente Veenendaal. Milieukwaliteitsplan. Gemeente Veenendaal (2010). Veenendaal-oost, de plek van je leven. Gemeente Veenendaal (2011). Gemeentehuis Veenendaal, een reis van verleden naar heden. Gemeente Veenendaal (2013). Woonvisie Veenendaal 2014-2019, inspelen op een veranderende woningmarkt. 39 Gemeente Veenendaal (2014). De kracht van Veenendaal, Raadsprogramma 2014-2018. Gemeente Veenendaal (2015a). Integraal veiligheidsplan. Veilig@Veenendaal 2015-2018. Gemeente Veenendaal (2015b). Integraal Huisvestingsplan Onderwijs. Gemeente Veenendaal (2015c). Integrale Kindcentra in Veenendaal. Gemeente Veenendaal (2015d). Inventarisatie en scenario’s tbv Plan van Aanpak Cultureel Erfgoed. Gemeente Veenendaal (2015e). Programmabegroting 2016-2019. Gemeente Veenendaal (2016a). ICT Visie. Gemeente Veenendaal (2016b). Sport is meer dan bewegen. Beleidskader Sport 2016-2019. Gemeente Veenendaal (2016c). Economische monitor gemeente Veenendaal. Gemeente Veenendaal (2016d). Prestatieafspraken 2016. GGD regio Utrecht (2015). Wijkprofiel jeugd Veenendaal. Grootheest, van, A.C. & R. Bisschop (2000). Geschiedenis van Veenendaal. HuizenZoeker (2016). Woningmarktcijfers gemeente Veenendaal. http://www.huizenzoeker.nl/woningmarkt/utrecht/veenendaal/ Kamer van Koophandel. https://www.kvk.nl KING (2016a). Leefklimaat Veenendaal - waarstaatjegemeente.nl. KING (2016b). Ruimte en mobiliteit Veenendaal - waarstaatjegemeente.nl. KlinkVeenendaal (2015). Kerken in Veenendaal. http://www.klinkveenendaal.nl/kerken-in-veenendaal/ Museum Veenendaal (2015). Jaarverslag 2015. PBL & CBS (2010). Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2016-2040. PMG (g.d.) Over PMG. http://www.middelgrotegemeenten.nl/PMG/ Primos (2016). Via Woningmarktmonitor Provincie Utrecht. http://www.wmm-provincie-utrecht.nl/ Provincie Utrecht (2016). Woningmarktmonitor (cijfers: ABF). Q&A (2016). Retail Gemeente Atlas 2016. Regio FoodValley (2016). FoodValley van denken naar doen. Strategische agenda 2015-2019. 40 Regio Vallei, meldpunt kwalificatieplicht & voortijdig schoolverlaten (2015). Jaarverslag Kwalificatieplicht en RMC 2014-2015. “Aanpak van verzuim en voortijdig schoolverlaten van 16-23 jarigen in de RMC subregio Vallei”. RIVM (2014a). Grijze druk per gemeente 2013. RIVM (2014b). Groene druk per gemeente 2020 – 2040. RIVM (2014c). Niet-westerse allochtonen per gemeente 2020-2014. RTLbuurtfacts (2016). Zo rijk zijn inwoners van Veenendaal. http://www.rtlnieuws.nl/buurtfacts/geld/Inkomen%20in%20jouw%20gemeente/utrecht/veenendaal ///Veenendaal-rijke-inwoners Ruimtevolk (2016). Het toekomstperspectief van de middelgrote stad. Midsize NL. Syntus (2016). Veenendaal. https://www.syntusutrecht.nl/nl-nl/reisinformatie/dienstregeling/veenendaal Theather De Lampegiet (2015). Jaarverslag 2015. Vallei Business (2016). Proeftuin FoodValley regio. Stichting Winkelstad Veenendaal (g.d.). Winkelstad Veenendaal, shoppen. http://www.veenendaaldoet.nl/wordpress/wp-content/uploads/Flyer-Winkelstad-VeenendaalShoppen.pdf Waarstaatjegemeente. http://www.waarstaatjegemeente.nl/ 41
